Tíminn - 25.07.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 oK 4373.
APGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
Reykjavík, þriðjudagiiin 25. jiilí 1944
72. blað
Erlent yfirlit;
Upþreisnín
gegn Hííler
Fregnir eru enn mjög óljósar
um banatilræðið við Hitler síð-
astl. fimmtudag, en ljóst virð-
ist samt á öllu, að um allvíð-
tæka uppreisn hershöfðingjanna
hafi verið að ræða. Markmið
þeirra virðist hafa verið að ,ráða
Hitler af dögum og ná síðan
völdunum í sínar hendur. Bana-
tilræðið misheppnaðist og Hitler
og félagar hans urðu fyrri til í
þeirri viðureign, sem á eftir fór,
a. m. k. í fyrstu lotu. Eitt fyrsta
verk þeirra var að koma á svo
ströngu fréttaeftirliti, að ekkert
hefir vitnazt með vissu um til-
drög og gang uppreisnarinnar
eða hvernig nú er raunverulega
högum háttað í Þýzkalandi.
Sprengjunni, sem átti að ráða
Hitler af dögum, hafði verið
kömið fyrir' í lesstofu hans í
Berchtesgaden, en þar var hann
staddur, ásamt herráði sínu og
beið komu Mussolinis. Sprengj-
unni mun sennilega hafa verið
ætlað að tortíma þeim báðum.
En það varð þejm til lífs, að
sprengjan sprakk fyrr en til var
ætlazt eða rétt áður en Musso-
lini kom. Hitler fékk aðeins
nokkrar skeinur og örlítinn snert
af heilahristing, en var samt
nógu hress; til að taka á móti
Mussolini, er hann kom skömmu
seinna, og síðar um daginn f lutti
hann fimm mínútna ávarp til
þýzku þjóðarinnar. Hann sagði
þar, að lítil herforingjaklíka
hefði.ætlað að ráða sig af dögum
og lofaði hann.henni heldur en
ekki tortímingu. Nokkrir af
hershöfðingjunum, sem með
Hitler voru, særðust alvarlega,
er sprengjan sprakk, m. a. Jodl,
helzti herráðunautur hans.
Næstu klst. háðu hershöfð-
ingjarmr og nazistaforingjarnir
keppni upp á líf og dauða um
völdin í Þýzkalandi. í þeirri
keppni hafa nazistarnir nú
unnið, a. m. k. fyrst um sinn.
Tilræðismaðurinn, hershöfðing-
inn Stauffenberg greifi, náðist
fljótlega og var tafarlaust skot-
inn. Hann hafði átt sæti í her-
ráði Hitlers um skeið og verið
handgenginn formanni herráðs-
(Framh. á 4. síðu)
Seínustu fréttir
Sókn Rússa nær nú til allrar
víglínunnar frá Peipusvatni til
Karpatafjalla. Þeir háfa tekið
borgirnar Pskov og Ostrov nyrst
á þessum vígstöðvum, sækja
þaðan inn í Lettland og eru
komnir þar að landamærum
Eistlands. Sunnar sækja þeir
inn í Lettland meðfram járn-
brautinni frá Dvinsk, en þá borg
hafa þeir umkringt og eru
komnir alllangt framhjá henni.
í Lithauen eru þeir í þann veg-
inn að umkringja Kaunas. Þá
hafa þeir tekið Augustow, 12 km.
frá landamærum Austur-Prúss-
lands. Sunnar á vígstöðvunum
er þess talið skammt að bíða, að
þeir taki Bialystok og Brest-
Litovsk. Enn sunnar hafa þeir
tekið Chelm og eru komnir inn
í Lublin. Syðst á þessari víglínu
hafa þeir farið fram hjá Lwow,
sem er nú umkringd, í áttina til
Jaraslav.
f Normandí hafa stórrigningar
dregið úr bardögum. Banda-
menn hafa þó héldur bætt að-
stöðu sína.
