Tíminn - 25.04.1944, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUKÚSI, Llndargötu 9 A.
Símar 2353 og 437r
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGASKT.rrr . OFA:
EÐDUIIUSI, ’.indargötu 9A.
Síml 2323.
28. árg.
Reykjavík, þriðjiidaginii 25. aprll 1944
41. blað
Erlent yfirlit:
Sprengingín
í Bjorgvín
Nú fyrir helgina bárust þau
tíðindi hingað, að skip, sem lá
við bryggju í Björgvin, hlaðið
tundri og skotfærum, hefði
sprungið í loft upp af ókunnum
orsökum. Tvö hundruð manna
fórust við þessa sprengingu og
tvö þúsund særðust svo, að þá
varð að flytja í sjúkrahús. Flóð-
bylgja gekk á land og varð mörg-
um að bana, sem sloppið höfðu
heilir frá sjálfri sprengingunni.
Mörg hús eyðilögðust og önnur
löskuðust mjög, þar á meðal hin
gamla sögufræga Hákonarhöll,
er flestir kannast við að nafni.
Hafa þessi tíðindi að vonum
vakið athygli hér umfram flesta
atburði síðustu vikna.
Björgvin er íslendingum hug-
stæð borg og ber margt til þess.
Nafn hennar er greypt í huga
hvers íslendings frá barnsaldri.
Við hana eru tengdir ýmsir þeir
atburðir, sem minnisstæðastir
eru úr fornum sögum. Öldum
saman var ísland í nánari og
þýðingarmeiri tengslum við
þann kaupstað en nokkurn
annan bæ á Norðurlöndum.
Og leifar þeirra tengsla voru
enn við líði, unz hin gráa loppa
að sunnan lokaði þeim gagn-
vegum, er lágu frænda á milli.
Er margur sá íslendingurinn,
sem í fyrsta skipti hefir stigið
fæti á erlenda jörð, einmitt þar
fæti á erlenda jörð einmitt þar,
dögunum.
Hákonarhöllin er upphaflega
talin reist af Hákoni gamla ná-
lægt 1260, og var um skeið veg-
legast hús í Noregi. Þegar tím-
ar liðu fram hrörnaði húsið og
tók að falla, en var loks endur-
reist fyrir síðustu aldamót, um
það leyti, er svo margar þjóð-
legar minjar voru hafnar til
vegs og sæmdar þar í landi.
Mörg. fleiri menningarverð-
mæti en Hákonarhöll stór-
skemmdust í sprengingunni
miklu í Björgvin. En sú er þó
bótin, að því er seinustu fregn-
ir herma, að fært er talið að
endurreisa hinar sögufrægustu
þeirra bygginga, þar með talin
Hákonarhöllin. Hákonarhöll
mun því aftur rísa úr rústum,
helguð mikilleik ægilegrar eld-
skírnar, er lengi verður minnzt
með frjálsum, norrænum þjóð-
um.
Aðalfundur Ríthðf-
undafélagsíns
Fpiðrik Ásinuiulssoii
Brekkan kjörinn
formaður
Aðalfundur Rithöfundafélags
íslands var haldinn á sunnu-
daginn. Úr stjórn félagsins
gengu Magnús Ásgeirsson, er
verið hefir formaður þess síð-
asta ár, og Ólafur Jóhann Sig-
urðsson, sem nú dvelur vestan
hafs. Var Friðrik Ásmundsson
Brekkan kjörinn formaöur í stað
Magnúsar, en Jakob Thoraren-
sen var kosinn í stað Ólafs Jó-
hanns. Fyrir voru í stjórn fé-
lagsins Halldór Kiljan Laxness,
Halldór Stefánsson og Sigurður
Helgason.
Á fundinum voru þrjú skáld
kjörin heiðursfélagar Rithöf-
undafélagsins. Voru það Theó-
dóra Thoroddsen, Guðmundur
Friðjónsson og Sigurjón Frið-
jónsson.
Samþykkt var á fundinum, að
félagið skyldi taka svonefndan
Hólastaf upp sem bókamerki
sitt. Þriggja manna nefnd var
kosin til þess að gera tillögur
um notkun hans.
Tónlistarfélagið.
Frumsýning á ísl.
