Tíminn - 27.06.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFPANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
28. árg.
RITST JÓRASE3UFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A.
Simar 3948 og 3720.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
Sími 2323.
Reykjavík, þriðjndagiim 27. júní 1944
64. blað
Erlent yfirlit;
Orrustan um
Cherbourg
Pyrsta þætti innrásar Banda-
manna í Normandí, orustunni
um Cherbourg, er nú að verða
lokið, með fullum sigri þeirra.
Þjóðverjar halda eftir aðeins
örfáum vígjum í borginni, sem
vart geta staðizt lengi. Bardag-
arnir um borgina, sem hófust
síðastl. fimmtudag, hafa verið
einhverjar hinar hörðustu í allri
þessari styrjöld. Bandamenn
hafa haft ofurefli liðs og her-
gagnatækja, en samt hafa Þjóð-
verjar varizt mjög harðfenglega.
Flugher og floti hefir veitt land-
her Bandamanna mikilvæga að-
stoð. Oft hefir komið til blóð-
ugra götubardaga.
Það eru amerískar hersveitir,
sem átt hafa meginþátt í orustu
um Cherbourg, en meginþung-
inn 1 mótspyrnu Þjóðverja hefir
þó hvílt á brezkum og kana-
diskum hersveitum, sem vörðu
stöðvar Bandamanna norðan við
Bajeux. Þjóðverjar hafa gert þar
áköf áhlaup til þess að hrekja
Bandamenn þaðan í burtu og
komast aftan að hersveitunum,
er sóttu til Cherbourg. Þrátt fyr-
ir hin miklu áhlaup Þjóðverja,
hafa Bandamenn heldur sótt
fram á þessum stöðvum.
Hertaka Cherbourg er líkleg
til þess að breyta vígstöðunni
Bandamönnum stórlega 1 vil á
næstu vikum. Hingað til hafa
Bandamenn orðið að notast við
hin ófullkomnustu hafnarskil-
yrði, þar sem afferming hefir
iðulega stöðvast, vegna veðurs.
í Cherbourg eru tvær stórar
hafnir, önnur fyrir kaupskip, en
hin fyrir herskip. Er Cherbourg
einn bezti hafnarstaður Frakk-
lands. Þjóðverjar hafa að vísu
unnið þar eins miklar skemmd-
ír á hafnarmannvirkjum og þeir
hafa getað, en amerískir verk-
fræðingar eru manna líklegastir
til að ryðja slikum hindrunum
fljótt úr vegi.
Það hlaut alltaf að verða
fyrsta takmark Bandamanna, er
þeir hófu innrásina, að ná góðri
hafnarborg á vald sitt, því að
eftir það geta þeir komið flutn-
ingunum á öruggari grundvöll.
Þessu takmarki eru þeir nú að
ná.
Cherbourg var einn helzti
kaupskipabær og herskipalægi
Frakka fyrir stríðið og hafði þá
um 40 þús. íbúa. Það var Napo-
leon I.; sem kom fyrstur manna
augun á mikilvægi Cherbourg
sem hafnarbæjar og lét hefja
þar byggingu mikilla hafnar-
mannvirkja, sem eigi var full-
lokið fyrr en í tíð Napoleons III,
Borgin var ramlega víggirt af
Frökkum og síðar af Þjóðverj-
um, en varnirnar voru fyrst og
fremst miðaðar við árás frá sjó.
Bandamenn hafa hér lært af
falli Singapore, en Þjóðverjar
hafa ekki hagnýtt sér þá reynslu
nægilega.
Seinustu fréttlr
Rússar hafa hafið mikla sókn
í Hvita-Rússlandi og sækja fram
á 300 km. breiðrl víglínu. Nyrzti
sóknararmur þeirra er norðan
við Vitebsk, en sá syðsti sunn-
an við Bobruisk. Er sókninni
beint gegn þessum borgum og
Orsha og Mogilev. Varnir Þjóð-
verja hafa víða verið rofnar og
Rússum orðið mikið ágengt.
