Tíminn - 14.07.1944, Qupperneq 2

✓
274
Föstudagur 14. júli
Menn þurfa að eíga
mestundírsjálfumsér
Jón Sigurðsson forseti lét eitt
sinn svo um mælt, að'eigi mætti
búast við miklu framtaki hjá
íslendingum meðan þeir „ættu
allt undir öðrum, en ekkert und-
ir sjálfum sér“.
Öll barátta Jóns beindist líka
að því marki, að íslendingar
ættu meira undir sjálfum sér,
en minna undir öðrum. Hann
trúði því, að aukin ábyrgð myndi
skapa dug og dáð. Hann trúði
því, að hagur þjóðarinnar myndi
þá.fljótt batna, er hún færi að
treysta sjálfri sér en hætti að
treysta öðrum. Árangurinn af
baráttu Jóns hefir fullkomlega
sýnt, að þessi trú hans var rétt.
Það var í þessum tilgangi m.
a., sem Jón hvatti bændur til
samtaka um verzluninaogstuddi
öll verzlunarsamtök þeirra með
ráðum og dáð. Hann vissi,
að samvinnan var bezti skólinn
til að kenna mönnum að treysta
á sjálfan sig, en trúa ekki á for-
sjón annara og eiga allt undir
öðrum.
Ef í fám orðum ætti að lýsa
stefnu Framsóknarflokksins,
væri það tæpast betur gert en
með því að segja, að hann vildi
að menn ættu sem mest undir
sjálfum sér og sem minnst undir
öðrum. Hann vill, að menn
myndi sem traustust samtök um
verzlunina og framleiðsluna og
séu sem beinastir þátttakendur
í afkomu hvorutveggja, því að
þannig finna þeir bezt til, að
þeir eiga mest undir sjálfum
sér. Hann vill koma á ákvæðis-
vinnu og hlutaskiptum eins
víða og það er hægt. Hann vill,
að menn finni jafnan sem
greinilegast til þess, að arðurinn
af vinnu þeirra fer mest eftir á-
huga og atorku þeirra sjálfra.
Þessi arður má þó aldrei fara
yfir það mark, að gengið sé á
hlut annarra og þess vegna get-
ur stórgróðasöfnun einstaklinga
ekki átt rétt á sér. Enginn get-
ur réttilega gert kröfu til þess
að vera meira en vel bjargálna,
en að því marki á líka hver og
einn að stefna, og séu menn
hvattir til þess og sköpuð að-
staða til þess, munu fæstir láta
sinn hlut eftir liggja.
Vegna þessarar stefnu sinnar,
er Framsóknarflokkurinn and-
vígur beinum ríkisrekstri og
stórrekstri einstaklinga, því að
hvorttveggja leiðir til þess, að
meginþorri manna á nær allt
sitt undir öðrum, en lítið undir
sjálfum i sér. Fyrirtækin geta
hætt starfrækslu, þegar minnst
vonum varir, hagnaðurinn getur
lent í óþarfa og eyðslu, sem er
óskyldur fyrirtækjunum, starfs-
mennirnir hafa ekkert um það
að segja, hvernig rekstrinum er
háttað. Eina hagnaðarvon
þeirra er bundin við það, að-
kaupið sé sem hæst. Þetta er vit-
anlega tilvalið til að skerða á-
byrgðartilfinninguna og efla
kröfugirnina. Allt heilbrigt
framtak hverfur úr sögunni, en
áhugaleysi og kaupkröfur koma
í staðinn.
Það má kannske segja stór-
einkarekstrinum til málsbóta,
að alltaf finni þó nokkrir menn
til þess, að þeir eigi mest undir
sjálfum sér, dugnaði sínum- og
útsjónarsemi. Það eru atvinnu-
rekendurnir. En markið er, að
ekki aðeins nokkrir, heldur allir
eða sem allra flestir hafi þessa
tilfinningu. Þá fyrst er at-
vinnureksturinn kominn á heil-
brigðan grundvöll.
