Tíminn - 15.04.1944, Síða 2

Aiikablað
AnkablatS
Bförn Pálsson, Ytri-LöngumýH:
Jarðeignamálið
OSru hvoru heyrast raddir um
að hagkvæmara væri, að bænd-
ur ættu ekki bújarðir sínar.
Þessar raddir geta ekki talizt
háværar, enda er kenningin
ekki líklég til vinsælda. Ástæða
er samt til að ætla, að til séu
fulltrúar á löggjafarþingi þjóð-
arinnar, sem hafi samúð. með
þessari skoðun.
Jarðeignamálið er eitt af
mestu hagsmuna- og velferðar-
málum bænda. Það er því nokk-
ur ástæða til þess að athuga
málið frá öllum hliðum með til-
liti til þeirrar reynslu, sem feng-
izt hefir í jarðeignamálunum á
liðnum öldum.
Kenningin um að ríkið eigi
allar jarðeignir er gömul og er
oft kennd við Ameríkumanninn
Henry George. Skoðanir hans
mótuðust af því ástandi, sem
var í Ameríku um hans daga.
í Ameríku gerðist hið sama og
alls staðar annars staðar hefir
gerzt þar sem óbyggð lönd eru
numin. Landnemarnir eignuðu
sér meira land en þeir gátu
ræktað og þurftu að eiga til þess
að geta lifað sæmilegu lífi. Ýms-
ir þessara landnema urðu stór-
auðugir á því að selja landið
síðar, ef lega þess var hagkvæm
eða verðmæt efni fundust í
löndum þeirra. Henry George
var þetta ranglæti ljóst. Hann
hélt því fram, að allir hefðu
jafnan rétt til landsins. Ríkin
ættu því að eiga jarðeignirnar
og þá mundu þau ekki þurfa
aðra skatta en leiguna eftir
landið. Kenning þessi fékk
nokkurt fylgi í enskumælandi
löndum um skeið. Síðar varð
mönnum ljósara, hve gölluð hún
var. Ástandið breyttist einnig í
Bandaríkjunum. Fólkinu fjölg-
aði, býlin urðu fleiri og land-
rými þeirra minna. Á síðari tím-
um virðist jarðeignakenning
Henry George ekki hafa haft
mikið fylgi.
íslenzkir bændur hafa fengið
nokkra reynslu af því hvernig
leiguábúð er. Þegar fyrstu land-
nemarnir settust hér að, eign-
uðu fyrirmennirnir sér miklu
meira land en þeir þurftu að
nota. Nokkuð af þessu landi
gáfu þeir eða seldu vinum sín-
um, en sumt lánuðu þeir eða
leigðu. Það er . því talað um
leiguliða þegar á söguöld. Deilur
og mannvíg þrettándu aldarinn-
ar áttu nokkurn þátt í að auka
efnamuninn. Á miðöldum vann
klerkastéttin markvisst að því
að auka auð og völd kirkjunnar.
Á þeim tímum lifði fólkið ein-
göngu í sveitum. Tryggasta
leiðin til valda og auðsöfnunar
var því að eiga miklar jarðeign-
ir. Með ýmiskonar ráðum eign7
uðust klaustur, kirkjur, prest-
ar, biskupar, lögmenn og fáein-
ir auðmenn mikinn hluta af
jarðeignum landsmanna. Við
siðaskiptin eignaðist konungur
mikið af verðmætum jarðeign-
um. Eftir það rann mikið fé úr
landi árlega sem leigur og af-
gjöld eftir eignir konungs. Það
er fyrst á síðari hluta nítjándu
aldar, sem íslendingar fá þessar
jarðeignir aftur. Nokkurn hluta
þeirra keyptu svo einstakir
bændur smám saman.
Kjör íslenzkra leiguliða hafa
aldrei verið góð. Landleigan
mun venjulega hafa verið það
mikil, að leiguliðinn átti örðugt
með að bæta efnahag sinn að
jnun. Auk þess var leiguliðinn
réttlaus að því leyti til, að land-
eigandinn gat rekið hann af
jörðinni hvenær sem var. At-
vinnulíf var fábreytt hér á
landi fyr á tímum. Leigulið-
inn átti því oft örðugt með að
koma sér fyrir með fjölskyldu
sinni, ef hann varð að yfirgefa
leigujörðina. Þessi aðstaða gerði
hann háðan landeigandanum.
