Tíminn - 07.07.1944, Blaðsíða 1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFPANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRASKRIFSTOFUR:
> EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Símar 3948 og 3720.
\ AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
$ OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
\ EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
S Simi 2323.
28. árg.
Reykjavík, föstudaginn 7. jiilí 1944
67. blað
Erlent yfirlit:
Sókn Rússa
Þeir styrjaldaratburSir, sem
vakið hafa mesta athygli und-
anfarið og þokað hafa sjálfri
innrásinni í skuggann, eru sókn
Rússa í Hvíta-Rússlandi og hin-
ar miklu ófarir Þjóðverja þar.
Má óhætt segja, að Þjóðverjar
hafi ekki goldið meira afhroð í
þessari styrjöld síðan þeir
misstu Stalingrad. Þeim hefir
allajafnan síðan tekizt að halda
uppi skipulegu undanhaldi og
sjaldan orðið fyrir verulega
miklu manntjóni í einu. Að
þessu sinni virðast varnir þeirra
hafa bilað áður en þeir gátu
komið við skipulegu undanhaldi.
Mikið af herliði þeirra hefir
stráfallið, því að enn berjast
Þjóðverjar meðan undankomu-
vonar er auðið, en nokkrir tugir
þúsunda þýzkra hermanna hafa
þó verið teknir til fanga. Hefir
manntjón og hergagnatjón
Þjóðverja orðið gífurlegt, en
fullnaðartölur um það eru enn
ekki fyrir hendi.
Rússar hófu sóknina í Hvíta-
Rússlandi fyrir hálfum mánuði
og sóttu þá þegar fram á breiðri
víglínu með ógrynni liðs og her-
gagna. Á örfáum dögum tókst
þeim að vinna öll fremstu varn-
arvirki Þjóðverja, borgirnar
Vitebsk, Orsha, Mohilev og Bo-
bruisk. Minsk féll skömmu síð-
ar og rétt á eftir Polotsk. Hafa
Rússar víða sótt fram um 300
. km. síðan þeir hófu sóknina.
Vígstaðan virðist nú sú, að
fjölmennir rússneskir herir sæki
fram á þremur stöðum. Sá
syðsti stefnir til Baranovicze í
Póllandi og á skammt þangað.
Þaðan liggur góð járnbraut um
Brest-Litovsk til Varsjá. Norð-
ar sækir her frá Minsk til Vilna
í Póllandi og er hann kominn
alllangt inn yfir pólsku landa-
mærin. Nyrst sækir fram her frá
Polotsk og er takmark hans
borgirnar Dvinsk og Riga í Let-
landi.
*
Ekki er ótrúlegt, að Þjóðverj-
um standi einna mest ógn af
sókn Rússa til Vilna, því að það-
an er beztj að sækja inn í Aust-
ur-Prússland og er sú vegalengd
tæpir 200 km. Fyrir Þjóðverja
væri það ekki aðeins hernaðar-
legur hnekkir, heldur öllu meira
. siðferðilegur, ef rússneskur her
kæmist á þýzka grund.
Eins og nú stendur, virðast
varnir Þjóðverja á þessum slóð-
um í upplausn og allur Eystra-
saltsher þeirra í beinni hættu.
Reynir nú mjög á snarræði
þeirra og skipulagssnilli og er
eigi ósennilegt, að þeir sýni það
enn, að þar standa þeir manna
fremstir.
Semustu fréttir
Bandaríkjamenn hafa hafið
sókn suður eftir Cherbourg-
skaga með nokkurum árangri.
Bardagar hafa verið grimmileg-
ir. Á Caenvígstöðvunum hafa
orðið litlar breytingar, en þar
hafa Þjóðverjar gert hörð gagn-
áhlaup. Bandamenn tilkynna,
að 65 þús. þýzkir hermenn hafi
verið teknir til fanga.
Danska frelsisráffið hefir af-
lýst allsherjarverkfallinu í
Kaupmannahöfn. Áður höfðu
Þjóðverjar fallizt á að gera ýms-
ar tilslakanir.