Það er líka rétt, að vart sé
önnur tilhögun heppilegri en að
ríkið eigi ýms stærri atvinnu-
fyrirtæki (síldarverksmiðjur,
áburðarverksmiðju, lýsisherzlu-
stöð o. s. frv.), en þá á rekstur-
inn að byggjast á þeim grund-
velli, að launin fari eftir af-
komu fyrirtækjanna og sé t. d.
um fiskiskip að ræða, sem ríki
eða bæjarfélög kunna að þurfa
að eignast, eiga þau að vera rek-
in af félögum sjómanna, er
starfa á hlutaskiptagrundvelli.
Ríkið þarf líka að annast jöfn-
un milli mikilvægustu atvinnu-
TfoHNN, föstndaglim 14. júlí 1944
69. blað
íslandsljéð
flntt á þjóðhátíðinni á Hrafnseyri
17. júní 1944.
í dag eigurn vér það, sem dýrast er
og dýrmœtast hverri þjóð.
Hvers íslendings mál af sjálfu sér
er söngur og íslands Ijóð.
Og aldrei var fáninn fegri en hér
né fegurri bær og slóð.
Sjá! Ríkið er þitt, og allt þú átt,
sem augað i Ijóma sér.
Sjálft þokuloftið er hreint og hátt
og hátíð um tún og ver.
Nú heyrir þú íslands hjartaslátt
frá hjartanu í sjálfum þér.
Þótt hlíðin sé ber með horn og skörð
og hrjóstur við garð og tún,
þá elskar þú dal og fjall og fjörð
og fjörur og klettabrún.
Þitt óðal, þín höll er íslenzk jörð,
og engin er því sem hún.
Og gull er í sandi og gull í mó,
ef grœðir þín iðjuhönd.
Og auður úr breiðum, bláum sjó
er borinn að frjálsri strönd.
Hér auðgast sú þjóð, sem þrek á nóg
og þekkir sín óskalönd.
Og svið er hér fyrir sanna menn
og samboðið vaskri þjóð.
Hér fóstraðist táp og frelsi í senn
við fornsögn og hetjuljóð.
Hér lifði það fólk og lifir enn,
sem lífvörð um andann stóð.
Nú finnst þér ei vandi að velja þér
þinn veg eða sigurskeið[.
Nú sérðu, hvar nauðsyn íslands er,
sem atorku þinnar beið.
Og hvað, sem þitt land til heilla ber,
er hamingja þín um leið.
Er brýnir þú plóg og strengir stög
og stendur í vinnuher,
þá verði þar jafnan lífs þíns lög,
sem land þitt og tunga er.
Þá finnur þú íslands æðaslög
hið innra með sjálfum þér.
í hillingum bíður ísland enn
með ögur og núp og sand.'
Það leggur með draum og sögn í senn
á sál þína tryggðaband.
Og nú er það vort að vera menn
og verðskulda þetta land.
GUÐMUNDUR INGI KRISTJÁNSSON.
veganna, þannig, að vegni ein-
um þeirra mun ver en öðrum
um skeið, fái hann hjálp frá
þeim, sem betur gengur.
Því miður verður það ekki
sagt, að tveir aðrir helztu stjórn-
málaflokkar landsins, Sjálf-
stæðisflokkurinn og Sósíalista-
flokkurinn, vinni á þeim grund-
velli, að menn eigi sem mest
undir sjálfum sér og sem minnst
undir öðrum. Sjálfstæðisflokk-
urinn vill að atvinnureksturinn
sé rekinn af nokkrum stóriðju-
höldum, landbúnaðurinn í
Korpúlfsstaðastíl, sjávarútveg-
urinn í Kveldúlfsstíl og verzlun-
in í Björns Ólafssonar stíl.
