Tíminn - 22.04.1944, Blaðsíða 1
Aukablað
TÍMINX, laagardagiim 22. apríl 1944
Aukablað
Gísli Magnússon, Eyhildarholti:
Nýtt heíti - nýr ílokkur
I.
St j órnmálaf lokkur íslenzkra
bænda var í öndverðu heitinn
Framsóknarflokkur. Og nafn-'
gjöfin var ekki út í bláinn. Með
henni var mörkuð stefna flokks-
ins: frjálsleg umbótastefna.
Framsóknarflokkurinn hefir
aldrei þurft að breyta um nafn
í bl'ekkingarskyni, né heldur til
þess að breiða yfir fortíð sína.
Hann hefir alltaf verið stefnu
sinni trúr. Hann var í upphafi
stofnaður af bændum og unn-
endum sveita. Hann hefir æ
síðan látið stjórnast af sjónar-
miði sveitamanna. Ekki þröng-
sýnu, þrælbundnu stéttarsjón-
armiði, sem opt leiðir til andlegs
horfellis og ósjaldan til mann-
spillingar, heldur víðfeðmu
sjónarmiði þeirra manna, er
horfa „of heima alla“, þar sem
fótum standa hagsmunir al-
þýðu og alþjóðar, efnalegir og
andlegir.
Framsóknarflokkurinn. hefir
átt frumkvæði í ísl. stjórnmál-
um í fimmtung aldar. Hann hef-
ir og löngum borið meginábyrgð
á stjórn landsins síðan 1927. Á
þessu tímabili hefir flokkurinn
hrundið fleiri málum fram og
stærri, er til umbóta horfa, en
áður eru dæmi til að fram hafi
gengið á eigi lengri tíma, — ým-
ist einn eða —.og að vísu opt-
ast — með aðstoð annarra, sem
skylt er að geta. Vilji einhver
halda því fram, að hér sé hlut-
dræg málfærsla, skal honum
bent á að blaða í þingskjölum
síðustu 25 ára. Þetta er að vísu
nokkur fyrirhöfn. En þá er
hitt, að minnast þess, að and-
stæðingar Framsóknarflokksins
hafa ósjaldan viljað marka ým-
is mál, er í höfn vóru komin,
undir sitt mark, enda þótt önd-
verðir stæðu í upphafi. Um
hvað mundi það helzt bera vott?
Framsóknarflokkurinn þarf
ekki að skipta um nafn. Meðan
bændur og aðrir þeir, er fylkja
sér undir merki flokksins,, hafa
manndóm og menning til að
vinna í anda þjóðlegrar, víð-
• sýnnar umbótastefnu á sam-
vinnugrundvelli, villa þeir á sér
engar heimildir, og eiga hvorki
né mega leggja sitt pólitíska
kenniheiti fyrir óðal.
II.
Framan af árum var Fram-
sóknarfl. eini frjálslyndi flokk-
urinn á Alþingi, er nokkuð kvað
að. Hægra megin við hann stóð
harðsnúinn íhaldsflokkur.
Vinstra megin veikur og máttlít-
ill verkamannaflokkur. Höfuð-
baráttan hlaut því að verða milli
umbótastefnu og íhalds. Og í
þeirri baráttu hlutu umbóta-
flokkarnir að standa hlið við
hlið. Margt er sameiginlegt með
bændum og verkamönnum.
Hvorir tveggja verða að vinna
hörðum höndum dag hvern, ef
vel á að fara. Ef annar þeirra
aðilja sveltur, mun á bjáta hjá
hinum. Að vísu er margt, sem
skilur bændur og verkamenn.
Þó er í raun og veru stórum
breiðara bilið, er bændur skilur
annars vegar og fjáraflamenn-
ina hins vegar, þá er hingað til
a. m. k. hafa haft tögl og hagld-
ir í Sjálfstæðisflokknum.
