Tíminn - 09.05.1944, Blaðsíða 3

48. hlað
■ fyt*
BBÉF TIL TÍMAMSi
Hugleíðingar bónda
í Dalasýslu *
Herra ritstjóri!
Eftirfarandi hugleiðingar vil
ég biðja yður að taka til birt-
ingar í heiðrað blað yðar.
Það er furðu sjaldan, sem
maður sér greinar í blöðum úr
Dalasýslu, nema ef dauðsfalla
er getið.
Með sanni má segja, að frekar
sé dauft yfir öllu athafnalífi
hér í sýslu, en tæpast þó stórum
daufara en víða annars staðar
á landinu. Að minnsta kosti er
hér áreiðanlega margt hugs-
andi karla og kvenna, sem fylg-
ist með því, sem fram fer, bæði
í ræðu og riti, og þá ekki sízt
því, sem útvarpið flytur, bæði
góðu og lélegu.
Nú er veturinn bráðum á
enda, svo að vonir fara að vakna
um betri og bjartari tíma, þó að
heyjabirgðir séu of víða að
ganga til þurrðar sem vonlegt
er, því að tíðarfar hefir verið
þannig víðast í sýslunni síðan
á jólum, að hagi hefir illa not-
azt, og sumsstaðar verið hag-
leysur, þar til síðustu daga í
marz.
Heyjabirgðir voru með
minnsta móti síðastliðið haust,
töður litlar, en góðar, úthey,
mestöll hrakin og lítil, svo að
fóðurbætiskaup hafa verið mjög
mikil miðað við bústofn, sem
mun vera með minnsta móti,
meðal annars af framansögðu.
Fólksleysið og hið háa kaup er
þess valdandi, að þetta búskap-
arlag er að komast á. Nú vilja
fæstir, sem von er, vinna nema
fyrir verkalýðstaxta og jafnvel
sama vinnutíma.
Það er annars undra vert,
hversu vinnuveitendur eru und-
anlátssamir í vinnudeilum eins
og kröfur verkalýðsins eru farn-
ar að verða öfgakenndar, svó að
þjóðarvoði hlýtur af að stafa, ef
ekki er staðar numið og farið
til baka.
Það er ekki tekið til athuguh-
ar, að þjóðin er frumbýlingur,
sem þarf að leggja harðar á sig
en þær þjóðir, sem þegar hafa
ræktað land sitt.
Hvernig ætli færi fyrir þeim
bónda, sem gerði sér það að
fastri reglu að vinna aðeins ör-
stuttan tíma á sólarhring að
heimilisstörfum fyrstu árin?
Eða einyrkjanum? Ég held, að
framfarirnar yrðu litlar. Bónd-
inn kæmist á vonarvöl og yrði
sennilegast kommúnisti. Það var
mikið óhappaverk hjá Sjálf-
stæðisflokknum, þegar hann við
síðustu kosningar stuðlaði að
íslenzkur jarðvegur er einkum
ræktaður til heyframleiðslu,
heyið er fóður búsmalans, en
meginhluti hans er sauðfé. Einn-
ig eru ræktuð jarðepli og aðr-
ar matjurtir. Á síðustu árum
hafa verið gerðar tilraunir með
kornyrkju, einkum bygg og
hafra, og uppskeran notuð sem
fóður. Tómatar, agúrkur, salat
og fleira er ræktað í gróðurhús-
um, sem hituð eru upp með
hverahita," en hverir eru víðs
vegar um eyna. Flest þessara
gróðurhúsa eru í einkaeigu, en
í sumum héröðum eru þau rek-
in af samvinnufélögum.
Svo að segja öll vinna við ís-
lenzkan landbúnað var fram-
kvæmd með handverkfærum í
byrjun þessarar aldar, en við
ræktunina eru nú notaðar drátt-
arvélar eða áhöld, sem hestum
er beitt fyrir. Árangur þessa er
sá, að hið ræktaða land hefir
tvöfaldazt að flatarmáli síðan á
aldamótum, og nokkur hlu.ti
aukningarinnar eru áveituengi.