Þannig myndi meginþorri
landsmanna eiga allt sitt undir
öðrum. Sósíalistaflokkurinn vill
að öll atvinnufyrirtæki séu rek-
in af ríkinu og myndi það verða
lítil önnur breyting frá fyrir-
komulagi Sjálfstæðisflokksins
en sú, að ríkisforstjórarnir
kæmu í stað Korpúlfsstaðabónd-
ans, Kveldúlfsforstjórans og
Björns Ólafssonar. Allur al-
menningur ætti eftir sem áður
nær allt sitt undir öðrum, en lít-
ið undir sjálfum sér.
Þannig stefna tveir af áhrifa-
mestu stjórnmálaflokkunum að
því að gera allan meginþorra
landsmanna að hjúalýð, á-
byrgðarlausum og kröfuhörðum.
Þannig vinna þeir að því, að all-
ur fjöldinn eigi sem minnst und-
ir sjálfum sér, en sem mest und-
ir öðrum.
í brjóstum hvers einasta
manns blundar sú heilbrigða
þrá að verða sjálfs síns ráðandi,
þurfa að vera sem minst öðrum
háður, hafa nóg fyrir sig og sína,
vera sjálfstæður bjargálnamað-
ur. Reynzlan hefir líka sannað
það kynslóð fram af kynslóð, að
menn njóta sín bezt, þegar þeir
búa við slík skilyrði. Alveg eins
og slíkt andlegt og efnalegt
frelsi er nauðsynlegt þjóðunum,
er það nauðsynlegt einstakl-
ingnum. Ef hið endurreista ís-
lenzka þjóðveldi vill blómgast
og dafna, verður það að veita
þegnum sínum slíkt frelsi. Þjóð,
sem bindur meginþorra þegna
sinna á klafa stóratvinnurek-
enda eða kaupstreitufélaga,
verður aldrei lengi sjálfstæð.
Þjóð, sem skiptist í auðkónga
eða ríkisforstjóra annars vegar
og öreiga hins vegar, verður
aldrei lengi frjáls. Þjóð, sem læt-
ur meginhluta þegna sinna eiga
mest undir öðrum, en lítið und-
ir sjálfum sér, glatar frelsinu
fyrr en síðar. Hamingja hverrnr
þjóðar byggist á sjálfstæðum
bjargálnamönnum. Þeir þurfa
að verða sem allra flestir og þeir
verða það, ef þeirri stefnu verð-
ur fylgt í vaxandi mæli, að menn
eigi sem mest undir sjálfum sér,
en sem minnst undir öðrum.
Þ. Þ.
Bókabálknr
BRAZILÍUFARARNIR.
Vestur í einu miðfylki Kanada
er lítill bær, sem heitir Elfros.
Hann stendur við vötn, sem
Quill Lakes nefnast.Þar býr einn
af afkastamestu rithöfundum ís-
lendinga, öldungurinn Jóhann
Magnús Bjarnason.
Fyrir tveim árum hóf bóka-
útgáfan Edda heildarútgáfu á
ritum Jóhanns Magnúsar. Kom
fyrst út önnur deild safnsins í
tveim stórum bindum, sem var
sagan í Rauðárdalnum. Síðan
hefir nokkurt hlé prðið á útgáfu
ritsafnsins, þar til nú fyrir
skömmu, að þriðja bindið, Brazi-
líufararnir, kom á markaðinn.
Er það ein þekktasta og vinsæl-
asta saga hans. Annað þekktasta
verk hans, Eiríkur Hansson, er
verður fjórða bindi ritsafnsins»
á að koma út eftir nokkra mán-
uði.