Aðstaða leiguliðans dró því úr
kjarki, framtaki og sjálfstæði
hans. Vafalaust hafa lands-
úrottnarnir verið misj afnlega
góðir í viðskiptum, en flestir
munu þó hafa viljað auðga sig
sem mest, eða þær stofnanir,
sem þeir voru ráðsmenn fyrir.
Þess er t. d. getið í frásögnum
frá sautjándu öld úm einn
merkan biskup, að hann hafi
viljað fjölga kúgildum leigu-
jarða meir en hóflegt þótti. Þá
var minni útlánastarfsemi rek-
in en nú og því arðvænlegt að
láta leiguliðana ávaxta fjármuni
á kúgildum. Ábúendur urðu þá
oft að lóga sínum eigin fénaði
til þess að geta ávaxtað leigu-
pening landeigendanna.
Hlutskipti íslenzkra og norskra
leiguliða var ekki gott, en þó
voru kjör stéttarbræðra þeirra í
Danmörku, Póllandi, Rússlandi
og Frakklandi hálfu verri. Þar
átti aðallinn mikinn hluta jarð-
eignanna og kúgaði og féfletti
leiguliðana miskunnarlaust.
Bændurnir voru í raun og veru
ófrjálsir menn, því þeir máttu
eigi yfirgefa átthagana og urðu
því að sætta sig við þau kjör,
sem landeigendur úthlutuðu
þeim. Sýndu þeir þrjózku eða
óhlýðni, voru þeir barðir.
Landeigendurnir seldu bænd-
urna með jörðunum eins og
skepnur. Þegar framsýnir og
frjálslyndir þjóðhöfðingjar
reyndu að bæta kjör bændanna,
mættu þeir jafnan ■andstöðu
landeigenda. Kristján II varð
meðal annars óvinsæll hjá
danska aðlinum fyrir það, að
hann vildi bæta kjör ánauðugra
bænda og Katrín II Rússa-
drottning gat ekki losað rúss-
nesku bændurna- við átthaga-
fjötrana vegna andstöðu aðals-
ins. Ástandið var því þannig í
ýmsum löndum Evrópu á sautj-
ándu öld að bændurnir, sem
voru langfjölmennasta stétt
þjóðanna voru örsnauðir og fá-
fróðir, en auðmenn og aðall úr-
kynjaðist af vinnuleysi og óhófs-
lifnaði. Þetta ástand skapaði
kyrrstöðu eða hnignun innan
þjóðfélaganna og gat ekki end-
að nema með hruni. Á Norður-
löndum og í Þýzkalandi breytt-
ist þetta ástand til bóta með
skynsamlegum stjórnarráðstöf-
unum, en í Frakklandi og
Rússlandi var endi bundinn á
þetta ástand með byltingu.
Leiguliðabúskapur og bænda-
ánauðin átti meiri þátt í því að
draga úr framförum og menn-
ingu um margra alda skeið en
nokkuð annað. Hið rangláta
skipulag skóp þá meinsemd, sem
varð til þess að þáverandi þjóð-
skipulag hrundi í rústir.
Bændur hafa alltaf þráð
meira en flest annað að eiga
ábýlisjarðir sínar. Þetta er eðli-
leg frelsisþrá en ekki löngun
eftir því að Safna auði. Sjálfs-
eignarbóndinn telur lífsafkomu
sína tryggari. Hann er frjáls, því
hann starfar á eigin jörð og
þaðan getur enginn hrakið
hann. Meðvitundin um þetta
eykur starfsþrá hans og lífs-
gleði. Vissa sjálfseignarbóndans
um, að hann og afkomendur
hans geti notið þeirra umbóta,
sem gerðar eru, hvetur hann til
framkvæmda. Því meira, sem
bóndinn gerir fyrir jörðina,
beim mun sterkari böndum er
hann tengdur henni. Umbóta-
maðurinn yfirgefur því jörð sína
síður en' sá, sem litlar fram-
kvæmdir gerir, þó búre^sturinn
beri sig illa í nokkur ár. Fram-
kvæmdirnar auka starfsgleði og
starfsþrótt bóndans. Saga leigu-
liðabúskaparins er raunaleg.