Á ítalíu heldur sókn Banda-
manna áfram. Þelr hafa tekið
Pisa og nálgast óðum Florenz,
sem Þjóðverjar hafa lýst óvíg-
girta borg. Orustan um gotnesku
línuna svokölluðu er í þann veg-
inn að hefjast.
Þýzkaland hefir áldrei orðið
fyrir meiri loftárásum í 1 viku
(Framh. á 4. síðu)
Fyrsta íslenzka
söngdrápan
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
tónskald
í þessari viku mun koma út
á vegum Bókaútgáfunnar Norðri
á Akureyri fyrsta söngdrápa
(óratóríó), sem íslenzkt tón-
skáld hefir samið. Það er Björg-
vin Guðmundsson tónskáld á
Akureyri, sem hefir samið söng-
drápuna. Hún er samin við
ljóðaflokk Guðmundar Guð-
mundssonar skálds „Friður á
jörðu".
Söngdrápan er útsett fyrir
blandaðar raddn* með pianó-
undirleik. Hún er í fjórum þátt-
um og er mikið verk eins og
marka má á því, að bókin er
176 bls. í stóru broti. Mynda-
mótin af nótunum eru gerð í
Bretlandi og bókin er prentuð
þar. Hún kemur út samtímis á
íslandi og í Bretlandi og Banda-
ríkjunum. Arthur Gook á Akur-
eyri hefir þýtt textann, ljóð
Guðmndar, á ensku. -
Óratóríuformið, sem Björgvin
hefir hér valið sér fyrstur ís-
lenzkra tónskálda, er af mörgum
talið stórfenglegast allrar tón-
rænnar framsetningar. Óratór-
ían er svipuð óperunni á dálítið
svipaðan hátt og saga er hlið-
stæð leikriti. Þar sem óperan
hefir hlotið nafnið söngleikur
gæti óratorían hlotið nafnið
söngsaga og þó öllu heldur söng-
drápa. Þessa samlíkingu má þó
ekki taka of bókstaflega. Það
ætti eigi að þurfa að efa, að
söngelska menn mun yfirleitt
fýsa að sjá og heyra, hvernig
Björgvini hefir tekizt þetta sér-
stæða og merkilega byrjafida-
verk í íslenzkri tónmennt.
Ellefu nýjír íþrótta-
kennarar
íþróttakennaraskólanum á
Laugarvatni lauk 30. f. m. EU-
efu íþróttakennarar luku
prófi, en auk þeirra voru í
skólanum tveir óreglulegir
nemendur hluta úr árinu. Um
skólavist næsta vetur hafa
sótt rúmlega 30 nemendur,
en aðeins verður hægt að
veita 10—12 móttöku. Sézt á
þessu, að það er orðin brýn
þörf að bæta úr húsnæði
skólans, enda er vöntun í-
þróttakennara víða tilfinnan-
Ieg.
íþróttakennararnir, sem út-
skrifuðust að þessu sinni, eru:
Björn Magnússon, Norður-Múla-
sýslu, Botild Juul, ísafirði, Guð-
jón Sigurjónsson, Hafnar-
firði, Halldór Jóhannsson, Eyja-
firði, Haraldur Sigurðsson, Eyja-
firði, Joakim Pálsson, Reykja-
vík, Karl Guðmundsson, Reykja-
vík, Kristján Kristjánsson,
Dalasýslu, Ólöf Jónsdóttir,
Norður-Þingeyjarsýslu, Sverrir
Magnússon, Akureyri og Þor-
gerður Jónsdóttir, Hafnarfirði.
Skólastjóri og aðalkennari
var Björn Jakobsson, en aðrir
kennarar voru Ólafur Briem
(íslenzku), Bjarni Bjarnason
(Framh. a 4. síðu)
Viðtal vid Árna G. Eylands framkvæmdastj.s
Helmingi meiri eftirspurn um
búvélar es hæot ir li lillndi
Verðlag á buvélum miklu lægra en í fyrra
Árni G. Eylands framkvæmdastjóri búnaðardeildar S. í. S. er
nýkominn til bæjarins úr ferðalagi norðanlands. Hann flutti er-
indi um notkun búvéla á búvélasýningunni, er haldin var að
Þingeyrum, en aðalerindi hans norður var að koma af stað vinnu
með jarðýtu vélasjóðs að Hólum í Hjaltadal. Tíminn átti viðtal
við Árna, þegar hann kom úr ferðalaginu, bæði um starf hans
nyrðra og um verzlun með búvélar, en Árni hefir tvímælalaust
mesta reynzlu allra hérlendra manna í þeim málum.