— Á finnsku vígstöðvunum
halda Rússar áfram sókninni
bæði á Kyrjálaelði og norðan
Ladogavatns.
Á vesturströnd Ítalíu heldur
sókn Bandamanna áfram og
nálgast þeir Pisa og Florens.
(Framh. á 4. slOu)
Frá háfíða-
höldunum á
Þingvöllum
Viðskíptavelta S. í. S. var
97,9 mílj. kr. á síðastl. árí
Próf. Richard Beck flytur ávarp Vestur-fslendinga.
Agnar Kofoed-Hansen lögreglustjóri, sem stjórnaði lögregluliðinu á Þing-
völlum, og Helgl Hjörvar, sem lýsti hátíðahöldunum l útvarpinu, rceðast
við á íþróttapallinum á Völlunum.
Um seínustu áramót voru í S.I.S. 50 félög
með 21,457 félagsmönnum
Affalfundur Sambands ísl. samvinnufélaga var haldinn aff
Akureyri dagana 22.-24. júní síffastl. Fundinn sátu 77 full-
trúar af 83, sem rétt áttu til fundarsetu, auk stjórnar, for-
stjóra og framkvæmdastjóra S. f. S. Aff fundinum loknum var
haldin minningarhátíff um 100 ára afmæli samvinnuhreyfing-
arinnar, og fór hún fram aff Hrafnagili í Eyjafirffi. Gengust
S. í. S. og K. E. A. fyrir henni í sameiningu. Hátíffina sóttu
milli 2—3 þús. manns, þrátt fyrir mjög óhagstætt veffur.
112 stádentar útskríf-
aðír í vor
112 stúdentar útskrifuffust úr
menntaskólunum í Reykjavík og
Akureyri í vor, 67 hér syffra, en
45 nyrffra. 158 luku gagnfræffa-
prófi, 92 á Akureyri, en 66 í
menntaskólanum í Reykjavík.
Menntaskólanum í Reykjavik
var sagt upp 17. júní, eins og
venja hefir verið lengi undan-
farið. En vegna hátíðahaldanna
17. júní voru prófskírteini gagn-
fræðinga afhent degi fyrr og
Verðlaunum úthlutað til nem-
enda, annarra en stúdenta.
Eins og áður er sagt luku 66
gagnfræðingar prófi, en alls
gerigu 69 undir próf, þar af 29
skólanemendur. Hlutu 23 þeirra
fyrstu einkunn, en 6 aðra. Af
40 utanskólanemendum hlutu 9
fyrstu einkunn, 24 aðra, en 4
þriðju. Tveir gátu eigi lokið
prófi sökum veikinda, en einn
féll. Hæsta fullnaðareinkunn við
gagnfræðapróf, 8,91 stig, fékk
Örn Yngvason, en Steingrímur
Hermannsson næsthæsta, 8,67.
Steingrímur hlaut hæsta eink-
unn á vorprófi, 9,19. Sigrún Frið-
riksdóttir var hin þriðja í röð-
inni, fékk 8,65 stig. Af utan-
skólanemendum varð hæstur
Magnús Sigurðsson frá Gils-
bakka.
Stúdentarnlr, sem útskrifuð-
(Framh. á 4. slðu)
Nýii veítingahús
ad Ferstiklu
Nú fyrir fáum dögum var opn-
aff nýtt veitingahús aff Ferstiklu
á Hvalfjarffarströnd. Er eigandi
þess Búi Jónsson, bóndi aff Fer-
stiklu, en þau hjón og Margrét
Jónsdóttir kona hans, hafa um
tólf ára skeiff haft meff höndum
veitingar á heimili sínu.
