Tíminn - 11.07.1944, Blaðsíða 2

270
TtMINN, þriðjiidaglim 11. jiilí 1944
68. blað
^tminn
Þriðjudayur 11. júlí
Brezku bráðabirgðahúsín
Barnaspítali Hringsins
Eftir Óskar Þórðarson. barnalækni.
K o r p úlf sst.búskapur
Bjarna og Sígfúsar
Þótt sitthvað beri á milli for-
kólfa Sjálfstæðisflokksins og
Sósíalistaflokksins, verður ekki
annað séð en þeir séu á einu
máli, þegar verðlag landbúnað-
arvara ber á góma. Þeir eru þá
hjartanlega sammála um, að
verðlag þetta sé hærra en nokk-
urri átt nái og neytendur bæj-
anna búi við hinar verstu bú-
sifjar í þessum efnum. í fram-
haldi af þessu koma þeir síðan
með þær ósamhljóða skýringar,
að landbúnaðurinn sé mjög illa
rekinn og þurfi þess vegna þetta
háa afurðaverð, eða, að bænd-
urnir séu hreinustu okrarar og
leggi fyrir stórar féfúlgur á
kostnað neytendanna í bæjun-
um!
í fullu samræmi við þessa
samstöðu foringjanna í Sjálf-
stæðisflokknum og Sósíalista-
flokknum, sórust aðalforingjar
þeirra i bæjarstjórn Reykjavík-
ur, Bjarni Benediktsson og
Sigfús Sigurhjartarson, í fóst-
bræðralag þess efnis, að þeir
skyldu fletta rækilega ofan af
sleifarlagi og miðaldabúskap
bændanna og sýna það svart á
hvítu, að hægt væri að græða á
landbúnaði, þótt afurðaverðið
yrði lækkað. Okur bændanna
skyldi brotið á bak aftur og
Reykvíkingum tryggð góð og
ódýr mjólk.
Bjarni og Sigfús létu ekki
lenda við orðin tóm. Þeir létu
Reykjavíkurbæ festa kaup á
stærstu jörð landsins, Korpúlfs-
stöðum, ásamt tilheyrandi hjá-
lendum og mannvirkjum. Bjarni
Benediktsson lýst því síðan yfir
í hátíðlegri ræðu, sem hann
flutti í bæjarstjórn Reykjavíkur
og síðar var birt í Morgunblað-
inu, að ætlunin væri að starf-
rækja á þessum jörðum vaxandi
stórbú, er yrði hæfilegur minn-
isvarði um fyrri eiganda þeirra,
Thor Jensen!
Síðan er liðið nokkuð á þriðja
ár. Bjarni og Sigfús hafa því
haft nægan tíma til að sanna
kenningar sínar í verki. Geta
ekki bæjarbúar drukkið nægju
sina af hinni hollu og ódýru
Korpúlfsstaðamjólk? Er ekki bú-
ið að sýna áþreifanlega í verki,
að hægt er að framleiða miklu
ódýrari mjólk en bændur hafa
gert og gera? Er ekki búið að
afhjúpa slóðaskap bændanna?
Er ekki búið að brjóta þetta
margumrædda „bændaokur" á
bak aftur? Geta ekki fóstbræð-
urnir, Bjarni og Sigfús, horft
sigri hrósandi yfir unnin afrek
og séð að þau eru harla góð?
Þessum spurningm öllum ætti
að mega svara játandi, ef mark
hefði mátt taka á fyrirheit-
unum fyrir rúmum tveimur ár-
um síðan. En fyrirheit eru annað
en efndir. Reykvíkingar hafa
reynt það í þessu máli, eins og
mörgum fleirum, að fyrirheit
Bj. og Sigf. eru ekki alltaf sem
ábyggilegust. Þeir hafa aldrei
fengið jafnlítið af hinni ágætu
Korpúlfsstaðamjólk og í dag.
