Tíminn - 17.06.1944, Síða 4

4
TtMramr, langardagiim 17. júni 1944
61. blað
an til að byggja upp frambúðar
atvinnu- og fjármál lýðveldis-
ins, og það bíður væntanlega
ekki lengi, að menn vitkist svo
almennt, að það verðl unnt, mun
óhj ákvæmilegt að þrengja að
sérhagsmunum margra manna,
og þeir munu, oft af misskiln-
ingi, telja það valda sér óþæg-
indum. En þjóðfélagið má ekki
valda þegnum sinum óþæginda,
nema almanna nauðsyn krefj-
ist þess.
Þess vegna þarf, eins og ég
hefi áður sagt, til að vinna þetta
verk, staðgóða þekkingu, velvilja
og einbeitni. Þar sem þessir eig-
inleikar eru til staðar, mun allt
annað koma af sjálfu sér. Og
ef við miðaldra menn og eldri
yrðum þeir ógæfumenn, að geta
ekki lagt fram þessa eiginleika
til endurreisnarstarfsins, sem ég
vona að ekki hendi okkur, þá
mun það bezta úr yngri kynslóð-
innl koma til og leggja fram
það, sem til þess þarf, og vinna
verklð. —
VIII.
Hér á íslandi þarf nýja vakn-
ingu, ný vinnubrögð á mörgum
sviðum. — Það hefir verið rætt
öll ósköp um það, og sumpart
ekki að ástæðulausu, að íslenzk-
ur landbúnaður notaði úreltar
vinnuaðferðir. Þeir, sem mest
um þetta tala í ádeilutón, tóku
því þó æði þunglega, þegar fram
var borið á Alþingi frumvarp
til gerbreytinga á þessum
vinnuaðferðum, — og þegar að
var gáð, kom í ljós að vinnu-
aðferðir sjálfs ríkisins við vega-
gerð voru ennþá úreltari. Nú
hefir verið hafin sókn með bylt-
-ingarhraða til þess að koma
þeim úr miðalda ástandi í nú-
tímahorf. Sjávarútvegurinn er
kominn einna lengst. En margt
er þar úrelt, er umbQta þarf. —
Við höfum undanfarin ár verið
að vakna til skilnings á því.
hvað tækni og vísindi þýða fyrir
atvinnulífið. Nýungarnar skerpa
sjónina og sjóndeildarhringur-
inn verður stöðugt víðari. Það
er eitt af hinum ánægjulegu
lögmálum allra framfara, — og
lítum nú yfir landið, sem oss
drottinn gaf.
Sjáið næturmyrkrið grúfa yf-
ir byggðum landsins í bæ og
sveit. — Hins vegar fossar og
fallvötn óþrjótandi og ónotuð.
Skoðið hinar krepptu, vinnulúnu
hendur eftir undirristuspaðann.
skófluna, orfið, hrífuna og árina.
Lítið hins vegar á hin vélknúnu
skip, sjáið vinnuaðferðir vega-
gerðarvélanna, jarðræktarvél-
anna og heyvinnuvélanna á egg-
sléttu landi. Finnið vetrarkuld-
ann í hýbýlum manna. Sjáið
árangurinn, hitann og ljósið,
þar sem hverir og fallvötn hafa
verið beizluð. Virðið fyrir ykkur
hin auðugu fiskimið — og hafn-
lausar strandlengjur, — hins
vegar árangur, þar sem öruggar
hafnir hafa verið byggðar. —
Sjáíð bezta og stærsta gróður-
land íslands ónotað að miklu
leyti, — fjölmennan höfuðstað
í landsveltu vegna þess að skort-
ir öruggar og ódýrar samgöngur
til gróðurlandsins. Litið svo á þá
staði, þar sem sjósókn og land-
rækt helzt í hendur á ákjósan-
legan hátt. — Hugsið til hinna
tæmdu veiðivatna. Litið á hin,
sem voru tæmd, en nú eru fuli
af laxi og öðrum nytjafiski. —
Þessi upptalning verður ekki
lengri að sinni. En þótt mikið
hafi verið unnið, er af henni
auðsætt,. að hvar sem litið er
blasa við augum stórfelldir
möguleikar, verk, sem aðeins eru
hafin, hálfnuð eða með öllu ó-
unnin. —
Á þessum stóru tímum mik-
illa möguleika endurreisum við
lýðveldið. Mikla gleði og bar-
áttuvilja ætti það að vekja í
br^sti hvers manns með íslend-
ingsblóð í æðum. Og nú í fyrsta
sinn í sögu þessarar þjóðar hef-
ir hún nokkurt fjármagn, afl
þeirra hluta, sem gera skal. Og
nú er það okkar að leggja tii
stórhuginn og þekkinguna, en
jafnframt forsjálni og hyggindi
í framkvæmdum og meðferð
fjármuna. —
En hvernig er svo háttað með
annan dýran fjársjóð — æsk-
una — þá, sem við eiga að taka,
þar sem við hverfum frá? Það
er oft um það rætt, að við eigum
mikið af æsku, sem hafi alizt
þannig upp, að hún sé áhuga-
laus um annað en skemmtan-
ir, það að þurfa sem minnst
á sig að leggja fyrir sem mestar
tekjur. Þetta er víst sorglega
satt. En margur hefir þurft góð-
an tíma til að hlaupa af sér
hornin og þó orðið að nýtum
manni. Og hinu skulum við ekki
gleyma, og yiir því getum við
glaðst, þegar lýðveldið er endur-
reist, að verulegur hluti æsk-
unnar á íslandi er stórhugaðri,
þróttmeiri, kröfuharðari við
sjáifa sig og sér meiri og stærri
möguleika í framtíð íslands en
nokkur önnur æska, sem hér
heflr áður slitið bernskuskónum.