Þó mönnum þeim, er að land-
búnaði vinna, hafi fækkað um
helming á 40 árum, hefir íslenzk
landbúnaðarframleiðsla vaxið,
bæði að gæðum og magni.
Aðal-bústofninn er sauðfé.
Sauðfjárrækt hefir öldum sam-
an verið aðal-tekjulind land-
búnaðarins. Á heiðum og há-
sléttum íslands er gott beiti-
land. Nú eru á íslandi 6000 býli
og sauðfjárstofninn um 650000.
Nokkur mjólkurbúskapur er
einnig rekinn og nautgripir
ennfremur aldir upp til slátrun-
fjölgun kommúnista á þingi,
eiginlega ótrúleg skammsýni.
Mikið hefir verið þjarkið í
þingsölunum nú í seinni tíð um
bændur og framleiðslu þeirra.
Við getum sagt eins og kerl-
ingin, sem hleraði eftir að verið
var að lasta hana: „Hvað er
blessað fólkið að þakka, allir
þakka Vilborgu sinni á Bakka.“
Það er fengist um allt, sem
bændur snertir. Það er talað um
offramleiðslu. Það er bölsótast
yfir verðuppbótum. Það er rifizt
út af mjólkurskorti og smjör-
leysi í Reykjavík, en talin óæt
vara og of hátt verð á flestu,
sem bændur framleiða og jafn-
vel á þeirri vöru, sem veittur er
neytendastyrkur á. Nú er það
svo orðið með allar vörur, sem
bændur selja, að þær eru undir
lögskipaðri vöruflokkun, svo að
vörusvik ættu ekki að koma til
greina. Verðlagið er einnig sam-
kvæmt fyrirskipuðum reglum,
sem eiga að vera miðaðar við
framleiðslukostnað, þó án þess
að vinnustundafjöldi sé tekinn
til greina.
Þá eru það verðuppbæturnar,
sem eftir eru, og mest er jagazt
út af. Hvers vegna skyldi bænd-
um vera betra að fá hið endan-
lega verð fyrir vörur sínar í
mörgum liðum eftir dúk og disk
heldur en að fá það í einu lagi
frá neytanda? Nei, síður en svo.
Enda eru nú vinnulaun það há
orðin, að neytendur hljóta að
geta keypt þarfir sínar styrk-
laust.
Svo er offramleiðslan. Það er
nærri hlægilegt, þegar verið er
að fárazt yfir henni, þó að jafn-
vel ekki sé glæsilegt útlit sem
stendur með sölu út úr landinu.
Það sýnir þrautseigju bænda
og dugnað, að framleiða alltaf
meira, eftir því sem meira
þrengir að með vinnuafl og eft-
ir því sem sveitirnar ala fleira
fólk upp fyrir aðra atvinnuvegi.
Þetta er aldrei tekið til greina
af þeim, sem gera lítið úr sveita-
lífinu.
Það væri gaman að sjá það í
tölum, hvað háan skatt sveit-
irnar borga í barnauppeldi fyrir
aðra atvinnuvegi. Það væri eins
fróðlegt af Halldóri Kiljan að
leggja sig niður við þær athug-
anir eins og að senda frá sér
ritsmíðar um bændur. Það er
nærri hneykslanlegt, þegar
menn, sem aldrei hafa unnið
handarvik í sveit, fara að rita
um framleiðslu og búnað, jafn-
vel þótt þeir hafi auga til að
ar. Á íslandi eru um 40000 naut-
gripir og 58000 hross. 1941 voru
mjólkurkýrnar 28758 og mjólk-
urframleiðslan alls 70 milj. kg.
Sum samvinnufélaganna reka
blómleg mjólkurbú. Á íslenzkum
bújörðum er og ræktað nokkuð
af alifuglum, svínum og geitum,
og hin síðari ár hefir ræktun
loðdýra mjög farið í vöxt, eink-
um silfurrefa og minka.
