Tíminn - 06.05.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
FRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUKÚSI, Lindargötu 9A.
Síirar 2353 og 437T
AFGREIÐSLA, INNHEIMT,
ÖG AUGLÝSINGASKX 7 ; DPA:
r^DUiruSI, Undargötu 9 A.
Síml 2323.
28. árg.
Reykjavik, langardagiim 6. maí 1944
47. blað
Erleat yfirlit:
D e w e j
Fyrir réttum 20 árum kom til
New York 22 ára gamall há-
skólanemi frá Michigan. Erindi
hans þangað var að fullkomna
sig sem söngvara, en hann hafði
lagt mikla rækt við þá list og
hugðist að gera hana að at-
vinnu sinni. Fljótlega komst
THOMAS E. DEWEY
hann þó að þeirri staðreynd, að
hann myndi ekki komast í
fremstu röð á því sviði og þá
hafði hann ekki lengur löngun
til að freista hamingjunnar þar.
Hann lagði því söngnámið á
hilluna, en hóf í þess stað laga-
nám við Columbíaháskóla. Því
lauk hann 1925 og vann ýms
lögfræðistörf næstu 5 árin. Þá
gerðist hann aðstoðarmaður
saksóknarans í suðurhluta New
York og komst þar fljótt í kast
við ýmsa stórglæpamenn, auð-
félög, sem sviku undan skatti,
og aðra þá aðila, sem byggðu
velgengni sína á hverskyns laga-
brotum. í þessum hóp voru sum-
ir alræmdustu glæpamenn
Bandaríkjanna, t. d. Lucky
Luciano, sem allir vissu að voru
margbrotlegir við lögin og höfðu
unnið hina verstu glæpi, en eng-
inn hafði árætt að hefja bar-
áttu gegn til þessa. Hinn tæp-
lega þrítugi aðstoðarmaður sak-
sóknarans»hóf nú þessa baráttu
af fullum krafti og gekk fram af
svo miklum vaskleik, að hann
var stöðugt hækkaður í tign-
inni. Árangurinn var líka mikill
og góður, svo að vart er talið, að
annar maður hafi gert meira á
síðari árum til þess að uppræta
glæpa- og svindlstarfsemi. Þessi
barátta hans var vitanlega til-
valinn blaðamatur, því að fátt
þótti fréttnæmari tíðindi en að
ljóstrað væri upp starfsemi
hinna illræmdu glæfrakónga
Nev/ York og þeir að velli lagð-
ir. Það fór heldur ekki hjá því,
(Framh. á 4. síðu)
Seinnstn frétftir
Loftárásir Bandamanna á
herstöðvar og samgönguleiðir
Þjóðverja í Norður-Frakklandi,
Belgíu og Suðvestur-Þýzkalandi
hafa aldrei verið meiri en sein-
ustu dægur. Einnig hafa Banda
menn gert loftárásir á einstak-
ar borgir. Berlín varð fyrir hörð-
ustu loftárás styrjaldarinnar
síðastl. laugardagsnótt. Tjón
varð gífurlegt. 750 amerískar
sprengjuflugvélar réðust á borg-
ina, varðar orustuflugvélum.
Bandarikj amenn misstu 63
sprengjuflugvélar og 18 orustu-
flugvélar, en þjóðverjar 88 or
ustuflugvélar.
Spánska stjórnin hefir gert
nýjan samning við Bandamenn.
Mun stjórnin draga úr wolfram
útflutningi til Þýzkalands, en
Bandamenn léttu olíubanninu
af Spáni.
Forsætisráðherrar allra brezku
samveldislandanna eru nú í
London. Setja þeir ráðherra-
fund með Churchill, þar sem
Rafveita Austurlands
Merkitegar tillögur raiorkumálanefndar um virkjun Gilsár-
vatna hjá Egilsstöðum í Fijétsdal
Raforkumálanefnd ríkisins hefir nú lokið bráðabirgðaáætlun
um rafveitu fyrir Austurland. Byggist áætlun þessi á virkjun
Gilsárvatna hjá Egilsstöðum í Fljótsdal, því að sýnt þykir, að
virkjun þar verði mun ódýrari en virkjun Lagarfoss, sem einkum
hefir verið reiknað með til þessa.