Við eigum nú stærri hóp af
dugmiklum ungum mönnum við
verklegt nám erlendis en við
höfum nokkurntíma áður átt.
Mjög margt af þessu unga fólki
hefir sýnt frábæra hæfileika og
dugnað við námið. Sumir eru
komnir heim, aðrir eru að ljúka
námi, enn aðrir, sem hafa lokið
þvl, biða óþreyjufullir, komast
ekki vegna lokaðra leiða til og
frá meginlandi Evrópu.
Ég veit af viðkynningu, af-
spurn og bréfaviðskiptum, að
margt af þessu fólki ætlar sér
stór verkefni fyrir ísland. Nátt-
úrlega verður það ekki alltaf
gætið. Það er óeðlilegt, að æsk-
an sé það ætíð svo mjög. En
það er eldri mannanna að sýna
stórhug æskunnar þann skiln-
ing, að það er hún, sem fremur
en nokkurntíma fyrr, er fulltrúi
hins nýja tíma og á að erfa land-
ið. — Það þarf stundum, máske
oft, meðan hún er á gelgjuskeiði,
að halda í hönd hennar og miðla
henni af eldri reynslu. En það
má umfram allt ekki halda aft-
ur af henni um of, heldur gefa
henni tækifæri til aðjsýna, hvað
í henni býr. — Ef bru skilnings
og samúðar verður þannig byggð
milli þess gamla og hins nýja,
ef það helzt í hendur í fram-
kvæmd, veit ég að á íslandi
verður með endurreisn lýðveld-
isins byggt upp glæstara endur-
reisnartímabil en nokkumtíma
fyrr.
Svo skal það verða.
IX.
Það er mikið um það talað, að
ekkert stjórnmálaátak sé unnt
að gera í þessu landi, vegna þess
að hver höndin sé upp á móti
annari. Hér sé ekki hægt að
mynda stjórn vegna ósamkomu-
lags. Stefnuleysið sé nú ríkjandi
einkenni 1 íslenzku þjóðlífi.
Þetta tal er ekki ástæðulaust.
Það er að verulegu leyti rétt.
Það er á takmörkum, að þjóðar-
skútunni sé stýrt. —
Alþingi er um þetta kennt.
Þær ásakanir eru að minnsta
kosti að verulegu leyti rangar.
Alþingi, eins og það er skipað,
er í höfuðatriðum rétt mynd af
vilja þjóðarinnar. Hitt má lík-
!ega með sanni segja, að stjórn-
málamenn og ekki síður blöð
ýmsra flokka hafi hagað mál-
flutningi þannig, að það hafi
skapað og fest með þjóðinni of
þröngsýn flokksleg og sérhags-
munaleg sjónarmið. — Forvígis-
menn verkamannaflokkanna
munu telja sig bundna af vilja
flokksmanna, að lækka ekkl
kaup á móts við lækkun á land-
búnaðarvörum, en sá „almanna-
vilji“ virðist að verulegu leyti
hafa orðið til vegna áróðurs.