Níu norskir stúdentar hafa
nýlega verið teknir af lífi í Nor-
egi í hefndarskyni fyrir það, að
háttsettur norskur nazisti hafði
verið drepinn.
Churchill tilkynnti í gær, að
Þjóðverjar væru búnir að senda
2754 flugsprengjur yfir Ermar-
sund. Um 2752 manns hefðu
farizt af völdum þeirra, en 8000
særst. Hann sagði, að Banda-
(Framh. á 4. síðu)
Sýslufélög stofna
raforkusjóðí
Kjósarsýsla og Gull-
bringusýsla riðu á
vaðið
Á sýslufundum Kjósarsýslu
og Gullbringusýslu, sem ný-
lega voru haldnir, var sam-
þykkt þaff merkilega nýmæli
aff stofna nýjan sjóff, raforku-
sjóff, og leggja í hann nokk-
urn hluta af tekjum sýslu-
félagsins. Er þetta mjög
glöggt dæmi þess, hve ríkan
áhuga menn hafa fyrir raf-
magnsmálunum út um land.
Á sýslufundi Kjósarsýslu, sem
fyrr var haldinn, var ákveðið
að leggja 30 þús. kr. í slíkan sjóð.
Sýslufundur Gullbringusýslu, er
síðar var haldinn, ákvað einnig
að stofna slíkan sjóð og leggja
í hann 60 þús. kr. Ráðgert er
að bæta við sjóðina árlega. Eng-
ar ákvarðanir eru enn teknar
um það, hvernig sjóðunum
verður ráðstafað, enda mun
það fara mjög eftir því, hvert
framtíðarskipulag þessara mála
verður.
Meðal hreppanna í þessum
sýslum er einnig áhugi fyrir því
að stofna'slíka sjóði og hefir
einn þeirra, Kjalarneshreppur,
þegar gert það.
Hér er vissulega um lofsvert
fordæmi að ræða, sem getur
komið að nokkrum notum, ef því
verður fylgt almennt. Raforku-
framkvæmdirnar ‘þurfa mikið
fé til að byrja með og gæti það
orðið þeim til verulegrar styrkt-
ar, ef sýslu- og sveitarfélög
reyndu að safna nokkuru fé í
þágu þeirra. Jafnvel þótt hvert
einstakt sýslu- eða sveitarfélag
geti ekki safnað stórum sjóð-
um, þá getur þetta orðið mikið
fé samanlagt.
UtanSarír í þágu
landbúnaðarins
Runólfur Sveinsson skólastjóri
á Hvanneyri er á förum til Am-
eríku. Mun hann dvelja þar ár-
langt, aðallega í Bandaríkjun-
um, til að kynna sér ýmsar nýj-
ungar og framfarir í búnaðar-
málum, einkum þó varðandi
kynbætur.
Halldór Pálsson sauðfjár-
ræktarráðunautur er farinn fyr-
ir nokkru síðan til Bretlands
og Bandaríkjanna til að kynnast
ýmsum nýjungum viðkomandi
starfi sínu, bæði við sauðfjár-
ræktina og rannsóknarstofn-
un landbúnaðarins. Þá mun
hann og reyna að kynna sér
ýmsa markaðsmöguleika fyrir
íslenzkar lanðbúnaðarafurðir.
Jóhannes Bjarnason vélaverk-
fræðingur er nýkominn til
Bandaríkjanna í erindum ís-
lenzkra stjórnarvalda til þess að
reyna að greiða fyrir innflutn-
ingi á landbúnaðarvélum.
V e r k I ö 11
Verkfall hófst hjá vörubif-
reiðastjórum í Reykjavík 1. þ.
m. Samningaumleitanir, sem
síðan hafa farið fram milli fé-
lags þeirra og vinnuveitenda-
félagsins, hafa enn ekki borið
árangur. Verkfallið nær að-
eins til bílstjóra, sem vinna
á vörubifreiðastöðinni Þróttur.
