Tíminn - 17.06.1944, Side 12

12
TÍMINiy, lawgardagiim 17. |áml 1944
61. ]>1 a<?
Bjarni Ásgeirsson:
Bja r g r æ ð i sv e g
Af sömu r»t.
Þegar ísland byggðist, hefir
verið hér björgulegt um að litast.
Landið var gróðri þakið „milli
fjalls og fjöru“, ár allar „fullar
með fiskum“ og firðir allir „full-
ir af veiðiskap".
Af þessum auðlindum hefir
nú íslenzka þjóðin ausið; meir
en þúsund ár. Þangað hefir hún
sótt mestan hluta fæðufanga
sinna og annara nauðþurfta.
Þaðan er henni kominn kaup-
eyrir sá, er hún varði til að-
drátta erlends varnings. Úr þeim
sama sjóði greiddi hún hinn
þunga skattpening, sem erlend
áþján krafði hana um öldum
saman.
Landnámsmennirnir lögðu
fljótt undir sig allt byggilegt
land á milli, fjalls og fjöru;
byggðin dreifðist um hina miklu
víðáttu. En hvar, sem bær þeirra
stóð, voru bjargræðisvegirnir
hinir sömu; ekki allstaðar hlut-
fallslega eins, en þó hinir sömu,
árður búfjárins og fiskiföng úr
vötnum og veri, — landið og
sjórinn. Dalabóndinn, er átti
óðal sitt mest um fjöll og heiðar,
og sá ekki hafið, nema af hæstu
tindum, átti það til að fara
sjálfur eða senda húskarla sína
í verið um óravegu, haust, vetur
og vor, til bjargræðisaðdrátta.
Útvegsbóndinn á ströndinni, við
hin fiskisælu mið, er hann
stundaði að jafnaði allan árs-
ins hring, hafði einnig lands-
nytjar og gangandi pening, er
hann stundum hafði í seljum á
heiðum frammi um sumar.
Þannig stóð þjóðin jafnan sín-
um fætinum hvorumegin sjáv-
armálsins, og dró föng sín jöfn-
um höndum úr hinni frjóu mold
allt frá ströndum til heiða og
djúpi hafsins. Og alls staðar var
bóndinn að verki, hvort sem
hann „sigldi særokinn" eða „sól-
bitinn sló“.
LeilSIr skilja.
Þannig liðu aldir. Þegar svo
kemur fram á 19. öldina, fer að
hefjast verkaskipting á milli
landbóndans og sjómannsins.
Sjömennska, fiskiveiðarnar, fer
að verða sjálfstæð atvinna, er
smám saman slitnar úr tengsl-
um við hinn eiginlega landbú-
skap. Með bættum skipakosti og
veiðiaðferðum eykst þessi þróun
hröðum fetum. Fiskiskipin
sækja æ lengra og lengra á mið-
in og verða með hverju árinu ó-
háðari vindi og straumum. Það
er hægt að fylgja göngum fisks-
ins í kringum Iandið og á haf
út. Starf fiskimannsins breytist
úr stopulum vertíðarróðrum í
fast starf allan ársins hring. Og
nú má segja, að verkaskipting
þessi sé þegar fullkomnuð.
Bóndinn 6r nú bundinn við jörð
sína og bú árið um kring og sjó-
maðurinn við sín störf alla tíma
árs. Hinir föstu árlegu flutning-
ar starfsmanna á milli landbún-
aðarins og sjávarútvegsins, sem
áður fyrr voru jafn reglubundn-
ir og árstíðirnar, verða nú fyr-
irferðarminni með hverju árinu,
og munu bráðum verða eins og
ómur frá liðinni tíð.