Þó virðist víst flestum augljóst,
að þessi togstreita endi í stöðv-
un og atvinnuleysi. Þingmenn
verkamannaflokkanna halda
fast við það, sem þeir telja vilja
verkamanna, að taka ekki upp
ákvæðisvinnu almennt. Þó virð-
ist þetta mundi auka afköst,
vinnugleði og velmegun verka-
manna. Sá flokkur, sem fyrst og
fremst er fulltrúi stríðsgróða-
manna, er mótfallinn stríðs-
gróðaskatti og auðjöfnun, sjálf-
sagt í samræmi við vilja ríkra
manna. Þó sýnist fyrirsjáanlegt,
að auðjöfnun verður fram-
kvæmd, ef til vill eftir óheppi-
leg og skaðleg átök. Fulltrúar
atvinnurekenda á Alþingi vilja
nú yfirleitt ekki hlutdeild verka-
manna í arði fyrirtækjanna,
vegna þess að nú græðist fyrir-
tækjunum fé. Þó er fyrirsjáan-
legt, að þetta er eina leiðin til
þess að koma á réttlátu skipu-
lagi, er lægi dellur um arðskipt-
ingu og skapi vinnufrið. —
Ágreiningurinn á Alþingi, er
því veldur, að ekki næst sam-
komulag um ákveðna stjóm-
málastefnu, stafar af ólíkum
lífsskoðunum og stjórnmála-
stefnum flokkanna, og að veru-
legu leyti af því, að þingmenn
eru þar umboðsmenn andstæðra
hagsmuna kjósenda -sinna,
þeirra, sem ráða meginstefn-
unni. — Að sumu leyti eru hags-
munir kjósendanna andstæðir,
skoðað út frá sérhagsmunasjón-
armiði. Að verulegu leyti er það
þó ekki svo í raun og sannleika,
eins og bent var á hér að framan.
En skoðanir kjósendanna á mál-
um, ef til vill til orðnar fyrir
áróður foringjanna, eru stað-
reyndir þrátt fyrir það, og að
það er pólitísk áhætta að breyta
andstætt þeim í vinnubrögðum á
Alþingi. Með þessum hætti eru
þingmenn í samræmi við vilja
kjósenda sinna,
Út frá þessu má vissulega
draga þá ályktun, að forvígis-
mennina skorti einlægni og
djörfung, — ef til vill suma vilja
— til að sníða burt úr stefnu
flokka sinna atriði, sem valda
ósamkomulagi við aðra flokka.
í annan stað ættu þeir með mál-
flutningi blaðanna að sýna
kjósendum fram á, að sumt af
þeim sérhagsmunum, sem haldið
er í, eru lítils virði eða geta ekki
orðið varanlegir og því hyggi-
legt að afsala þeim fyrir al-
mannaheill. En þótt þetta væri
gert, eru þó eftir þau atriði öll,
er að því stefna að vernda hags-
muni hlutaðeigenda kjósenda,
sérhagsmuni, sem þeir telja sér
nauðsyn og mögulegt að halda
í með flokkslegri baráttu, fyrst
um sinn að minnsta kosti. —
Margir þessir sérhagsmunir
eru þannig, að kjósendur (og
þingmenn) annarra flokka telja
það grundvallaratriði stefnu
sinnar að afnema þá. Mætti
nefna mörg dæmi, en er óþarft
og skal ógert látið. Á þessu
strandar samkomulag um sam-
eiginlega stefnu, og vegna þessa
hefir samstarf rofnað, þegar til
þess hefir verið stofnað. —
En hvar endar þá allt þetta
ósamkomulag — og sérhags-
munastreita? Það endar i sam-
komulagi. Yfirgnæfandi meiri-
hluta stjórnmálamanna og
landsmanna yfirleitt mun skilj-
ast það, að þjóðfélagið er sam-
eiginleg fleyta, en ekki styrjald-
arvettvangur þegnanna. Þeim er
að verða ljóst, að margt af því,
sem kallaðir eru sérhagsmunir,
er dýpra skoðað lítils eða einskis
vert, og að heildarhagur er
mönnum að minnsta kosti meira
virði, ef þeir hafa vinnufrið og
gnægð fyrir sig og sína innan
þessarar heildar. —
Og nú, þegar við tökum við
fullu sjálfstæði og endurreisum
lýðveldi, er íslenzkt þjóðlíf í
deiglunni fremur en nokkurn-
tíma áður. Það er að vísu ósýnt
að*ýmsu leyti hvernig steypan
verður. Það er okkar að sjá um
þáð. — Það er að koma nýr tími,
hér og annars staðar. Hann
kemur sem eðlileg afleiðing
þeirrar reynslu, sem við eins og
aðrar þjóðir fengum á tímabili
atvinnuerfiðleikanna fyrir stríð-
ið — og sem menn sjá nú í nýju
ljósi, vegna þeirra þjóðfélags-
legu lærdóma, er styrjöldin er
að kenna þjóðunum. En það er
alveg eðlilegt,að menn eigi erfitt
með að átta sig, þegar breytt
viðhorf eru ~að skapast og að
samstilla hugann um ákveðna
stefnu.