Hið nýja veitingahús stendur
í grasigróinni brekku rétt utan
við svonefnt Skroppugil (sem
kennt er við seiðkonuna, er
Hörður Grímkelsson drap þar
forðum) og ber hátt. Er það vel
sett, því að þarna skiptast leiðir
í Svínadal og út Hvalfjarðar-
strönd.
Húsið sjálft er mjög miýndar-
legt, þótt eigi hafi enn verið
gengið frá því til fullnustu. Er
gengið inn um bogadyr fyrir
miðju, og tekur þar við rúmgott
fordyri. í vesturendanum, sem
er tvílyftur, er eldhús, búr,
geymsluherbergi, skrifstofuher-
bergi og fatágeymslur, auk
snyrtiklefa og margra þokka-
legra vatnssalerna. Er það ekki
hvað sízt nauðsynlegt, að hið
síðasttalda sé í góðu lagi í veit-
Ingahúsum við langleiðir. — Á
efri hæð verða íbúðarherbergi
starfsfólks.
í austurenda hússins er stór
veitingasalur, 8XH meUrar að
flatarmáli. Geta hundruð manna
(Framh. á 4. síðu)
Á aðalfundinum voru gefnar
ítarlegar skýrslur um' starfsemi
og afkomu S. í. S. á síðastl. ári
af forstjóra og framkvæmda-
stjórum S. í. S., og verður þeirra
nánar getið síðar. Samkvæmt
skýrslu forstjóra nam heildar-
velta S. í. S. á síðastliðnu ári
97.9 milj. kr. eða 28.4 milj. kr.
meira en árið áður. Sala er-
lendra vara hafði aukizt um
rúmar 10 milj. kr. og stafaði sú
aukning mest af verðhæl^kun,
sem orðið hafði á vörunum. Sala
innlendra vara hafði aukizt um
rúmlega 16 milj. kr. og stafaði
mestur hluti aukningarinnar af
því, að ullin frá 1941 og 1942 var
seld á s.l. ári. í árslok voru 50 fé-
lög í S. í. S. með samtals 21.457
félagsmönnum. Hafði félags-
mannatala sambandsfélaganna
aukizt um 1268 á árinu.
Tvö félög gengu í S. í. S. á að-
alfundinum, Kaupfélagið Dags-
brún í Ólafsvík og Sláturfélagið
Örlygur að Gjögrum við Pat-
reksfjörð.
Á fundinum voru ýms mál
tekin til meðferðar og allmarg-
ar tillögur samþykktar. M. a.
var samþykt tillaga um mót-
mæli gegn núgildandi innflutn-
ingsreglum og tillaga um að
skora á Alþingi að veita Gunn-
ari Gunnarssyni skáldi í Skriðu-
klaustri sérstök heiðurslaun. Þá
var samþykkt að veita 20 þús. kr.
til styrktar landflótta Dönum.
Verður nánar sagt frá ályktun-
um fundarins síðar.
Á fundinum voru kosnir tveir
menn i stjórn S. í. S. til þriggja
ára og hlutu kosningu Björn
Kristjánsson kaupfélagsstjóri á
Kópaskeri (endurkosinn) og
Eysteinn Jónsson alþingismað-
ur. í varastjórn voru end-
urkosnir til eins árs Bjarni
Bjarnason skólastjóri, Skúli
Guðmundsson kaupfélagsstjóri
og Þórhallur Sigtryggsson kaup-
félagsstjóri.
Forsætisráðherra Kanada,
Mackenzie King, flutti svohljóð-
andi ræðu í kanadiska útvarpið
17. júní síðastl., í útvarpstíma,
sem íslendingum var helgaður:
„Endurreisn hins íslenzka lýð-
veldis er mörgum heimilum hér
í Kanada mikið gleðiefni. Nú eru
liðin nær sjötíu ár síðan fyrstu
íslendingarnir settust að í Kan-
ada. Flestir þeirra settust að í
Manitoba, en nokkrir stofnuðu
heimili í Ontario. Þetta var hóp-
ur hraustra Birkibeina. Þeir
voru afbragðs borgarar og af-
komendur þeirra hafa fetað í
fótspor þeirra. íslenzka þjóðin
hefir lagt mikinn skerf fram til
þess að auka menningarlíf í
Samvinnuliátíðm
að IIrafna“ili.