Bílstjórar, sem eru fastráðnir
hjá atvinnufyrirtækjum, halda
áfram vinnu sinni.
Verkfall þetta torveldar mjög
uppskipun alla og hætt er við
því, að togararnir stöðvist, ef það
stendur lengi. Orsök verkfallsins
er sú, að Félag vörubifreiðar-
stjóra hefir auglýst allmikla
(Framh. á 4. síðu)
•v
Til vinstri- á myndinni sést íbúðarhúsið, liin frœga Bessastaðastofa. Við stafn liennar er nýja viðbyggingin, sem
hátíðasalurinn er í. í krikanum milli hennar og hússins sést blómaskálinn. Nœst viðbyggingunni sést stafn gamla
fjóssins á Bessastöðúm, s,em nú er búið að breyta og notað verður til ýmissa parfa forsetabústaðarins. Lengst
til hœgri sést starfsmannabústaðurinn. — Ljósmynd Þorsteinn Jósefsson.
Forsetabústaðurinn á Bessastöðum
stækkaður og fullkomnaður
Forsefasetrið er þjóðinoi til mikiis sóma
Miklar framkvæmdir hafa veriff gerðar á forsetasetrinu á
Bessastöðum aff undanförnu. Við suðurenda gamla hússins, sem
er bústaður forsetans, hefir veriff reist allstór hliffarbygging,
sem er tengd húsinu meff snotrum blómaskála. í hliffarbygging-
unni er hátíffa- og móttökusalur forsetans. Þá hefir bakhúsunum
veriff breytt mikið og öll búpeningsgeymsla flutt þaðan. Nokk-
urn spöl frá starfsmannahúsinu, sem byggt var fyrir fáum
árum, hefir veriff reist hlaffa og fjós fyrir 30 nautgripi.
Allar þessar byggingarfram-
kvæmdir hafa verið gerðar af
mikilli smekkvísi. Hliðarbygg-
ingin og bakhúsin eru í hinu
bezta samræmi við gamla húsið.
Hátíðasalurinn og blómaskálinn
eru að innan hvort tveggja í
senn fagrir en látlasir. —
Hefir Gunnlaugur Halldórsson
húsameistari annazt alla upp-
drætti og haft eftirlit með
framkvæmdum og má óhætt
segja, að verkið lofi meistarann.
Gunnlaugur vill þó ekki eiga
einn heiðurinn, heldur rómar
hann mjög, hve forsetinn sé
glöggur og dómbær bæði um list-
ræn og hagræn atriði í bygging-
um.
Með þeim framkvæmdum, sem
nú hafa verið gerðar á Bessa-
stöðum, má óhætt segja, að
þjóðin hafi eignazt forsetasetur,
er sé henni til sóma. Frá sögu-
legu sjónarmiði verður það
aldrei fullmetið, að forsetasetr-
inu skyldi valinn staður á
Bessastöðum, þar sem eigi að-
eins hið erlenda vald varð sterk-
ast, heldur voru á fyrstu ára-
tugum 19. aldar gróðursett þau
fræ, sem rikasta ávexti báru i
sjálfstæðisbaráttunni, verndun
og eflingu íslenzkrar tungu.
Blaðamönnum var boðið ^til
Bessastaða síðastl. þriðjudag til
að skoða framkvæmdir þær, sem
lýst er hér á undan. En þegar
forsetinn hafði boðið þá vel-
komna, gaf hann svohljóðandi
skýrslu um framkveémdirnar:
„Fyrir rúmum tveim árum
höfðum við hjónin þá ánægju
að taka á móti blaðamönnum
hér á Bessastöðum, sem þá hafði
verið gert að ríkisstjórasetri, og
gamla Bessastaðastofan • hafði
fengið þær aðgerðir, sem til þess
þurfti.
Ég hygg að flestum blaða-
mönnum muni hafa litist sæmi-
lega á staðinn. En mér er það
minnisstætt, að er ég spurði
einn smiðanna hér að loknum
aðgerðum, hvort honum þætti
þetta ekki í góðu lagi, þá svar-
aði hann: „Jú, en það er bara of
lítið“. Ég mun hafa svarað, að
vel hæfði að fara hægt af stað.
