Tíminn - 06.06.1944, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHUSI, Lindargötu 9 A.
Sírr.ar 2353 og 437C
AFGREIÐSLA, INNHEIMT.
OG AUGLÝSINGASKT.ir-.OFA:
FDDUIIÚSI, Mndargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, þriðjudaginn 6. júní 1944
58. hlað
Bandaríkjaforsetí viður-
kennir lýðveldisstofnunina
Dreyius sendiherra verður sérstak-
ur fulltrúi hans á Þingvaliahátíðinni
Á fundi, sem utanríkismálaráðherra Vilhjálmur Þór hélt með
blaðamönnum síðastl. sunnudag, skýrði hann frá því, að ríkis-
stjórnin hefði þá ánægju að tilkynna, að sendiráð Bandaríkj-
anna he.fir tjáð utanríkisráðherra, að forseti Bandaríkjanna hafi
tilnefnt Dreyfus sendiherra sérstakan fulltrúa sinn sem ambassa-
dor ad hoc við hátíðahöldin út af gildistöku lýðveldisins hér á
landi, sem ráðgerð eru 17. júní n. k. Þetta hefir í dag verið til-
kynnt samtímis almenningi í Bandaríkjunum.
Erleut yflrlit:
Viðbúnaður
Þjóðverja
Ossian Goulding, . fréttaritari
Daily Telegraph í Stokkhólmi,
hefir í viðtölum við menn, sem
kom& frá Þýzkalandi, reynt að
afla sér sem gleggstra upplýs-
inga um viðbúnað Þjóðverja til
að mæta innrás Bandamanna
að vestan og sókn Rússa að
austan. Fara hér á eftir nokkur
atriði úr frásögn hans:
Þjóðverjar hafa nú um 300
herfylki, er telja til jafnaðar 11
þús. manns hvert. Um 100 þeirra
eða 1.1 milj. manns eiga að
mæta sókn Bandamanna að
vestan. Um 160 herfylki eða
1.750 þús. manns eru á austur-
vígstöðvunum. Af þeim eru ein
9 í Finnlandi. Um 40 herfylki
eru dreifð um Miðjarðarhafs-
löndin, aðallega á Ítalíu og
Balkanskaga.
Liði* sínu í Vestur-Evrópu
munu Þjóðverjar skipta þannig:
42 herfylki í Frakklandi, 16 her-
fylki í Belgíu, 8 herfylki í Hol-
landi, 6 herfylki í Danmörku
og 8 herfylki í Noregi. Um 10
herfylki eru til taks heima í
Þýzkalandi, aðallega á Bremen-
Oldenburgsvæðinu.
í Noregi treysta Þjóðverjar
aðallega á strandvarnarvirkin.
Tvö herfylki gæta þeirra, en
hin sex eru á þeim stöðum, sem
liggja bezt við samgöngum, ef
skyndilega þarf að flytja þau til
dreifðra vígstöðva. Sama og
enginn þýzkur flugher er í Nor-
egi, en Þjóðverjar telja sig geta
flutt flugher þangað á skömm-
um tíma, ef á þarf að halda.
í Danmörku hafa Þjóðverjar
komið upp margvíslegum skrið-
drekahindrunum með ströndum
fram, aðallega á vesturströnd
Jótlands. Miklar ráðstafanir
hafa einnig verið gerðar til að
verjast fallhlífarliði. Þjóðverjar
hafa eitt vélaherfylki í Dan-
mörku. Þá hafa þeir þar eina
kósakkahersveit, sem tilheyrir
her, sem ukrainski kvislingur-
inn, Vlassov hershöfðingi, reyndi
að stofna.
í Hollandi eru varnir Þjóð-
verja byggðar. á því að veita
vatni yfir landið í stórum stíl, ef
innrás yrði gerð þar.
í Belgíu og Frakklandi eru
varnir Þjóðverja langsamlega
fullkomnastar. Hernaðaráætlun
Þjóðverja þar skiptist í þrjá
þætti:
1. Baráttan ,við innrásarflot-
ann. Auk strandvirkja ‘verða
notaðar tundursprengjur, sem
stjórnar er með radiotækjum,
hinir hraðskreiðu E-bátar og
litlir kafbátar verða látnir ráð-
ast á innrásarflotann og loks
verða sprengd upp rafmögnuð
tundurduflabelti, sem liggja nær
allsstaðar úti fyrir ströndinni.
