Tíminn - 27.05.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PEENTSMIÐJAN EDDA h.í.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRASKRIFSTOFCR:
EDDUITÚSI, Llndargötu 9 A.
Síir.ar 2353 og 437"
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGÁSKT' ~7 . OFA:
FDDUirjSI, ' indargötu 9A.
Síml 2323.
28. árg.
Reykjavík, laugardagluu 27. maí 1944
Úrslit þjódarat-
kvædagreidsl-
unnar
T&lning atkvæða hefir farið
fram í nokkrum kjördæmum
síðustu tvo daga, en þó er enn
ótalið í mörgum kjördæmum.
Verður hér sagt frá úrslitum í
þeim kjördæmum, sem ekki
hefir áður verið greint frá:
Gullbringu- og Kjósarsýsla:
Sambandsslit: já 3226, nei 8,
ófrétt um auða seðla og ógilda.
Lýðveldisstofnunin: já 3171,
nei 15, ófrétt um auða seðla og
ógilda.
Borgarf jarffarsýsla:
Sambandsslit: já 1856, nei 6.
Ófrétt um auða seðla og ógilda.
Lýðveldisstofnunin: já 1826,
nei 12, ófrétt um auða seðla og
ógilda.
Mýrasýsla:
Sambandsslit: já 1101, nei 2,
ófrétt um auða seðla og ógilda.
Lýðveldisstofnunin: já 1087,
nei 3, ófrétt um auða seðla og
ógilda.
Snæfellsness- og Hnappadalss.:
Sambandsslit: já 1694, nei 9,
auðir 14, ógildir 27.
Lýðveldisstofnun: já 1651, nei
15, auðir 64, ógildir 18.
•
Dalasýsla:
Sambandsslit: já 817, nei ekk-
ert, auðir og ógildir 9.
Lýðveldisstofnun: já 804, nei
4, auðir og ógildir 18.
Barffastiandarsýsla:
Sambandsslit: já 1592, nei 11,
ógildir og auðir 35.
Lýðveldisstofnun: já 1558, nei
14, ógildir og auðir 66.
Vestur-ísaf jarffarsýsla:
Sambandsslit: já 1144, nei 11,
ógildir og auðir 14.
Lýðveldisstofnun: já 1114, nei
16, ógildir og auðir 32.
Vestur-Húnavatnssýsla:
Sambandsslit: já 853, nei 5,
ófrétt um auða seðla og ógilda.
Lýðveldisstofnun: já 838, nei
5, ófrétt um auða seðla og ó-
gilda.
Austur-Húnavatnssýsla:
Sambandsslit: já 1203, nei 8,
ófrétt um ógilda seðla og auða.
Lýðveldisstofnun: já 1172, nei
14, ófrétt um ógilda seðla og
auða.
Akureyri:
Sambandsslit: já 3237, nei 20,
ófrétt um ógilda seðla og auða.
Llýðveldisstofnun: já 3044, nei
114, ófrétt um auða seðla og ó-
gilda.
Vestur- Skaf tafellssýsla:
Sambandsslit: já 919, nei 4, ó-
frétt um auða seðla og ógilda.
Lýðveldisstofnun: já 916, nei
6, ófrétt um auða seðla og ó-
gilda.
Tölur þessar eiga eftir að
breytast enn, því að óvíðast eru
öll atkvæði framkomin.
Hreindýrabú
Nokkrir Nórðlendingar hafa
ákveðið að koma upp hreindýra-
tilraunabúi á Þverá í Eyjafirði.
Hafa þeir nýlega fengið 5 hrein-
dýrakálfa austan af Fljótsdals-
öræfum, sem Friðrik Stefánsson
á Hóli í Fljótsdal náði í þar inn
á öræfum.
Fyrir þessum tilraunum
standa: Jón Geirsson, læknir,
Árni oddviti á Þverá, Ari Jóns-
son, Þverá, Rósa Jónsdóttir,
Þverá og Helgl Stefánsson. Er
ætlun þeirra að fá úr því skor-
ið, hvort hreindýrarækt sé arð-
vænleg fyrir bændur.
55. blað
Endurgreiðir Eimskipaiélagið 12-15
miljónir ai gróða sínum á síðastl. ári?
Verður félagið ,,ó s k a b a r n í d“ eða auðmannaklíka í framtíðinni?