Sala svo að segja allra land-
búnaðarafurða, bæði á innlend-
um og erlendum markaði, er í
höndum samvinnufélaga bænda
og Sambands ísl. samvinnufé-
laga. í meðalári flytur ísland
út 2500 smálestir dilkakjöts, 600
smálestir ullar og hálfa miljón
órakaðra sauðargæra. Fyrir
stríð voru íslenzkar landbún-
aðarvörur einkum seldar til
Norðurlanda, Mið-Evrópu og
Stóra-Bretlands. Vegna stríðs-
ins og hafnbannsins á megin-
land Evrópu hefir ísland misst
markaðinn þar. í fyrstu bætti
Stóra-Bretland íslandi upp þetta
markaðstap, með því að kaupa
nokkuð af útflutningsvörunum.
Bandaríkin hafa keypt ýmsar ís-
lenzkar framleiðsluvörur síðan
haustið 1941, og hafa þær að
mestu verið afhentar Stóra-
Bretlandi og öðrum löndum,
samkvæmt láns- og leigulög-
unum.
Stærsta fyrirtæki á fslanði.
Samband íslenzkra samvinnu-
félaga er langstærsta verzlun-
arfyrirtæki á íslandi. 1941 nam
vörusala samvinnufélaganna
samtals 71 miljón króna, eða
M, þriðjndagfim 9. maí 1944
187
sjá ágalla, sem eru, og vonandi
lagast, ef framþróunin verður
eins og 30—40 síðustu árin. Það
er ekki neitt smáræðis átak, sem
bændur hafa gert á þessu ára-
bili. En það er satt, að betur má,
ef duga skal.
Það er vonum mikil hrifning
hjá þjóðinni nú, vegna skilnað-
arins við Danmörku og stofnun
væntanlegs lýðveldis. En þá má
þjóðin ekki láta það verða
skrípaleik, með því að grafa
undan hornsteinum þjóðskipu-
lagsins, með ótakmörkuðum
kaupkröfum og ónytjungshætti.
Annars finnst okkur bændum
talsmenn okkar í landbúnaðar-
málum vera linir í sóknum um
mál landbúnaðarins, ef þeir geta
ekki kæft í fæðingunni hverja
árás, sem landbúnaðurinn verð-
ur fyrir frá öðrum atvinnuveg-
um, þar sem þróun annara at-
vinnuvega hefir til þessa dafn-
að mest fyrir tillegg frá sveit-
unum. Eins er það, ef litið er á
hag þjóðarinnar í heild, að öll
framþróun þjóðlífsins, hagur
hvers einstaklings, sömuleiðis
gengi hverrar einstakrar at-
vinnugreinar, er í rauninni
beinn og óbeinn hagur hinnar.
Er því þetta „pólitíska“ jag til-
gangslaust, nema til að skapa
nokkrum einstaklingum betri
lífsafstöðu, þennan stutta tíma
hérna megin.
Hér í sýslunni eru fram-
kvæmdir æði litlar eins og áður
er sagt. Stafar það mest af efn-
isskorti til bygginga og vöntun
smiða og annara starfandi
manna. Menn eru einnig ófáan-
legir til jarðabótavinnu, en vélar
of fáar, svo að útkoman verður
kyrrstaða og meira en það.
Bændur hafa því snúið sér að
því að grynna á skuldunum með
aurum þeim, sem annars hefðu
farið til framkvæmda, því að
sem betur fer, þá eyða bændur
ekki aurum sínum, ef einhver
afgangur er, í kaffihúsum eða
á knæpum. Þeim peningum, sem
hrjóta til sveitanna, er því sízt
ver varið, heldur en peningum
kaupstaðarbúa. Það er því á-
stæðulaust, frá hvaða hlið sem
það er skoðað, að öfundast yfir,
þótt bændur fengju svipað fyrir
verk sín og aðrir atvinnurek-
endur. Enda kominn tími til, að
þeir sem landbúnað stunda, séu
ekki lengur einskonar fórnar-
dýr þjóðfélagsins.