óperettu í kvöld
Tónlistarfélagið hefir í kvöld
frumsýningu á ópérettu, er
nefnist „í álögum“. Eru höfund-
ar hennar Sigurður Þórðarson
tónskáld og Dagfinnur Svein-
björnsson, sem nokkuð er kunn-
ur undir nafninu Dagfinnur
bóndi. Þetta er sjötta óperettan,
sem Tónlistarfélagið sýnir hér,
en hin fyrsta, sem er al-íslenzk,
— lögin eftir Sigurð, en textinn
eftir Dagfinn.
Fimm tugir manna taka þátt
í sýningunum, 32 leikendur og
18 manna hljómsveit. Er Har-
aldur Björnsson leikstjóri, en dr.
Victor von Urbantschitsch
hljómsveitar- og söngstjóri.
Meðal leikenjia eru auk Harald-
ar Björnssonar, Pétur Jónsson,
Anna Guðmundsdóttir, Sigrún
Magnúsdó.ttir, Bjarni Bjarnason,
Ævar R. Kvaran, Valdimar
Helgason, Klemens Jónsson og
fleiri, sem bæjarbúum eru góð-
kunnir.
Allur hagnaður, sem verður af
sýningum þessarar óperettu,
rennur í byggingarsjóð hinnar
fyrirhuguðu Tónlistarhallar, Er
það mikilvægt menningarmál,
að hún rísi hið fyrsta af grunni
og ætti að eiga vísan stuðning
allra góðra manna.
Flugvélakostur lands-
manna eykst
Flugíélag Islands iær nýja iarþegaflugvéi og Loftleiðir h.f.
sendír mann vestur um haf til flugvélakaupa
Áhugi manna hér á landi fyrir flugmálum er sífellt að
aukast, enda mun þess skammt að bíða að flugsamgöngur
verði þýðingarmikill liður í samgöngumálum þjóðarinnar
hvað snertir mannflutninga og póstflutning. Hér í Reykja-
vík starfa nú tvö félög, sem eiga og reka flugvélar, Flug-
félag íslands, sem haldið hefir uppi flugsamgöngum hér
um allmargra ára skeið, og Loftleiðir h. f., 'er ungir menn,
nýkamnir heim frá Vesturheimi að loknu flugnámi, stofn-
uðu í vetur. Úti um land ríkir einnig hinn mesti áhugi um
þessi mál og eru víða félagssamtök, sem hafa það markmið
að greiða fyrir flugsamgöngum við viss héruð eða kaup-
staði.
Guðmundur Eínars-
son frá Miðdal gefur
menntastofnunum
málverk
Guðmundur Einarsson frá
Miðdal, formaður Félags, ís-
lenzkra myndlistamanna, hefir
ákveðið að gefa þrem mennta-
stofnunum, Menntaskólanum í
Reykjavík, Stúdentagarðinum
nýja og fyrirhuguðu listasafni í
sambandi við gagnfræðaskóla-
byggingu á Akureyri, stór og
vönduð málverk eftir sig. Hefir
hann þegar afhent Menntaskól-
anum og Stúdentagarðinum
málverk þau, er hann gefur
þeim. Hlaut Menntaskólinn
mynd, er nefnist „Úr Kverk-
fjallarana", og er hún gefin til
minningar um Guðmund pró-
fessor Bárðarson, en Stúdenta-
garðurinn mynd, sem heitir „Úr
Goðalöndum“. — Ekki er enn
ákveðið hvaða mynd Guðmund-
ur gefur til Akureyrar.
Flugfélag Islands hefir að
undanförnu haldið uppi flug-
ferðum milli Akureyrar og
Reykjavíkur með þeirri einu
flugvél, sem það hefir haft yfir
að ráða, eftir því sem veður hef-
ir leyft. En nú í vetur festi Örn
Johnson, framkvæmdastjóri
Flugfélagsins, kaup á nýrri
flugvél í Englandi. Er hún þegar
komin hingað til lands, og er
nú verið að setja hana saman,
og verður hún væntanlega flug-
fær áður en mjög langt um líð-
ur. Flugvél þessi er af svonefndri
De Haviland-gerð, búin talstöð
og miðunartækjum og öllum
hinum fullkomnustu áhöldum.
Hún tekur 6—8 farþega og flýg-
ur 200 kílómetra á klukkustund.
Hreyflar hennar eru tveir og
gnægð varahluta fylgir flugvél-
inni.
Þessi tegund flugvéla er sögð
hafa reynzt mjög vel, þar sem
101 ættjarðarljóð
Samkeppni þeirri um ættjarð-
arljóð, sem hátíðarnefnd lýð-
veldisstofnunarinnar efnir til, er
nú lokið. Alls munu hafa borizt
101 ljóð,
Nefnd þá, sem dæmir um á-
gæti ljóðanna, skipa dr. phil.