Bjarna og Sigfúsi hefir gengið
búrekstrinn meira en illa. Fyrir
þeirra tíð voru oftast 200—300
kýr á Korpúlfsstöðum. Nú munu
þær vera rúmlega 10. Mestur
hluti Korpúlfsstaðatúnsins er
leígður jit. Síður en svo ber á
þvl, að mjólkin úr þessum 10
kúm þeirra Sigfúsar og Bjarna
sé neitt ódýrari en „rándýra"
mjólkin frá bændum. Hitt er
kannske nær lagi, að hún sé
heldur dýrari í framleiðslu.
Því fer samt fjarri, að Bjarni
og Sigfús séu af baki dottnir.
Þeir eru enn ákveðnir að koma
upp 1000 kúa búi á Korpúlfs-
stöðum, eins og Sigfús hefir orð-
að það. Þeir hafa sínar afsak-
anir fyrir því, að þeir eru ekki
byrjaðir á þessu stórbúi enn. Það
er erfitt að reka stórbú eins og
sakir standa, því að verkafólkið
er svo dýrt og annar tilkostn-
aður við framleiðsluna er líka
dýr. Þess vegna er bezt að bíða
og lofa sveitakörlunum að vera
einum um framleiðsluna meðan
erfiðleikarnir eru mestir.
Þannig hefir þá lyktað herför
þeirra Sigfúsar og Bjarna, sem
Þegar styrjöldinni lýkur
mun rísa upp fjöldi verk-
smiðja, sem vinnur að því að
framleiða tilbúin hús. Margir
telja, að slíkur verksmiðju-
rekstur verði ein stærsta iðn-
greinin á komandi árum. í
Bandaríkjunum og Svíþjóð er
þessi verksmiðjurekstur í
örum vexti og í Bretlandi eru
nú framleidd 2400 slík hús á
hverri viku og mun fram-
leiðsla þeirra þó stórum auk-
ast næstu mánuðina. Sér-
stakt ráðuneyti, Ministry of
Vorks, annast framkvæmd
þessara mála í Bretlandi.
Bretar framleiða ennþá á
þennan hátt aðeins svokölluð
bráðabirgðahús, sem eru ætluð
fólki, sem misst hafa híbýli sín
af völdum loftárása, og svo her-
mönnum, sem mynda heimili í
stríðslok og hafa ekki völ á öðru
húsnæði. Samkvæmt áætlun,
sem ríkisstjórnin hefir látið
gera, verða byggð 500 þús. slík
hús. Þessi hús eru aðeins ætluð
til nokkurra ára, því að í fram-
tlðinni verður keppt að því að
byggja miklu fullkomnari hús,
en framleiðsla slíkra tilbúinna
húsa getur eigi hafizt meðan
styrjaldarreksturinn krefst
jafnmikils mannafla og hráefna
og nú. Samkvæmt áætlun brezku
stjórnarinnar verða a. m. k.
byggðar 3 milj. fullkominna
húsa, sem ætluð eru til fram-
búðar, fyrst árin eftir stríðið.
Fyrsta enska bráðabirgða-
átti að sanna slóðabúskap bænd-
anna og að mjólkina mætti
framleiða fyrir miklu lægra verð
en nú. Þeir hafa bognað fyrir
erfiðleikunum við búreksturinn
og slegið honum á frest. Hvernig
hefði farið fyrir Reykvíkingun-
um, ef bændurnir hefðu líka
hlaupist af hólmi? Hefði þá ekki
margt Reykjavíkurbarnið orðið
að láta sér nægja sítrónuvatn
1' stað mjólkur? Og hefði sá
mjólkurdreitill, sem þá hefði
komið á markaðinn, ekki orðið
margfallt dýrari en mjólkin nú?
Þetta mættu þeir vel hugleiða,
sem mest tala um slóðaskap
bændanna' og háa mjólkur-
verðið. Korpúlfsstaðabúskapur
Bjarna og Sigfúsar ætti að hafa
sannfært enn fleiri um það en
áður, að það er bezt og affara-
drýgst að hafa þessi mál í hönd-
um bændanna einna, sem alltaf
hafa unnið að því jafnt og þétt
að fullkomna framleiðsluna og
gera hana sem ódýrasta.