Allar bækur Jóhanns Magnús-
ar segja frá íslendingum á hinni
miklu Vestmörk, lífi þeirra, bar-
áttu og ævintýrum. Gerist oft
margt á þeim leiðum, og munu
ekki aðrar bækur hafa verið
meir eftirsóttar til lesturs af ís-
lenzkri alþýðu, ekki sízt ungling-
um, en hinar beztu sögur Jó-
hanns Magnúsar. Er margt sem
því veldur. — Frásögnin er létt
og leikandi, viðburðirnir margir
og áhrifamiklir, atburðarásin ör
og söguhetjurnar sérkennilegt
fólk, sem ekki gleymist. En undir
slær hið heita hjarta íslendings-
ins, sem í sjötíu ár hefir dvalizt
fjarri ættjörð sinni, og hvergi er
frásagnargleði hans jafnaugljós
og þegar hann segir frá dáðum
landans meðal stórþjóðanna.
Jóhann Magnús Bjarnason er
nú sjötíu og sjö ára gamall. En
aldurinn hefir þó engan veginn
myndað djúp milli skáldsins í
Elfros og íslenzks æskulýðs. ítök
hans í hugum unga fólksins á
íslandi munu þvert á móti auk-
ast drjúpum við þessa nýju út-
gáfu.
VIÐ BABYLONS FLJÓT.
Gegnum háreysti fimm ára
styrjaldar hafa raddir tveggja
norrænna manna hljómað svo
snjallt, að lengi verður munað.
Þessir menn eru norska skáldið
Nordahl Grieg og danski prest-
urinn Kaj Munk. Báðir eru þeir
fallnir i valinn, en báðir lifa í
vitund þjóða sinna og allra
frjálshuga manna á Norðurlönd-
um.
Kaj Munk er íslendingum
nokkuð kunnur sem rithöfund-
ur. Orðið hefir verið sýnt á veg-
um Leikfélags Reykjavíkur, og
Niels Ebbesen hefir oft sinnis
verið leikinn i útvarp og er fyrir
skömmu kominn út á vegum
frjálsra Dana á íslandi í þýð-
ingu Jóns Eyþórssonar. Nú í vik-
unni kom svo út ný bók eftir
Kaj Munk 1 íslenzkri þýðingu.
Er það predikanasafn, Við
Babýlons fljót, gefið út af bóka-
gerðinni Lilju í Reykjavík. Þýð-
inguna hefir séra Sigurbjörn
Einarsson leyst af hendi nema
hvað ein predikunin er þýdd af
Þorsteini Ö. Stephensen. For-
mála að bókinni hefir séra
Bjarni Jónsson skrifað.
Predikanir þessar komu út í
bókarformi í Danmörku árið
1941, en voru gerðar upptækar
og endurprentaðar í Argentínu.
Nefndist sú bók Ved Babylons
Flodes og er það hún, er hér
liggur fyrir í íslenzkri þýðingu,
að viðbættum þrem frægum
ræðum Munks, er hann flutti
síðar.
Kaj Munk var áhrifamikill
kennimaður og, fyrirleit hik og
hálfvelgju. Er honum vel lýst
með þessum orðum úr einni
predikun hans. „Hvað hefir hinn
blauði og varkári að gera með
sannleika? Látum hann fá hæg-
indi til þess að hvílast á.“ Sjálf-
ur kaus hann stríðið og barátt-
una og féll á þeim vettvangi sem
hin glæsilegasta hetja dönsku
þjóðarinnar á tuttugustu öld.
Þýðing séra Sigurbjarnar Ein-
arssonar er vel af hendi leyst.
Krafturinn í orðum Kaj Munks
hefir furðu lítið dofnað í þýð-
ingunni, svo mikiö vandaverk,
sem hún hefir að sjálfsögðu
verið.
SORRELL OG SONUR,
Warwick Deeping heitir kunn-
ur og mjög afkastamikill brezk-
ur rithöfunaur. Hann fæddist
árið 1877 í bænum Southend í
héraðinu Essex á Englandi.
Hann gekk menntaveginn, nam
við háskólann að Cambridge og
varð læknir ungur að aldri.
Hann hóf rithöfundarferil sinn
strax í æsku, og þess varð
skammt að bíða, að hann hyrfi
frá læknisstarfinu, en helgaði
sig - einvörðungu bókmennta-
störfum. — Hann barðist á
Gallipoli, í Egyptalandi og á
Frakklandi í heimsstyrjöldinni
fyrri.