Fátt hefir vakiff meiri athygli en sú ákvörffun viffskiptaráffsins á dögunum aff lækka farm-
gjöldin um 45%. Mönnum varð strax ljóst, að hér gat ekki allt veriff meff felldu, því aff ekkert
þaff hafði nýlega gerzt, er réttlætti skyndilækkun farmgjaldanna. Þar hafffi flest veriff meff
kyrrum kjörum um lengra skeið og farmgjaldalækkunin hefffi því átt aff vera löngu komin, ef
hún var réttlætanleg nú. Sú skýring viffskiptaráffs, aff þaff hefffi tekiff þessa ákvörffun eftir
aff kunnugt varff um rekstrarniðurstöffur Eimskipafélags íslands á síðastl. ári, ýtti líka undir
grunsemdir manna.
Það er nú komið á daginn, aff hinar tortr yggilegu grunsemdir hafa haft viff medra en
litlar ástæður aff styffjast. Þaff er upplýst, aff raunverulegur gróði Eimskipafélags íslands á síff-
astliðnu ári hefir numiff 24 milj. kr., þótt hann sé ekki bókfærffur nema 18 milj. kr. í reikn-
ingum þess. Jafnframt er þaff kunnugt, enda segir þaff sig sjálft, að gróffi félagsins hefir þann
tíma, sem af er þessu ári, numiff mörgum milj. kr. Þaff þarf því ekki aff undra, þótt viff-
skiptaráðiff bryggðist hart viff, er þaff frétti um reikninga félagsins.
Hinit' stórkostlegi
gróði.
Þótt kynlegt megi virðast, hef-
ir ekkert dagblaðanna í Reykja-
vík, nema Alþýðublaðið, gert
þenna mikla gróða Eimskipafé-
lagsins að umtalsefni. Sá áróður
þessara blaða, að bændur ættu
mesta sök á dýrtíðinni, hefir
líka orðið hér fyrir alvarlegum
hnekki. Það hefir sést eins glöggt
og verða má, að orsakir dýrtíð-
arinnar er að finna annars stað-
ár. Á síðastl. ári seldi Mjólkur-
samsalan mjólk og mjólkurvör-
ur í Reykjavík og Hafnarfirðj
fyrir alls 19.3 milj. króna.
Hreinn gróði Eimskipafélagsins
á sama ári er fimm milj. kr.
hærri. Við hann hafa síðan bæzt
tollar og álagning heildsala og
smásala, svo að þannig hefir
hann áreiðanlega verið orðinn
tvöfaldur, þegar hann lagðist á
vöruverðið. Þannig hefir gróði
þessa eina félags orðið helmingi
stærri þáttur í dýrtíðinni
en allt söluverð annarar
helztu framleiðsluvöru bænda,
mjólkurinnar, þótt fullt tillit sé
tekið til þeirrar sölu, er farið
hefir fram utan Mjólkursamsöl-
unnar. Þegar svo bætist við gróði
annara hlutafélaga eða ein-
staklinga, er fást við milliliða-
starfsemi, mætti öllum verða
ljóst, að hlutur bænda í dýrtíð-
inni er harla lítill. Má bezt sjá
á þessu, að dýrtíðarvísitalan gef-
ur ramfalska hugmynd um or-
sakir dýrtíðarinnar, enda er
henni aðeins ætlað að sýna tak-
markaðan þátt hennar, t. d.
ekki þann, er veit að fram-
leiðslunni.
Fyrir þá, sem mest hafa
hneykslast yfir verðuppbótum
til landbúnaðarins, er þessi eins
árs gróði Eimskipafélagsins um-
hugsunarverð staðreynd. Hann
er stórum hærri en sú fjárhæð,
sem greidd hefir verið í upp-
bætur á útflutningsvörur land-
búnaðarins öll stríðsárin. Það
sýnir samkvæmni bæjarblað-
anna, að þau hafa fjargviðrast
yfir uppbótum þessum, en þegja
nú yfir gróða Eimskipafélagsins.
Það er oft rætt margt um
hina háu skatta, sem ríkið leggi
á skattborgaranna. Á síðastl.
ári námu allar tekjur ríkissjóðs
af tekjuskatti, stríðsgróðaskatti
og eignarskatti, 28 milj. kr. eða
tæpum 4 milj. kr. meira en gróði
Eimskipafélagsins eins. Þegar
þess er svo gætt, að af gróða
Eimskipafélagsins hafa hlotizt
auknir tollar og álagning, hefir
hann raunverulega orðið miklu
þyngri byrði á þegnana en
skattarnir til ríkisins, auk þess,
sem hann hefir' komið miklu
ranglátar niður. Hann nemur
einsamall 200 kr. á hvert manns-
barn í landinu, en vafalaust
tvöfaldast sú upphæð, þegar
tollar og álagning eru talin með.