2. Baráttan um virkjabeltið,
sem Þjóðverjar hafa reist á
breiðu svæði meðfram strönd-
inni. Virkjabelti þetta mun út-
búið með margvíslegum hætti
og torsótt. Þjóðverjar munu
kappkosta á þessu stigi að fórna
sem minnstu af liði sínu, en
þvælast sem lengst fyrir.
3. Gagnsókn gegn þeim her-
sveitum Bandamanna, sem
komizt hafa svo langt, að Þjóð-
verjar telja sig orðið hafa skil-
yrði til að hrekja þær til baka.
í slíkri gagnsókn mun skrið-
drekasveitum og flugher Þjóð-
verja beitt til hins ítrasta og
ekkert skeytt um mannfall. Það
mun velta á þessum þætti í við-
námi Þjóðverja, hvort innrás
Bandamanna heppnast eða ekki.
Ólíklegt er talið, að Þjóðverjar
hafi nokkur sérstök leynivopn
undir höndum, er bæti hernað-
araðstöðu þeirra að ráði.
Aðallundur Utvegs-
bankaos
F jármálaráðherr a
hrekur Magnús Torfa-
son úr hankaráðinu.
Aðalfundur Útvegsbanka
fslands var haldinn síðastl.
laugardag. Varð þar sú breyt-
ing á bankaráðinu, að fjár-
málaráðherra skipaði í það
Gunnar Einarsson prent-
smiðjustjóra í stað Magnúsar
Torfasonar fyrrv. sýslumanns.
Sýnir það mæta vel smekkvísi
ráðherrans að hrekja þannig
einn þeirra núlifandi manna,
sem skeleggast hafa barizt í
sjálfstæðisbaráttunni, úr
trúnaðarstarfi, sem hann
hefir gegnt með sóma, í sama
mund og lýðveldið er endur-
reist. Þannig vill hann þakka
sigurvegurunum baráttuna.
Fyrir Magnús Torfason er
þessi brottvikning úr bankaráði
Útvegsbankans síður en svo
hnekkir, heldur aðeins viður-
kenning á því, að hann er hat-
aður af hinu innlenda aftur-
haldi engu síður en danska aft-
urhaldinu í gamla daga. Það
sannast hér sem oftar, að á inn-
lendu og erlendu afturhaldi er
lítill munur gerandi. Hin
óhappasama smásál í fjármála-
ráðherrasætinu beitir því valdi
sínu gegn Magnúsi, þótt hún
vanrækti alveg að nota vald sitt
til að hindra tugmiljónagróða
Eimskipafélasgsins á síðastl. ári,
sem mestum ófarnaði hefir vald-
ið í dýrtíðarmálunum um langt
skeið.
Eftir þessa breytingu á banka-
ráðinu eru Sjálfstæðismenn þar
í meira hluta. Bankaráðið skipa
nú: Stefán Jóh. Stefánsson, al-
þm., Gísli Guðmundsson alþm.,
Gunnar Einarsson prentsmiðju-
stjóri, Guðmundur Ásbjörnsson
kaupmaður og Lárus Fjeldsted
hæstaréttarlögmaður.
Stefán Jóh. Stefánsson, for-
maður bankaráðsins, gaf ítar-
lega skýrslu á fundinum um af-
komu bankans á síðastl. ári.
Innstæður í bankanum höfðu
aukizt um 28.5 milj. kr. á árinu
(í árslok var í sparisjóði 64.6
milj. og á hlaupareikningi 49.9
milj.). Útlán bankans höfðu
hækkað á árinu um tæpar 10
milj. kr. (í árslok voru víxlar
63.3 milj. og hlaupareiknlngs-
skuldir 14.8 milj.). Skuldir við
erlenda banka höfðu lækkað á
árinu um 2.3 milj. kr. og inn-
stæður þar hækkað' um 6.8 milj.
kr. Voru þær alls 27.9 milj. kr.
í árslok. Reksturshagnaður varð
3.3 milj. kr. Sjóðir bankans eru
nú um 5.5 milj. kr.
v Seinustu fréttir:
Róm íallht
Hersveitir Bandamanna tóku
Rómaborg síðastl. sunnudag.
Höfðu Þjóðverjar þá hörfað úr
borginni og vígstöðvum sunnan
við hana. Heldur þýzki herinn
áfram undanhaldinu norður á
bóginn, en Bandamenn fylgja
honm fast eftir og á hann erfitt
undankomu, því að flugher
Bandamanna hefir unnið mikl-
ar skemmdir á samgönguleið-
unum. Þýzkir fangar skipta orð-
ið tugum þúsunda.
Amerískur flugher hefir tekið
bækistöðvar hjá Rússum í
Rúmeníu og er byrjaður árásir
þaðan.