Fer hér á eftir viðtalið við Árna:
— Jarðýta vélasjóðs var flutt
norðurað Hólum í þeim tilgangi,
segir Árni, að lagfæra farveg
Hjaltadalsár, en hún hefir á
seinni árum breytt sér svo, að
eigi er anríað sýnna en að hún
eyðileggi mestallar Hólaengjar
og mikið af nýræktartúnum
staðarins, ef ekki verður að gert.
Alþingi hefir veitt fé til að híaða
fyrir ána, en það má heita ó-
framkvæmanlegt verk nú, nema
með vélavinnu, vegna kostnaðar.
Þess vegna er gripið til þess ráðs,
að nota jarðýtuna til að grafa
upp farveg árinnar og lagfæra
hann með það fyrir augum, að
varizt verði ágangi hennar. Enn-
fremur mun jarðýtan verða not-
uð til að gera iþróttavöll.
Þessi jarðýta, sem nú er notuð
á Hólum, er eina jarðýtan, sem
vélasjóður á, og er ein þeirra
þriggja, sem vélasjóður flutti
inn í fyrra. Einstakir menn
keyptu hinar tvær og auk þess
hefir vegagerð ríkisins fengið
sér nokkrar jarðýtur.
— Hvað margar skurðgröfur
hefir vélasjóður nú í þjónustu
sinni?
— Vélasjóður á nú sex skurð-
gröfur, tvær þeirra vinna í Öl-
fusi, ein í Borgarnesi, ein í
Innra-Akraneshreppi, ein í
Svarfaðardal og ein i Staðar-
byggðarmýrum í Eyjafirði. Ný-
lega hefir tekizt að fá útflutn-
ingsleyfi frá Englandi fyrir
fimm skurðgröfum í viðbót og
eru þær væntanlegar til landsins
fyrir haustið. Ein þeirra mun
fara til ísafjarðar, önnur til
Norðfjarðar, þriðja verður not-
uð í Hrunamannahreppi og hin
fjórða í Þinginu í Húnavatns-
sýslu. Fimmtu skurðgröfunni er
enn óráðstafað.
Eftirspurnin eftir skurðgröf-
unum er ,svo mikil, að margir
aðilar, sem beðið hafa um skurð-
gröfur, verða að bíða eftir þeim
i mörg ár enn, þótt iluttar verði
inn 5—6 skurðgröfur árlega.
Á öllum þeim stöðum, þar sem
skurðgröfurnar eru nú að verki,
er um fleiri ara vinnu að ræða,
enda er það svo, að þar sem slík-
Vél er byrjuð að vinna, hafa
bændur fullan hug á'að sleppa
henni ekki úr byggðarlaginu aft-
ur, heldur láta hana vinna að
nýjum verkefnum, sem bíða úr-
lausnar.
— Hvernig gengur að full-
nægja eftirspurn bænda um bú-
vélar?^
— Fyrir stríðið var eftirspurn-
inni eftir búvélum jafnan full-
nægt, en hún var þá minni en
skyldi og mun efnahagur bænda
hafa ráðið þar mestu um. Fyrstu
stríðsárin óx eftirspurnin ekki,
og erfiðleikar við innflutning
búvéla voru þá verulegir, vegna
truflana á viðskiptum. Siðustu
tvö árin hefir eftirspurnin auk-
izt stórlega og verið langtum
meiri en nokkuru sinni fyrr.
