Tíminn - 09.05.1944, Blaðsíða 1

RITST JÓRASKRIFSTOPIJR:
EDDUEÚSI, Lindargötu 9 A.
Síirar 2353 og 4372
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGASKT.ir-TOFA:
EDDUIIÚSI, Tiildargötu 9A.
Sími 2323.
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
28. árg.
Reykjavik, þriðjudagmn 9. maí 1944
48. blað
Þjóðaratkvæðagreiðslan:
Avarp írá landsneínd
veldískosninganna
Bískupinn kominn
úr Vesturheimsíör
heím
sínni
Landsnefnd kosninganna um niðurfall sambandslaga-samn-
ingsins frá 1918 og samþykkt lýðveldisstjórnarskrár íslands,
finnur sér skylt að beina til yðar, íslenzki kjósandi, þessari orð-
sendingu:
Á þessum dögum eru komin yfir þjóð vora hin merkilegustu og
afdrifaríkustu tímamót, sem henni hafa nokkru sinni að hönd-
um borið. Aldrei hefir þjóðinni verið jafnbrýn nauðsyn á, að sér-
hver fullveðja maður, karl og kona, ungur sem gamall, leggist á
eitt að gera skyldu sína, til þess að hún fái nú endurheimt að
fullu frelsi sitt og fullræði að nýju, eftir margra alda þjökun er-
lends valds, sem þjóðin hefir jafnan þráð að fá af sér lirundið.
Alkunnugt er, hversu allur hagur þjóðarinnar hefir smám sam-
an snúizt í áttina til hagsældar síðan á fyrri hluta 19. aldar, er
forvígismenn vorir tóku að losa um helgreipar hins erlenda valds,
og hversu loks hafðist fram viðurkenning í lok fyrri heimsstyrj-
aldar um rétt vorn til fullveldis, svo að oss var í sjálfsvald sett að
losna úr öllum böndum eftir 25 ár, eða þegar úr árslokum 1943.
Allir flokkar á Alþingi hafa síðan marglýst yfir, að þeir ætli að
nota uppsagnarréttinn, og hefir síðasta Alþingi afgreitt það mál
af sinni hálfu til þjóðarinnar.
Nær því öll bæjarfélög, sýslufélög og fjölmörg félagasambönd
víðsvegar um land, svo og smá og stór félög og stofnanir hvar-
vetna, hafa lýst einróma fylgi við málið.
Atkvæðagreiðsla skal fram fara á öllum kjörstöðum á land-
inu dagana 20.—23. þessa mánaðar, og er þegar hafin fyrir þá,
sem fjarverandi kunna að verða kjörstöðum sínum þessa daga,
veikir eða forfallaðir á annan hátt.
Nú eru úrslit málsins lögð undir atkvæði alþjóðar. Nú eru úr-
slitin um frelsi þjóðarinnar komin yður í hendur, íslenzki kjós-
andi, hverjum yðar um sig og öllum saman.
Aldrei hefir jafn mikilvægt og þjóðheilagt mál verið lagt undir
yðar atkvæði eða nokkurs íslenzks kjósanda síðan land byggð-
ist. Nú býðst yður það háleita tækifæri, sem aldrei hefir áður
boðizt og mun aldrei bjóðast framar, að þér sjálfir fáið lagt yð-
ar mikilvæga hlut í vogarskálina til þess að ná samstundis því
takmarki, sem þjóðin hefir þráð um aldir, en saknað og farið á
mis við, illu heilli, um nær því sjö alda skeið.
Ef þessi óskastund þjóðarinnar væri vanrækt nú, þá er ólík-
legt að hún komi nokkru sinni aftur.
Höldum því saman rakleitt að settu marki. Allir eitt.
íslenzki kjósandi!
í samræmi við það, sem hér er á drepið, viljum við eindregið
beina því til yðar, að þér látið einskis ófreistað til þess að neyta
atkvæðisréttar yðar í tíma, og tryggja þar með og treysta, að þjóð-
arþráin rætist nú á þessu vori undir hækkandi sól, með stofnun
hins íslenzka lýðveldis.