Þjóðverjar hafa byrjað sókn
gegn Rússum við Jassy í Rúm-
eníu og orðið nokkuð ágengt.
De Valera hefir unnið sigur í
þingkosningunum i írlandi. —
Stjórn hans hafði farið frá, því
að hún hafði orðið í minnihluta
á þingi.
Það er óþarft að taka það
fram, að þessi virðulega viður-
kenning forseta Bandaríkjanna
á lýðveldisstofnuninni hefir
vakið óskiptan fögnuð íslend-
inga. íslendingar munu jafnan
minnast þess, að forseti
mesta lýðveldisins í Vesturheimi
varð fyrstur þjóðhöfðinga til
þess að viðurkenna hið endur-
reista þjóðveldi þeirra. Þeir
munu og vænta þess, að þessi
framkoma Roosevelts forseta
verði táknræn fyrir sambúð
þessara tveggja ríkja í fram-
tíðinni og minnsta lýðveldið í
„gamla heiminum" eigi jafnan
góðan hauk í horni, þar sem er
voldugasta lýðveldi híns „nýja
heims.“
Dreyfus sendiherra, sem um
getur „í tilkynningu ríkisstjórn-
arinnar, hefir fyrir nokkru
verið skipaður sendiherra hér,
en er enn ókominn til landsins.
Er hans von einhvern næstu
daga.
Á blaðamannafundi, sem utan
ríkismálaráðherra hélt seint í
gærkveldi, skýrði hann frá því,
að sendiherra Breta hefði þá um
kvöldið tilkynnt sér að Hans Há
tign Georg VI. Bretakonungur
hafi ákveðið að skipa brezka
sendiherrann í Reykjavík, herra
Edvard Henry Gerald Shepherd,
sérstakan fulltrúa sinn sem
"special ambassador“ við hátíða
næsta leiti.
Þeir munu áreiðanlega flestir,
sem hafa talið það eðlilegt, að
félagið endurgreiddi mikið af
gróða sfnum, þar sem hann er
fenginn vegna ófullnægjandi og
villandi upplýsinga, sem félagið
gaf viðskiptaráði, og vegna
reksturs- leiguskipa, sem ríkis-
stjórnin útvegaði félaginu. í
stað þess að minnast á slíka
endurgreiðslu, reyndi stjórniri
að réttlæta gróðann á allan hátt.
Má af því draga þær ályktanir,
að stjórnin hafi gert það vitandi
vits að bregðast trúnaði og
trausti ríkisvaldsins, þótt það
skapaði hina mestu dýrtíð í
landinu, til að afla félaginu
mikils og óheilbrigðs gróða.
Þótt slík viðurkenning hafi
enn eigi borizt fráaþjóðhöfðingj-
um eða ríkisstjórnum annara
ríkja Bandamanna, verða heilla-
óskir sendiherra Breta og Rússa
hér í tilefni af þjóðaratkvæða-
greiðslunni ekki skildar á aðra
leið en þá, að aðeins sé eftir að
ganga frá formsatriðum máls-
ins.
Utanríkismálaráðherra á þakk-
ir skilið fyrir það, hve fljótt og
vel hann hefir gert erlendum
stjórnarvöldum grein fyrir nið-
urstoðum þjóðaratkvæðagreiðsl-
unnar og gangi lokaþáttarins í
sjálfstæðismálinu yfirleitt. Þótt
skilningur og vinarhugur hinna
erlendu ríkja ráði að vísu mestu
um afstöðu þeirra, er það eigi
að síður mikill styrkur, að þau
séu látin fylgjast sem gleggst
með því, sem í málinu hefir
gerzt og gerist. Má á þessu og
mörgu öðru marka, hve utan-
ríkismálanna hefir verið vel
gætt af núverandi utanríkis-
málaráðherra.
höldin út af gildistöku lýffveldis-
ins hér á landi.
Þetta er samtímis tilkynnt al-
menningi og blöffum í Bretlandi,
til birtingar aff morgni þ. 6. júní.
Þaff þarf ekki aff taka fram, aff
þessi viffurkenning mun vekja
óskiptan fögnuff hér á landi.
Bretar eru það stórveldi, sem fs-
lendingar hafa átt lengst og bezt
skipti viff og mun svo væntan-
lega verffa á ókomnum árum.
Verður því að teljast eðlilegt,
að mál þetta verði tekið upp á
öðrum áhrifameiri vettvangi.