Samstarf bænda og verka-
manna á Alþingi og í ríkis-
stjórn bar um skeið mikinn ár-
angur og góðan. Hins vegar var
þetta samstarf hinn sárasti
fleinn í holdi íhaldsins, svo sem
eðlilegt va'r. Því var ekkert til
sparað að rægja saman þær
stéttir, er aö samstarfinu stóðu.
Var sá háttur á hafður, að mál-
gögn íhaldsmanna, þau er send
vóru út um sveitir, vóru látin
ala á því, að þingmenn Fram-
sóknarflokksins væri undirlægj-
ur verkamanna. En Morgunbl.
og Vísir, er naumast sjást utan
Reykjavíkur og annarra kaup-
staða, héldu því fram með ein-
stakri kostgæfni, að Framsókn-
armenn á þingi hefðu fulltrúa
verkamanna í vösum sínum.
Nú er það að sjálfsögðu svo,
að þegar er tveir stjórnmála-
flokkar ganga saman til starfa,
verður samstarfið að byggjast á
málefnasamningi, þar sem hvor
flokkur um sig heitir hinum
stuðningi að vissum, tilteknum
málum. Til þess getur og komið,
J að flokkarnir heiti hvor öðrum
því um viss stefnumál, að hafa
þau eigi á oddi um sinn. Geta
slíkir samningar komið illa við
þá, sem alls vilja krefjast en
engu fórna. En þvílíkir menn
eru til í öllum flokkum — og
margir í sumum.
„Vasa“-pólitík íhaldsins varð
ekki með öllu árangurslaus.
Hinn sífelldi rógur, er borinn var
í milli bænda og verkamanna,
hafði sín áhrif. Einkum gætti
þeirra áhrifa meðal hinna
þröngsýnustu manna í báðum
stéttum — þeirra, sem alls vildu
krefjast en engu fórna, — öfga-
mannanna. Þar varð tilvalinn
akur fyrir illsæði metorða-
gjarnra manna.
Og ekki stóð á sáðmönnum.
Og þó að ólíkir væri þeir, ýmsir,
um einlægni og tilgang, var sæð-
ið allt sömu náttúru.
Um þessar mundir var Bænda-
flokkurinn stofnaður til höfuös
Framsóknarflokknum, og Kom-
múnistaflokkurinn til höfuðs
Alþýðuflokknum. Foringjar
Bændafl. ávörpuðu bændur:
Framsóknarflokkurinn hefir
gengið frá stefnu sinni, svikið
hana, svikið ykkur. Hann rekur
erindi verkamanna, en ekki
ykkar. Foringjar hans eru dul-
búnir jafnaðarmenn. Fylkið
ykkur því einhuga undir merki
Bændaflokksins, sem er hinn
eini, raunverulegi flokkur ís-
lenzkra bænda!
Og kommúnistar hrópuðu há-
stöfum: Vinnandi menn til sjáv-
ar og sveita! Hlustið ekki á Al-
þýðuflokks-svikarana! Þeir eru
handbendi Hrifluvaldsins og
Framsóknaríhaldsins. Fylgið
okkur sem fastast! Þá mun sá
dagur skammt undan, að ís-
lenzkir öreigar taka öll völd í
sínar hendur, en auðjarlarnir
setja ofan!
Þetta er meginefni ræðu, sem
flutt hefir verið ótal sinnum og
alir íslendingar kunna utanbók-
ar. —
Árásir Bændaflökksins ■ og
kommúnista hófust á þeim ár-
um, er einna erfiðust hafa verið
fyrir bændur og verkamenn um
langt skeið. Mátti því fremur
vænta árangurs. Báðir beittu
þessir flokkar taumlausum
yfirboðum eins og títt er um þá,
sem varpa af sér allri ábyrgð.
Lýðskrum og látlaust glamur
stóryrða getur borið tilætlaðan
árangur, þar sem eigi er fyrir
hendi pólitískur þroski og fast-
mótaðar, rökvísar skoðanir.
Annars staðar ekki.