• Áður en ég lík þessum hug-
leiðingum, vil ég frá minum
bæjardyrum, þakka öllum þeim,
sem í ræðu og riti, taka eða
verja málstað sveitalifsins, því
ég held að þjóðin sé fljótt búin
að vera sem þjóð, ef sveitirnar
leggjast í auðn eins og sumir
vilja og allt stefnir að.
Þrátt fyrir allar góðar leið-
beiningar og tækni, sem inn-
(Framh. á 4. sídu)
um 12 milj. dollara. Veltan jókst
um því nær 25,6 milj, 1941, en
þessi aukning stafaði að mestu
af hækkuðu vöruverði. 1940
flutti Sambandið inn 55% alls
innflutnings hinna sex helztu
matvörutegunda, en þær eru
rúgmjöl, hveiti, hafrar, hrís-
grjón, kaffi og sykur.
Sambandið hefir með höndum
allan útflutning frosins kinda-
kjöts og um 90% alls kjötút-
flutnings. Það flytur og út 80%
af ullarútflutningnum og milli
80 og 90% alls útflutnings land-
búnaðarframleiðslunnar. í heild
annast það um 25% alls inn-
flutningsins.
Sambandið flytur inn svo að
segja allar landbúnaðarvélar, og
hefir, með leiðsögn sinni í þeim
efnum og vali þeirra véla, sem
bezt hentuðu, át.t sinn stóra þátt
í að koma landbúnaðinum ís-
lenzka í nýtízku horf. í samráði
við Búnaðarfélag fslands hafa
samvinnufélögin séð bændum
landsins fyrir áburði og kennt
þeim að nýta hann til að auka
frjósemi jarðvegsins.
Auk verzlunarinnar rekur
Sambandið nýtízku ullarverk-
smiðju, dúkagerð, sútun, skó-
gerð og sápugerð. 1941 áttu og
ráku hin ýmsu samvinnufélög
53 sláturhús, 26 frystihús, 15
fiskverzlunar- og sölustöðvar og
6 mjólkurbú. Ennfremur áttu
félögin 30 gróðurhús, — þar sem
ræktað er grænmeti, — fiski-
mjölsverksmiðju og lýsishreins-
unarstöð.
íbúar íslands eru 120 þúsund
og þar af býr nú um einn þriðji
Ný bók um Evrópustjórnmál
Áratugurinn, sem fór á undan heimsstyrjöld þeirri, sem geisar, mun verða tal-
inn með hryggilegustu, en um leið lærdómsríkustu tímabilum sögunnar.
Til þess að skilja gang styrjaldarinnar og vandamál þau, er rísa að styrjaldar-
lokum, er óhjákvæmilegt að þekkja þróun mála Evrópu á þessum áratug. í bók
sinni
Evrópa á glapstigum
lýsir franski blaðamaðurinn og rithöfundurinn André Simone áhrifamönnum og at-
burðum í Evrópu á þessu tímabili á afburða skýran og skemmtilegan hátt. Frá-
sögnin er djörf og hrífandi og ber öll merki þess, að það er glöggskyggn sjónar-
sjónarvottur sem segir frá.
Bókin vakti mjög mikla athygli í Englandi, þegar hún kom út þar fyrir stuttu.
Sverrir Kristjánsson hefir íslenzkað bókina og nýtur sín þar vel hinn dramatíski
vottur sem segir frá.
Enginn, sem lætur slg nokkru skipta alþjóðastjórnmál, má vera án þess að lesa
Evrópn á giapstigiiiii
í bókinni eru 16 myndir af mönnum og atburðum.
Fæst í öllum bókaverzlunum.
ÚTGEFANDI
Ei rúða brotnar
hjá yður, þurfið þér aðeins að
hringja í síma 4160.