Þá upplýstist það, að félags-
stjórnin hyggst að ráðstafa fé
félagsins, ári nokkurs samráðs
við ríkisvaldið. Sú hugmynd
kom fram að verja eignum fé-
lagsins til ýmsrar starfsemi, sem
félagið hefir ekki áður haft með
höndum, t. d. gistihússreksturs
og flugsamgangna. Til þess að
fá formlega heimild til slíkrar
ráðstötunar, brast“Tþó atkvæða-
magn á þessufh fundi, þar sem
lög félagsins mæla svo fyrir, að
eigi megi samþykkja slíkt, nema
megnið af atkv.magninu kæmi
fram. Má því gera ráð fyrir, að
Heíllaóskir sendí-
herranna hér
Á fundi, sem utanríkismála-
ráðherra hélt með blaðamönn-
um síðastl. laugardag, skýrði
hann frá því, að utanríkisráðu-
neytið hefði~tekið saman grein-
argerð um aðdraganda lýðveld-
isstofunarinnar, uppsagnar-
ákvæði sambandslaganna, álykt-
un Alþingis 17. maí 1941 um af-
nám sambandslaganna og stofn-
un lýðveldis, samþykktir Alþing-
is í vetur í þessum málum, svo
og upplýsingar um þátttöku í
{) j óðaratkvæðagreiðslunni.
Þegar er bráðabirgðaúrslit
þjóðaratkvæðisins voru kunn
orðin úr öllum kjördæmum,
lagði utanríkisráðherra fyrir
sendiherra íslands í Bandaríkj-
unum, Bretlandi, hjá Noregs-
stjórn, í Sovétríkjunum og Sví-
þjóð að tilkynna á formlegan
hátt viðkomandi ríkisstjórnum
framannefnda greinargerð. Um
leið var sendiráðum þessara
ríkja hér á landi tilkynnt hið
sama, og bárust. utanríkisráð-
herra 2. þ. m. kveðjur frá sendi-
herrum Bretlands og Sovétríkj-
anna og frá sendifulltrúa
Bandaríkjanna. Óska þeir ís-
lenzku ríkisstjórninni til ham-
ingju með úrslitin og óska hinu
væntanlega lýðveldi allra heilla.
Bréfi brezka sendiherrans lýk-
ur á þessa leið:.
„í þessu tilefni leyfi ég mér
að færa yður, herra ráðherra,
ríkisstjórninni og íslenzku þjóð-
inni einlægustu óskir mínar um
áframþaldandi framfarir og far-
sæld landi yðar til handa, og er
það einlæg von mín, að erfiðar
aðstæður og óróatímar, er ríkja,
þegar lýðveldið á að endurfæð-
ast, geri eigi annað en að þroska
það og styrkja, svo að það megi
blessast og blómgast á ókomn-
um árum.“
í bréfi sendiherra ráðstjórn-
arríkjanna segir svo:
„Þetta ár, og þó einkum 17
júní, verður þýðingarmikill tími
í sögu lands yðar. Ég leyfi mér,
herra ráöherra, að færa hinni
frelsisunnandi þjóö íslands
beztu árnaðaróskir mínar og ósk
um farsæla framtíð."
Loks segir bréfi sendifulltrúa
Bandaríkjanna:
„í þessú tilefni leyfi ég mér
að óska yðar hágöfgi til ham-
ingju með árangur þjóðarat-
kvæðagreiðslunnar, sem greini-
lega hefir sýnt þjóðarvilja fs-
lendinga, og færa mínar beztu
árnaðaróskir um framtíð hins
íslenzka lýðveldis."
bráðlega verði reynt að halda
nýjan fund. Sézt gleggst. á þessu,
að ekki er nein trygging fyrir,
að fé félagsins verði notað til
eflingar kaupskipastólnum, eins
og stundum er haldið fram til
að réttlæta gróða þess. Ætti
þetta að vera aukin ástæða til
þess, að ríkiðvaldið skapaði auk-
ið aðhald um ráðstöfun fjífrins,
þar sem það er fengið fyrir bein-
an tilverknað þess, skattfrelsi og
útvegun leiguskipa.
Á fundinum voru mættir
milli 30—40 manns, en samt
komu þar fram 36%. alls at-
kvæðamagnsins. Sézt bezt á því,
að ráð félagsins eru raunveru-
lega í höndum fárra manna, því
að atkvæðaréttur hinna mörgu
dreifðu hluthafa notazt aldrei
að neinu ráði.
Engin breyting varð á stjórn
félagsins.
^ímirot
Tíminn kemur út, eins og
venjulega, affelns tvisvar í viku
um sumarmánuðina, á þriðju-
dögum og föstudögum.