í reikningum Eimskipafélags-
ins, sem verið' hafa hluthöfum
til sýnis undanfarið, er hreinum
gróða ársins 1943 skipt þannig:
Til ráðstöfunar á aðalfundi
rúmar 18 milj. kr., í vátrygging-
arsjóð 2 milj. kr., lagt fram til
flokkunar á skipum 2.5 milj. kr.
og til afskriftar á Fjallfossi 1.5
milj. kr. Alls er því gróðinn rúm-
ar 24 milj. kr.
Ekki verður beinlínis sagt, að
þessi gróði geti réttlætzt með því
að félagið hafi áður verið á
flæðiskeri statt. Það átti í árs-
byrjun 1943 17—18 milj. kr. í
handbæru fé, fimm af skipum
þess voru þá afskrifuð niður i
5 þús. kr. hvert og hinar miklu
húseignir þess einnig afskrifað-
ar að mestu. Nú eru eignir þess
um 40 milj. kr. í handbæru fé,
sex skip þess afskrifuð niður í
5 þús. kr. hvert og húseignirnar
nær alveg afskrifaðar. Skuld-
lausar eignir þess er nú vart of-
metnar á 50 milj. kr.
Þessar eignir félagsins hafa
fyrst og fremst safnazt vegna
opinberra hlunninda, skattfrels-
is í mörg ár og leiguskipa, sem
ríkisstjórnin hefir útvegað því.
Allur gróði félagsins á síðastl.
ári er t. d. fenginn af leiguskip-
unum. Ríkið hefir þannig hjálp-
að félaginu til að safna 50 milj.
kr., en ræður svo engu um ráð-
stöfun fjárins. Það er á valdi
sárfárra þröngsýnna fjárafla-
manna. Þeir geta ráðstafað
því eftir eigin geðþótta og án
þess, að það komi þjóðinni að
nokkrum notum. Þeir geta byggt
fyrir það lystiskútur og
skemmtiferðaskip til Danmerk-
ursiglinga, eins og ákveðið hafði
verið fyrir stríðið. Hefir hér ver-
ið hyggilega að farið?
Vanraeltsla viðskipta-
málaráðherra.
Þegar hugleitt er um hinn
mikla gróða Eimskipafélagsins
á síðastl. ári, verður eigi komist
hjá því að spyrja: Hvar hefir
viðskiptamálaráðherrann verið
með aðhald sitt og eftirlit?
Hvernig samrímast orð þessa
manns og athafnir?
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að viðskiptamálaráð-
herrann hefir verið allra manna
fjálgmestur um nauðsyn þess
að halda dýrtíðinni í skefjum.
Hann hefir flutt margar fallegar
og hjartnæmar ræður um það
mál. í þessu augnamiði hefir
hann látið greiða nokkrar mil-
jónir úr rikissjóði. Allt þetta er
gott og blessað, ef það kæmi svo
ekki upp úr kafinu, að eftirlit
hans og aðhald er ekki traustara
en svo, að eitt einasta félag hef-
ir grætt meira en helmingi
hærri fjárhæð á einu ári en
hann hefir á sama tíma varið
úr ríkissjóði til dýrtíðarráðstaf-
ana. Eimskipafélagið hefír raun-
verulega dregið til sin allt ríkis-
sjóðsframlagið og meira en
helmingi betur! Og þó er ekki
öll sagan þar með sögð, því að
við þennan gróða félagsins bæt-
ast tollar og álagning, svo að
áreiðanlega hefir það hækkað
dýrtíðina fjórfallt á við það, sem
ráðherrann lækkaði hana með
ríkissj óðsf ramlaginu!
Slík ráðherramistök eru sem
betur fer fátíð á íslandi.
Einhverjir kunna að færa ráð-
herranum það til afsökunar, að
hann hafi treyst Eimskipafé-
laginu til að gæta hófs við á-
kvörðun farmgjaldanna. Því er
til að svara, að ráðherra á að
treysta sjálfum sér betur en öðr-
um og það er skylda hans að
fylgjast vel með öllu því, sem
undir hann heyrir.
Það bætir ekki heldur hlut
ráðherrans, að hann vildi ekki
styðja þá málaleitun S. í. S. og
kaupmanna, að Eimskipafélagið
endurgreiddi hluta flutnings-
gjaldsins af þeim skömmtunar-
vörum, sem voru óseldar í land-
inu, er lækkun flutningsgjald-
anna var ákveðin. Hann var
beðinn um að hafa forgöngu í
því máli og bar líka skylda til
þess, þar sem hér var beinlínis
um dýrtiðarráðstöfun eða verð-
lækkun að ræða. Hann skorað-
ist alveg undan slíkri milligöngu
og sýndi með því, að hann hafi
sízt minni áhuga fyrir stórgróða
Eimskipafélagsins en- að halda
dýrtíðinni í skefjum.