Þessir tveir æfafornu atvinnu-
vegir þjóðarinnar, sem báðir eru
sprottnir upp af sömu rót, og
lengzt af hafa fylgzt að í þjóð-
lífinu, eru nú að verða tvær að-
skildar greinar, sem smámsam-
an vaxa æ lengra hvor frá ann-
ari í rekstri og starfsháttum. Og
þó. Ennþá, og ætíð, tengir
þær sama rótin dýpra niðri en
allar aðrar starfsgreinar þjóð-
félagsins. Þær einar eru vaxnar
upp úr frumlindum íslenzks
atvinnulífs, og allar aðrar at-
vinnugreinar eru upp af þeim
sprottnar.
Hér þykir hlýða að renna
augunum yfir nokkrar aðrar
starfsgreinar þjóðarinnar.
miðargrcinar.
Iðnaðurinn er sú atvinnu-
grein, sem hvað örustum vexti
hefir náð á undanförnum árum.
Og ekki ætti það að vera nein-
um vafa undirorpið, að sú starf-
semi eigi fyrir sér mikinn vöxt
og viðgang. En enn sem komið
er byggist íslenzkur iðnaður al-
gerlega á hinum innlendu fram-
leiðslu-atvinnugreinum, og er af
þeim sprottinn. Meginhluti hans
byggist á neyzlu innanlands,
sem hvílir á innlendri fram-
leiðslustarfsemi. Sú hlið hans,
sem veit að útlendum mörkuð-
um, hvílir einnig á íslenzkum
framleiðsluvörum. Er þar síldar-
iðnaðurinn nærtækasta dæmið,
svo og fiskfrystingin og fiski-
niðursuðan, er allt byggist á
öflun sjávarafurða*
Iðnstarfsemi, er byggist á
hráefnum frá landbúnaðinum,
er skemmra á veg komin, og er
meir fyrir hinn innlenda mark-
að. Má þar nefna ullar- og lít-
ilsháttar skinna-iðnað, en þó
einkum á síðari árum mjólkur-
iðnaðinn, svo og kjötiðnað, svo
sem frystingu, niðursuðu og
ýmsa aðra verkun kjöts fyrir
innlendan og útlendan markað.
Þannig virðist ekki enn hilla
undir neinar iðngreinar, sem
líkur eru til að unnið geti fyrir
útlendan markað aðrar en þær,
sem fengið geta hráefni frá
sjávarútveginum eða landbún-
aðinum. Með öðrum orðum: inn-
lendur iðnaður stendur enn og
fellur með þessum atvinnuveg-
um. Þess er þó rétt að minnast
hér, að ísland er frá náttúr-
unnar hendi mjög auðugt land
að orku, sem til þessa hefir lítt
verið notuð, — vatnsorku og
hveraorku. Byggja ýmsir á því
miklar vonir um aukinn og
fjölbreyttari iðnað, er þjóðin
öðlast kunnáttu og getu til að
nytja þá orku nokkuð til hlítar.
Er sízt fyrir að synja, að svo
verði, og hitt engum vafa undir-
orpið, að aukin virkjun og
notkun íslenzkra orkulinda er
eitt af mestu framfaramálum
íslenzks athafnalífs. En á með-
an ekki finnast hér málmar,
sem tiltækir reynast að neinu
ráði, virðist eðlilegast að gera
ráð fyrir því, að aukin orkuver
og aukinn iðnaður hljóti enn
um langan aldur fyrst og fremst
að beinast að bættri og aukinni
framleiðslu og verkun landbún-
aðar- og sjávarafurða, og hljóti
því að byggjast á þessum at-
vinnuvegum og þroskast með
þeim.
Verzlunar- og bankastarfsemi.