A víðavangi
ER DÝRTÍÐIN
„ÞJÓÐARGÆFA"?
%
Morgunblaðið birtir síðastl.
sunnudag forustugrein um tug-
miljónagróða Eimskipafélagsins.
Blaðið kallar hann aðeins *
„óvænt happ“ Eimskipafélags-
ins og spyr síðan með mikilli
vandlætingu, hvort hér hafi
nokkur „þjóðarógæfa“ átt sér
stað?
Ef Morgunblaðið hefði orðað
þessa spurningu rétt, ætti það
að hafa spurt á þá leið, hvort
dýrtíðin sé nokkur „þjóðar-
ógæfa“, því að gróði Eimskipa-
félagSlns er einn veigamikli
þátturinn í henni.
Til þess aö Mbl. verði ljóst,
hve stór þessi dýrtíðarþáttur
Eimskipafélagsins er, skal því
bent á, að öll sala Mjólkursam-
sölunnar á mjólk og mjólkur-
vörum nam 19.3 milj. kr. á sið-
astl. ári, en gróði Eimskipafé-
lagsins varð a. m. k. 5 milj. kr.
hærri. Við gróða Eimskipafé-
lagsins bættust síðan tollar og
álagning. Mbl. hefir jafnan tal-
að um hinn mikla þátt mjólkur-
verðsins í dýrtíðinni, svo að því
mætti verða ljóst á þessu, hve
mikil áhrif gróði Eimskipafé-
íagsins hefir haft á dýrtíðina.
Hingað til hefir oftast mátt
skilja það á Morgnublaðinu, að
dýrtíðin væri þjóðarógæfa og
seinustu dagana hefir það meira
að segja rætt um myndun þjóð-
stjórnar, sem reyndi að finna
ráð til að lækna þessa þjóðar-
ógæfu. Á kannske að taka þenn-
an lofsöng Mbl. um dýrtíðarút-
þenslu Eimskipafélagsins sem
merki þess, að blaðið hafi breytt
um skoðun og telji dýrtíðina
þjóðargæfu?
SMÁÚTGERÐIN OG GRÓÐI
EIMSKIPAFÉLAGSINS.
Morgunblaðið birtir athyglis-
verða grein eftir Óskar Halldórs-
son á laugardaginn var. Óskar
segir þar frá því, að tap hafi
orðið á rekstri margra vélbáta
í vetur, þrátt fyrir góðan afla.
Þessu valda stórum hækkuð
vinnulaun'í landi og verðhækk-
un þeirra vara, sem til útgerð-
arinnar þarf.
Hversu mikla hlutdeild skyldi
ekki gróði Eimskipafélagsins
eiga í þessum hallarekstri smá-
(itgerðarinnar?
Gróði Eimskipafélagsins hefir
stórhækkað verð flestra þeirra
vara, sem smáútgerðin notar.
Gróði félagsins hefir beint og ó-
beint hækkað vísitöluna og þar
með kaupið í landi.
Það virðist því ekki úr vegi,
sem nýlega hefir verið stungið
upp á, að ríflegum hluta af gróða
Eimskipafélagsins, t. d. 12—15
milj. kr., verði varið til eflingar
og endurnýjunar fiskiskipaflot-
anum. Það væri ekki nema
skaðabætur fyrir það tjón, sem
Eimskipafélagið hefir valdið út-
gerðinni og ýmist hefir komið
fram í beinum hallarekstri eða
stórum minni tekjuafgangi en
annars hefði orðið.
HVER VAR HLUTUR BJÖRNS?
Það er talið, að vegna gróða
Eimskipafélagsins á síðastl. ári,
hafi kaupmenn getað lagt 13—15
milj. kr. meira á vöruna en ella,
án þess að brjóta gegn fyrir-
mælum viðskiptaráðs um há-
marksálagningu.
Hvað skyldi fyrirtæki Björns
Ólafssonar hafa hlotið mikið af
þessum gróða?
Bretakonungur viðurkennír
lýðveldisstoínunina
Eimskípaíélagsstjórnin vill
ekki endurgreíða neítt
Aðalfundur Eimskipafélags íslands var haldinn síðastl. laug-
ardag. Á fundinum gerðist þaff merkilegast, aff augljóst virðist
orðið, aff stjórn félagsins ætlar ekki aff endurgreiffa neitt til
ríkisins af hinum óhemjumikla gróffa þess á síffastl. ári, né
ráffstafa fé þess aff neinu leyti í samráffi við ríkisvaldiff. Virðist
því fyrirsjáanlegt, aff árekstrar milli þessara tveggja affila séu á