Það hefði t. d. þótt viðburður,
ef aðalblað atvinnurekenda á ís-
landi hefði sagt það, jafnvel fyr-
ir einu ári síðan, að engu máli
skipti hver ætti framleiðslutæk-
in. Þetta hefir þó verið sagt í
forystugrein þessa blaðs fyri^ fá-
um dögum og virðist nú ekki
vekja neina sérstaka athygli. En
það er jafnvel hætt við, að ýmsir
framsæknir menn telji sig þurfa
nokkurn umhugsunarfrest áður
en þeir undirrita svo róttæka
kenningu.
Þetta er greinilegt tákn þeirr-
ar leitar, sem svo víða gerir vart
við sig, jafnvel hjá þeim, sem
staðið hafa gegn flestum breyt-
ingum og þótt minni væru.
Mönnum er að skiljast það, að
hið gamla þarf að breytast. Én
hverníg þær breytingar eiga að
vera, er flestum óljóst enn-
þá. Innan um þennan leitandi
hóp telja að visu margir, að séu-
dulklæddir byltingamenn, er
reyni að auka glundroðann og
sitji um tækifæri. Einnig aðrir,
sem bíði þess að geta kyrkt eðli-
lega framþróun i greip aftur-
haldsins.
Látum það liggja milli hluta.
Aðalatriðið er það, að yfirgnæf-
andi meiri hluta þjóðarinnar og
íslenzkra stjórnmálamanna er
nú að skiljast það, að þörf er á
hraðfara þróun og nýjum, skipu-
legum vinnubrögðum 1 fjármála-
og atvinnulífi þjóðarinnar. For-
vígismenn þessa stóra hóps
þurfa, ef svo má segja, að finna
hver annan. Þeir þurfa að leggja
í það mikinn tíma og mikla
vinnu, þar sem hver og einn
reynir að „hugsa rétt og vilja
vel“, að finna sameiginlega
stefnu 1 höfuðmálum þjóðar-
innar. Fullt samkomulag þarf að
nást> um: Framtíðar stjórnar-
skrá lýðveldisins, utanríkismála-
stefnu þess, uppeldis- og menn-
ingarmál, auðskiptingu, arð-
skiptingu, nýtingu vinnuaflsins,
dreifingu nauðsynja til neyt-
enda, rekstur atvinnutækjanna
í höfuðatriðum, hvernig tækni,
vísindi og skipulag verði tekið
í þjónustu atvinnulífsins og ör-
yggi og frelsi einstaklinganna í
þessu landi tryggt.
Þegar nægilegur meirihluti
hefir fundið öruggt samkomulag
og sameiginlega meginstefnu um
þessi atriði og ýms önnur, þá
og þá fyrst er hægt að hefja
stórt starf_ og stefna hiklaust að
markinu. Ég treysti því, að þetta
samkomulag muni nást, ef þeir,
sem þetta vilja í raun og veru,
þótt enn séu nokkuð bundnir af
eldri hleypidómum, ræðast við
og vinna að þessu með víðsýni,
velvilja og heilindum,. Það er
sannarlega skylda okkar stjórn-
málamanna að gera það. Mikla
ánægja mundi slíkt samkomulag
vekja hjá þjóðinni, mikla krafta
mundi það vekja meðal hennar
og kalla fram til starfs og dáða.
Það mundi ekki á henni standa
að styðja framkvæmd í verki.
Hún hefir oft sýnt það, að það
eru þessi vinnubrögð, sem hún
krefst — það er heitasta ósk
hennar. Ný afstaðin atkvæða-
greiðsla sýnir þetta bezt. Það
stóð ekki á þjóðinni eftir að Al-
þingi hafði markað stefnuna
sameiginlega, þótt uggvænlega
hefði horft vegna deilna og ó-
samlyndis fram á síðustu stund.
Hins vegar lít ég svo á, að á
slíkum umrótstímum þýði engir
hálfvolgir yfirborðssamningar,
sem ekkert málefnasamkomulag
er í raun og veru. — Fulltrúi
hvers flokks í slíku samstarfi
mundi reyna að skáka hinum og
vinna og stefna að allt öðru
marki, ef til vill andstæðu því,
sem samstarfsmenn hans vinna
að. — Slíkt yfirborðsstarf væri
sjálfsblekking fyrir stjórn-
málamennina og brögð við
þjóðina. Við höfum þegar
fengið nóg af þeim. Við skul-
um hefja starfið í hinu nýja
lýðveldi með því að hafa samn-
ingana hreina og vita, hvað við
viljum.