Alexander Jóhannesson pró-
fessor, dr. phil. Þorkell Jóhann-
esson og dr. phil. Símon Jóh.
Ágústsson. Dómnefndin mun að
líkindum birta álit sitt í lok
þessarar viku.
Landsþingí Slysavarna-
iélagsíns
Samjiykkt ályktun um kjörgunarbáta í Griiula-
vík, á Stokkseyri og' Húsavík.
Annað landsþing Slysavarna- þykktir voru og gerðar um
félagsins var háð í Reykjavík björgunarbáta í Grindavík, á
fyrri hluta síðastliðinnar viku. Stokkseyri og Húsavik.
Sat það margt fulltrúa víðs veg-
ar að. Stjórn félagsins birti í
þingbyrjun skýrslu um starfsemi
þess, hag og vöxt. Eignir Slysa-
varnafélagsins nema nú rúmlega
600 þúsund krónum. Björgunar-
stöðvar hafa verið endurbættar
og nýjum komið upp og margt
annað gert til bóta á sviði björg-
unarmálanna.
Ýmsar ályktanir voru sam-
þykktar á þinginu. Til dæmis
mótmælti þingið því, að björg-
unarskútan „Sæbjörg“ yrði lát-
in af höndum við ríkissjóð og
fól stjórn félagsins að fara þess
á leit við ríkisstjórnina, að fjár-
hagur félagsins yrði tryggður í
framtíðinni, svo að ekki þurfi
að draga úr björgunarstarfsem-
inni vegna fjárskorts. Sam-
Að þinglokum var kosin stjórn
félagsins, sjö manna fram-
kvæmda,ráð, auk fjögurra full-
trúa fyrir landsfjórðungana. í
framkvæmdaráðið voru kosnir:
Guðbjartur Ólafsson hafnsögu-
maður, forseti, Árni Árnason,
kaupmaður, féhirðir, og með-
stjórnendur frú Guðrún Jónas-
son, frú Rannveig Vigfúsdóttir,
Hafnarfirði, Sigurjón Á Ólafs-
son fyrverandi alþingismaður,
Friðrik Halldórsson loftskeyta-
maður og Ólafur Þórðarson,
skipstjóri, Hafnarfirði.
Fyrir landsfjórðungana voru
kosnir: Gísli Sveinsson alþingis-
maður, Finnur Jónsson alþingis-
maöur, Þorvaldur Friðfinnsson,
Ólafsfirði, og Óskar Hólm, Seyð-
isfirði.
hún hefir verið notuð til far-
þegaflutninga, svo sem í Ástra-
líu, Kanada, Sviss, Nýja-Sjá-
landi og á Bretlandseyjum. Hef-
ir Flugfélagið ákveðið að hafa
þessa flugvél einkum í förum
mili Akureyrar og Reykjavíkur
og svo til Austurlandsins.
Það má teljast hin mesta
heppni, að Flugfélaginu tókst
að útvega þessa flugvél nú,
þegar hernaðarþjóðirnar munu
ógjarna smíða flugvélar til ann-
arra þarfa en hernota, enda
naut það einstakrar velvildar
enskra stjórnarvalda, er greiddu
í hvívetna fyrir Flugfélaginu og
sendimanni þess, Erni Johnson
f ramkvæmdastj óra.
I,oftleiðir h. f., sem þrír flug-
menn, nýkomnir heim frá Vest-
urheimi að loknu flugnámi þar,
Sigurður Ólafsson, Kristinn Ol-
sen og Alfreð Elíasson, stofnuðu
í vetur, ásamt nokkrum öðrum
mönnum, og þá hóf starfrækslu
einnar flugvélar, sem þeir félag-
ar komu með heim með sér að
vestan, hefir einnig mikinn hug
á að auka flugvélakost sinn.
Hafa þeir fengið tilboð um nýja
flugvél frá sömu verksmiöju og
seldi þeim flugvél þá, er þeir
höfðu heim með sér. Er Sigurð-
ur Ólafsson flugmaður, einn
stjórnenda Loftleiða h. f„ á för-
um vestur til þess að gera út
um flugvélakaupin.
Jafnframt er ráðið, að þetta
félag kaupi einnig litla flugvél
til sjúkraflutninga, ef kostur er
á að fá slíka flugvél keypta. Er
mjög mikil þörf á þess háttar
flugvél hér, ekki sízt þegar við
hættum að njóta aðstoðar hinna
erlendu flugherja til sjúkra-
flutninga loftleiðis.
Flugvélin, sem Loftleiðir h. f.
hefir haft á að skipa í vetur,
hefir einkum haldið uppi flug-
samgöngum til Vestfjarða. Hef-
ir mest verið flogið með far-
þega og póst, en einnig hefir
flugvélin verið nokkuð notuð til
sjúkraflutninga, þegar þess hef-
ir þurft við. Hefir hún reynzt
hið h^zta.
Flugvélakostur okkar íslend-
inga er því nokkuð að aukast,
þrátt fyrir þá erfiðleika, sem við
er að etja í því efni meðan
styrjöldin stendur. Og strax og
auðveldara verður um flugvéla-
kaup hlýtur að verða hér mjög
ör þróun á þessu sviði. Þá mun
koma að góðu haldi það undir-
búningsstarf, sem unnið hefir
verið og verið er að vinna víðs
vegar um land, þótt það kunni
litlum arði að hafa skilað enn
sem komið er, og þá mun einnig
verða nóg starfssviö fyrir þá
ungu menn, sem varið hafa fé
og tíma til flugnáms. í landi,
þar sem staðhættir og aðstæður
eru slíkar sem hér, hljóta flug-
samgöngur að verða veigamik-
ill þáttur í lífi þjóðarinnar mjög
bráðlega.
Mædrakirkja í
Reykhólasveit
Breiðfirðingafélagið
stofnar sjóð til stuðn-
ings málinu.
Séra Árelíus Níelsson, sóknar-
prestur á Eyrarbakka, bar fram
þá tillögu í ræðu á útvarps-
kvöldvöku Breiðfirðingafélags-
ins í Reykjavík nú fyrir skömmu,
að hafinn yrði undirbúningur
að byggingu nýrrar kirkju í
Reykhólasveit, fæðingarsveit
Matthíasar Jochumssonar, og
skyldi hún helguð Þóru Einars-
dóttur, móður þjóðskáldsins, og
öðrum breiðfirzkum mæðrum.
Stjórn Breiðfirðingafélagsins
hét þessari hugmynd séra Áre-
líusar þegar liðsinni sínu og
lagði fram 1000 krónur til sjóð-
myndunar, málinu til styrktar.
Siðan hafa sjóðnum borizt nýj-
ar gjafir, 1000 krónur til minn-
ingar um Júlíönu Hansdóttur í
Flatey, frá börnum hennar, og
1000 krónur frá mönnum í
Breiðfirðingafélaginu, er eigi
vilja láta nafns síns getið. Munu
væntanlega fleiri gjafir á eftir
fylgja.
Stjórn Breiðfirðingafélagsins
mun leita samvinnu við sóknar-
nefnd Reykhólahrepps um efl-
ingu sjóðsins og framgang
kirkjumálsins.
Gullna hliðíð sýnt
á Akureyrí
Leikfélag Akureyrar hefir sýnt
„Gullna hliðið“ eftir Davíð Stef-
ánsson að undanförnu við mikla
aðsókn. Var frumsýning á ann-
an dag páska, og las þá skáldið
sjálft „prologus" leiksins. Leik
stjóri er Jón Norðfjörð, og leik-
ur hann jafnframt Óvininn. En
aðalhlutverkið, kerlinguna, leik-
ur hin kunna reykvíska leik
kona, Arndís Rjörnsdóttir, er
einnig fór með það hlutverk,
þegar „Gullna hliðið“ var sýnt
hér. Jón bónda leikur Björn
Sigmundsson og hefir hann
hlotið mikið lof fyrir frammi-
stöðu sína í norðanblöðunum
— Hljómsveitinni og kórnum
stjórnar Jakob Tryggvason.
Sumardvalar-
nefnd barna
Eins og undanfarin ár hefir
nú verið skipuð nefnd manna
til þess að undirbúa sumar-
dvöl Reykjavíkurbarna í sveit-
um landsins. Hefir ríkisstjórnin
skipað Sigurð Sigurðsson yfir-
berklalækni og Kristjón Krist
jónsson fulltrúa í nefndina,
Rauði kross íslands Þorstein
Scheving Thorsteinsson lyfsala
og bæjarstjórn Reykjavíkur
Harald Árnason kaupmann og
Arngrím Kristjánsson skóla-
stjóra.
Mun nefndin þegar taka til
starfa, enda skammur tími til
stefnu fyrir hana.
Á víðavangi
Röng ágizkun.
í Reykj avíkurbréfi Morgun-
blaðsins á sunnudaginn stend-
ur, að Samband ísl. samvinnu-
félaga styrki útgáfu blaðsins
„Bóndinn". Tíminn hefir leitað
sér upplýsinga um hvort þetta
sé rétt, og komizt að raun um
það, að þetta er röng ágizkun
um S. í. S. hjá Morgunblaðinu.
Bóguriim
licldur áfram.
Vegna rógs og rangfærslna í
ýmsum bæjarblöðunum viðvíkj-
andi byggingu mjólkurstöðvar-
innar o. fl þess háttar, skal
þetta tekið fram:
1. í lögum um meðferð og sölu
mjólkur og rjóma o. fl„ frá 1935
segir: „Nú kemst á samkomu-
lag milli mjólkurbúanna og fé-
laga framleiðenda á þessu svæði
(þ. e. verðlagssvæði Reykjavík-
ur og Hafnarfjarðar) um að
taka stjórn samsölunnar í sínar
hendur, og skal þeim það heim-
ilt, ef samþykki landbúnaðar-
ráðherra kemur til“. Fulltrúar
Reykvíkinga munu hafa greitt
atkvæði með þessu í einu hljóði.
Þetta eru ólögin og ofbeldið,
sem blöðin tala um, þegar hið
ofangreinda samkomulag er
komið á.
2. Sex manna nefndar ákvæð-
in komu ekki í gildi fyrr en 15.
sept. s. 1. Það var því aðeins 3 y2
mánuður af árinu, sem þau giltu.
3. Alls voru lagðir í bygging-
arsjóð mjólkurstöðvarinnar
rúmir 7 aurar af lítra, miðað
við innvegið mjólkurmagn á
verðjöfnunarsvæðinu.
4. Áburðinum um, að reikn-
ingar samsölunnar séu falsað-
ir, er vitaskuld rógur óvandaðra
skúma, sem ekki tekur að svara.
Annars er einkennilegur þessi
stöðugi rógur í mjólkurmálun-
um. Hvaðan ætli komi peningar
verzlunarfyrirtækja til ýmsra
framkvæmda annars staðar en
með álagningu á vörurnar? Alþ,-
blaðið er einna illkvittnast í á-
sökunum sínum á byggingarsjóð
mjólkurstöðvarinnar, m. a. í
leiðaranum s. 1. laugajdag. í því
sambandi mætti spyrja það
virðulega blað: Hvaðan kom Al-
þýðubrauðgerðinni peningar til
þess að reisa stórhýsið við
Vatnsstíg?Hvaðan komu mili 70
og 80 þús. krónur, sem Alþýðu-
brauðgerðin greiddi í skatta og
útsvör fyrir árið 1942, þar af á
7. þúsund í stríðsgróðaskatt?
Var þó ekki Alþýðubrauðgerðin
s'tofnuð m. a. til þess að lækka
brauðverð í bænum?
Þegar bændurnir reisa mjólk-
urstöð í Reykjavík, taka þeir fé
til þess af fé því, sem þeir hafa
ráð á og hafa handbært. Það
ætti að vera fagnaðar- en ekki
árásarefni Reykvíkinga, að
bændurnir skuli reisa fullkomna
nýtízku mjólkurstöð mitt á
meðal þeirra, og sem þeir eiga
allir að njóta góðs af í framtíð-
inni.
Vélbátur sekkur
Vélbáturinn „Rafn“, sem not-
aður hefir verið til vöruflutn-
inga í þjónustu Skipaútgerðar
ríkisins, strandaði í Horna-
fjarðarósi síðastliðinn föstu-
dagsmorgun. Komu menn á
vettvang á hafnsögubátnum og
björguðu skipverjum, en litlu
síðar hreif straumurinn bát-
inn með sér og bar hann að svo-
nefndum Þinganesskerjum, og
sökk hann.
„Rafn“ var hlaðinn alls konar
vörum, sem fara áttu til Hafnar
í Hornafirði, Djúpavogi, Breið-
dalsvíkur og Stöðvarfjarðar.
Báturinn var 87 smálestir að
stærð, smíðaður árið 1919. Eig-
andi hans var Jón Hjaltalín á
Siglufirði.