Bækur Deepings hafa verið
þýddar á margar tungur, en til
skamms tíma mun engin bóka
hans hafa verið til á íslenzku.
En nú er ein hin kunnasta bók
hans, Sorrell og sonur, komin
út á vegum BóKaútgáfu Guðjóns
Ólafur Jóhann Sigurðsson
fann köllun sína óvenjulega
ungur. Hann var aðeins rösk-
lega 15 ára, þegar hann sendi
fyrstu bók sína á markaðinn, og
um það leyti, sem hann varð 18
ára, var hann orðinn höfundur
þriggja bóka. Þessi bernskuverk
hans vöktu góðar vonir um, að
hér væri rithöfundarefni að
vaxa úr grasi. Og hann hefir
ekki látið þær vonir manna
verða sér til skammar. — Að
vísu var fjórða bók hans, skáld-
sagan, „Liggur vegurinn þang-
að?“ (1940), allmjög misheppn-
að skáldverk, og hlaut hinn ungi
höíundur þunga dóma fyrir
hana, enda var meira kapp lagt
á að draga það fram i dagsljósið,
sem verða mátti honum til á-
fellis heldur en þau óræku merki
aukins þroska og þekkingar, sem
á sögunni voru, þrátt fyrir hitt,
sem miður var. — Næsta bók
hans, s.másagnasafnið „Kvistir
í altarinu" (1942), þaggaði niður
óánægj uraddirnar og hrak-
spárnar, .sem hinn kaldi- gustur
ómildra dóma hafði þyrlað upp
fyrir tveimur árum. Mun það
hafa verið einróma álit ritdóm-
ara og annarra skynbærra
manna, að sú bók hefði að
geyma sögur, sem úrvalssafn ís-
lenzkra skáldsagna væri full-
sæmt af.
Og nú heldur Ólafur Jóhann
hálfþrítugur upp á tíu ára rit-
höfundarafmæli sitt með því að
gefa íslenzkum bókmenntum
nýja skáldsögu, mikla að vöxt-
um og gæðum.
,Fjallið og draumurinn“ er að
uppistöðu lýsing á fólki í einni
afskekktri sveit. Ekki er hér þó
um sveitalífslýsingu að ræða í
venjulegri merkingu þess orðs.
Öllu fremur þroskasaga ungrar
stúlku frá sjö ára aldri fram-
undir tvítugt. Herdís Her-
mannsdóttir, en svo heitir sögu-
’hetjan, elst upp hjá öldruðum,
hjartagóðum en fátækum hjón-
um. Kjarngott viðurværi og dag-
leg störf sveitaheímilins ’ veita
henni mikinn líkamlegan þroska.
og táp. En hún er draumlynd
og fer einförum í hugarheimi
sínum. Þegar sóknarpresturinn
efnir til unglingaskóla á heim-
ili sínu leggja fósturforeldrar
hennar hart að sér til þess að
gefa henni kost á þeirri mennt-
un, er þau vita, að hún þráir.
En þá líður ekki á löngu áður
en ástin tekur í taumana, og
bóknámið fer út um þúfur. Hún
trúlofast einum piltinum, sem
er að námi með henni, syni
„sveitarskáldsins", fátæks
bónda, og þau „segja sig úr
skóla“. Pilturinn er greindur og
hagmæltur, sem faðir hans, en
ístöðulítill draumóramaður.
Lýkur svo bókinni,' þegar þau
eru að hefja búskap á einu kot-
inu í sveitinni.
Margar fleiri persónur koma
að sjálfsögðu við sögu heldur en
Ó. Guðjónssonar, þýdd af Helga
Sæmundssyni blaðamanni. Önn-
ur bók eftir Deeping mun og
væntanleg í íslenzkri þýðingu.