Það er því furðulegt, að nokkur
skuli halda því fram, að bezt
væri fyrir bændur að eiga ekki
ábýlisjarðir sínar. Sökum þess,
hve saga leiguliðanna er skugga-
leg, heldur enginn því fram, að
einstakir menn eigi að eiga
margar jarðir, heldur eigi ríkið
eða sveitarfélögin að eiga þær
og leigja bændum þær með
erfðafestuábúð. Rökin fyrir
slíkum kenningum eru einkum
þessi.
1. Jarðir eru seldar svo háu
verði, að það eykur framleiðslu-
kostnað landbúnaðarvara um of
og lamar bændur efnalega.
2. Bændur selja jarðir sínar
og flytja með andvirði þeirra til
kaupstaða. Þannig færist fjár-
magn frá sveitum til kaupstaða.
3. Eignaréttur einstakra
manna hindrar býlafjölgun og
eðlilega þróun í landbúnaði.
Þar sem þessar ástæður eru
af vissum mönnum taldar
nægilegar til þesS að gerbreyta
þeirri stefnu, sem verið hefir í
jarðeignamálum um heim allan.
í fleiri tugi ára er ástæða til að
taka til athugunar, hve þær eru
gersamlega vanhugsaðar og
gildislausar.
Þfegar eignir eru seldar' á
frjálsum markaði vill eigandinn
fá sem mest fyrir það, sem hann
selur. Kaupandinn vill hins veg-
ar ekki greiða meir en það, að
hann geti hagnazt á kaupun-
um.
Kaupverð miðast við, hve arð-
bærar eignirnar eru, þegar þær
eru seldar. Það er því gróði að
eignakaupum, j?ega.r verðlag er
lágt, en skaði þegar það er hátt.
Sé verðlag eðlilegt, er sjaldan
um mikið tap eða gróða að ræða
á eignakaupum. Þessi regla
gildir um jarðir eins og aðra
hluti. Hér á landi hafa nokkrar
jarðir verið seldar fyrir of hátt
verð og fáeinir bændur orðið
fyrir tjóni. Slíkt er samt smá-
munir miðað við það tjón, sem
einstakir menn hafa orðið fyrir
á öðrum sviðum viðskipta, er
varðlag var hátt. Veldur þar
nokkru um, að fáar jarðir eru
seldar, því oftast taka börn við
jörðum eftir foreldra sína. Verð-
inu er þá oftast stillt í hóf, svo
sá sem við jörðinni tekur á auð-
velt með að greiða það án þess
þó að hlutur þeirra barna, sem
burt flytjast, sé algerlega fyrir
borð borinn. Jarðarverð er auk
þess hlségilega lágt hér á landi
og jarðir virðast hækka minna
í verði en aðrar eignir á verð-
bólgutímum. Orsökin til þess
hlýtur að vera sú, að fólk þykist
ávaxta fé sitt betur með því að
leggja það í aðrar eignir.
Til að kaupa eignir, þarf fjár-
magn. Til þess að eigendurnir
skaðist ekki á því að eiga eigns
irnar þurfa þeir að fá hæfilega
vexti af því fé, sem þeir hafa
lagt 1 þær. Þá vexti verður að
taka af tekjum þeim, sem eign-
irnar gefa af sér. Þessi regla
gildir um allar eignir, sem eitt-
hvert verðmæti er í. Megi bænd-
ur ekki eiga jarðirnar, sem þeir
búa á, af því þeir geta selt þær,
ef svo ber undir, mega verka-
mennirnir heldur ekki eiga
íbúðarhús eða sjómennirnir
skipin, sem þeir þurfa, til þess
að geta veitt. Það eru því aðeins
tvær leiðir til, ef lögin eiga að
ganga jafnt yfir alla. Annað
hvort verður rikið að eiga allai’
eignir þjóðfélagsins eða ein-
staklingarnir verða að hafa leyfi
til að eiga þær eignir, sem þeir
þurfa til þess að geta aflað sér
lífsviðurværis.