Hátíðin til minningar um 100
ára afmæli samvinnuhreyfing-
arinnar var haldin að Hrafna-
gili á laugardaglnn var. í raun
réttri er afmælið ekki fyrr en í
desembermánuði næstk., því að
Rochdalefélagið enska, sem al-
mennt er talið elzta kaupfélagið
í- heiminum, verður þá 100 ára
gamalt. Hins vegar þótti heppi-
legra hér að minnast • afmælis-
ins aðallega í sumar meðan hægt
er að halda útihátíðir. Allmörg
kaupfélög hafa i undirbúningi
að halda hátíðir síðar í sumar,
þar sem þessa merkilega afmæU
is verður minnst.
Vegna veðurs var ekki hægt að
halda hátiðina á Hrafnagili úti,
en rúmgott húsaskjól var
fyrir hendi og fór hún fram
í því. Veðrið hefir vafalaust
dregið mjög úr aðsókn að hátíð-
inni, en samt mættu þar 2—3
þús. manns.
Hátíðin hófst um tvöleytið
með því, að formaður S. í. S.,
Einar Árnason á Eyrarlandi, hélt
setningarræðu. Siöan talaði
Hermann Jónasson alþm. fyrir
minni íslands, Jónas Jónsson
alþm. fyrir minni samvinnunn-
ar, Richard Beck próf. flutti
kveðju frá Vestur-íslendingum,
Vilhjálmur Þór atvinnumálaráð-
herra flutti ávarp, Gunnar
Gunnarsson skáld flutti erindi,
Hólmgeir Þorsteinsson á Hrafna-
gili talaði fyrir minni Eyja-
fjarðar og Ingimar Eydal rit-
stjóri fyrir minni elzta kaupfé-
lagsins, Kaupfélags Þingeyinga.
Karlakórinn Geysir skemmti
með söng milli ræðanna.
Að ræðuhöldum loknum var
stiginn dans. í einum skálanum
voru sýndar kvikmyndir og stóð
sýningin látlaust allan daginn.
Hátíðin fór hið bezta fram og
var hin veglegasta.
Kanada, á mörgum sviðum. Og
sökum hins háleita lýðræðis-
anda, sem íslendingum er í
blóð borinn, stendur hin kana-
diska menning í mikilli þakkar-
skuld við þá. Vér minnumst nú
þess, að kanadiskir hermenn
dvöldust á íslandi í byrjun þessa
ófriðar. Þeir dvöldust þar til þess
að vernda frelsi hins fagra lands.
Kanada gleðst innilega yfir því
stjórnarfyrirkomulagi, er ísland
hefir valið sér, og í nafni kana-
disku þjóðarinnar sendi ég ís-
lenzku þjóðinni innilegar óskir
um bjarta og farsæla framtíð".
Auk forsætisráðherrans fluttu
ræður 1 kanadiska útvarpið við
(Framh. á 4. slOu)
,Kanadísk menning stendur
í þakkarskuld við Islendínga‘
Ávarp kanadiska forsælisráðherrans.
Á víðavangi
ÓEININGIN VIÐ
FORSETAKOSNINGUNA.