Alþýðufl. var of veikur á
svellinu. Hann stóðst ekki þessa
áraun. Foringjarnir óttuðust
fylgistap — og fóru í kapphlaup
við kommúnista. Úrslitin vóru
í upphafi auðsæ. Þegar ábyrgur
stjórnmálaflokkur Leggur alla á-
byrgð á hilluna vegna ótta við
annan flokk, ábyrgðarlausan,
tapar hann trausti og virðingu.
Þessi pólitíska sundrung verka-
manna hefir orðið stétt þeirra,
allri þjóðinni og öllu stjórn-
málalífi í landinu til hins mesta
tjóns. Og fer því að vísu fjarri,
að enn sé fyrir endann séð.
Framsóknarflokkurinn stóðst
sitt próf. Eiginlega var Bændafl.
andvana fæddur — eða því sem
næst. Hann vár of íhaldskynj-
aður, en þorri bænda hins vegar
gæddur of miklum pólitískum
þroska til þess að veruleg hætta
væri á því, að hann fengi sundr-
að Framsóknarflokknum eða
unnið honum varanlegan geig.
Bændafl. treindi lífið skamma
hríð — og endaði sinn frægðar-
snauða feril í faðmi íhaldsins,
sem vænta mátti. En víst mætti
tilraun hans til að sundra fylgj-
endum Framsóknarflokksins
verða þeim eftirminnileg að-
vörún.
III.-
Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan verið víðsýnn flokkur og
frjálslyndur. Og þótt hann hafi
fyrst og fremst verið flokkur
bænda, þá hefir hann eigi að
síður jafnan miðað stefnu sína
við hina heppilegustu þróun
þjóðfélagsins í heild. Enda má
og þetta hvort tveggja vel fara
saman — og hlýtur raunar svo
áð vera. Þess vegna hefir og
Framsóknarfl. — til skamms
tíma a. m. k. — orðið að heyja
sína hörðústu baráttu við Sjálf-
stæðisflokkinn. Þeir flokkar
eru ólíkir um margt. Annar er
umbótaflokkur, hinn íhalds-
flokkur. Annar stendur einhuga
að samvinnustefnunni, og má
með sannindum kallast bjarg-
vættur samvinnufélaganna gegn
látlausum, hatrömmum árásum
hins. Annar hefir barizt fyrir
hagsmunamálum hinna dreifðu
byggða, — fyrir bættri aðstöðu
manna í sveit og við sjó á svið-
um efnahags og menningar; þar
hefir hinn öndverður staðið,
meðan stætt var. Og svona
mætti lengi telja. En vonandi
kunna allir þá sögu, allt frá á-
rás Björns Kristjánssonar á
samvinnufélögin til herferðar
Gunnars Thoroddsen á hendur
bændum þeim, er samtök hafa
um sölu mjólkur.
Og enn er þetta óbreytt. Enn
verður ekki séð, að til sátta geti
dregið með stefnu hins öfga-
lausa, frjálshuga samvinnu-
bónda og öflum þeim, er undir-
tökin hafa í Sjálfstæðisflokkn-
um. Ef til vill hefir aldrei verið
djúptækari skoðanamunur milli
þessara aðilja heldur en einmitt
nú. Til þess bendir m. a. hin
augljósa og jafnvel opinbera óá-
nægja þeirra bænda sumra, og
bændasinna, jafnvel á sjálfu
Alþingi, er Sjálfstæðisflokknum
fylgja þó að málum. Enda er
meir en vafasamt, að öfgarnar
til hægri hafi í annan tíma
hærra risið en nú.
IV.
Á síðustu árum hefir Sósíal-
istaflokkurinn — sá með langa
nafninu — stórum eflzt. Kom-
múnistar eru, á sinn hátt, eigi
minni öfgamenn en hinir, þeir
er yzt standa til hægri, nema
meiri sé. Stríðið á mikinn þátt,
beinan og óbeinan, í ýmiskon-
ar umróti, upplausn og öfgum.