Þar veldur vafalaust mestu um
fólksskortur og hækkað kaup-
gjald, auk bætts efnahags
bænda. Því miður hefir ekki
tekizt að fullnægja þessari eftir-
spurn, sem betra en flest ann-
að skýrir viðhorf bændanna til
þeirra vandamála, er leysa þarf
á sviði landbúnaðarins. Sumar
vélar, sem bændur óska að
(Framh. á 4. siðu)
Hallar undan fæti
Adolf Hitler var sýnt banatilrœði síð-
astliðinn fimmtudag og er auðsýnt, að
um víðtœkt samsœri helztu hershöfð-
ingjanna hafi verið að rœða. Hitler
slapp og hann hefir tryggt sér völdin
áfram, a. m. k. fyrst um sinn. Þessi
upprgisn hersh' fðingjanna og stóðugir
ósigrar Þjóðverja á öllum vígstöðvun-
um, ýtir mjóg undir þá spádóma, að
nú sé tekið að halla undan fœti hins
þýzka einvalda.
Forsetaeíni í ijórða sinn
Margrét Pétursdóttír
á Egílssföðum látln
Frú Margrét Pétursdóttir á
Egilsstöðum, kona Jóns heitins
Bergssonar bónda þar og móð-
ir Þorsteins kaupfélagsstjóra
á Reyðarfirði og þeirra systkina,
andaðist í sjúkrahúsi Hvíta-
bandsins hér í bænum 16. þ. m.
Lík hennar var flutt austur með
Esju.
Margrét var mikil merkiskona.
Hennar mun nánar getið hér í
blaðinu síðar.
Heyskapurinn
Heyskapurinn hefir gengið á-
gætlega það, sem af er, og hafa
bændur náð inn ágætlega vel
verkuðum heyjum um allt land
seinasta hálfan mánuðinn.
Veðráttan hefir mátt heita hin
sama um land allt. Grassprett-
an hefir víðast verið nálægt
meðallagi, nema helzt á Norð-
austurlandi og í Skaftafellssýsl-
um. Þar byrjaði sláttur yfirleitt
nokkru seinna en annars staðaf
á landinu.
Roosevelt hefir verið kjórinn forsetaefni demokrata á flokksþingi þeirra,
sem-haldið var í Chigaco í seinustu viku. Varaforsetaefni var kjbrinn Tru-
man öldungadeildarmaður frá Missouri. Wallace, núverandi varaforseta,
mistóskt að ná endurkosningu. Truman er um sextugt, hefir verið öldunga-
deildarmaöur síðan 1930 og nýtur mikils álits meðaí þingmanna. Hér á
myndijvni sést Roosevelt, sem verður nú í kjöri í fjórða sinn, og Ernest
J. King, sem er yfirstjórnandi alls Bandarlkjaflotans.
Vélbátur sekkur
Það slys varð skammt undan
Horni siðastl. lagardagsmorgun,
að linuveiðarinn Jökull frá
Hafnarfirði sigldi á vélbátinn
Kolbrúnu frá Akureyri og sökk
Kolbrún um hálftíma eftir á-
reksturinn. Mannbjörg varð og
gátu skipverjar bjargað ein-
hverju af dóti sínu.
Skyggni var slæmt, þegar slys-
ið varð, og sáust skipin ekki
fyrr en syo seint, að tilraunir
til að a-fstýra slysinu mistókust.
Vb. Kolbrún var 57 smál. brúttó,
byggð 1912, endurbyggð 1928,
eign Leós Sigurðssonar útgerðar-
manns á Akureyri.
Á vtðavartgi
HVER ERU UMBÓTAMÁL
KOMMÚNISTA?
t í alllöngu bréfi til Tímans frá
Norðlendingi segir m. a.: „Ég
get játað það, að ég var einn
þeirra, sem fylgdi Sósíalista-
flokknum í seinustu kosningum.