Bændur hafa sama rétt til
þess'að eiga hæfilega stóra jörð
og nauðsynlegar skepnur og
verkamaðurinn að eiga hæfilega
íbúð og sjómennirnir að eiga
skip og veiðarfæri. Eigi ríkið
allar eignirnar verður það að
lána afnotarétt þeirra, annað-
hvort gegn endurgjaldi eða end-
urgjaldslaust. Sé um endur-
gjald að ræða,- hvílir það sem
vaxtagreiðsla á þeim, sem hafa
afnotarétt eignanna og fram-
leiðslukostnaðurinn verður jafn-
hár eins og þeir hefðu keypt
þær. Lánaði ríkið hins veg-
ar eignirnar endurgjaldslaust,
mundu sífeldar deilur verða um
það, að einstaklingunum væru
sköpuð misjöfn kjör.Hlutdrægn-
in og ófrelsið yrði takmarka-
laust. Afnám eignarréttarins er
því raunverulega óframkvæm-
anlegt, þó að bæði sé gerlegt og
æskilegt að setja eignaréttinum
þau takmörk, að einstakir menn
geti ekki keypt ótakmarkað
eignir, sem aðrir þurfa að nota.
Þegar fólk flytur búferlum,
fer það með eignir sínar með
sér. Þegar efnaðir bændur selja
jarðir og flytja í kaupstað, vek-
ur það oft nokkurt umtal og því
er oft gert meira úr slíku en
ástæða er til.
Það er vitanlega tilfinnanlegt
tap fyrir sveitirnar að missa
efnað og vel vinnandi fólk í burt
með þær eignir, sem það á, en
tapið er nákvæmlega jafnmikið,
hvort sem eignirnar eru andvirði
jarða eöa andvirði skepna og
innstæður í bönkum. Bóndi sem
á fimmtíu þúsund krónur, fer
með jafnmikið fjármagn, hvort
sem hann á tuttugu þúsundir í
jarðeignum og þrjátíu þúsundir
í peningum eða aðeins 50 þús.
í peningum. Þess ber og að gæta,
að fyrir því eru takmörk, hve
lengi fólkið heldur áfram að
flytja úr sveitum til kaupstaða.
Sú röksemdafærsla, að bænd-
ur megi ekki eiga bújarðir sín-
ar af því að örfá prósent af
þeim kann að flytja til kaup-
staða einhverntíman á æfinni,
er því hrein vitleya.
Það er nauðsyn að hæfilega
margir stundi sérhverja at-
vinnugrein og til grundvallar
þeirri atvinnuskiptingu þarf að
leggja þarfir þjóðfélagsheildar-
innar. Sé æskilegt að auka
framleiðslu á landbúnaðarvör-
um, verður að vinna að því með-
al annars með því að láta fleiri
starfa við þá atvinnugrein. Sé
hagkvæmara að framleiða sjáv-
arafurðir, ber forráðamönnum
þjóðarinnar að beina vinnuafl-
inu í þá átt. Reynist æskilegt að
fleira fólk lifi í sveitum lands-
ins, þurfa býlin að fjölga.
Eignarréttur bænda á ábýlis-
jörðum þeirra þarf ekki að
hindra það, að býlum fjölgi eins
mikið og hagkvæmt er fyrir
þjóðarheildina. Ríkið á stórar
jarðir víðsvegar um landið.
Þessum jörðum er hægt að
skipta í hæfilega stór býli.
Ennfr. hefir verið hægt að fá
keyptar jarðir og hluta úr jörð-
um fyrir mjög sanngjarnt verð.
Reynist æskilegt að fjölga býl-
um frekar en framkvæmanlegt
er á þennan hátt, gæti komið til
mála að takmarka stærð jarða.