Þetta er saga tveggja feðga,
Stefáns Sorrels og Kristófers
sonar hans. Stefán er einn
þeirra manna, sem heimsstyrj-
öldin fyrri sleit frá sínum fyrri
rótum.
En með þrautseigju og dugn-
aði auðnast honum eftir mikla
baráttu og margar raunir að ná
hinu þráða takmarki og gefa
syni sínum kost á því að njóta
góðrar menntunar og skapa
honum glæsilega framtíð.
Kristófer er orðinn frægur
læknir í sögulok, og faðir hans
lifir það, að kærustu draumar
hans rætist.
Þýðing Helga Sæmundssonar á
þessari skáldsögu Deepings er
liðlega af hendi leyst. J. H.
þær, sem hér hefir verið aðeins
minnzt á. Eru þær yfirleitt skýrt
dregnar, og flestar eftirminni-
legar. — Benda mætti þó á staði,
sem efni eru í ásteytingarsteina
og hneykslunarhellur siðavönd-
um lesendum, og hefði sögunni
jafnvel verið gróði að því, að
þeim hefði verið kippt burt. En
Ólajur Jóh. Sigurðsson
ekki er vert að gera ráð fyrir,
að það verði til þess að loka aug-
um fólks fyrir ágæti sögunnar í
heild.
ívaf sögunnar er heillandi,
náttúrulýsingar, veðurfars og
hughrifa. Sú ljóðræna fegurð,
sem birtist í þeim lýsingum,
mun sumstaðar að sínu leyti
ekki standa langt að baki því
bezta í íslenzkum bókmenntum
— svo að ekki sé sterkar kveðið
að orði. En svo hugleikið virðist
höfundi þetta viðfangsefni, að
lesandanum getur jafnvel fund-
izt það teygja um of úr sögunni
meö köflum.
Ólafur Jóhann er búinn að
heyja sér svo mikinn orðaforða,
að undrum sætir. *En líkast er
því sem fögnuður hans yfir þeim
góða árangri iðju sinnar svífi
svo á hann annað veifið, að
hann gætir ekki nægilegs hófs í
notkun fágætra orða. Gerir það
stílinn, sem annars er líðandi
Ijóðrænn og skemmtilegur,
nokkuð hrökkóttan. Það er
raunar merkur þáttur í verka-
hring rithöfundanna að halda
við líði gömlum, góðum orðum,
sem tekið er að fyrnast yfir, en
svo rækja þeir bezt það hlutverk
sitt, að þeir hafi þar á fulla hóf-
semd.
Hér hefir stuttlega verið drep-
ið á nokkur atriði nýjustu skáld-
sögu Ólafs Jóh. Sigurðssonar.
Vitaskuld er margt ósagt bæði
af lcostum hennar og göllum og
verður að láta lesendum eftir að
leita að hvorutveggja í sögunni
sjálfri. En hverjar skoðanir, sem
hver lesandi um sig kann að
hafa á einstökum atriðum sög-
unnar, getur þó trauðla farið
neina á einn veg um dóma
manna á verkinu 'í heild: Það
skipar höfundi sínum á bekk
(Framh. á 4. siðu)
„Fjallið og draumurmn“
Ný bók eitir Ólaf Jóhann Sigurðsson
Rétt fyrir páskana í vor kom úr sjötta bók Ólafs Jóh.
Sigurðssonar rithöfundar, skáldsagan „Fjallið og draum-
urinn“. Eru í ár liðin 10 ár síðan fyrsta bók hans kom út,
og er hann þó ekki nema hálfþrítugur að aldri. — Ól. Jóh.
Sig. fékk í fyrra utanfararstyrk, og dvaldi hann um miss-
eris skeið í New York. Stundaði hann bókmenntanám í
Columbía-háskólanum og kynnti sér strauma og stefnur í
nútímabókmenntum eftir föngum. — Búið er að þýða
nokkrar smásögur Ólafs á ensku og munu þær birtast í
íímariíum vestra innan skamms.