Eftir að húsið var tekið í
notkun, virtist koma í ljós, að
smiðurinn hafði á réttu að
standa. Fyrir tæpu ári síðan
þótti sennilegt, að lýðveldi
mundi stofnað á íslandi 17. júní
þ. á. Fór ég þá að íhugd hvernig
bæta mætti húsið svo hér væri
sæmilegt forsetasetur nú 17.
júní. Komst ég að þeirri niður-
stöðu, að ef aukið væri hátíða-
og móttökusal m. m. við húsið,
mundi svo verða. Síðastliðið
haust tjáði ég húsameistara
þeim, sem séð hafði um aðrar
umbætur á húsinu hér á Bessa-
stöðum, hr. Gunnlaugi Halldórs-
syni, hugmyndir mínar og beiddi
hann að íhuga málið og gera um
það tillögur. Tók hann það að
sér. Hér var um erfiða þraut að
ræða. Viðbyggingu þurfti við
húsið; en henni þurfti að koma
svo fyrir, að jafnframt því, sem
hún kæmi að tilætluðum not-
um, skemmdi hún ekki ytra út-
lit þessa fallega gamla húss.
Húsameistarinn tók þrautina
fangbrögðum og skilaði tillögu
sinni laust fyrir jól. Mér féll
lausnin svo vel í geð, að ég gerði
á Þorláksmessu 1943 tillögu til
ráðuneytisins um að viðbótin
yrði byggð samkvæmt teikning-
um Gunnlaugs.
Hér þurfti að hafa hraðann á.
Er Alþingi kom saman í miðjum
janúar þ. á. gerði ráðuneytið til-
lögu til þess um bygginguna.
Málið mun hafa átt nokkuð örð-
ugt uppdráttar í byrjun; sum-
um þingmönnum hafa þótt kom-
ið fullmikið fé í umbætur hér á
Bessastöðum; einnig ótti við að
kostnaður færi fram úr áætlun
o. s. frv., enda almenn kaup-
hækkun þá sennilega framund-
an.
Þá kom Almenna byggingarfé-
lagið til skjalanna, bauðst til að
taka bygginguna á kvæðisvinnu
fyrir upphæð, sem eftir atvik-
um gat ekki talizt há, og skila
(Framh. á 4. síðu)
Á myndinni sést nokkur hluti hins 'nýja hátíðasalar á Bessastöðum. Á
stafni hangir hin stóra Heklumynd Ásgríms Jónssonar, sem^r eina mál-
verkið í salnum. Til hœgri sjást tveir af gluggum salarins, en þeir eru
allir á suðurvegg, háir, en ná þó niður að gólfi og nýtur sólar hið bezta.
Veggir og loft eru olíumáluð með bláum lit, og er loftið, sem skipt er nið-
ur í reiti, nokkru Ijósara. Á gólfi er eikarparkett, Ijósakrónur pg vegg-
lampar eru úr krystal. Húsgögn öll eru mjög fögur. Salurinn er 12x6
m. og lofthceð 4 m. Úr gamla húsinu er gengið gegnum blómaskálann,
sem er mjög fagur, inn í hátíðasalinn og tengir hann viðbygginguna og
húsiö mjög smekklega saman. — Ljósmynd: Þorsteinn Jósefsson.
A víðavangi
ER NÝR FLOKKUR
í UPPSIGLINGU?
Sú saga gengur um bæinn, að
nokkrir helztu stórgróðamenn-
irnir, sem fást við útgerð, séu
í þann veginn að hefjast handa
um blaðaútgáfu og hafi þeir lagt
fyrir allríflega fúlgu til þeirrar
starfsemi, sumir segja nokkur
hundruð þúsund kr. Meðal for-
göngumanna þessa fyrirtækis
eru nefndir Skúli Thorarensen,
Loftur Bjarnason f Hafnarfirði
og Ólafur Jónsson í Sandgerði.