Það er betra að það dragist
að hefja samstarf, en að byrja
það óhugsað og óundirbúið, eins
dg ástatt er milli manna og
flokka.
Þessi biðtími getur enn kostað
miklar deilur og átök. Það getur
átt eftir að kosta þjóðina ugg
og áhyggjur. Sú bölsýni mun þó
reynast ástæðulaus áður en
langt um líður. Menn mega ekki
gleyma því, að þótt sjónarmiðin
séu að nálgast, hafa ágreinings-
atriðip verið mörg og stór. En
þrátt fyrir það býr þessi þjóð
yfir miklum hæfileikum. Það er
mikið gott og heilbrigt í þessari
fámennu þjóð. Þessir kraftar eru
dreifðir og sundurleitir. En
reynsla okkar sýnir það og sann-
ar, að aukið frelsi hefir alla tíð
vakið með þjóðinni nýja krafta.ji
þá beztu, sem hún á. Svo mur
það enn verða — og aldrei frem-
ur en nú. Öll bölsýni um afdrif
okkar og örlög, þrátt fyrir
bráðabirgða ósamkomulag og
deilur, eru fávíslegir hleypidóm-
ar. Við erum þjóð, sem hefir í
margar aldir lifað mestu niðpr-
lægingu og hörmungar, seir
nokkur hvítur kynstofn hefir
þolað, og þrátt fyrir það varð-j
veitt tungu okkar, menningu og
sjálfstæða þjóðarmeðvitund. —s
Við erum sú þjóð, sem hefir vif
hvern minnsta yl aukins frelsií!
fundið nýtt vor í bókmenntum jj
listum og verklegum fram-
kvæmdum. Við erum þjóð, sen"
þrátt fyrir allt þetta á óbrotinn
ættstofn og velgefna og djarfa
æsku. Slík þjóð finnur nú það
bezta í sjálfri sér. Hún mun
sameina krafta sína og leggja
þann grundvöll að hinu unga
lýðveldi, að hér á íslandi megi
verða „gróandi þjóðlíf með
þverrandi tár“.
Hver góður íslendingur færir
fjallkonunni þau „hljóðu heit“,
að svo skuli verða.
tHugsað vestur
Eitt brot af íslands bergi hörðu
í bjarma Vesturs rís.
Það berg er auðþekkt allri jörðu,
þess efni menning kýs.
Ef einhver þrekraun á að vinna
á u'p'phaf sitt og styrk þau berglög minna,
svo íslenzk nöfn og œttin hraust
í álfu nýrri vekja traust.
í raun og örbirgð ísland mœndi
á eftir mörgum hóp,
sem vestrœn óbyggð að sér hœndi
og œttland nýtt þeim skóp.
En fregn um barna hreysti og hróður
barst heim og gladdi ástartrygga móður.
Nú veit hún bjart um vöggu og gröf
og vor og sumur bak við höf.
Á óskastund, sem upp er runnin
um alfrjálst land og þjóð,
skal minnst á barna afrek unnin
og ást — á Vesturslóð,
á tryggð við móðurmálið góða,
á mátt, er skapar virðing allra þjóða.
Heill, meiði þeim, sem ísland á.
í álfu Leifs hann vaxa má. .
RULDAi
í Vesturheimi vex nú upp fjöldi barna og unglinga af íslemku bergi brotinn,
sem vonandi halda áfram að auka hróður hins íslenzka kynstofns og gœta
arfsins frá gamla œttlandinu. — Hér á myndinni sjást þrír ungir Vestur-
íslendingar, synir Dóra Hjálmarssonar, liðsforingja.
Hermann Jónasson.
Böndin milli íslendinga austan og vestan hafsins hafa á margan hátt styrkzt
hin síðari ár. Árið 1941 var tekinn upp sá góði siður, sem vœntanlega
verður haldið áfram, að hafa sérstakan Vestmannadag á Þingvöllum til að
minnast Vestur-íslendinga og hinna merkilegu afreka þeirra og þjóðrœknis-
starfs. Þar var í fyrsta sinn á íslandi fylgt hinni fögru venju Vestur-íslend-
inga að láta Fjallkonuna skipa öndvegissess við hlið Míss Bandaríkin og
Miss Kanada, eins og myndin sýnir. — Á myndinni eru, talið frá vlnstri:
Miss Bandaríkin, (ungfrú Kristjana Pétursdóttir borgarstjóra Halldórssonar),
Fjallkonan (frú Vigdís Steingrimsdóttir, kona Hermanns Jónassonar) og
Miss Kanada (frú Gerður Jónasdóttir, kona Eggerts Steingrímssonar lceknis).