Ekki verður það dregið í efa,
að verzlunin er mjög þýðingar-
mikil starfsgrein í nútimaþjóð-
félagi, og að örlagaríkt er fyrir
framleiðslustarfsemi þjóðarinn-
ar, hvernig til tekst um kaup og
sölu á erlendum mörkuðum, svo
og vörudreifingu innanlands. Á
þetta ekki sízt við með oss ís-
lendingum, sem sökum nokkuð
einhæfrar framleiðslu lands
okkar, þurfum að hafa meiri
millilandaviðskipti en flestar
aðrar þjóðir. Það er líka vitað,
að íslenzk verzlunarstétt er nú
þegar orðin ein af stærstu stétt-
um þjóðarinnar. Um banka-
starfsemina má svipað segja og
verzlunina. Nú á tímum er fjöl-
breytt lifandi verzlun og banka-
starfsemi öllu atvinnulífi jafn
nauðsynleg og heilbrigt æða-
kerfi mannlegum líkama.
En það liggur þó í augum
uppí, að starfsgreinar þessar
geta því að eins þrifizt og þrosk-
azt til lengdar, að undir þeim
standi sterkt og vaxandi at-
hafnalíf, sem veitir getu til að
selja og kaupa, taka lán, ávaxta
og greiða, — og hér á landi
verður það framleiðsla til lands
og sjávar.
Siglingar. Síðast en ekki sízt
vil ég nefna siglingar þjóðarinn-
ar. Samgöngurnar eru lífæð at-
vinnuveganna, og þjóð, sem býr
á eylandi, er eigin siglingafloti
óhjákvæmilegt þroskaskilyrði,
að ég ekki segi lífsskilyrði. Við
íslendingar þurfum að efla sigl-
ingaflota okkar og verða sjálf-
bjarga í þeim efnum að minnsta
kosti. En allt ber hér að sama
brunni. Siglinga er því aðeins
þörf, að framleitt sé eitthvað í
landinu, sem flutt verði út, og
að þar þrífist starfsemi, er afl-
ar landsfólkinu kaupgetu er-
lendis frá. Allt þetta, sem hér
hefir verið upp talið, iðnaður-
inn, verzlunin, bankastarfsemin,
siglingarnar — allt þetta eru
þjóðnýtar starfsgreinar, sem
verða framleiðslustarfsemi þjóð-
arinnar til stuðnings og efling-
ar, ef rétt er á haldið, en á
sama hátt og greinin stofninum,
sem hún vex á. Greinin getur
með starfsemi sinni veitt stofn-
inum aukinn þroska. En fúni
rætur stofnsins, visnar hún
fljótlega, vegna þess, að hún lif-
ir á þeim líka. En stofninn,
sem allar þessar greinar, sem ég
nefndi hér að framan, eru
vaxnar af — eru frumstörf ís-
lenzku þjóðarinnar, landbúnað-
ur og fiskiveiðar, sem sækja afl
sitt í það líf, sém moldin og
hafið næra. Og ekki á þetta síð-
ur við um ýmsar aðrar starfs-
greinar, svo sem opinber störf
þjóðfélagsins, mennta- og
menningarstarfsemi þjóðarinn-
ar, sem allt hvílir fjárhagslega
á þessum sama stofni.
??
Þar hafa þeir hit-
aim úr“.
Auk þess að landbúnaður og
sjávarútvegur eru undirstaða
íslenzks atvinnulífs, veita þau
öðrum atvinnugreinum fremur,
þeim, sem þá stunda, hollt upp-
eldi. Baráttan við hina villtu
náttúru eykur þrek og karl-
mennsku, sem hvarvetna mun
reynast mönnuih gott veganesti,
og sem íslenzkum borgurum er
jafnáríðandi og hermanninum
þjálfunin. Og ræktunarstarf
bóndans, samvinna hans við líf-
og gróðurmögn landsins, á að
hjálpa tll að skapa hugarfar og
skaphöfn, sem er hverri þjóð til
sálubóta.