Endurgrciðir
Eimskipafclagið
gróðann?
Þegar menh hugsa um hinn
mikla gróða Eimskipafélagsins,
mun áreiðanlega mörgum verða
á -að spyrja: Hvernig má það
ske, að félagið, sem telur sig
„óskabarn þjóðarinnar" skuli
geta dregið um tugi miljóna
króna úr vasa hennar á
einu ári og átt þannig mikla
hlutdeild í að auka þá mestu
dýrtíð, sem hún hefir þurft að
glíma við? Hvernig getur „óska-
barnið“ fengið sig til að misnota
þannig þann trúnað, sem þjóð-
félagið hefir sýnt því, fyrst með
langvarandi skattfrelsi og síð-
ast með því að fela því stjórn
leiguskipanna, og það þegar
þjóðinni kom slík framkoma
þess verst? Þannig hlýtur að
verða spurt og það er ekki til
nema eitt góðviljað svar við
þeirri spurningu: Forráðamenn
félagsins fylgdust ekki eða gátu
ekki fylgzt betur en svo með
rekstrinum, að þeim var ekki
fullkunnugt um þennnan gróða
fyrr en eftir dúk og disk. Þeim
finnst það því vafalaust leiðin-
legra en nokkrum öðrum, að
„óskabarnið" skyldi þannig
vinna þjóðinni stórt óhappa-
verk, þegar verst gegndi. .
Það er nokkur vottur þess, að
stjórnendur Eimskipafélagsins
finni til slíks samvizkubits, að
þeir hafa nú ákveðið, — þó ekki
fyrr en eftir ítrekaðar kröfur
S. í. S. og kaupmanna, — að
endurgreiða nokkurn hlutann
af farmgjaldi þeirra skömmt-
unarvara, sem komnar voru til
landsins, þegar lækkunin var á-
kveðin, og enn eru óseldar. Þessi
endurgreiðsla nemur þó ekki
hærri upphæð en 800—900 þús.
kr. Stjórn Eimskipafélagsins má
því vissulega gera betur, ef duga
skal. Það minnsta, sem hægt
væri að hugsa sér, væri, að fé-
lagið endurgréiddi ríkinu 12—15
milj. kr. af gróða síðastl. árs, og
væri vel, ef því fé yrði varið til
sérstakra nauðsynlegra fram-
kvæmda, t. d. endurnýjunar
fiskiskipastólsins. Eimskipafé-
lagið héldi samt eftir mjög
sómasamlegum gróða og miklu
fjármagni til að endurbyggja og
auka skipakost sinn.
Stjórn Eimskipafélagsins verð-
ur að athuga, að hún hefir sið-
ferðilega skyldu til slíkrar end-
urgreiðslu. Erlendu leiguskiþin,
sem ríkisstjórnin hefir útvegað,
eru lögð undir félagið í
því trausti, að það misnoti ekki'
þann trúnað, sem því er þar
með sýndur. Viðskiptaráð hefir
einnig gengið vægilega eftir
skýrslum frá félaginu, vafa-
laust í trausti þess, að það mis-
notaði ekki aðstöðu sína. Alþingi
hefir veitt því skattfrelsi í
trausjá þess, að það ynni eins og
„óskabarni" sæmdi. Ef félagið
bætir fyrir þau mistök, sem orð-
ið hafa, og endurgreiðir það vel
og umyrðalaust, sem er umfram
eðlilegan gróða, sýnir það, að
það hefir ekki ætlað að misnota
þetta traust, er því var sýnt,
heldur hafi það gert það óvilj-
andi. Geri það þetta aftur á móti
ekki, verður það tæpast skilið
'öðru vísi en að stjórn félagsins
hafi brugðizt traustinu vitandi
, vits og taki orðið meira en tak-
markað tillit til þess, að rekst-
ur félagsins samrýmist þjóðar-
hag.
Framtíði
„óskabariisins(í.
Fari svo, sem ótrúlegra verð-
ur að teljast, að Eimskipafé-
lagið endurgreiði ekki mikinn
hluta af gróðanum, hlýtur þetta
mál að koma til kasta ríkis-
valdsins. Ríkisvaldið getur ekki
lánað félaginu skip og veitt því
skattfrelsi, ef það bregzt síðan
algerlega þeim trúnaði, sem því
er sýndur.
Jafnvel þótt þetta mál leystist
friðsamlega, verður eigi hjá því
komizt, að framtíðarsambúð
ríkisins og Eimskipafélagsins
verði tekin til endurskoðunar.