Af stjórnmálaflokkunum er
Framsóknarflokkurinn sá, er
minnst hefir orðið snortinn af
því fargani öllu. Og því hærra,
sem öfgarnir rísa til hægri og
vinstri, þeim mun ríkari nauð-
syn er á því fyrir þjóðfélagið í
heild, að til sé öflugur stjórn-
málaflokkur, er standi bil beggja
— miðflokkur. Hann verður að
standa sem lýsandi viti upp úr
iðu og ólgusjó annarlegra tíma
og strauma. Á hönum verða
hrannir öfganna frá báðum
hliðum að brotna.
Eins og stefnt hefir í íslenzk-
um stjórnmálum að undan-
förnu, hlaut afstaða Framsókn-
arflokksins, sem öfgalauss mið-
flokks, að koma æ skýrar 1 ljós.
Samkvæmt uppruna sínum og
öllu eðli hlaut hann að rækja
það hlutverk og reyna af öllum
mætti að varðveita jafnvægi í
þjóðfélaginu. Til þess er hann
borinn og honum einum til þess
trúandi.
Þetta var andstæðingunum til
vinstri og hægri mætavel ljóst.
Þegar er þeir toguðu til tveggja
átta, hvorir gegn öðrum, gat það
komið sér illa að hafa á miðjum
velli efldan aðila, er úr drægi
átökum, er kippt var hvað
harkalegast í. Fyrir því tóku þeir
höndum saman um að skerða
áhrif og afl Framsóknarflokks-
ins. Til þess verknaðar var að
vísu í upphafi stofnað sem hvers
annars skrípaleiks. Alþýðuflokk-
urinn tók á sig gerfi freistar-
ans í þeirri von, að Sjálfstæðis-
flokkurinn stæðist freistinguna.
Þá gafst tækifæri til þess á eft-
ir, að skamma hann fyrir skort
á „réttlæti“ gagnvart háttvirt-
um kjósendum — og ef til vill
reyta af honum fáeinar fjaðrir.
En S j álf stæð isf lokkur inn
stóðst auðvitað ekki freisting-
una. Forráðamenn hans tóku
þann kostinn, sem öllum gegndi
verr — nema kommúnistum.
Þeir gengu á gerða samninga
og „féllu fram“ í von um að fá
6 „steiktar gæsir“ að launum.
Og sjálfsagt' mundi það, með
vissum hætti, hafa verið þeim á
við nokkuð mörg „ríki veraldar-
inar og þeirra dýrð“. Framsókn-
arflokkurinn hlaut líka alltaf
að setja ofan. Og víst var mest
um það vert. Jafnvel þótt til
þyrfti þrennar kosningar á einu
ári, þá var ekki í það horfandi,
eftir því sem einn af ráðherrum
Sjálfstæðisflokksins sagði, ef
verða mætti til þess að svín-
beygja Framsóknarflokkinn. Og
hann vissi víst hvað hann söng,
maðurinn sá. En embættisbróð-
ir hans barði sér á brjóst og
fullvissaði „háttvirta kjósendur“
um það, að kjördæmabreyting-
in væri meðfram til þess gerð,
að auka áhrif sveitanna. — Það
vantaði svo sem ekki sam-
kvæmnina.
En kommúnistar glottu í kamp
og gáfu langt nef í ýmsar áttir.
Það voru þeir, sem græddu á
syndafalli Sjálfstæðisflokksins.
Aumingja freistarinn aftur á
móti —, hann gekk allur í sig —
og var þó ekki feitur fyrir.
V.
„Segjum það eins og það er
— við þurfum nýjan flokk.“
Svo mælti Egill.
Þess hefir orðið vart, að „til-
laga“ þessi á góðu gengi að
fagna — hjá Sjálfstæðismönn-
um. Vafalaust bjóða þeir aðstoð
sína og opinn faðm. Þeir hafa
fyrr reynzt óbágir á þess konar
aðstoð. Og ef til vill er það engin
tilviljurf, að um svipað leyti og
grein kaupfélagsstjórans, sú er
hefst á ofangreindri fyrirsögn,
birtist i Bóndanum, skrifar einn
af þingbændum Sjálfstæðis-.
flokksins í ísafold, og gefur
Framsóknarmönnum all-greini-
lega undir fótinn. Svipað fyrir-
brigði er eigi áður óþekkt með
öllu.