Mælt er að Arnaldur Jónsson sé
ráðinn bráðabirgðaritstjóri, en
ætlunin sév að fá hagfræðing,
sem nú dvelur í Bandaríkjun-
um, til þess að verða aðalrit-
ritstjóra í framtíðinni.
Svo er sagt, að það sé ætlun
Dessa fyrirtækis að fara hægt og
gætilega af stað, finna hvernig
landið liggur, en hefjast síðan
handa um flokksstofnun, ef það
iykir tiltækilegt. Björn Ólafsson
viðskiptamálaráðherra er sagður
standa í nánu sambandi við fyr-
irtæki þetta og muni hann ætla
sér og helztu heildsölunum að
slást í hópinn, ef til flokksstofn-
unar kemur.
Mjög fer tvennum sögum af
því.hvað valdi stofnun þessa fyr-
irtækis. Ýmsir telja, að það stafi
af óánægju þessara manna með
hina hringlandalegu stefnu
Sjálfstæðisflokksins og vilji þeir
annaðhvort fá hann til að taka
upp ákveðna viðreisnarstefnu
eða efna til nýs flokks. Aðrir
telja, að þetta sé aðeins aukinn
undirbúningur stórgróðamanna
til að standa sem mest á verði
um hagsmuni sína í náinni
framtíð Enn aðrir álíta, að þetta
sé aðeins ein afleiðing þess öng-
þveitis, sem ríkjandi er í stjórn-
málunum um þessar mundir og
meðal annars leiðir til þess, að
ýmsir telja að nú sé tækifæri
til að slá sig til stjórnmálaridd-
ara, þótt hæfni og möguleika
hafi skort til þess áður.
Allt þetta mun skýrast, ef al-
vara verður úr fyrirætlunum
þessa fyrirtækis. Er rétt að láta
allar spár bíða, unz verkin sjálf
hafa talað.
NÁÐANIRNAR.
Hinar stórfelldu náðanir, sem
ríkisstjórnin veitti nýlega,
mælast illa fyrir. Náðanir eru
úrelt venja, sem því aðeins get-
ur átt rétt á sér, að ástæður sak-
borningsins séu með alveg sér-
stökum hætti. Hér er engu slíku
til að dreifa. Náðanir eru veittar
mörgum tugum manna alveg út
í loftið. Með þessu atferli er
skapað fyllsta óréttlæti. Menn
eru gerðir misréttháir fyrir lög-
unum, einn sleppur fyrir refsi-
vert afbrot, sem öðrum er refsað
fyrir. Jafnrétti laganna er raun-
verulega afnumið. Með slíku
framhaldi hyrfi réttarríkið fljót-
lega úr sögunni. Hið unga lýð-
veldi hefði heldur átt að byrja
göngu sína með því að vinna að
því enn betur en áður, að lögin
næðu jafnt til allra, en með því
að skapa misrétti milli manna.
KOSTNAÐUR VIÐ ALÞJÓÐA-
RÁÐSTEFNUR.
Nokkra athygli hefir það vak-
ið, að ísland var látið senda þrjá
fulltrúa á gjaldeyrisráðstefn-
una. Búast má við allmörgum
alþjóðaráðstefnum á næstu ár-
um, þar sem ísland þarf að vera
þátttakandi. Þarf vel að gæta
þess, að þátttakan geti orðið
sem kostnaðarminnst, enda er
mjög vafasamt, aö nokkuð verði
ver haldið á hlut íslands af ein-
um manni en þremur eða fleir-
um. Núverandi forseti íslands
hefir oft mætt einn fyrir ís-
lands hönd og farizt það vel úr
hendi. Oft ætti að mega fela
slíkt fulltrúastarf sendimanni
íslands í hlutaðeigandi landi.
Lýðveldisstofnunin þyrfti að
marka tímamót í því eins og
mörgu fleiru, að reynt yrði að
gera allan opinberan tilkostnað
sem ódýrastan.