Þ. Þ.
Vinnið ötullega fyrir
Kvenfélagið Hringurinn hefir undanfarið unnið að því að safan
fé til byggingar barnaspítala og eru nú um 250 þús. kr. komnar
í byggingarsjóðinn. Alþingi hefir nýlega undanþegið gjafir til
barnaspítalans skatti og ætti það að örfa gjafir til hans. Er nú
verið að hefjast handa um almenna fjársöfnun víða um land,
og er vonazt eftir góðri þátttöku.
Einn af kunnustu barnalæknum Reykjavíkur, Óskar Þórðarson,
ræðir í eftirfarandi grein um nauðsyn barnaspítalans. Það skal
tekið fram, henni til skýringar, að spítalinn er alveg eins ætl-
aður börnum utan af landi, en upphaf greinarinnar gæti valdið
nokkrum misskilningi í þessum efnum, því að hún er skrifuð
með sérstöku tilliti til fjársöfnunarinnar hér í bænum um sein-
ustu helgi. Barnaspítalinn myndi verða einskonar landspítali,
i enda ætlazt til að hann verði rekinn í sambandi við Landspít-
alann. Hefst þá grein Óskars:
Dagstofa í ensku bráöabirgöahúsi.
húsið, sem er að öllu leyti verk-
smiðjuunnið, var nýlega til sýn-
is í London. Samsetning þess á
staðnum, þar sem það var reist,
tók þrjá daga. Blaðamenn, sem
skoðuðu það, gagnrýndu nokkuð
útlit þéss, en luku lofsorði á inn-
réttinguna. í húsinu, sem er
616 ferfet að flatarmáli, eru
eldhús, tvö svefnherbergi, dag-
stofa, baðklefi og þvottaklefi.
Öll helztu þægindatæki fylgja
húsinu og nokkur húsgögn. Inn-
réttingin í eldhúsinu hefir hlot-
ið sérstakt lofsorð. Er þar komið
haganlega fyrir ýmsum
geymsluskápum, borðum, sem
má fella inn í veggina o. s. frv.
Útveggir hússins eru úr stáli, en
innveggir úr tré. Einangrun er
talin fullkomin. Húsið kostar
með öllum þægindum 550 sterl,-
pund. eða rúmar 14 þúsund kr.
íslenzkar. Án þæginda og hús-
gagna kostar húsið um 450 pd.
sterl. eða tæpar 12 þús. kr. ís-
lenzkar.
Þótt hús þau, sem síðar verða
byggð og ætluð er'til frambúðar,
verði stórum fullkomnari og
stærri en bráðabirgðahúsinu,
þykir ekki víst, að þau verði
miklu dýrari. Þessi von er byggð
á því, að með bættum vinnuað-
ferðum og aukinni tækni verði
hægt að gera framleiðsluna ó-
dýrari.
í sambandi við nýbyggingar
þær, sem ráðgerðar eru í Bret-
landi og víðar eftir styrjöldina,
virðist það einkennandi, að
mjög almennt er gert ráð fyrir
einbýlishúsum, sem hafa dálitla
lóðarspildu til umráða. Sam-
byggingarstefnan virðist fara
hnignandi. Þau þægindi, sem
fjölskyldur teija einna eftir-
sóknarverðust, er áð búa sér og
hafa dálítinn landblett til af-
nota. Er mjög sennilegt, að þetta
hafi þau áhrif, að iðnaðar- og
verksmiðjuhverfin dreifist og
meira verði um þorp og smábæi.