Ég var þá óánægður með hina
flokkana. Mér fannst, að þeir
væru ekki nógu stórhuga og
framsæknir. Mér fannst þörf á
því, að það kæmi nýr umbóta-
kraftur inn í þingið. Sósíalista-
flokkurinn lofaði að beitast fyr-
ir margvíslegum framfaramál-
um á Alþingi og að stríðsgróð-
inn yrði tekinn í opinbera vörzlu
til að kosta framfarirnar. Hann
hét því líka að vinna að bættri
sambúð verkamanna og bænda
og koma á stjórnarsamvinnu
þessara stétta, en það hefir allt-
af verið skoðun mín, að þessar
stéttir ættu að vinna saman.
Af þessum og fleiri ástæðum
fanst mér rétt að Sósíalista-
flokkurinn fengi að reyna sig.
En- hver hefir svo reynslan
orðið? Hvar eru stóru fram-
faramálin, sem Sósíalistaflokk-
urinn hefir barizt fyrir á þing-
inu? Hefir hann barizt fyrir efl-
ingu og endurnýjun skipastóls-
ins? Jú, hann bar fram tillögu
um fjárveitingu í þessu skyni
á seinasta þingi, en teknanna
skyldi aflað. með því að hækka
tollaupphæð fjárlaganna, og
jafnhliða þóttist hann svo berj-
ast fyrir afnámi tollanna. Hefir
hann barizt fyrir auknum fram-
lögum til stórfelldrar ræktunar,
þótt hann sé alltaf að tala um
úreltar vinnuaðferðir bænda?
Jú, hann hefir látið Kristinn
Andrésson lý^a yfir því, að nú-
gildandi jarðræktarlög séu
„nægileg 10 ára áætlun" fyrir
landbúnaðinn. Hefir hann bar-
izt fyrir stórfelldum rafvirkiun-
um? Jú, hann hefir látið Áka
Jakobsson lýsa yfir því, að
„dreifbýlið íslenzka óg almenn
rafmagnsnotkun séu ósamrým-
anlegar andstæður". Og hefir
hann svo barizt fyrir því að
stríðsgróðinn yrði þjóðareign?
Jú, hann hjálpaði íhaldinu til
að fella úr dýrtíðarlögunum
1943 ákvæðið um afnám skatt-
fríðinda hjá stórgróðafélögum
og svo hefir hann verið að káka
með eignaaukaskattsfrv, sem
ekki aflaði ríkissjóði meira en
um 10—15 milj. kr. tekna!
Svona gæti ég talið lengi til
að lýsa vonbrigðum mínum. Þó
hefir mér fallið það einna verst,
að sjá hvernig þessi flokkur
reynir að rægja bændur og
verkamenn sundur með ósvífn-
um og tilefnislausum árásum á
bændur og samtök þeirra.
Ef þessi orð mín skyldu koma
á prenti og Einar Olgeirsson og
Sigfús Sigurhjartarson hefðu
við þau að athuga, þá skora ég
fyrst og fremst á þá að nefna
umbótamálin, sem þeir hafa
barizt fyrir á þinginu, því að
sjaldan sýnist mér hafa örlað
minna á umbótaviðleitni í þing-
inu en síðan kommúnistar fóru
að setja svipmót á það". •
TJTSVÖRIN OG STJÓRNIN
Á BÆNUM. »
Morgunblaðið "er alltaf að
tönnlast á því, að Framsóknar-
menn hafi komið hér á hærri
sköttum en dæmi þekkist til
annars staðar. Vitanlega er það
staðhæfing alveg út I bláinn, að
hér séu hærri ríkisskattar en
annars staðar, enda vafalaust
fjarri öllum sanni. En hitt er
lafnframt vafalaust, að hér eru
hærri útsvör en dæmi þekkjast
til annars staðar. Útsvörin á lág-
tekju- og miðlungstekjumönn-
um eru hér líka margfallt hærri
en ríkisskattarnir og langsam-
lega tilfinnanlegasta skatta-
byrðin.
Og hvers vegna eru útsvörin
há? Eingöngu vegna illrar
stjórnar á Reykjavíkurbæ. Ef
hér væri jafnað niður hlutfalls-
(Vxamh. a 4. slðu)