Ef við íslendingar innleiddum
nokkurntíma „herskyldu" hér á
landi, ætti hún að mínum dómi
helzt að vera í þá átt, að hver
ungur maður væri skyldaður til
að vinna einhverntíma að fram-
leiðslustörfum við frumlindir ís-
lenzks atvinnulífs, landbúnað
eða sjómennsku, til að kynnast
þeim af eigin raun og baráttu
þeirri við ísl. náttúru, sem þjóðin
ætíð verður að heyja á meðan
að hún vill eiga og nytja land
sitt. Þannig námskeið yrðu vafa-
laust hverjum ungum manni
hollur undirbúníngur undir lífið,
og væru vel fallin til þess að
vera hverjum íslenzkum þegni
vígsla inn í starfslíf þjóðarinnar
hverja grein þess, sem þeir svo
veldu sér að ævistarfi.
„Hvcrs hlutnr er lítill
— hvers er stór?“
Ekki er það tilgangurinn hér
að metast um það hvor þessara
tveggja atvinnugreina hefir
verið þjóðinni meira virði á
liðnum öldum, né hvor lofar
meiru um framtíðina. Það er
staðreynd, að um allar aldir
hefir hvor stutt aðra eins og
hönd og fæti ber að gera. Og
um það tekur ekki að deila.að ís-
lenzka þjóðin hefði ekki komizt
fram á þennan dag, ef ekki hefði
beggja þeirra við notið. Og hitt
ætti ekki að dyljast neinum, að
í framtíðinni má hvoruga þessa
grein afrækja, ef vel á að fara.
Því verður þó ekki neitað, að
auðlindir sævarins umhverfis
landið eru minni takmörkum
háðar en forðabúr moldarinnar,
og hafa reynzt stórbrotnari í
r ■ ■
Opai
jjl^ Rœstiduft —
er fyrlr r.okkru komið á u.arkaölnn og h'“fir þ?gar iilotið hið mesta lofsorð, því vei ej- til þess vandað á allan hátt. Opal ræstiduft hefir la þá kosti, er ræstiduft þarf að hafa, — það hreinsar ^ án þess að rispa, er mjög drj’\gt, og er nothæft á allar tegandir búsáhalda og eld- f J húsábalda. ' //

Í/ •
NotiS O P A L rœstiduft

Tilkyiming
(rá ríkisstjórniuui
Til þess að gera sem flestum fært að
búa síjí’ uudir þátttöku í lýðveldisliátíða-
höldunum, vill ríkisstjórnin beina því til
stofnana og atvinnurekenda um land
allt, að vinnu verði hætt eigi síðar en kl.
3 e. h. næstkomandi föstudag og að öll
vinna hvarvctna á landinu liggi niðri
laugardagiitn 17. júnl.
forsætisrAðherram,
11. júní 1944.
Raitækjavinnustoían Selíossi
framkvæmir allskonar rafvSrkjastörf.
irnir
gjöfum sínum og betur fallnar
til mikilla athafna á undanförn-
um áratugum.
En vegna þess, að gæði lands-
ins voru mönnum nærtækari —
aðgengilegri, og meðfram vegna
þess, að þau voru takmarkaðri,
hafa þau meir til þurrðar gengið
á liðnum öldum. Landið hefir
goldið mikið afhroð við fram-
færslu þjóðarinnar um þúsund
ár. Gróður þess hefir þorrið, og
sums staðar eyðst með ölhi.
Fólkið í landinu varð að ganga
hart að því til þess að draga
fram lífið, og gat hvorki verndað
gróður þess né bætt í umkomu-
leysi sínu. Þó að fiskur hafi
nokkuð til þurrðar gengið á
grunnmiðum frá því, að landið
byggðist, þá er þar af svo djúp-
um brunni að ausa, að tæpast
verður enn talið, að þar sjái
högg á vatni. Það kom því af
sjálfu sér, að þegar athafnaþrá
bjóðarinnar fór að vakna, og
hún tók að rétta við eftir margra
alda áþján og niðurlægingu,
sneri hún sér með meiri aðför-
um að nýtingu fiskimiðanna, að
sjávarútveginum, heldur en að
landbúnaðinum, og þar hafa
framkvæmdirnar orðið miklu
stórtækari. Þar hjálpaði einnig
til, að sjórinn var betur til þess
fallinn að beita yið nýtingu
hans öllum hinum fullkomnustu
tækjum, er þekkt voru í þeirri
grein en landjörðin í sinni
grein.