(Framh. á 3. síðu)
Eftir því, sem bærinn stækkar
og fólkinu fjölgar, verður þörfin
sífellt brýnni, að hér í bæ verði
byggt sérstakt sjúkrahús fyrir
börn, sem sniðið sé eftir þeirra
eigin þörfum. Engum er það ljós-
ara en læknunum, hversu erfitt
það oft og tíðum er að stunda
sjúk börn í heimahúsum, þar
sem sú hjálp og hjúkrun, sem
þar er hsegt að veita, er iðulega
svo ófullkomin og ónóg. En það
er einmitt aðhlynningin og
hj úkrunin, sem svo mikið bygg-
ist á hvort hið sjúka barn nær
heilli heilsu.
í heimahúsum er heldur ekki
hægt að gera þær rannsóknir,
sem þarf til að aðgreina eða
þekkja ýms ejúkdómstilfelli. —
Ekki er heldur hægt þar að gera
þær aðgerðir, sem svo oft og tíð-
um þarf í skyndi að grípa til,
þegar um alvarlega sjúkdóma er
að ræða. Það er því ekki hægt
að neita því, að margt barnslíí-
ið fer forgörðum, sem að öllum
líkindum hefði verið hægt að
bjarga, ef það hefði verið á
sjúkrahúsi.
Það segir sig sjálft, að það er
óra mismunur á batavon þess
barnsins, sem liggur sjúkt í loft-
illum kjallaraíbúðum eða öðrum
álíka húsakynnum og enga
hjúkrun hefir, af þeim, sem til
kunna, og þess barnsins, sem
liggur á sjúkrahúsi og stundaö
er af faglærðu og æfðu hjúkr-
unarliði, þar sem allt er við
hendina sem þar.f, ef til ein-
hverrar aðgerðar þarf að grípa.
Það er líka önnur hlið á þessu
máli, sem ekki er hægt að ganga
fram hjá, sú hliðin, sem aö
heimilinu snýr. Er ekki oft og
tíðum full þung byrði, sem á
móðurina er lögð, er hún sjálf
er látin hjúkra og annast sitt
sjúka og dauðvona barn? Vaka
nótt eftir nótt og vera enga
stund dagsins laus við kvíðann
og áhyggjurnar, sem ef til vill
er meira lamandi en vökurnar
og stritið sjálft. Myndi það ekki
draga nokkuð úr áhyggjum móð-
urinnar, að vita að barni sínu
væri hjúkrað af fólki, sem til
þess kann og undir þeim beztu
skilyrðum, sem kostur er á?
Kvenfélagið Hringurinn í
Reykjavík hefir með sínum al-
þekkta dugnaði hafið baráttuna
fyrir byggingu barnaspítala.
Konur ,Hringsins“ hafa vakið
áhuga almennings fyrir málinu,
svo margur góður maðurinn hef-
ir lagt drjúga’n skilding í barna-
spítalasjóðinn. En gjafir til
barnaspítalans eru, sgmkvæmt
samþykkt Alþingis, undanþegn-
ar skatti.
Væri nú ekki vel til fallið, að
þeir menn og þau félög, sem á
þessum árum hafa safnað auði
og allsnægtum, léti eitthvað af
mörkum, þessu mikla menning-
armáli til styrktar.
Framhlið á brezku bráðabirgðahúsi. Fjórir gluggar eru á hvorri hlið, en engir á göjlum.
Títnann.
Slgurðnr ÞorstemssoM, Raaðará:
r
Akvæðísvmna -- vínnugleði
Flest rök hníga að því, að heppilegast sé, að sem flest
störf séu unnin í ákvæðisvinnu. Bandaríkjamenn og Rúss-
ar leggja sívaxandi stund á þá vinnuaðferð, einkum þó
hinir síðarnefndu, með mjög miklum árangri. í eftirfar-
andi grein eru nefnd nokkur hérlend dæmi þessu máli til
sönnunar og sýnt fram á, að ákvæðisvinnan ekki aðeins
bæti afköstin og hækki vinnulaun verkamannsins, heldur
auki hún einnig vinnugleðina.
Á seinasta flokksþingi Framsóknarmanna var samþykkt
að beitast fyrir því, að ákvæðisvinna verði tekin sem al-
mennast upp.