Fyrir hlunnindi þau, sem ríkið
hefir veitt félaginu, skattfrelsið
og leiguskipin, nema eignir þess
orðið mörgum tugum milj. kr„
og yrðu alltaf milli 35—40 milj.
kr„ þrátt fyrir áðurnefnda
endurgreiðslu. Ríkisvaldið verð-
ur að hafa íhlutunarrétt um
ráðstöfun þessa fjár, svo að því
verði ekki eytt 1 óþarfar og ó-
viturlegar framkvæmdir, eins og
„luxusskipið“, sem stjórn félags-
ins vildi byggja fyrir stríðið.
Ráðstöfun þessa mikla fjár er,
eins og nú er háttað, í höndum
örfárra manna. Eimskipafélagið
hefir alltaf verið að breytast
meira og meira í það horf að
vera þröngur hringur harðsvír-
aðra manna. Á aðalfundum þess
mæta jafnan örfáir alþekktir
fjáröflunarmenn, en þó kemur
Síldarsaltendur
stofna iélag
Saltsíldarframleiðendur, er
söltuðu 84% af saltsíldarfram-
leiðslu síðasta árs, hafa nýlega
stofnað félagsskap og vilja þeir
láta hann fá einkasölu á salt-
síld, en síldarútvegsnefnd hefir
áður annazt hana. Formaður
þessa nýja félagsskapar er Ing-
var Vilhjálmsson útgerðarmað-
ur, en Óskar Halldórsson mun
hafa verið aðalhvatamaður
hans.
Áður en síldarútvegsnefnd
hóf einkasölu á saltsíld, var hún
í megnasta ólagi. Hinir mörgu
seljendur áttu í harðri sam-
keppni og undirbuðu hver ann-
an. Stöfuðu hin miklu töp síld-
arútgerðarinnar fyrr á árum
oftast af þessu ólagi verzlunar-
innar. Þetta gerbreyttist, þegar
einkasalan kom til sögunnar.
Hefir hún verið til stórkost-
legra hagsbóta fyrir alla aðila.
Það er á valdi síldútvegs-
nefndar að veita hinu nýja fé-
lagi leyfi til einkasölunnar.
w
Attrœdur
Hallgrímur Níelsson bóndi á
Grímsstöðum í Mýrasýslu varð
áttræður í gær. Hans mun verða
nánar getið í blaðinu innan
skamms.
Maður drukknar
Það sorglega slys varð í
Keflavík síðastl. fimmtudags-
nótt, að ungur maður, Snorri
Karlsson, ók í vörubifreið fram
af hafnarbakkanum og drukkn-
aði. Honum hafði þó tekizt að
komast út úr bifreiðinni, því að
lík hans fannst á floti, þegar
m. b. „Guðmundur Þórðarson“
kom úr róðri um morguninn.
Faðir Snorra var á bátnum og
kom hann fyrstur auga á líkið
og hjálpaði síðan til að ná því.
Um orsök slyssins er ekki ríán-
ara kunnugt, en Snorri var sein-
ast með bróður sínum kl. 1 yz um
nóttina.
Móttaka síldar
byrjar 8. julm
Stjórh síldarverksmiðja ríkis-
ins hefir ákveðið að láta verk-
smiðjur þær, sem hún starf-
rækir í sumar, byrja að taka á
móti síld 8. júlí næstkomandi.
þar fram megnið af atkvæða-
magninu. Þetta sýnir, að aðeins
fáir menn ráða félaginu, en
hinna dreifðu smáhluthafa gæt-
ir ekkert. Ráðstöfun þessara
miklu eigna er raunverulega í
örfárra manna höndum. Það er
ekki minnsta trygging fyrir því,
að þær verði notaðar til endur-
nýjunar kaupskipastólsins. Er
það hyggilegt, að svo losaralega
sé frá þessum málum gengið?
Meðan félagið var fátækara og
barðist í bökkum og þurfti á að-
stoð ríkisins að halda, var stjórn
auðmanna þar háskaminni. Nú,
þegar félagið er orðið fjársterkt
og voldugt, gildir þetta öðru
máli. Þá getur gróðabrallshug-
urinn mátt sín meira innan vé-
banda þess. Þá getur þess verið
skammt að bíða, að þetta gamla
„óskabarn“ þjóðarinnar reyn-
ist henni ofjarl. Eru það ekkl að
verða seinustu forvöðin að
bjarga „óskabarninu" frá hrös-
un? Er rétt að draga það lengur
að fá úr því skorið, hvort þeir
menn, sem nú ráða félaginu.vilja
láta það vera áfram „óska-
barnið“ eða ala orðið aðra
drauma í sambandi við það?
Þ. P.