Um fátt hefir verið meira rætt
undanfarið en forsetakjörið á
Lögbergi, og ljúka allir upp ein-
um munni um það, að sú óein-
ing, sem þar kom fram, hafi ver-
ið þjóðarskömm á þessum stað
og þessari stundu. Menn eru yf-
irleitt sammála um, að bezt
hefði farið á því, bæði út á við
og inn á við, að þingmenn hefðu
í þetta sinn sameinazt um kosn-
ingu Sveins Björnssonar. Þetta
átti ekki aðeins að vera unnt
vegna hæfni Sveins og álits út
á við, heldur auðvelt vegna þess,
að hann var raunverulega búinn
að gegna þessu starfi í þrjú ár,
án þess að þingið sætti nokkurri
gagnrýni fyrir það kjör sitt. Þar
sem forsetakjörið á þingi nú var
aðeins bráðabirgðaráðstöfun, og
þjóðin sjálf átti að kjósa for-
setann að ári, virtist í alla staði
eðlilegt, að þingið skilaði þessu
óbreyttu í hendur hennar og léti
hana um það* hvort skipt væri
um mann í forsetaembættinu
eða ekki.
Það er kunnugt, að tveir
flokkar, Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn, studdu
eindregið kjör Sveins Björnsson-
ar að þessu sinhi. Hinir flokk-
arnir reyndu lengi vel að finna
annað forsetaefni, en fundu
engan mann, sem þeim þótti
frambærilegur. Niðurstaðan
varð því sú, að allir þingmenn
Sósialistaflokksins skiluðu auðu,
samkvæmt frásögn blaðs þeirra,
en Sjálfstæðisflokkurinn þrl-
klofnaði. Mun helmingur þing-
manna hans hafa kosið Svein,
fjórði partur þeirra hefir kosið
Jón Sigurðsson skrifstofustjóra
og annar fjórði partur þeirra
hefir skilað auðu.
Blöð þessara tveggja flokka
hafa átt næsta erfitt með - að
verja hina óafsakanlegu fram-
komu umræddra þingmánna
sinna á Lögbergi. Vísir hefir á-
talið kosninguna og hefir víst
með því ætlað að láta líta þann-
ið út, að flokksmenn hans hafi
engan þátt átt í þessu leiðinda-
verki. Er hræsni þessa blaðs allt-
af söm við sig. Morgunblaðið
hefir haft það eitt að segja, að
bezt væri að tala sem fæst um
betta mál og láta það gleymast.
Auk þess hefir Gísli Sveinsson
komið fram á ritvöllinn þar og
hefur hann það helzt að segja,
að iðulega skiptist atkvæði eða
skilað sé auðum seðlum, þegar
kosinn sé forseti sameinaðs
bings! Mun víst enginn láta sér
nægja þá afsökun nema Gísli.
AUÐU SEÐLARNIR OG FOR-
SETI SAMEINAÐS ÞINGS.
Einna athyglisverðust er af-
sökun Þjóðviljans fyrir hinum
auðu seðlum þingmanna Sósíal-
istaflokksins. Hljóðar hún á
þessa leið I blaðinu síðastl.
föstudag:
„En af hverju var auðum seffl-
um skilaff?
Af því, aff þegar þaff var á-
kveffið, aff Sveinn Björnsson yrffi
kosinn, þá óskaffi forseti sam-
einaffs þings eftir því, aff þeir,
sem ekki vildu kjósa Svein, skil-
uffu helzt auffu, til þess aff gera
óeininguna sem minnsta.“
Þessari frásögn Þjóðviljans
hefir ekki verið mótmælt af
Gísla Sveinssyni. Verður eigi
annað sagt en að hlutur hans sé
harla bágur eftir þessa upp-
ljóstrun, því að það, sem var
hraklegast við forsetakjörið á
Lögbergi, voru auðu seðlarnir.
Það var sök sér, að þingmenn
kysu annað forsetaefni en Svein,
ef þeir vildu hann ekki. Auðu
seðlarnir lýstu ekki fyrst og
fremst andúð á Sveini, heldur á
sjálfri athöfninni og því ábyrgð-
armikla verki, sem Alþingi var
hér að leysa af höndum. Það eru
auðu seðlarnir, sem fyrst og
fremst eru blettur á Lögbergs-
(Framh. á 4. síðu)