Og því verður ekki heldur
neitað, að hin mikla efling sjáv-
afútvegsins á liðnum áratugum
hefir verið eitt mesta drifhjólið
í hinum margháttuðu framför-
um í atvinnumálum íslenzku
þjóðarinnar á þeim tíma. Það
er því máske vorkunnarmál, að
nú virðast ýmsir menn ekki sjá
nema sjávarútveginn og setja
á hann einan allt sitt traust.
En er ekki rétt að athuga betur
hvar við stöndum. Þetta hefir
áður hent á íslandi. Þegar að
Hrafna-Flóki kom hér endur fyr.
ir löngu, fannst honum svo mjög
um auðlegð sævarins, að hann
sinnti ekki öðru en fiskiveiðun-
um einum saman, og gleymdi
landjörðinni og búfénaðinum,
sem því gerféll á næsta vetri.
Ekki varð hinn mikli sjávarafli
honum einhlítur til framdrátt-
ar, enda festi hann hér ekki ræt-
ur, heldur yfirgaf landið fljót-
lega aftur. Það má vera, að
menn leggi nú ekki mikið upp
úr þessu fordæmi. En gæti það
ekki verið okkur áminning um
það, að vissara sé þjóðinni að
gleyma ekki landjörðinni og
gæðum hennar, ef hún vill vera
langlíf í landinu.
Minnumst þess, að íslenzka
þjóðin á landið sitt allt. Það,
sem hún leggur fram til að bæta
það, auðga og prýða, er hennar
eign, sem á að geta borið henni
og börnum hennar arð um ó-
komnar aldir.
Hins vegar er ekki nema lítill
hluti sævarins umhverfis landið
„eign“ þjóðarinnar. Mestur hluti
hafsins er „almenningur“ allra
þjóða, sem við verðum að keppa
við þær um — þó að aðstaða
okkar sé þar nokkuð sterk, vegna
nálægðar landsins.
En þó að þar sé af miklu að
taka, þá er það „djúpur brunn-
ur, sem ekki verður upp ausinn“.
Og ekki er enn séð, hvort sú
friðun verður veitt fiskstofn-
inum, sem nauðsynleg er til
þess að hin miklu auðæfi
„íslands ála“ gangi ekki til
þurrðar, áður en varir fyrir á-
sælni erlendra þjóða. Allt er
þetta til athugunar. Og undir
öllum kringumstæðum verður
að teljast óvarlegt, að setja alla
okkar framtíð „á eitt spil“ í
þessum efnum.
Fiskimið íslands hafa verið
nefnd „gullkista landsins", og
það með réttu. Og vegur þjóðar-
innar og velsæld um ókomna
tíma er mjög undir því kominn
hversu atorkusamir og lángefn-
ir við verðum að ausa af því
mikla nægtabúri.Mundi það ekki
vera hyggilegt að binda jafn-
an nokkurn hluta þess, er okkur
hlotnast af hinum reikulu auð-
æfum hafsins í hinni frjóu mold
landsins okkar, sem þar mun
um aldir bera börnum þess
„ávöxt með stöðuglyndi". Og á
ekki landið okkar nokkra kröfu
í þjóðarbúið um endurgjald fyr-
ir það, sem til þess hefir runnið
á liðnum öldum.
Og að lokum: Mundu það ætíð,
íslenzka þjóð, að gengi þitt,
sjálfstæði þitt, tilvera þín, sækir
næringu sína í auðlindir ís-
lenzkrar moldar og Islenzkra
miða. Á þeim slagæðum skaltu
þreifa, hvenær sem þú villt
rannsaka heilbrigði íslenzks at-
vinnulífs.