Höfum rúðugler af öllum gerð-
um og menn til að annast
ísetningu.
VERZL. BRYNJA
Síml 4160.
í höfuðborginni, Reykjavík.
Nokkru meira en helmingur
landsmanna býr nú í bæjum og
kauptúnum. Hin mikla fjölgun
í bæjum og kaupstöðum hefir
svo að segja öll orðið á síðustu
áratugum, og stafar einkum af
auknum fiskiðnaði. Við vestur-
og suðvesturströnd íslands
eru nokkur auðugustu fiskimið
heims, og þar er gnægð þorsks,
ýsu, lúðu og löngu. Við norður-
og norðvestur-ströndina veiðist
mjög mikið af feitri síld. í með-
alári veiðast á íslandi um 6 þús-
und pund fisks á hvert manns-
barn á landinu.
Fyrir stríð var megnið af
þessum fiski flutt út saltað og
þurrkað. Nú er meginhluti afl-
ans seldur til Englands sem nýr
fiskur og framleiðsla freðfisks
er óðum að koma í stað salt-
fiskframleiðslunnar gömlu. Síld-
in, sem veiðist við norðurströnd
landsins, er einkum flutt út sem
síldarlýsi og síldarmjöl, enda
er meira en tylft síldárverk-
verksmiðja starfrækt í landinu.
Framleiðsla meðalalýsis úr
þorsklifur hefir vaxið upp á síð-
ustu fjörutíu árum og blómgazt
vel.
Fram úr miðalda
myrkrinu.
Fyrir rúmri öld var í raun og
veru miðaldaástand á íslandi,
en nú er ísland nútíma ríki.
Hafnarbætur eru miklar, um
landið liggur kerfi bættra vega,
ritsímajcerfi og talsímakerfi,
fólks- og vöruflutningar með
bifreiðum eru kerfisbundnir,
landið á sinn eigin verzlunar-
flota og inhlendum flugsam-
göngum er haldið uppi. Fram-
farir síðustu 60 ára á íslandi eru
mikið að þakka ötulleik þjóðar-
innar og upplýsingu hinnar op-
inberu leiðsagnar, — en öllum
ber saman um, að samvinnufé-
lagsskapurinn hafi verið sterk-
asti þátturinn í sköpun nútíma
íslands. Á því leikur enginn efi,
að samvinnuhreyfingin muni
hafa megin áhrif á gang mála á
íslandi framtíðarinnar.
Saltkjöt
Ákveðlð liefir verið að selja innanlauds
úonanvi: ca
nokkuð aí
stórhöggnu dilkakjöti
iyrír aðeíns 462 krónur
heiltunnuna
Það af kjötinn, sem ekki selst fljoílega,
verður flutt út, og verða því þeir, sem
ætla að kaupa kjöt til sumarsins, að
jí'era pantanlr sem fyrst hjá KAUPFÉ-
^ LÖGUM eða SAMBANDINU, og verður
kjötið |iá SiMit á Iivaða höfn sem óskað er
með fyrstn ferð er fellur.
R.áðningarstoia
1 andbúnaðaríns
er tekin til starfa í Alþýðuhúsinu, Hverfisgötu 8—10,
í sambandi við Vinnumiðlunarskrifstofuna og undir
forstöðu Metúsalems Stefánssonar.
Skrif.stofutími verður fyrst um sinn kl. 9 til 12 og
1—5. Sími 1327. Pósthólf 45.
Vinnuka upendur og vinnuseljendur, er óska aðstoð-
I
ar skrifsi wfunnar um ráðningar og snúa sér til henn-
ar í því sikyni skriflega, gefi sem greinilegastar upp-
lýsingar r im allt er máli skiptir í sambandi við vænt-
anlega rá iSninu.
Þeir, sem geta sjálfir gengið frá ráðningarsamningi,
verða að Téla einhverjum öðrum umboð til þess.
Bmaðarfélag íslands.