Þeir sem ættu stærstu jarðirn-
ar, yrðu þá að selja nokkurn
hluta lands þes er þeir ættu,
fyrir það verð, sem það væri
metið á. Það er ekki sjálfsábúð
bænda, sem hefir hindrað býla-
fjölgun að þessu, heldur hitt, að
unga fólkið vill heldur flytja úr
sveitinni en að leggja eignir
sínar og starfskrafta í að reisa
nýbýli. Það mun ef til vill eiga
nokkurn þátt í að draga úr
fjölgun býla, að ríkið veitir tæp-
lega nægilega mikið fé til stofn-
unar hvers býlis. Vera má og að
ekki sé greitt nægilega rétt fyr-
ir því, að ungir menn fái hent-
ugt land til nýbýlamyndunar.
Emifremur munu fylgifjárá-
kvæði nýbýlalaganna vera ýms-
um þyrnir í augum. Það er mik-
ill misskilningur að halda því
fram, að erfðafestuábúð sé sama
og sjálfsábúð. Eignarrétturinn
er einn af þeim hornsteinum,
sem öryggi borgaranna hvílir á.
Sé hornsteinn tekinn í burt,
hrynur nokkur hluti veggsins.
Það er jafn auðvelt fyrir lög-
gjafarþing þjóðarinnar að
breyta erfðafestulögum í erfða-
leysislög og að breyta jarðrækt-
arlögunum þannig, að járðrækt-
arstyrknum var breytt í vaxta-
laust íán.
Verðmætasta og bezta eign
bóndans er jörðin, sem hann býr
á. Flestir bændur eiga nú jarðir
sínar skuldlausar. Ef ríkið eða
sveitarfélögin ættu jarðirnar,
væru bændur apnaðhvort þeim
mun fátækari, sem andvirði
jarðanna næmi, eða þeir ættu
jarðaverðin, sem lausafé í sjóð-
um. Með slíku væru bændur
neyddir til þess að eiga fjármuni
sína vaxtalausa að mestu í ó-
tryggum eignum, en meinað að
eiga þá í sígildum eignum. Ætti
ríkið jarðirnar, mundu bændur
verða að greiða landskuld eftir
þær. Á þann hátt væru þeir
neyddir til þess að ávaxta ann-
arra fé án tillits til þess, hvort
þeir þyrftu á því að halda eða
ekki. Hér væri því kúgildaregla
sautj’ándu aldarinnar að endur-
taka sig, en þá voru leigulið-
arnir neyddir til að ávaxta viss-
an kúgildafjölda fyrir lands-
drottnana.
Nokkur hluti íslenzkra bænda
er enn leiguliðar. Mikið af
þessum leigujörðum á ríkið, en
sumt eiga sveitarfélög eða ein-
stakir menn. Sumar jarðirnar
eru leigðar með erfðafestuábúð,
en aðrar til lífstíðar. Það er yf-
irleitt sameiginlegt með þessar
jarðir, hver sem á þær og hvern-
ig sem þær eru leigðar, að litlar
umbætur eru á þeim gerðar,
nema hvað íbúðarhús hafa ver-
ið byggð á sumum prestssetrun-
um. Það er síður en svo, að á-
búendur þessara jarða séu efn-
aðri en sjálfseignabændurnir, og
þarf þá eigi að efa, að leigunni
sé í hóf stillt.
Eigi ekki nokkur hluti þessara
leigujarða að fara í eyði á
næstu árum vegna lélegra húsa
og lítillar ræktunar, verða eig-
endur þeirra annaðhvort að
selja ábúendunum þær eða
leggja stórfé í umbætur á þeim.
Það mun þó nokkurn veginn
víst, að viðunanlegar umbætur
verða aldrei gerðar á leigujörð-
unum. Landsdrottnunum mun
ekki þykja ábatavænlegt að
leggja svo mikið fé í umbætur
á þessum jörðum, sem þörf er á.
Leigujarðir munu því verða ver
setnar í framtíð sem í fortíð, en
slíkt er menningarlegt og fjár-
hagslegt tjón fyrir þjóðina.
Reynslan hefir sýnt, að bezt er
fyrir menningu og efnalega af-
komu þjóðanna, að hver bóndi
eigi þá jörð, sem hann býr á.
Hins vegar er ekkert við það að
athuga, þó einhver takmörk séu
sett fyrir þvi, hve stórar jarðir
megi vera, svo að bændum geti
fjölgað og ræktanlegt land sé
notað sem bezt. Jafnvel Rússar
viðurkenna þetta. Þeir hafa
horfið frá að láta ríkið eiga
landið, því að þeir sáu, að það
var á allan hátt hagkvæmara
fyrir þjóðarheildina, að hver
bóndi hefði eigna og umráðarétt
yfir það miklu landi, að hann
gseti lifað á því með fjölskyldu
sinni.
íslendingar þurfa að vinna að
því með skynsamlegri ölggjöf, að
allir íslenzkir bændur eigi jarð-
irnar, sem þeir búa á. íslenzku
bændurnir þurfa því að standa
sameinaðir á móti öllu, sem mið-
ar að því að gera þá að leigu-
liðum. Leiguliðabúskap hefir
alltaf fylgt og mun alltaf fylgja
fátækt, framkvæmdaleysi og
ófrelsi.
Athugasemd
Frá Breiðfirðingafélaginu hef-
ir blaðinu borizt svohljóðandi
athugasemd:
Vegna frásagnar í Tímanum
1. þ. m. um stofnun Barðstrend-
ingafélags leyfum við okkur að
taka eftirfarandi fram:
1. Það eru að vísu nokkrir
Barðstrendingar, sem hafa sagt
sig úr Breiðfirðingafélaginu, en
samkvæmt frásögn blaðsins
mátti álykta, að allir Barð-
strendingar hefðu farið úr því.
Sumir þeirra, sem skráðir eru
á úrsagnalista, hafa nú þegar
afturkallað úrsagnir sínar. Þess
skal einnig getið, að allmargir
breiðfirzkir Barðstrendingar
hafa gengið í Breiðfirðingafé-
lagið undanfarið, t. d. milli 20—
30 á síðasta fundi.
2. í klausunni segir, að Barð-
strendingar hafi sagt sig úr
Breiðfirðingafélagiíiu vegna
þeirrar „ölgu“, sem þar hafi
verið. Við ætlum ekki að hefja
hér deilur um þetta, en teljum
þessa staðhæfingu mjög hæpna.
Og víst er það, að í Breiðfirð-
ingafélaginu er nú ágætt sam-
komulag og rnikill áhugi um að
efla félagið og vinna að fram-
gangi stefnumála þess. Gildir
það jafnt um félagsmenn úr öll-
um þeim þremur sýslum, sem að
Breiðafirði liggja.
Fylgizl med
Állir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
Tímann.
Gerist áskrifendur, séuð þið
það ekki ennþá. Sími 2323.
Opai
Ilæstiduft
er fyrir nokkru koxnið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir
la þá kosti, er rœstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drj'igt, og er nothæft á allar
teg.mdir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
Notið »
O P A Li rœstiduft
Reykjavík. Sími 1249. Simnefni: Sláturfélag.
Sleykhtis. — Fi’ystiliús.
ftiðursuðuverksmiðja. — Bjúgnagerð.
Framleiðir og selur í heildsölu og smásölu: Niður-
soöiö kjöt og fiskmeti, fjölbreytt úrval. Bjúgu og alls-
konar áskurö á brauð, mest og bezt úrval á landinu.
Hangikjöt, ávallt nýreyk^, viðurkennt fyrir gæði.
Frosið kjöt allskonar, fryst og geymt í vélfrystihúsi, eftir
fyllstu nútímakröfum.
Verðskrár sendar eftir óskum, og pantanir afgreiddar
um allt land.
Hfi$ frá EggJasölBSOoila^i Beykjavákísr.
Kanpnm tnskur
allar tegundír, hœsta verðL
Húsgagnavinoustoian Baldursg. 30
Símí 2292.