Eins og vænta mátti hefir
margt og mikið verið ritað og
rætt í tilefni af lýðveldisstofn-
uninni, flest gott og gagnlegt og
sumt ágætt. í ágætri grein í há-
tíðarblaöi „Tímans“, bendir hr.
Hermann Jónasson alþm. á mörg
atriði, sem gæta þarf til þess að
lýðveldið blessist þjóðinni, og
væri óskandi að öll þau góðu
heilræði, sem þar og annar stað-
ar eru gefin, verði ekki einskis-
virt eða látin, sem „vindur um
eyrun þjóta“.
Það er ekki ætlun min að
skrifa meira um það, en í áður-
nefndri grein hr. Hermanns
Jónassonar er vikið að einu at-
riði, sem ég vildi fara nokkrum
orðum um. Hann segir: „Þing-
menn verkamannaflokkanna
halda fast við það, sem þeir telja
vilja verkamanna, að taka ekki
upp ákvæðisvinnu almennt.“ —
Mér er nokkuð kunnugt um
hvernig ákvæðisvinna reyndist
við vegagerð fyrir allmörgum ár-
um, og skal nú skýrt frá því.
Það mun hafa veriö sumarið
1907 að nokkrir Norðmenn voru
ráðnir til vegavinnu við Fagra-
dalsbrautina, sem þá var komin
lítið eitt upp fyrir byggðina á
Reyðarfirði. Erlendur Zakarías-
son var þar verkstjóri og mun
honum hafa þótt þessir norsku
menn fremur afkastalitlir við
vinnuna, og eftir hans tillögu
var þá tekin sá kostur að bjóða
þeim að vinna fyrir ákvæðis-
kaup („akkorð"). Erlendi var
falið að reikna út, hvað greiða
skyldi á hvert „stykki“ sam-
kvæmt uppdráttum þeim, er fyr-
ir lágu. Ekki veit ég með vissu,
hvernig útkoman varð þetta
sumar, að öðru leyti en því, að
báðir aðilar voru ánægðir með
árangurinn, verkið gekk ágæt-
lega eftir atvikum, og verka-
mennirnir fengu hærra kaup en
umsamið var fyrir daglauna-
vinnu. Reynslan, sem fékkst
þetta sumar, varð til þess, að
ákvæðisvinna, var viðhöfð tvö
næstu sumur, 1908 og 1909. Þótti
hún gefast vel, og var talið að
vegna þessa fyrirkomulags hefði
tekist að ljúka við Fagradals-
brautina um haustið 1909 og var
það víst öllum Héraðsbúum mjög
kærkomið.
Ég vann við vegagerðina bæði
þessi síðustu ár, og var því vel
kunnugt um það, sem gerðist.
Daglaunavinna var viðhöfð við
allar stærri brúargerðir, og
við vegarlagninguna gegnum
kauptúnið á Reyðarfirði, og
einnig við allan ofaníburð, en
öll vegarlagningin á Dalnum, var
unnin í ákvæðisvinnu, og reikn-
aði Erlendur út ákvæðisgjaldið
á hvert „stykki“ fyrir árið. Dag-
launin það ár voru, að ég ætla,
kr. 4,00 á dag fyrir vinnu frá
kl. 6 til kl. 6 að kvöldi, en ég
held að nærri láti að meðaltal
daglauna í ákvæðisvinnunni hafi
orðið kr. 5,50 til 6,00, og var talið
að báðir aðilar, verkamenn og
vinnuveitandi, hefðu mátt vera
vel ánægðir, það urðu meiri af-
köst, hærra kaup og meiri vinnu-
gleði. Erlendur verkstjóri setti
fastar reglur um sama vinnu-
tíma og í daglaunavinnu, og um
það, að hver flokkur, sem lauk
„stykki" skyldi taka næsta
„stykki“ fyrir framan. þann
fremsta. Út af þessu varð sund-
urþykkja við einn flokk, sem
neitaði að taka það „stykkí“,
sem honum bar samkvæmt regl-
unni, þótti honum það óálitlegt
og vildi fá að vinna það fyrir
daglaun. Þessu neitaði verkstjór-
inn, sökum þess að þá væri.regl-
an brotin, og endaði þessi mis-
klíð með því, að flokkurinn fór
burtu úr vinnunni, en „stykkið“
var unnið af öðrum og varð út-
koman að mig minnir kr. 4,05
Út af þessari misklíð, reiknaði
Erlendur ekki út „akkorðin11
1909, en þá varð útkoman allt
önnur, eða allt aö tvöföld dag-
laun að meðaltali. Hvort afköstin
hafi verið að sama skapi meiri
eh en árið áður, tel ég vafasamt,
því vinnutími var eins og áður
segir fastákveðinn eins'bæði ár-
in. Ég held, að útreikningar
skrifstofunnar, sem framkvæmdi
þá, hafi ekki verið eins nákvæm-
ir og hjá hinum sjálfmenntaða
ágæta verkstjóra, Erlendi Zak-
aríassyni.