Hvetjið aðra kjósendur og veitið þeim atbeina til sömu dáða.
Þá mun þjóð vor mega líta með fögrum vonum og vaxandi
sjálfstrausti til ókomins tíma.
Munið, að stofnun lýðveldis verður að fylgja niðurfellingu sam-
handslaganna. — Gætið þess, að kjósandi verður að sýna sam-
þykki sitt með því að merkja kross á tveim stöðum á atkvæða-
seðlinum, annan til jákvæðis niðurfellingu sambandslagasamn-
ingsins, hinn til jákvæðis stofnun lýðveldisins. Er þá kross fyrir
íraman hvort já.
Landsnefnd lýðveldisteosninganna.
Vestur-Islendingur skipaður
dómari í hæstarétti Manitoba
Hinum þekkta vestur-íslenzka
lögfræðingi, Hjálmari A. Berg-
mann, hefir nýlega hlotnazt sú
mikla sæmd að vera skipaður
dómari í hæstarétti Manitoba-
fylkis í Kanada.
Hjálmar A. Bergmann er
fæddur á Garðar í Norður-
Dakota 1881. Hann lauk Iög-
fræðiprófi við háskólann í
Grand Forks 1903. Þremur ár-
um síðar lauk hann einnig lög-
fræðiprófi við Manitobaháskóla,
og hafði þannig öðlazt lögfræði-
réttindi bæði í Bandaríkjunum
og Kanada. Að náminu loknu
hóf hann lögmannsstarf í
Winnipeg og gat sér strax mik-
ið frægðarorð. Hann varð fyrsti
íslenzki lögfræðingurinn, er
flutti mál fyrir hæstarétti Kan-
ada. Álit Hjálmars má m. a.
marka á því, að hann hefur í
mörg ár verið formaður í lög-
fræðingafélagi Manitobafylkis
og um skeið átt sæti í háskóla-
ráði Manitobaháskóla. Mun
óhætt að segja, aö Hjálmar sé
með kunnustu íslendingum
vestan hafs.
Faðir Hjálmars var Eiríkur
Hjálmarsson, ættaður úr Þing-
eyjarsýslu. Hann var einn fyrsti
íslenzki landneminn í Norður-
iDakota, vann sér mikið traust
Ivestan hafs og var fyrsti ísl.
Hjálmar A. Bergmann.
þingmaðurinn þar. Móðir
Hjálmars, Ingibjörg Pétursdótt-
ir Thorlacius, var ættuð úr Eyja-
firði.
Hjálmar hefir tekið góðan
þátt í ýmsum félagsmálum ís-
lendinga vestra og verið þjóð-
.ræknisstarfi þeirra haukur í
horni. Hann talar og skrifar ís-
lenzku.
Fjölmargir Vestur-fsleudingar ætla að
ættarlandið að stríðinu loknu
heimsækja
Biskupinn yfir íslandi, herra Sigurgeir Sigurðsson, er nú
kominn heim úr Vesturheimsför sinni. Sat hann, sem
kunnugt er, afmælisþing Þjóðræknisfélags íslendinga í j
Vesturheimi, í boði félagsins, og ferðaðist síðan víða um
Kanada og Bandaríkin, allt til Kyrrahafsstrandar. Messaði
hann mjög víða, flutti ræður og erindi í útvarp, á fundum
^og í samkvæmum, átti tal við ýmsa hina ráðamestu menn
vestra og gerði jafnvel prestsverk meðal íslendinga, —
skírði, fermdi og gifti.
í gær áttu blaðamenn hér í
Reykjavík tal við herra bisk-
upinn. Skýrði hann þeim frá
ýmsu, er við hafði borið á ferð-
um hans. Eins og áður er kunn-
ugt af blaða- og útvarpsfrétt-
um, hlaut hann hinar ágætustu
viðtökur vestan hafs. Mátti
heita, að menn bæru hann á
höndum sér, og margvíslegar
sæmdir voru honum veittar. Á
nær hverri járnbrautarstöð biðu
íslendingar komu hans og fögn-
uðu honum eins og nákomnum
og langþráðum vini. Sagði
biskupinn, að ekki hefðu dulizt
þær heitu tilfinningar, sem
Vestur-íslendingar bera í brjósti
til heimaþjóðarinnar. Hvar-
vetna kom í ljós sterk löngun
til þess að halda sem nánustum
tengslum við ísland. Áhuginn á
þjóðræknisstarfinu er vaxandi,
og kemur það meðal annars í
ljós í því, að deildum Þjóðrækn-
isfélagsins fer fjölgandi.