Frumvirkjunin, sem á að ná til 5000 manns, er áætluð 10 milj.
króna, miðað við væntanlegt eftirstríðsverð. Aðalorkulínur og
spennistöðvar eru þá taldar með í kostnaðinum. Síðar má auka
virkjunina, svo að hún næði til 12—13 þúsund manns.
Vitanlega er til þess ætl^st-, að þeim sveitum, sem aðalvirkj-
uninni er ekki ætlað að ná til, verði séð fyrir rafmagni með
öðrum hætti.
Hér fer á eftir greinargerð frá raforkumálanefndinni um fram-
angreinda bráðabirgðaáætlun hennar um rafveitu Austurlands.
Mannf jöldi.
Mannfjöldi sá, sem virkjunin
er ætlað að ná til fyrst um sinn,
er sem hér segir:
í kauptúnum: Seyðisfjörður
850, Norðfjörður 1082, Eskifjörð-
ur 708,- Reyðarfjörður 365, Fá-
skrúðsfjörður 591. Alls 3596
manns.
í sveitum: Fljótsdalshreppur
150, Skriðdalshreppur 80, Valla-
hreppur 210, Eiðahreppur 180,
Tungu- og Fellahreppar 100,
Seyðisfjarðarhreppur 100, Norð-
fjarðarhreppur 200, Helgustaða-
hreppur 60, Reyðarfjarðar-
hreppur 110, Fáskrúðsfjarðar-
hreppur 214. Alls 1404 manns.
Virkjuninni er þannig ætlað
að ná til 5000 manns fyrst um
sinn.
Virlvjanir.
Hér er um minnstu áætlun að
ræða:
1. Núverandi virkjanir: Seyð-
isfjarðarvirkjun 200 hestöfl,
Reyðarfjarðarvirkjun 300 hest-
öfl, Eiðavirkjun 100 hestöfl. Alls
600 hestöfl.
2. Ný virkjun við Egilsstaði í
Fljótsdal (Gilsárvatnavirkjun)
3500 hestöfl. Verður því virkjun-
in 4100 hestöfl, en frá dregst afl-
tap vegna flutnings raforkunn-
ar, 350 hestöfl, og verður virkj-
unin því raunverulega 3750
hestöfl, þ.e. 2500 kílówött eða 500
wött á mann.
Kostnaður við virkjanir þess-
ar er áætlaður: Eldri virkjanir
kr. 450.000.00. Ný virkjun kr.
1100.00 hestaflið, kr. 3.850.000.00.
Alls kr. 4.300.000.00.
Aðal-orkuflutiiingslín-
ur og speimistöðvar.
Aðal orkuflutningslínurnar
verða:
1. Frá Gilsárvatnavirkjun við
Egilsstaði í Fljótsdal að Mjóa-
nesi, 30 KV loftlína, 31 km. á
35000.00, kr. 1.085.000.00.
2. Frá Mjóanesi um Þórdals-
heiði að Búðareyri í Reyðarfirði,
30 KV loftlína, 31 km. á 35000.00,
kr. 1.085.000.00.
3. Frá Búðareyri til Eskifjarð-
ar, 30 KV loftlína, 15 km. á 35.-
000.00, kr. 525.000.00.
4. Frá Eskifirði til Norðfjarð-
ar, 30 KV loftlína, 19 km. á 35,-
000.00, kr. 665.000.00.
5. Frá Reyðarfirði um Staðar-
skarð að Búðum í Fáskrúðsfirði,
10 KV loftlína, 40 km. á 24000.00,
kr. 960.000.00.
6. Frá Mjóanesi að Egilsstöð- i
um á Völlum, 30 KV loftlína, 18 |
km. á 35000.00, kr. 630.000.00.
7. Frá Egilsstöðum til Seyðis- j
fjarðar, 10 KV. loftlína, 19 km.
á 24000.00, kr. 456.000.00. j
8. Frá Egilsstöðum að Eiðum,'
10 KV loftlína, 12 km. á 24000.00, j
lcr. 288.000.00.
Alls munu því aðal-orkuflutn- ;
ingslínur kosta kr. 5.694.000,00. j
Aðalspennistöðvar verða:
Reyðarfjörður, 700 KW (30
KV) kr. 170.000.00, Eskifjörður,,
400 KW (30 KV), kr. 110.000.00,;
Norðfjörður, 700KW (30KW) kr.
170.000.00, Egilsstaðir, 800 KW
(30 KV) kr. 190.000.00. Alls kr. i
640.000.00.
Heildarkostnaður.
Heildarkostnaður virkjunar-
innar verður því, sem hér seg-
ir:
Virkjanir
Aðalorkufl.línur
Aðalspennist.
Dreif. orkunnar
kr. 4.300.000.00
— 5.694.000.00
— 640.000.00
— 5.317.000.00
rædd eru framtíðarmál brezka
heimsveldisins.
Badoglio hefur nýlega endur-
skipulagt stjórn sína. Kommún-
istar hafa tekið sæti í henni,
einnig fulltrúar ýmsra frjáls-
lyndra flokka.
Á austurvígstöðvunum hafa
engar stórbreytingar orðið sein-
ustu dagana, en Rússar eru
sagðir flytja lið til allra víg-
stöðva.
Alls kr. 15.951.00.00
Árlegur reksturskosnaður,
fyrning og stofnfjárkostnaður er
áætlaður 9!/2%- Árskílówattið
kostar þannig kr. 606.00. Kíló-
wattstundin kostar þannig með
4000—5000 stunda notkun á ári
12.1—15.1 eyri (í greinargerð-
hér á eftir verður alltaf átt við
4—5000 stunda notkun á ári,
þegar reiknað er út hvað kíló-
wattstundin kostar).
. Framangreind áætlun byggist
á núverandi kaupgjaldi og verð-
lagi. Sé reiknað með að allt efni
verði helmingi ódýrara, þegar
verkið verður framkvæmt, en
vinnukostnaður einum fjórða
hluta minni, verður kostnaður-
inn:
Virkjanir kr. 2.710.000.00
Aðalorkufl.línur — 3.560.000.00
Aðalsp.stöðvar — 375.000.00
Dreif. orkunnar — 3.230.000.00
Alls kr. 9.875.000.00
Árlegur reksturskostnaður,
fyrning og stofnfjárkostnaður er
áætlaður 9y2%- Árskílówattið
kostar kr. 375.00. Kílówatt-
stundin kostar 7.5—9.4 aura.
(Tíminn vill til samanburðar
geta þess, að brúttótekjur Raf-
magnsveitu Reykjavíkur af
seldri kílówattstund voru á ár-
inu 1942 rúmlega 12, aurar og
var notkunartíminn að segja má
hinn sami og gert er ráð fyrir
í þessari áætlun).
Tilliögun virkjunar-
inuar.
Gert er ráð fyrir að virkjuð
verði Gilsárvötn, með því að
stífla frárennsli þeirra (Bessa-
staðaá o. fl.) í rúmlega 600
metra hæð (628 m.) og leiða
vatnið í pípu úr Eyrarselsvatni
niður i stöð hjá Egilsstöðum í
Fljótsdal (stutt utan við bæinn).
Aðrennslissvæðið er talið 75—
80 ferkm. Háspennulínan ligg-
ur út Fljótsdal yfir Lagarfljót
(Jökulsá) á móts við Skriðu-
klaustur, út með Leginum að
austanverðu út undir Mjóanes.
Þar greinist línan. Önnur grein-
in liggur suður Skriðdal, Þóru-
dal og Þórdalsheiði til Reyðar-.
fjarðar. Greinist hún þar í
suður-álmu, sem liggur austur
með Reyðarfirði sunnanverðum,
um Staðarskarð, vestur með
Fáskrúðsfirði að Búöum, en
norður-álman liggur út með
Reyðarfirði norðanverðum fyrir
Eskifjarðarbotn, um Oddsskarð
til Neskaupstaðar í Norðfirði.
Frá Mjóanesi liggur önnur aðal-
greinin norður með Lagarfljóti
að Egilsstöðum á Völlum. Það-
an liggur álma yfir Fjarðarheiði
til Seyðisfjarðar, en önnur lína
liggur frá Egilsstöðum beina
leið út að Eiðum.
Til þess að fyrsta framkvæmd-
in gæti orðið heppilegur grund-
völlur fyrir framtíðaraukningar,
yrði heppilpgast að leggja lín-
urnar til Reyðarfjarðar og Eg-
ilsstaða á Völlum 60 þús. volta
í stað 30 þús. volta og væri þá
strax hægt að flytja sem svarar
1000 wöttum á mann eftir þeim
(í stað 500). Aukinn stofnkostn-
aður vegna þess myndi verða um
1 miljón og 80 þús. kr., en 670
þús. kr. reiknað með lægra verð-
inu. Þannig yrði lítils háttar
hækkun á kílówattstundinni eða
með hærra vérðinu 12.7—16.2
aura-r, en reiknað með lægra
verðinu 8—10 aurar kílówatt-
stundin.
Sé hins vegar gert ráð fyrir
raforku 1000 wöttum á mann
verður ný virkjun í Gilsárvötn-
um, 7700 hestöfl, og kostar árs-
kílówattið þá kr. 436.00 m-iðað
við núverandi verðlag, en kíló-
wattstundin 8.7—10.9 aura.
Reiknað með lægri verðunum
kostar árskílówattið samkvæmt
þessari áætlun kr. 267.00 en
kílówattstundin 5.4—6.7 aura.
Staerri virkjun.
Sé hins vegar um stærstu
virkjun og mestu fyrirhugaða
dreifingu að ræða á raforku til
almenningsþarfa á Austurlandi
(miðað við 1000 wött á mann)
verður mannfjöldinn, sem raf-
orku frá virkjuninni er ætlað
að ná til fyrst um sinn:
í kauptúnum: Þórshöfn 313,
Höfn í Bakkáfirði 50, Vopna-
fjörður 250, Bakkagerði 142,
Seyðisfjörður 850, Norðfjörður
1082, Eskifjörður 708, Reyðar-
fjörður 365, Fáskrúðsfjörður
591, Stöðvarfjörður (Stöðvar-
hreppur) 188, Djúpivogur og ná-
grenni 270. Alls 4809 manns.
í sveitum: Svalbarðshreppur
137, Sauðaneshreppur 130,
Skeggjastaðahreppur 170, Hlíð-
arhreppur 100, Vopnafjarðar-
hreppur 320, Tunguhreppur 110,
Fellnahreppur 60, Fljótsdalshr.
150, Hjaltastaðahreppur 130,
Borgarfjarðarhreppur 100, Seyð-
isfjarðarhreppur 100, Eiðahr.
180, Vallahreppur 210, Skrið-
dalshreppur 80, Norðfjarðarhr.
200, Helgustaðahreppur 60,
Reyðarfjarðarhreppur 110, Fá-
skrúðsfjarðarhreppur 294, Breið-
dalshreppur 250, Beruneshr. 100.
Alls 2991 manns.
Samtals er því í umræddum
kauptúnum og sveitum 7800
manns. Er gert ráð fyrir nýrri
virkjun við Egilsstaði i Fljóts-
dal (Gilsárvötn) 12400 hestöfl,
en að raforkan verði 1000 wött
á mann eða alls 7800 kílówött.
(Framh. á 4. síðu)
Kristján konungur óskar að
lýðveldisstoínuninni
sé írestað
Yfirlýsing frá ríkisstjóriiinni og öllum
st j ór nmálaflokkunum
Seint í gærdag barst Tíman-
um svohljóðandi tilkynning frá
f orsætisráðherra:
„í gær, '4. maí, barst forsætis-
ráðherra símskeyti frá sendiráði
íslands í Kaupmannahöfn um!
hendur sendiráðsins í Stokk- j
hólmi, með orðsendingu frá H. j
H. Kristjáni konungi X., er (
hljóðar svo í íslenzkri þýðingu: j
„í tilefni af þeim tilkynning- í
um, sem komið hafa frá íslandi:
um ályktanir. Alþingis og ríkis- '
stjórnarinnar viðvíkjandi breyt- j
ingu á stjórnarforminu, óskum ,
Vér að eftirfarandi boðskapur sé
birtur ríkisstjórn íslands og '
Þíóð. |
Alla stjórnartíð Vora hefir það
stöðugt verið viðleitni Vor að
efla velgengrii hinnar íslenzku
þjóðar, og á þessum árum, þeg-
ar styrjaldarviðburðirnir hafa
svo djúptæk áhrif á líf þjóð-
anna, höfum Vér reynt að fylgj- ,
ast með þróuninni á íslandi og '
nákvæmlega íhugað afstöðu:
Vora til íslenzku þjóðarinnar um ,
leið og Vér jafnframt höfum
einnig haft fyrir augum það,!
sem mætti verða til hagsmuna ^
fyrir ríkið sem norrænt ' ríki. |
Þeim næmleika fyrir óskum,
þjóðarinnar, sem æfinlega hefir \
komið fram hjá Oss gagnvart.
Alþingi íslands og stjórn, mun ,
að sjálfsögðu svo miklu fremur
mega gera ráð fyrir í úrslita-
málum fyrir örlög landsins í
framtíðinni. Vér hljótum samt
sem áður á Vora hlið að hafa
heimild til að ala þá von, að
ákvarðanir um það framtíðar-
stjórnarform, sem sker í sundur
að fullu bandið milli íslenzku
þjóðarinnar og konungs hennar,
verði ekki látnar komast í fram-
kvæmd á meðan bæði ísland og
Danmörk eru hernumin af út-
lendum veldum. Og Vér höfum
þá öruggu sannfæringu, að ef
þetta færi fram, myndi það vera
miður farsælt fyrir hið góða
bræðralag milli þessara tveggja
norrænu ríkja, sem liggur Oss
svo mjög á hjarta. Vér óskum
þess vegna, að áður en úrslita-
ákvörðun verður tekin, verði
ríkisstjórn íslands og þjóðinni
tilkynnt, að Vér getum ekki á
meðan núverandi ástand varir
viðurkennt þá breytingu á
stjórnarforminu, sem Alþingi
íslands og ríkisstjórn hafa á-
kveðið án samningaviðræðna við
Oss.
Gefið í höll Vorri Sorgenfrí,
2. maí 1944.
CHRISTIAN R.“
Engína hörgull á
íslenzkum iánum
Forsætisráðherra birti nýlega
áskorun til almennings um að
kaupa íslenzka fána til notkun-
ar við hátíðleg tækifæri. Hefir
hingað til skort mjög á, að fán-
ar væru almenningseign og not-
aðir eins og ber á hátíðisstund-
um.
Að undanförnu hafa mjög
margir fundið til þess og viljað
bæta úr því. Til dæmis er það
í frásögur færandi, að allir
bændur i einni sveit, Skeiðum
í Árnessýslu, hafa falazt eftir
fánum og fánastöngum. En sá
illi þröskuldur hefir til þessa
verið í vegi, að fánar hafa verið
ófáanlegir. Nú er að rætast úr
um þetta. Þjóðhátíðarnefndin
hefir beðið blöðin að skýra frá
(Framh. ~ 4. síðu)
Vegna fréttarinnar um boð-
skap konungs lýsa ríkisstjórn og
stjórnmálaflokkarnir yfir þessu:
Það er réttur íslenzku þjóð-
arinnar sjálfrar og hennar
einnar að taka ákvarðanir um
stjórnarform sitt. Alþmgi og
ríkisstjórn hafa lagt til við þjóð-
ina, að hún ákveði, að ísland
verði gert að lýðveldi, svo sem
hugur íslendinga hefir um lang-
an aldur staðið til. Ríkisstjórn
og stjórnmálaflokkarnir eru
sammála um, að fregnin um.
boðskap konungs geti engu
breytt um afstöðu þeirra til
stofnunar lýðveldis á íslandi og
skora • á landsmenn alla að
greiða atkvæði um lýðveldis-
stjórnarskrána svo að eigi verði
villst um vilja fslendinga.
Reykjavík, 5. maí 1944.
Tíminn vill aðeins bæta því
við, að þessi yfirlýsing ríkis-
stjórnarinnar og flokkanna
túlkar áreiðanlega hug þjóðar-
innar. Skeyti konungs getur
engu breytt um þær ákvarðanir,
sem teknar hafa verið. Þegar
þær ákvarðanir voru teknar,
var reiknað með öllum hugsan-
legum hindrunum, einnig and-
stöðu konungs, þótt menn samt
væntu þess, að hann myndi
skilja sanngjarnar og eðlilegar
óskir íslendinga um alinnlenda
stjórn. Þess vegna hefir orð-
sending konungs valdið nokkur-
um vonbrigðum. Konungurinn
heldur fram konungsdóminum,
íslendingar réttinum til að ráða
stjórnskipulagi sinu og hafa al-
innlenda stjórn. Þótt íslending-
ar unni Kristjáni konungi alls
hins bezta, meti hans góðu störf
í þágu íslands og þá miklu þýð-
ingu, er hann hefir haft fyrir
þjóð sína seinustu árin, geta
þeir hvorki vegna hans eða ann-
ara hvikað frá þessum rétti sín-
um. Þess ber líka að vænta, að
orðsending Kristjáns konungs
marki eigi endanlega aðstöðu
hans til málsins, heldur skilji
hann betur framkomu íslend-
inga við nánari íhugun og vitn-
eskju um eindreginn vilja
þeirra.
Orðsending Kristjáns kon-
ungs gerir það enn nauðsyn-
legra, að íslendingar fylki ein-
huga liði við atkvæðagreiðsluna
um Sjálfstæðismálið. Heimurinn
þarf að sjá, hver vilji íslend-
inga er.
583
menn höfðu í gærkvöldi greitt
atkvæði í Reykjavík um sam-
bandsslitin og lýðveldisstjórnar-
skrána. Þar af 171 úr Reykjavík,
en 412 utan Reykjavíkur.
Hefir þessa viku verið höfð á
sú sjálfsagða skipan, að fólk
geti greitt atkvæði hér í bæn-
um eftir venjulegan vinnutíma
og má gera ráð fyrir, að svo verði
framvegis. Eru kjörstaðirnir nú
tveir, í Góðtemplarahúsinu
klukkan 10—12 og 1—4 og í
Arnarhváli klukkan 5—7 og
8—10.
Fólk, sem dvelur í Reykjavík
en er á kjörskrá annars staðar,
ætti ekki undir neinum kring-
um stæðum að draga það að
greiða atkvæði. Sérstaklega er
áríðandi að þeir kjósi, sem allra
fyrst, er heima eiga langt úti á
landi, þar sem samgöngur eru
erfiðar.
Sími kosningaskrifstofunnar á
Hótel Heklu er 1521.