Þegar ég hefi nú á seinni ár-
um séð vinnubrögð þau, sem nú
eru viðhöfð, við ýmsar fram-
kvæmdir ríkis- og bæjarsjóðs,
hefir mér oft virzt þau vera
gagnólík vinnubrögðunum í
ákvæðisvinnunni við Fagradals-
veginn 1908—1909.
Fyrir tveimur árum þurfti ég
að útvéga verkamenn til að
grafa fyrir heyhlöðu og votheys-
gryfjum, og sá 5—6 unga menn
vera að grafa fyrir húsgrunni
hér í bænum, sem mér virtust
vinna svo myndarlega, að ég
geröi tilraun til að fá þá til að
framkvæma verk þetta, en mað-
ur sá, sem þeir unnu hjá þurfti
fyrst að láta þá grafa fyrir öðr-
um húsgrunni, en þegar ég sá
vinnubrögðin við þann hús-
grunn, missti ég alla löngun til_
að fá verk þeirra, en munurinn
var sá, að við fyrri grunninn
unnu þeir í ákvæðisvinnu, en við
þann síðari fyrir daglaun, sökum
þess að þar var nokkuð öðru visi
jarðlag.
Ég var svo heppinn að fá
ágæta menn til að vinna þetta
verk í frístundum, sem þeir
höfðu frá aðalstarfi sínu, og
unnu þeir það í ákvæðisvinnu,
bæði fljótt og vel, og munu hafa
haft upp úr því ca. kr. 75,00 á
dag miðað við núverandi vinnu-
tíma, en glöggur maður og fróð-
ur í þessum efnum hefir fullyrt
við mig, að hefði verkið verið
unnið í tímavinnu, með venju-
legum afköstum, myndi það
hafa orðið helmingi dýrara en
það varð, að minnsta kosti.
Þessi dæmi, sem tilfærð eru
hér að framan, tel ég að bendi
eindregið til þess, að ákvæðis-
vinnu ætti að taka upp við allar
framkvæmdir, þar sem henni
verður við komið.
Árangurinn yrði áreiðanlega
meiri afköst, meira kaup og síð-
ast en ekki sízt meiri vinnugleði.
Það eru mörg atriði bæði and-
leg og efnisleg, sem þurfa að
breytast hér á landi, ef lýðveld-
ið á að blessast þjóðinni eins og
allir hugsandi menn munu óska
af heilum hug. Ég tel þetta vera
eitt þar á meðal. Lýðveldið getur
blessast og orðið þjóðinni til
heilla og sæmdar, því aðeins að
framleiðslan til lands og sjávar
geti gengið og aukizt, en ég tel
hæpið að hún geti það, ef kaup-
ið hækkar áfram, en afköst
minnka að sama skapi, en það
fullyrði ég að hefir gjörst að
undanförnu, þó einh'yerjar und-
antekningar frá þeim ósóma
kunni að eiga sér stað.