Þá er það ekki síður aðdá-
unarvert, hve margir Vestur-
íslendingar tala hreina og fall-
ega íslenzku, þrátt fyrir þá alla
erfiðleika, sem við er að etja.
Mjög margir sögðust ætla að
heimsækja ísland, þegar stríð-
inu linnti. Gerðu allir ráð fyrir
að þá yrðu samgöngur mjög
góðar austur yfir hafið: greiðar
og öruggar flugferðir.
Alls staðar þar sem biskupinn
fór, varð hann var mikillar vin-
semdar í garð íslenzku þjóðar-
innar. Bandaríkjahermennirn-
ir, sem hér hafa dvalið, virðast
yfirleitt hafa borið landi og þjóð
hlýlega söguna, og íslenzkir
námsmenn njóta mikils álits.
Loks eru Vestur-íslendingarnir,
eins og alkunnugt er, taldir í
röð hinna ágætustu þegna, bæði
í Bandaríkjunum og Kanada.
Hvarvetna var til staðar næmur
skilningur á sjálfstæðisþrá
þjóðarinnar, og óblandin samúð
með hinni fyrirhuguðu lýðveld-
isstofnun. Þess varð biskupinn
og var, að Bandaríkjaþjóðin
muni, þrátt fyrir auð, vald og
fjölmenni, ekki telja sig yfir það
hafna að þiggja vináttu smá-
þjóðanna, jafnvel hinna allra-
minnstu þeirra.
Eins og gefur að skilja kynnti
herra biskupinn sér eftir föng-
um kristni- og kirkjulíf vestra.
Átti hann tal við mjög marga
klerka og kirkjuhöfðingja, raun-
ar flesta lútherska. Eitt það, er
vakti hvað mest athygli hans á
þessu sviði, var hið mikla og
VegavnmBverkf allifS:
Kommúnistar
bændur frá
Eins og kunnugt er, liggur
það nú fyrir Félagsdómi að úr-
skurða, hvort vegavinnuverk-
fall Alþýðusambandsins sé lög-
legt. Telur ríkisstjórnin vafa á
því, að Alþýðusambandið hafi,
mátt fyrirskipa verkfallið, án!
undangenginna samþykkta í!
verkalýðsfélögunum, eins og
vinnulöggjöfin gerir ráð fyrir.
Búizt er við úrskurði Félags-
dóms seint í þessari viku, en
þangað til munu engar samn-
ingaumleitanir milli ríkis-
stjórnarinnar og Alþýðusam-
bandsins eiga sér stað.
Deiluatriðin milli stjórnar-
innar og Alþýðusambandsins eru
aðallega þrjú:
1. Alþýðusambandið krefst
þess, að meðlimir þess gangi
fyrir vegavínnu, en það gæti
þýtt, að bændum og öðrum
sveitamönnum yrði meinað um
slíka vinnu í byggðarlögum
þeirra, en aðkomumenn teknir í
þeirra stað. Vitanléga vill
stjórnin ekki fallast á slíka úti-
lokun á bændum og vanda-
mönnum þeirra frá þessari
vinnu.
2. Alþýðusambandið krefst, að
verkamenn geti, ef þeir óska
þess, unnið í 10 klst. á dag fimm
daga vikunnar, án eftirvinnu-
kaups, ef þeir fá frí á laugar-
dögum. Ríkisstjórnin býðst til að
vílja útiloka
vegavínnu
fallast á þetta, ef framkvæmd
vinnunnar leyfir það og unnið
sé nálægt heimilum verka-
mannanna, en æskir þess í stað-
inn, að verkamenn, sem eru
fjarri heimilum sínum og eigi
geta notað sér laugardagsfrí,
megi, ef þeir óska þess sjálfir,
vinna 10 klst. einnig á laugar-
dögum , án eftirvinnukaups.