Hitt er annað mál, að ég býst
naumast við að bændur verði al-
mennt sérlega ginkeyptir fyrir
tillögu um niðurskurð Fram-
sóknarflokksins og stofnun nýs
flokks á leiði hans. Hugmynd-
ina skortir öll málefnaleg rök,
og fyrir því er hún raunar and-
vana fædd — eins og Bænda-
flokkurinn sálaði. \
Mér skilst á Agli Thorarensen
(í 10. tbl. Bóndans) að stefna
hins nýja flokks eigi raunar að
vera stefna Framsóknarflokks-
ins. Gallinn' sé aðeins sá, að
Framsóknarflokkurinn hafi allt-
of fáa þingmenn — og er það
hverju orði sannara. Skipti
hann um nafn, muni „þúsundir
kjósenda Sjálfstæðisflokksins af
bændum og bændum og smá-
framleiðendum“*) fylkja sér
undir merki hins nýja flokks
(framleiðendaflokks). Og síðan
bætir hann við: „Það er þetta
fólk, sem mun mynda flokk með
okkur Framsóknarmönnum, fyrr
eða síðar, og ég vil bæta því við,
að langt inn í raðir stóratvinnu-
rekenda og kaupsýslumanna
munu menn verða með.“*)
Ja — „mikil er trú þín“ —
maður.
Menn, sem haf3. ólíkar og
jafnvel andstæðar stjórnmála-
skoðanir og hugsjónir, geta með
hægu móti gert með sér ópóli-
tísk hagsmunasamtök. Eru þess
og eigi fá dæmi. Ekkert þarf
heldur að vera því til fyrir-
stöðú, að menn úr andstæðum
stjórnmálaflokkum bindist sam-
tökum, er svo ber undir, til
sóknar eða varnar í einstökum
málum ■■— líkt og „hinir tvenn-
ir 14“ á þingi í haust. Verður að
ætla, að menn fylgi því fram,
sem þeir telja rétt mál og sann-
gjarnt og standi fast á rétti
umbjóðenda sinna — og er sízt
þakklætis vert. Hitt er fásinna,
að ætla, að t. d. stóratvinnurek-
endur og kaupsýslumenn gangi
í flokk með þeim mönnum, sem
hafa samvinnuhugsjónina að
pólitísku leiðarljósi, ef þeir að-
eins skipti um flokksheiti og
kalli sig eitthvað annað en
Framsóknarmenn. Mundi ekki
einhver hugarfarsbreyting einn-
ig þurfa til að koma hjá hinum
veikari aðilanum og máttar-
minni, ef friður og eining ætti
að ríkja í þeirri .hjónasæng?
Hverir eru þeir, er löngum hafa
ráðin haft í Sjálfstæðisflokkn-
um? Eru það bændurnir, smá-
framleiðendurnir, er fylgt hafa
flokknum að málum, er þar
hafa mestu ráðið? Eða eru það
hinir — þeir, sem fjármagnið
*) Allar leturbreytingar gerð-
ar af A. Th.
hafa haft, „stóratvinnurekend-
ur og kaupsýslumenn"?
Ég get að sjálfsögðu fallizt á,
að þeim bændum og smá-fram-
leiðendum, sem eigi skipa sér í
raðir Framsóknarmanna, kunni
annað að vera betur gefið en
pólitískur þroski. En hitt er þó
eigi ætlanda, að margir kjós-
endur — og þaðan af síður „þús-
undir kjósenda Sjálfstæðis-
flokksins af bændum og smá-
framleiffendum“ — sé svo lít-
ilsigldir, að þeir láti flokksheit-
ið eitt vera því til fyrirstöðu, að
þeir gangi í Framsóknarflokk-
inn eða fylgi stefnu hans.
Myndi og naumast mikið leggj-
andi upp úr fylgi þeirra manna,
er meiri áherzlu legðu á heiti
flokks en hugsjónir og stefnu.
Menn geta skipt um skoðanir,
og þarf ekki að vera tiltökumál.
