Tíminn - 04.05.1944, Síða 1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
í RITSTJÓR ASKRIFSTOFUR:
) EjJDUT'USI, Lindargötu 9A.
Sírrar 2353 og 437?
ÍAFGREIÐSLA, INNHEIMT,
OG AUGLÝSINGASKI-------OEA:
FDDUirÓSI, ’ indargötu 9 A.
> Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, flmintudagmn 4. maí 1944
46. blað
„SamsönLgftarinii** tim eimnemiíitgskíöirdæmÍK:
Kommúnistar víija viðhalda
sundrungu verkalýðsins
lliaidið vili hafa umbóiamenn sundrada
Blað kommúnista, Þjóðviljinn, hefir um ekkert meira rætt
undanfarinn hálfan mánuð en þá ákvörðun Framsóknarmanna,
að beita sér fyrir því, að allir þingmenn verði kjörnir í ein-
menningskjördæmum. Hefir blaðið tönnlast á þessu dag eftir
dag og talið það óræk merki þess, að Framsóknarflokkurinn
væri versti einræðis- og afturhaldsflokkur, er vilji granda lýð-
ræðinu og koma á fasistiskri stjórn í landinu. •
Þjóðviljinn hafði ekki lengi sungið þennan söng, þegar undir
hann var tekið í aðalblaði Sjálfstæðisflokksins, Morgunblaðinu,
og þar hefir hann verið kyrjaður næstum daglega síðan, að
vísu af veikai’a mætti, en engu minni vilja.
Þessi samsöngur Morgunblaðsins og Þjóðviljans hefir nú hald-
ist svo lengi, að eigi verður hjá því komist að gera honum nokk-
ur skil og þá ekki sízt að rekja tildrög hans.
Aðallundur KRON
Félagsmönnum greidd-
ur 7% arður af við-
skiptunum.
Aðalfundur Kaupfélags Reykja-
víkur og nágrennis var haldinn
í Listamannaskálanum á sunnu-
daginn var og sátu hann 191
fulltrúi frá sextán kaupfélags-
deildum.
Formaður kaupfélagsins, Felix
Guðmundsson, gerði grein fyrir
hag og rekstri þess síðastliðið
ár. Framkvæmdastjóri kaupfé-
lagsins, ísleifur Högnason, flutti
skýrslu framkvæmdastjórnar.
Hefir áður verið sagt frá
rekstri félagsins á s. 1. ári hér í
blaðinu.
Reikningar félagsins voru
samþykktir, eins og þeir voru
lagðir fyrir fundinn. Arður, út-
hlutaður til félagsmanna, nam
sjö af hundraði viðskiptanna,þar
af leggjast þrír hlutar í stofn-
sjóð, en fjórir hlutar eru greidd-
ir félagsmönnum strax. Einn af
hundraði viðskipta var ákveðið
að leggja í varasjóö.
Úr stjórn félagsins gengu þrír
menn: Friðfinnur Guðjónsson,
Kristjón Kristjónsson og Ólafur
Þ. Kristjánsson. Voru þeir Krist-
jón og Ólafur báðir endur-
kosnir, en í stað Friðfinns, sem
baðst undan endurkosningu,
var kjörinn Guðm. Tryggvason,
er undanfarin ár hefir unnið
mikið starf í þágu kaupfélags-
skaparins í höfuðstaðnum. Fyr-
ir voru í stjórn kaupfélagsins
Felix Guðmundsson, Hjörtur B.
Helgason, Theodór B. Lindal,
Sigfús Annes Sigurhjartarson,
Sveinbjörn Guðlaugsson og Þor-
lákur Ottesen.
Fulltrúar á aðalfund Sam-
bands íslenzkra samvinnufélaga
í sumar voru kosnir Eysteinn
Jónsson, Felix Guðmundsson,
ísleifur Högnason, Kristjón
Kristjónsson, Magnús Kjartans-
son, Ragnar Guðleifsson og Sig-
fús Sigurhjartarson.
Fimm menn voru kosnir í
undirbúningsnefnd hátíðahalda
af tilefni hundrað ára afmælis
samvinnuhreyfingarinnar.
Fundurinn lýsti ánægju sinni
yfir fyrirhugaðri stofnun lýð-
veldis á íslandi 17. júní n. k. og
skoraði á meðlimi sína að vinna
að sem beztri þátttöku í þjóð-
aratkvæðagreiðslunni.
Verkfall víð
vegf avinnu
Alpýðusamb, heimtar
aukin fríðindi og
hærra kaup"
Stjórn Alþýðusambands ís-
lands fyrirskipaði allsherjar-
verkfall í vegavinnu frá og með
deginum í gær að telja. Mun
vinna hafa lagzt niður í gær
á flestum þeim stöðum, þar sem
unnið var að vegagerð hjá rík-
inu.
Undanfarna daga hafa farið
fram samningar milli Alþýðu-
sambandsstjórnarinnar og vega-
málastjórnarinnar, en án árang-
urs. Vegamálastjórnin mun hafa
boðið óbreytta samninga frá því
í fyrra, þó með þeirri breytingu,
að vegavinnukaup hækkaði á
þeim stöðum, þar sem kauptaxti
verkalýðsfélaga hefir hækkað.
Alþýðusambandsstjórnin krafð-
ist hins vegar ýmsra nýrra
hlunninda og beinnar kaup-
hækkunar sums staðar og náðist
því ekki samkomulag.
Ríkisstjórnin hefir nú skotið
þessu máli til úrskurðar Félags-
dóms, þar sem hún telur, að Al-
þýðusambandið hafi eigi hafið
verkfallið með löglegum hætti.
Má vænta úrskurður dómsins
fljótlega, en sennilega munu
munu engar samningatilrauriir
eiga sér stað fyrr en úrskui'ð-
urinri er fallinn.
Géðair félagsskapiir.
Ef sú fullyrðing Þjóðviljans og
Morgunblaðsins væri réttmæt,
að Framsóknarmenn væri ein-
ræðis- og afturhaldsseggir,
vegna fylgis síns við einmenn-
ingskjördæmin, þá tilheyra
næsta margir ágætir menn aðr-
ir þessum sérstæða einræðisfé-
lagsskap. Það eru í fyrsta lagi
hinir ágætu „vopnabræður
Stalins“, Churchill og Roosevelt,
sem Þjöðviljinn hefir margoft
lýst sem helztu forvígismönnum
lýðræðisins í heiminum, og
Morgunblaðið þreytist aldrei á
að vegsama. Og það eru ekki að-
eins Roosevelt og Churchill, sem
tilheyra þessum vonda félags-
skap, heldur allir leiðtogar
stærstu stjói’nmálaflokka og
verklýðssamtaka Bretlands og
Bandaríkjanna. Það hefir ekki
annað fregnazt en að allir þess-
ir mætu menn stæðu saman um
það, 'þótt skoðanir þeirra séu
skiptar að öðru leyti, að varð-
veita og treysta hyrningarsteina
lýð- og þingræðisskipulagsins í
þessum löndum, einmennings-
kjördæmin. Meðal þessara
manna hefir ekki heyrzt ein
einasta rödd um það, að þeir
vilji breyta þessu grundvallarat-
riði lýðræðisins, þótt þeir hugsi
sér hins vegar ýmsar aðrar
breytingar á stjórnarfarinu.
Framsóknarmenn geta vel
unað þessum félagsskap og það
þótt á hann sé settur afturhalds-
og einræðisstimpill af Þjóðvilj-
anum og Mbl. En hvað eiga ves-
lings lesendur Þjóðviljans og
Morgunblaðsins að hugsa? Þeim
hefir hvað eftir annað verið
sagt, að leiðtogar Bretlands og
Bandaríkjanna væru að berjast
fyrir frelsið og lýðræðið í heim-
inum? Nú allt í einu kemur al-
veg andstætt hljóð í strokkinn
og þessum mönnum er lýst sem
afturhalds- og einræðisseggj-
um og stjórnskipulagið, sem
þeir berjast fyrir, er stimplað
fasistískt? Hverju á að trúa?
Hvers konar ruglingur er þetta,
sem flokksþing Framsóknar-
manna hefir valdið í heilabúum
„vitsmunaveranna“ við Morgun-
blaðið og Þjóðviljann?
Kostir einmeimings-
kjördæmanna.
Það er ekki af neinni tilvilj-
un eða augnablikskenndu valda-
braski, sem forráðamenn allra
höfuðflokka Bretlands og
Bandaríkjanna halda fast'við
einmenningskjöi’dæmin sem
grundvöll lýð- og þingræðis. Það
er byggt á langri reynslu eða
jafnlangri og þing þessara
þjóða eru. Brezku þingmenn-
irnir eru að undanskildum ör-
fáum háskólafulltrúum kosnir í
einmenningskjördæmum. Full-
trúadeild Bandaríkjaþingsins er
kosin með sama hætti, en öld-
ungadeild þess er kosin í eins-
konar tvímenningskjördæmum
eftir sömu kosningareglum og
hér voru í tvímenningskjör-
dæmum fyrir stjórnarskrár-
breytinguna 1942. Þetta fyrir-
komulag hefir gefizt þessum
þjóðum svo vel, að þingræðið
hefir hvergi reynst traustara og
farsælia. Það hefir eflt fáa,
sterka flokka, en hindrað vöxt
smáflokka, og öígahreyfinga, er
gert hafa lýðræðinu mesta
bölvun annars staðar. Það hefir
tryggt öllum landshlutum rétt-
láta hlutdeild í löggjafarstarf-
inp. Það hefir gefið kjósendun-
um kost á að þekkja þingmanns-
efni sin, og þess vegna hefir
hæfileikamönnum reynzt betur
að njóta sín en þar sem kosn-
ingafyrirkomulagið var með
öðrum hætti.
Það má óhætt fullyrða, að
hefði þingræðið í Bretlandi og
Bandaríkjunum ekki byggzt á
þessum sterka grunni, einmenn-
ingskjördæmunum, þá væri nú
hvergi til lýðræði í heiminum.
Þá hefði saga þess orðið svip-
uð þar og í Þýzkalandi og ann-
ars staðar, þar sem hlutfalls-
kosningarnar sköpuðu flokka-
mergðina, glundroðann og
sundrunguna, er urðu lýðræð-
inu að falli. Hin þunga bylgja
fasismans brotnaði á hinum
traustu hornsteinum þingræðis-
ins í Bretlandi og Bandaríkj-
unum. Þaðan kom styrkurinn til
að brjóta einræðið á bak aftur
og hefja sigurgöngu frelsisins
og lýðræðisins á ný.
Einmeimiiigskjör-
ilæniiu gagnrýnd.
Einmenningskjördæmin hafa
vitanlega sætt gagnrýni eins og
allt annað mannlegt skipulag.
Sú gagnrýni hefir einkum verið
tvíþætt. í fyrsta lagi sú, að þau
gætu veitt minnahluta kjósenda
meirahluta fulltrúanna, og í
öðru lagi sú, að þau gætu veitt
einstökum flokkum meiri full-
trúatölu en öðrum, miðað við
atkvæðamagn.
Um hið fyrra þessara atriða
er það að segja, að það heyrir
til hreinustu undantekninga, að
minnihluti kjósenda fái meira-
hluta fulltrúa, þegar kosið er í
einmenningskjördæmum og
þess er gætt að hafa kjördæmin
sem jöfnust að fólksfjölda, án
þess þó að fylgja höfðatöluregl-
unni einni við skiptingu þeirra.
Hitt er rétt, að litlir flökkar
bera oft fæiri fulltrúa úr být-
um, miðað við atkvæðamagn,
en stærri flokkar. En í því sam-
bandi er þess að gæta, að fyrir
minnihlutaflokkana skiptir það
ekki aðalmáli að hafa örfáum
fulltrúum fleira eða færra, fyrst
þeir hafa ekki tilkall til meira-
hluta fulltrúanna á annað
borð. Meginréttur minnihluta-
flokka er fólginn í því að hafa
jafna aðstöðu til að afla sér
meirahlutafylgis og ráðandi
stjórnarflokkar, og geta þannig
náð völdum í næstu kosningum,
ef málefni og málflutningur
skapa þeim næga tiltrú. Þess
vegna segja enskir jafnaðar-
mannaforingjar nú: Við værum
engu betur settir, þótt við hefð-
um heldur fleiri þingmenn, sam-
kvæmt hlutfallskosningaregl-
unni, fyrst við höfum ekki
meirahluta á annað borð. Það,
sem við metum mest, er að hafa
jafna aðstöðu við íhaldsflokk-
inn til að vinna okkur meira-
hlutafylgi á grundvelli þess
kosningafyrirkomulags, sem er
lýðræðinu æskilegast.
Misirétti hlutfalls-
kosniiiganna.
í ádeilum sínum á einmenn-
ingskjördæmin nota Þjóðviljinn
og Mbl. einkum þær átyllur, sem
nefndar eru hér á undan, og
telja þær sanna, að þær séu and-
stæðar lýðræðinu og því í raun
og veru fasistiskt skipulag. En
svo illa vill til, að það fyrir-
komulag, sem þessi blöð berjast
fyrir, hlutfallskosningarnar,
hafa þessa sömu ágalla, jafnvel
í enn ríkara mæli, auk annara
ágalla, sem eru enn háskasam-
legri.
Hér skulu nefnd tvö þekkt
dæmi til að sanna þetta.
í seinustu bæjarstjórnar-
kosningum í Reykjavík fengu
Sjálfstæðismenn 9334 atkv. og
8 bæjarfulltrúa, en andstæðing-
ar þeirra fengu 9844 atkv. og 7
bæjarfuíltrúa. Sjálfstæðismenn
fengu þannig meirahluta í bæj-
arstjórn, þótt þeir væru í
minnahluta meðal þeirra kjós-
enda, sem atkvæðisréttar
neyttu. Þeta stafaði af því, að
fylgi andstæðinga þeirra skipt-
ist milli fleiri flokka. Ef lið í-
haldsandstæðinga hefði verið
enn margskiptara, gat hæglega
svo farið, að þótt þeir hefðu
fengið % hluta atkvæðamagns-
ins, að Sjálfstæðismenn hefðu
samt fengið meirahluta fulltrú-
anna, þótt þeir hefðu aðeins
þriðjung atkvæðamagnsins.
Hlutfallskosningar eru þannig
engin trygging fyrir því að
minnihluti kjósenda geti ekki
náð meirahluta bæjarfulltrúa
eða þingfulltrúa. Þeim mun
lengur, sem hlutfallskosninga-
fyrirkomulagið helzt, og flokk-
unum fjölgar, er hvarvetna hef-
ir orðið afleiðing þess, þá vaxa
líkurnar fyrir því, að hlutfalls-
kosningarnar beinlínis tryggi
tiltölulega litlum minnahluta
kjósenda völdin, vegna, þess, hve
atkvæðamagnið dreifist milli
margra flokka og þeir minnstu
verða meira og minna útundan.
í seinustu þingkosningum í
Reykjavík fékk Alþýðufl. 3303
atkv. og 1 þm„ Sjálfstæðisfl.
8292 atkv. og 4 þm„ Sósíalistafl.
5980 atkv. og 3 þm„ Þjóðveldisfl.
1284 atkv. og engan þm. og
Framsóknarfl. 945 atkv. og eng-
an þm. Þannig standa 3303 atkv.
J» jóðhátiðin
í inmar
Stofsnm lýðveldissns verður lýst
yfir af Lögbergi liinu forna
Þjóðhátíðarnefndin, er þeir
skipa, Alexander Jóhannesson
prófessor, Guðlaugur Rósin-
kranz, Ásgeir Ásgeirsson, Einar
Olgeirsson og Jóhann Hafstein,
hefir undanfarnar vikur unnið
af kappi að undirbúningi há-
tíðahaldanna, er fram eiga að
fara í sambandi við lýðveldis-
stofnunina í sumar. Boðaði hún
blaðamenn til fundar við sig í
gær og skýrði formaður hennar,
Alexander Jóhannesson, þeim
frá tilhögun hátíðahaldanna og
ráðstöfunum þeim, sem gerðar
yrðu til þess, að þau mættu sem
bezt takast.
Eins og um hefir verið rætt,
fara aðalhátíðahöldin fram
laugardaginn 17. júní og 18. júni,
að nokkru á Þingvöllum og að
nokkru í Reykjavík.
U adirbúningur
á Þíngvöllum
Margvíslegur undirbúningur
mun verða gerður á Þingvöllum,
til þess að sá þáttur hátíðahald-
anna, er þar fer fram, geti vel
tekizt. Að Lögbergi verður kom-
ið fyrir nauðsynlegum umbún-
aði til þess að þar sé hægt að
halda þingfund, og niðri á völl-
unum vei’ður reistur fimleika-1
og ræðupallur mikill, á sama i
stað og pallurinn var á alþingis- j
hátíðinni. Veitingatjöld verða *
reist, bæði mörg og stór, þar- sem
fólk getur keypt sér öl og kaffi,
ætluð þingmönnum ^og gestum
alþingis.
Tjaldstæði verða látin í té þeim,
sem þess óska. Bifreiðastæði er
ráðgert að verði á barmi
Almannagjár, og séð verður um,
að þeir, sem ríðandi koma til
Þingvalla, geti komið hestum
sínum í örugga gæzlu.
Loks er þess að geta, að fjöl-
mennt lögreglulið undir stjórn
lögreglustjórans í Reykjavík
mun halda uppi aga og reglu á
Þingvöllum. Sérstaklega mun
tekið hart á því, ef menn sjást
á bak við Reykjavíkurþingmann
Alþýðufl., en aðeins 1993 atkv. á
bak við hvern Reykjavíkurþm.
Sósíalistafl. og 2229 atkv. Þjóð-
veldisfl. og Framsóknarfl., sem
eru talsvert fleiri en eru á bak
við hvern þm. Sósíalistafl., falla
alveg gagnslaus. Er það að
tryggja jafnrétti milli flokka og
kjósenda, að 1993 sósíalistar
skuli jafngilda 3303 Alþýðufl,-
mönnum? Er það að tryggja
jafnrétti milli flokka og kjós-
enda, að 1993 sósíalistar skuli fá
þingmann, en 2229 Þjóðveldis-
menn og Framsóknarmenn eng-
an? Enn skýrar vérður dæmið,
ef t. d. Alþýðufl. hefði að þessu
sinni skipzt í tvo jafnstóra
flokka. Þá hefði Sjálfstæðis-
flokkurinn fengið þingsætið, er
Alþýðufl. fékk, eða alls 5 þm.
og haft 1658 atkv. að baki hverj-
um þeirra. Þá hefði réttlæti
hlutfallskosninganna orðið
þannig, að 1658 Sjálfstæðis-
menn hefðu fengið þingmann,
en 5532 Alþýðuflokksmenn,
Þjóðveldismenn og Framsóknar-
menn engan. Má á þessu bezt
marka, að hlutfallskosningar eru
engin trygging fyrir jafnrétti
flokka eða kjósenda. Þetta
myndi ekki sízt koma í ljós, ef
landið yrði eitt kjördæmi og
margir smáflokkar féllu ógildir.
Með því að sýna þannig, að
kosningafyrirkomulag Þjóðvilj-
ans og Mbl„ hlutfallskosning-
(Framh. á 4. síOu)
ölvaðir. Verða allir þeir, er vín
sést á, tafarlaust fjarlægðir há-
tíðasvæðið.
m mm 0 0 *
17. jum
Hátíðahöldin eiga að hefjast
að morgni 17. júní með því að
sveigur verður lagður við styttu
Jóns Sigui’ðssonar á Austurvelli
í Reykjavík. Verður þar flutt
ræða og þjöðsöngurinn leikinn.
Að öðru leyti fara hátíðahöld-
in fram á Þingvöllum þann
dag og verður öllu, sem þar ger-
ist, útvarpað. í Reykjavík mun
hátölurum komið fyrir á al-
mannafæri, svo að þeir bæjar-
búar, er eigi fara til Þingvalla,
geti fylgzt sem bezt með öllu.
Gert er ráð fyrir að for-
sætisráðherra setji þjóðhátíð-
ina með stuttri ræðu, er hann
flytur að Lögbergi klukkan 1,30.
Að því búnu hefst guðsþjónusta.
Flytur biskup landsins, herra
Sigurgeir Sigurðsson, stutta
ræðu eða bæn, en sálmar verða
sungnir á undan og eftir. Er
klukkan slær tvö, verður klukk-
um hringt í Þingvallakirkju, og
er þá ætlast til, að öllum kirkju-
klukkum landsins verði hringt
samtímis í þrjár mínútur sam-
fleytt. Að því búnu verður einn-
ar mínútu algerð þögn um land
allt, og á þá hver maður að stað-
næmast þar sem ’er kominn,
hvort heldur er á Þingvöllum
eða í Reykjavík eða á dreifð-
um heimilum landsins og minn-
ist þeirra íslendinga, er börðust
fyrir frelsi og málstað þjóðar-
innar, og allra þeirra tugþús-
unda, sem þjáðst hafa undir
okinu á liðnum öldum.
Síöan verður þögnin rofin með
því, að hljómsveit leikur „Ó,
guð vors lands“ og tekur sallur
þingheimur undir. Þegar síðustu
tónamir hjóðna, mun forseti
sameinaðs alþingis rísa úr sæti
og lýsir yfir bví, að hin nýja
stjórnarskrá íslendinga sé í
gildi gengin og lýðveldi í lög
tekið.* Flytur hann síðan nokk-
urra mínútna ræðu úr forseta-
stóli, og lýsir loks kjöri hins
fyrsta Islenzka forseta. Að því
búnu gengur forseti fram og
vinnur eið að stjórnarskrá hins
íslenzka lýðveldis og ávarpar
síðan þingheim. Loks fer fram
fánahylling og verður hylltur
silkifáni, stór og fallegur, er
blakti á stöng á Þingvöllum á
alþingishátíðinni 1930. Syngur
þá þingheimur allur fánasöng-
inn „Rís þú, unga íslands
merki“.
Þá hefir hátíðanefnd skrifað
þingflokkunum og lagt til, að
samþykkt yrði á Þingvöllum að
byggja veglegt hús yfir* þjóð-
minjasafn, en afgreiðsla þess
máls er auðvitað á valdi þings-
ins.
Þessi þáttur hátíðahaldanna
fer fram á Þingvöllum, hvernig
sem kann að viðra.
Ef veður bannar ekki, verður
hátíðahöldunum síðan haldið
áfram eftir stutt hlé, á sýninga-
palli þeim, sem reistur verður á
völlunum. Er gert ráð fyrir, að
skemmtanir þar hefjist klukkan
4,30—5, og standi eigi skemur en
3—4 klukkustundir.
Fer þar fram hópsýning 200
fimleikamanna, fimleikasýning
tveggja sextán manna úrvals-
flokka, karla og kvenna, og úr-
slitaþáttur Íslandsglímunnar í
ár. Þar mun og syngja sérstak-
ur hátíðakór og slíkt hið sama
(Framh. á 4. síOu)