Margir vinnuflokkar óskuðu
þessa í fyrra. Á þetta vill Al-
þýðusambandsstjórnin ekki fall-
ast.
3. Ríkisstjórnin býðst til að
fylgja þeim breytingum, er orð-
ið hafa á töxtum verkalýðsfé-
laganna síðan í fyrra, á félags-
svæðum þeirra, en utan félags-
svæðanna sé greitt sama kaup
og í fyrra. Alþýðusambandið
heimtar kauphækkun á ýmsum
stöðum utan félagssvæðanna.
Það má segja, að fyrsta krafa
Alþýðusambandsins sýni vel
hug kommúnista til bænda. Þeir
vilja útiloka þá frá vegavinn-
unni. Hefir fjandskaparhugur
þeirra í garð bænda aldrei kom-
ið betur í ljós. Munu þessi mál
betur rædd í næstu blöðum, en
þess verður strax að krefjast af
ríkisstjórninni, að hún láti eigi
ofbeldismenn kommúnista
þrengja neitt kosti bænda,
jafnvel þótt það kostaði verkfall
sumarlangt.
Herra biskup Sigurgeir Sigurðsson.
þrotlausa starf, sem leikmenn
inna þar af höndum í þágu
kirkju sinnar.
Að endingu bað herra biskup-
inn blöðin að flytja Þjóðrækn-
isfélaginu, ríkisstjórninni og
hernaðaryfirvöldunum þakkir
fyrir margvíslega fyrirgreiðslu,
og sömuleiðis þeim af hinum
mörgu, sem tóku honum tveim
höndum vestan hafs, er íslenzk
blöð kunna að sjá.
Lifrarverð í Vestmannaeyjum:
Tjón útgerðarmanna
og sjómanna af
dýrtíðinni
Lifrarsamlag Vestmannaeyja
hefir nýlega ákveðið endanlegt
lifrarverð ársins 1943. Var verð-
ið ákveðið kr. 1.47 kg., en var kr.
1.90 árið 1942.
Þetta svarar til þess, að sjó-
menn og útgerðarmenn fái sam-
tals y2 milj. kr. minna fyrir lýs-
ið 1943 en 1942. Lækkun þessi
stafar eingöngu af auknum
vinnslukostnaði, vegna dýrtíð-
arinnar. Er þetta fróðlegt dæmi
þess, hvernig dýrtíðin bitnar á
hlutasjómönnum og smáútvegs-
mönnum.
Raf veita Austurlands
í seinasta blaði varð sú mein-
lega prentvilla, að sagt var að
Rafveitu Austurlands væri í
framtíðinni ætlað að ná til 12—
13 þús. manns, en átti að vera
7800 manns, eins og fram kom
í skýrslu raforkumálanefndar.
Ennfremur var það missögn,
að um 7800 manns væri í þorp-
um og sveitum þeim, er rafveit-
an ætti að ná til. Fólksfjöldi er
þar nokkru meiri, en eigi er ætl-
azt til, að allir ibúarnir fái orku
frá rafveitunni, því að sumir
bæir eru þannig settir, að betra
er að útvega þeim raforku með
öðrum hætti.
Aðalhmdur S. L B. S.
Samband ísl. berklasjúklinga
hélt þing sitt að Vífilsstöðum s.
1. laugardag og sunnudag.
Mættir voru 40 fulltrúar víðs-
vegar að af landinu. Ákveðið
var að byrja á byggingu Vinnu-
hælisins að Reykjum 'í næsta
(Framh. á 4. síSu)
Á víðavangi
„KLÓKINDI", SEM ERU
MBL. AÐ SKAPI.
Árni Pálsson prófessor er mað-
ur orðheppinn. Eftir honum eru
höfð þau ummæli, að Morgun-
blaðið væri „málgagn heimsk-
unnar“. Þessum glögga og
greinda íhaldsmanni fannst all-
ur málflutningur blaðsins miða
að því að gera fólk vanfróðara
og heimskara. Honum fannst
því réttasta lýsingin á blaðinu,
að það ynni í þjónustu heimsk-
unnar, væri málgagn hennar.
Þeir, sem lásu síðasta sunnu-
dagsblað Morgunblaðsins, fengu
nýja sönnun fyrir þessu. í for-
ustugrein blaðsins reynir Jón
Kjartansson að afsaka það, að
Sjálfstæðisflokkurinn sé stefnu-
laus í dýrtíðarmálunum. Jón
segir:
„Það er áreiðanlega minnstur
vandi að setja fram hin sér-
stæðu flokkslegu sjónarmið
varðandi dýrtíðarmálin. Hitt er
allur vandinn að sameina og
samræma sjónarmið flokkanna
til sameiginlegra átaka, og þar
talar reynslan sínu máli. Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir litið svo
á, að líkurnar til sameiningar
væru því meiri, sem minna kapp
væri á það lagt að flagga með
sér sj ónarmiðunum."
Finnst mönnum þetta ekki
gáfuleg réttlæting á margra
ára hringli og stefnuleysi Sjálf-
stæðisflokksins í dýrtíðarmál-
unum, sem er frumorsök þeirr-
ar ógæfu, sem þar hefir átt sér
stað? Það stafar allt af einskær-
um klókindum flokksforingj -
anna, því að þannig geta þeir
betur samræmt hin ólíku sjón-
armið! Og hvað hefir svo þjóðin
grætt á þessum klókindum?
Stórkostlegustu dýrtíð og ekkert
samkomulag. Hvað á þjóðin eftir
að græða á þessum klókindum,
ef þessu fer fram? Meiri dýr-
tíð, algert fjárhagslegt hrun og
öngþveiti, sem ríða mun sjálf-
stæði þjóðarinnar að fullu.
Þeir, sem reyna að fá menn
til að trúa á slík klókindi, vinna
vissulega í þjónustu heimsk-
unnar. Það, sem þjóðin þarf,
er markviss stefna í dýrtíð-
armálunum og örugg fram-
kvæmd hennar. Allur dráttur,
sem veitir dýrtíðinni tækifæri
til að aukast, skerðir möguleik-
ana fyrir samstarfi, sem getur
einhverju áorkað. Það eru ekki
hugsanleg meiri óklókindi og
heimska en áframhaldandi
hringl og stefnuleysi í þessum
málum, er Sjálfstæðisflokkur-
inn hefir verið fulltrúi fyrir
hingað til. Vissulega spáir það
engu ,góðu, að aðalblað flokks-
ins skuli enn lofa það, sem
óklókast og vitlausast er.
„HEFNDARPÓLITÍK“.
„Málgagn heimskunnar“ reyn-
ir ekki aðeins að gylla fyrir
mönnum vitleysuna, heldur
falsar það líka staðreyndir. Það
þarf líka að gera menn heimsk-
ari með þvi að láta þá fá
ranga vitneskju um málin.
Þannig segir Jón Kjartansson í
umræddri grein sinni, áð Fram-
sóknarflokkurinn hafi rekið
hefndarpólitík í dýrtíðarmálun-
um, er „m. a. hafi lýst sér í því,
að standa öndvert gegn alls-
herjar samtökum og auka þann-
ig festuleysið í stjórnmálunum“.
Ennfremur kallar hann þá
stefnu, sem Framsóknarflokk-
urinn berst fyrir í dýrtíðarmál-
unum, „hefndarpólitík“.
Það er hér með skorað á Jón
Kjartansson að nefna eitt ein-
asta dæmi þess, að Framsóknar-
flokkurinn hafi barizt gegn
„allsherjar samtökum" um lausn
vandamálanna. Framsóknar-
menn hafa alltaf lýst sig reiðu-
búna til slíkrar samvinnu og það
er ekki sízt fyrir þeirra tilstilli,
sem bændur hafa lýst sig fylgj-
andi hlutfallslega jafnri niður-
færslu kaupgjalds og verðlags,
sem er stærsta skrefið, er enn
(Framh. á 4. síSu)