Slíkt getur auk heldur borið vott
um vaxandi þroska. — Fram-
sóknarflokkurinn hefir alla tíð
verið vaxandi flokkur, og er það
enn í dag. Hann hefir hækkað
kjósendatölu sína við hverjar
kosningar. Mikill fjöldi manna,
sem áður fylgdu Sjálfstæðis-
flokknum að málum, hefir
hneigzt að stefnu Framsóknar-
flokksins og horfið til hans. Þeir
hafa smám saman þreytzt á
hinni hugsjónasnauðu, nei-
kvæðu íhalds-pólitík og fundið,
að hin jákvæða stefna Fram-
sóknarfl. var meir við þeirra
hæfi. Og enn mun fylgi flokks-
ins aukast að óbreyttri stefnu
hans — og æ því meira, sem á
honum mæða ósvífnari og harð-
ari árásir öfgamanna til hægri
og vinstri.
Framsóknarflokkurinn þarf
vissulega ekki að skipta um
nafn.
VI.
Framsóknarflokkurinn verður
ekki lagður niður. En segjum, að
takast mætti að kljúfa utan úr
honum eitthvert brot, annað
brotið flaskaðist utan úr Sjálf-
stæöisflokknum, og síðan gengi
þessi tvö brot saman í flokk.
Hvað væri unnið? Eru ekki nógu
margir flokkar fyrir? Eða hverj-
ar eru líkur til þess, að sá hinn
nýi flokkur yrði öflugri eða
myndi hafa skilyrði til þess að
halda betur á málefnum bænda
og annarra hinna smærri fram-
leiðenda, heldur en Framsókn-
arflokkurinn hefir gert? Legðu
höndina á hjartað, lesandi, —
og svaraðu síðan.
Eða reynum að hugsa okkur
hið óhugsanlega: að allir fram-
leiðendur og atvinnurekendur,
smærri og stærri, gengi saman
í einn stjórnmálaflokk, íhalds-
sinnaðan, til þess, fyrst og
fremst, að stofna til öflugs mót-
vægis gegn kommúnistum. Til
hvers myndi það leiða? Tví-
mælalaust til þess, að allir um-
bótasinnaöir verkamenn myndu
verða byltingarsinnaðir. Þrýst-
ingur frá hægri hlið myndi ýta
þeim um set — í opinn faðm
kommúnista. Alþýðuflokkurinn
þurrkast út. Þá yrði landslýður
allur klofinn í tvær fjandsam-
legar fylkingar, þar sem mestu
öfgamennirnir beggja megin
myndi mestu ráða, og hvorir
um sig hugsa mest um það, að
ná sér niðri og sigrast á hinum
— og láta svo kné fylgja kviði.
Og mundi þá eigi opin leið til
einræðis?
En þetta mun eigi þannig
fara.
Ég geri ráð fyrir, að tillagan
um stofnun nýs framleiðenda-
flokks sé í góðu skyni gerð, —
en af lítilli forsjá og naumast
nægilegum skilningi á mönnum
og málefnum. Á engu ríður hinu
unga, endurreista þjóðveldi
meir, en að deyfðar sé eggjar
þeirra eitur-vopna, er pólitísk-
um öfgamönnum og angurgöp-
um er tamast að bera — og
beita. Enginn flokkur er þess
betur umkominn, að spyrna við
öfgum allra átta, en víðsýnn
umbóta- og samvinnuflokkur.
Það hefir Framsóknarflokkur-
inn alla stund verið, það er
hann enn og á að vera. Þess
vegna er það þjóðarnauðsyn,
að þroski hans megi sem mestur
verða.
£~3$$$ÍSí3ííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííííSíí£íí^
| Vór getum með skjótri afgreiðslu út- |
| vegað frá Baudaríkjunum: |
Eík til skipasmíða
Frá Kanada:
Innanhússtímbur
1 (1. flokks fúra). ||
I Talið við oss sena fyrst I
G. Helgason & Meisted h.I. |
Sími 1644.
ÍÍSÍÍÍÍÍÍSÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍÍ^