Tíminn - 15.08.1944, Blaðsíða 1

í
Aukablað
TÓiliWX. lirigjndagiiiii 15. ágást 1944
Aukablað
Gudjón F. Teítsson:
Fjármíi ig IIIhsIhi irygg
í nágrannalöndum vorum
standa fyrir dyrum miklar þjóð-
félagslegar breytingar. Ekki til
að gefa fjármagni fárra ein-
staklinga meira vald en áður yf-
ir almenningi, heldur til hins að
jafna kjör manna og efla frelsi,
jafnrétti og bræðralag, sam-
kvæmt kjörorðum lýðræðissinn-
aðra manna síðan á dögum
stj órnbyltingarinnar miklu í
Frakklandi seint á 18. öld.
Fyrir þúsund árum voru ís-
lendingar á undan nágranna-
og frændþjóðum sínum um fé-
lagslega skipan og menningu. En
fyrir nálega 7 öldum síðan glat-
aðist sjálfstæðið, og þjóðin
komst um margra kynslóða
skeið í hina hörmulegustu nið-
urlægingu sakir kúgunar af
völdum erlendrar stjórnar.
Sjálfstæðið hefir verið endur-
heimt smátt og smátt síðustu
áratugina, og innan fárra daga
eru vonir um, að hinn langþráði
draumur rætist, þjóðin öðlist
aftur fullt sjálfsforræði sinna
mála og endurreisi hið þúsund
ára gamla lýðveldi.
Söguleg fortíð leggur íslend-
ingum á herðar miklar skyldur
á þessum merku tímamótum, og
þessar skyldur eru í því fólgnar,
fyrst og fremst, að koma hér á
þjóðskipulagi í löggjöf og fram-
kvæmd, sem standi jafnfætis eða
framar því bezta, sem þekkist
með öðrum þjóðum. Um þetta
geta allir íslendingar verið sam-
mála. En menn greinir á um
leiðir að markinu. Sumir virðast
líta svo á, að hér sé þegar svþ
góð skipan mála, að lítilla breyt-
inga sé þörf. Nú skuli með
íhaldssemi viðhaldið hinu ríkj-
andi skiplagi. En meðan nokkrir
menn hugsa á þessa lund hér á
íslandi, er meðal annars að
skapast almenningsálit um eft-
irfaranda í voldugum nágranna-
ríkjum:
1. Að stórfelld misskipting
eigna eigi að hverfa.
2. Hráefnum og auðlindum
jarðar eigi að skipta sem jafn-
ast til hagsældar öllum mönn-
um.
3. Öll börn eigi að hafa jafn-
an rétt til menntunar.
4. Atvinna skuli tryggð öllum,
sem vilja vinna og geta unnið.
5. Sómasamlegt lífsuppeldi
skuli tryggt hverjum þeim, sem
innir af hendi hæfilegt starf.
6. Komið skuli á víðtækum
persónutryggingum fyrir alla, og
skulu þessar nefndar:
' a. Ellilaun við starfslok.
b. Atvinnuleysistrygging.
c. Vanhæfisbætur.
d. Ekknalaun.
e. Jarðarfararstyrkur.
f: Giftingarsty^’kur.
g. Sængurkonueyrir og styrk-
ur til kvenna eftir barns-
' burð.
h. Víðtæk heilsugæzla.
i. Ómagastyrkur.
S amanlmrlSui*.
Hugsandi menn hljóta að bera
nefnd dagskrármál annarra
þjóða saman við ástandið hér,
og verður það þá fyrst fyrir, að
misskipting eigna á milli lands-
manna hefir aldrei verið slík
sem nú. Þessi misskipting hefir
aukizt og margfaldazt einmitt
síðustu árin, styrjaldarárin. Ein-
staklingar og’ einstakar fjöl-
skyldur hafa grætt miljónir og
jafnvel tugi miljóna króna á
þessum árum, og er nefndur
gróði í mjög mörgum tilfellum
byggður á því, og því einu, að
hlutaðeigendur fengu fyrir op-
inbera fjármálastjórn að fara
með sparifé þjóðarinnar, það er
afrakstur af langri iðju og vara-
sjóð mikils hluta allra vinnandi
manna í landinu.
Heilbrigt hefði verið að láta
sparifjáreigendurna' verða að
einhverju leyti aðnjótandi hins
mikla arðs, sem því reyndist
samfara að nota fé þeirra. En sú
varð framkvæmdin hér, að á
sama tíma, sem spariféð marg-
faldaðist í höndum notenda,
voru vextir til hinna raunveru-
legu eigenda fjárins lækkaðir
niður í 2—3 af hundraði. Rang-
látast er þó, að það hefir verið
látið viðgangast, og sumpart
beinlínis verið að því stuðlað af
hálfú opinberra stjórnarvalda,
að umrætt stofnfé (sparifé), sem
til var fyrir stríð, yrði, meðfram
vegna arðgæfis síns, margfalt
verðminna en það áður var
gagnvart raunverulegum verð-
mætum.
Til að skýra ofangreint nokkru
nánar, vil ég taka eftirfarandi
dæmi: 500 menn höfðu fyrir
stríð með 15 ára starfi safnað
10 þús. kr. hver og ætlað til
byggingar lítillar íbúðar, sem þá
kostaði í kringum 20 þús. kr.
Nefnt sparifé, samtals 5 milj.
kr., stóð inni í banka, en bank-
inn hafði aftur lánað það 5
mönnum til einkaatvinnurekst-
urs. Lá féð bundið í tækjum,
fasteignum og rekstri þessara
aðila. Nú stendur dæmið þannig,
að umrætt sparifé, hvers af
hinum 500, er með vöxtum og
vaxtavöxtum orðið kringum kr.
11.600,00, ef það hefir ekki ver-
ið hreyft síðan í árslok 1941, en
byggingarkostnaður hefir sex-
faldazt frá því fyrir stríð, og
nægir því nefnd fjáreign tæp-
lega til að greiða 1/10 (einn tí-
unda hluta) af kostnaði við
byggingu íbúða, eins og nefnd-
ir höfðu hugsað sér að reisa. Áð-
ur var stofnfjáreignin (10 þús.
kr.) næg til að greiða helming
byggingarkostnaðarins, nú næg-
ir hún aðeins til að greiða 1/12.
En hvernig er þá farið fjárhag
5-menninganna, sem höfðu um-
rætt sparifé að láni? Honum er
þannig farið, að þeir hafa að
meðaltali ekki minna en sex-
faldað lánsféð á stríðsárunum,
og hafa þannig fengið sem eigin
fé 25 milj. kr., út á það að hafa
nefndar 5 milj. kr. að láni.
Enda þótt ofanritað dæmi sé
ekki miðað við ákveðna aðila,
hygg ég, að það sé fullkomlega
heimfæranlegt upp á íslenzkt
fjármálaástand. Ég hefi tekið
dæmi af mönnum, sem með
langri iðju hafa safnað fé til að
eignast sjálfir þak yfir höfuðið.
en engu síður má nefna sparifé
þeirra, sem á sama hátt hafa
safnað því, til að mæta elli, slys-
um, vanheilsu eða sem varasjóði
til menntunar barna sinna o. s.
frv.
Sjálfbjargarviðleitni sú, sem
liggur til grundvallar ofanrit-
uðum sparnaði, er lífsnauðsyn-
leg hverju þjóðfélagi, sem vel á
að farnast, og það er ein af
höfuðsyndum 1 opinberri fjár-
málastjórn, að hnekkja eða
eyöileggja nefnda sparnaðar-
og sjálfsbjargarviðleitni. Þegar
hið opinbera. tekur að sér og er
trúað fyrir sparaðri iðju, þá ber
því skylda til að varðveita verð-
gildi hennar, svo framarlega
sem þjóðarbúskapurinn leyfir
það. Og hér á íslandi hefir þjóð-
arbúskapurinn á stríðsárunum
sannarlega leyft það, að hið
spáraða verðgildi fyrri iðju væri
varðveitt og ávaxtað.
I
*
Siðferðisleí* krafa.
Mér er það ljóst, að umræddir
sparifjáreigendur eiga ekki lög-
mæta (juridiska) kröfu á not-
endur fjárins, á sama hátt eins
og þeir hefðu verið formlegir
hluthafar í þeim rekstri, þar sem
féð var eða er notað, en þeir eiga
fullkomlega siðferðislega kröfu
á notendur fjárins. Má minna á
það í þessu sambandi, að gangi
aðalatvinnuvegir landsmapna
illa,þá er hluthafaaðstaða spari-
fjáreigandans ósjaldan viður-
kennd með því að lækka gengi
hins ísl. gjaldmiðils gagnvart er-
lendum gjaldmiðli, og er mönn-
um enn í fersku minni slík
gengisbreyting, sem gerð var
hinn 4. apríl 1939.
Einu sinni var svo til ætlazt,
að allir seðlar væru gulltryggð-
ir, en fyrir* löngu er horfið frá
þessu vegna ónógs gullforða,
enda hefir því verið haldið fram,
að peningagengið yrði að byggj-
ast á gengi fasteigna og atvinnu-
tækja landsmanna með tilliti til
gengis framleiðslunnar til
lands og sjávar. Og vitanlega er
það alveg rétt, að þetta á að
tryggja gengi peninganna á
hverjum tíma. En hér hafa átt
sér stað stórkostlegar vanefndir
af hálfu þeirra, er þjóðarbúinu
hafa stjórnað, og skal aftur
vikið að hliðstæðu dæmi og áður.
Maður afhendir opinberri
peningastofnun fyrir stríð and-
virði hálfrar lítillar íbúðar, en
peningastofnunin framselur
aftur þetta verðmæti til annars
aðila, sem notar það til bygging-
ar. Ef fjáreigandinn hefði verið
raunverulegur hluthafi í bygg-
ingu lánþega, hefði hann hald-
ið áfram að eiga hjá notanda
fjárins andvirði hálfrar íbúðar
enda þótt gengi peninganna
hefði breytzt. En fyrir milli-
göngu hinnar opinberu peninga-
stofnunar verður fjáreigandinn
aðeins óbeinn hluthafi í bygg-
ingu notanda fjárins og afleið-
ingin verður sú, að hann á
nú aðeins 1/6 af andvirði
þess verðmætis, sem áður var
miðað við, 5/6 eru orðnir
eign lántakanda, * án sérstaks
tilverknaðar af hans hálfu.
Tökum annað dæmi. Maður
hafði fyrir stríð lagt til hliðar
verðmæti sparaðrar iðju í 20
ár, til þess að geta keypt sér
til svarandi iðju annarra manna
til umönnunar sér, ef . með
þyrfti, í 20 elliár. Fé þessa manns
stóð inni í banka, en bankinn
hafði aftur ráðstafað því, eins
og yfirleitt öllu sparifé, í fast-
eignir, tæki eða vörubirgðir. Hjá
notendum þessa fjár hefir það
á stríðsárunum borið mikinn
arð, og verðmætið, sem féð stóð
í, hefir í sjálfu sér margfaldazt í
verði til jafns við það, sem pen-
ingaverðið hefir rýrnað á móti
raunverulegum verðmætum. En
viðhorf þess, er upphaflega
skapaði þetta verðmæti, er nú
það, að hann getur ekki keypt
sér tilsvarandi iðju af öðrum
mönnum, eins og hann sjálfur
sparaði og fól hinu opinbera til
varðveizlu. Af 20 ára starfi hef-
ir raunverulega verið eyðilagt
fyrir nefndum manni 15 ára
starf, að því leyti sem hann
þarf að nota verðgildi hins spar-
aða til þess að kaupa sér fæði,
en allt að 17 ára starf hefir
verið eyðilagt fyrir honum, að
því leyti sem hann þarf verð-
mætið til þess að kaupa sér fyr-
ir húsnæði í nýju húsi.
Peiiingarnir og veðin.
Fæstir þeir, sem órétt hafa
þolað samkvæmt framanrituðu,
munu gera sér fulla grein fyrir
því, sem gerzt hefir. Þeir munu
álíta rás viðburðanna óviðráð-
anlega og jafnvel eðlilega. Gam-
all maður og gömul kona, sem
tapað hafa 4/5 af óeyddu 20 ára
starfi yfir í vasa annarra manna,
sakast ekki um orðinn hlut, af
því að þau álíta, að ufti forlög sé
að ræða, að þau álíta, að það sé
eðlilegt, að störf á liðna tíman-
um séu svona lítils virði í nú-
tíðinni. Hinn dularfulli pening-
ur, sem sleginn var til þess að
hjálpa fólki í lífsbaráttunni, en
ekki til að blekkja það og svíkja,
hefir villt umræddu fólki sýn.
En á það skal bent, að það voru
ekki peningar, sebi þetta fólk
skapaði með hinu óeydda starfi
sínu um 'fjölda ára. Aðeins
myntsláttu-mennirnir, og þeir
munu engir vera til á íslandi,
sköpuðu peninga með starfi
sínu.
Að því er sparifjáreigend-
urna snertir, þá fengu aðrir fyrir
milligöngu hins opinbera að-
stöðu til að nota þau varanleg
verðmæti, sem þeir sköpuðu.
Þessi verðmæti lágu bundin í
ræktun, í byggingum, í skipum,
í verksmiðjum og öðrum tækj-
um og mannvirkjum í landinu.
Starfandi fólk í öllum stéttum
til sjávar og sveita átti sinn
bátt í að skapa þessi verðmæti.
í upphafi hafði hið opinbera,
fyrir hönd sparifjáreigenda,
fullt veð í hinum raunverulegu
verðmætum, sem féð lá bundið
í, og þannig gerði hið opinbera
sig líklegt til að skila aftur hinu
raunverulega verðmæti, þegar
Dess yrði óskað. En nú hafa veð-
böndin verið leyst, og hið opin-
bera heldur ekki lengur veð-
unum, en býður upp á að skila
hinum raunverulegu eigendum
fjórða eða sjötta hluta af verð-
gildi veðanna. Þetta er það, sem
gerzt hefir.
llntmæli
fjjármálamaims.
Ég hefi nýlega heyrt valda-
mikinn fjármálamann halda því
fram með allmiklum myndug-
leik á fjölmennum fundi, að
ómögulegt væri að forða þeim,
er sparifé áttu fyrir stríð, frá
miklu fjárhagslegu tjóni, vegna
bess hváð sparifé þeirra hefði
verið mikið. En þetta eru al-
gerð falsrök, hliðstæð því, ef
fullyrt væri, að síður væri hægt
að láta 10 hestburði af heyi úr
fullri hlöðu en hálfri.
Peningarnir eru ekkert annað
en ávísun á þau raunverulegu
verðmæti, sem þjóðin á, en þau
hafa stórlega aukizt á sama
tíma, sem verðgildi peninganna
hefir rýrnað hin síðustu ár.
Sézt þetta bezt á því, að þjóðin
á nú innistandandi hjá erlend-
um bönkum hátt á 5. hundr.
milj.' kr., í stað skulda einna,
upp á nokkra tugi milj. kr., fyrir
stríð. Og^þrátt fyrir þessa fjár-
söfnun erlendis hafa raunveru-
leg verðmæti einnig aukizt mjög
verulega í landinu sjálfu, því að
nýbyggingar húsa, fiskiskipa úr
tré og ýmsar stórframkvæmdir,
svo sem hitaveita Reykjavíkur,
virkjun Laxár og Skeiðfoss,
stækkun Sogsvirkjunarinnar o.
fl., sem greitt hefir verið að
fullu út á við, nemur mun meira
en því, að verðmæti, sem eldri
eignir og tæki hafa fyrnzt á
styrjaldartímanum. Enda hefir
mörgum af hinum eldri eignum
verið mjög vel viðhaldið á
nefndum tíma.
Sami fjármálamaður og vitn-
að er til hér að framan hélt
bví fram, að eina leiðin til þess
að leiðrétta nokkuð það misrétti,
sem sparifjáreigendur hafa orð-
ið fyrir, væri sú, að vinna að
almennri niðurfærslu kaup-
gjalds og verðlags í landinu. En
ókostir nefndrar aðferðar eru
þessir: v
1. Á þennan hátt verður spari-
fjáreign, sem myndazt hefir á
skömmum tíma undanförnum,
fyrir litla vinnu og með ýmis-
konar æfintýralegu móti, jafn
rétthá gagnvart baktrygging-
unni, þjóðareignunum, eins og
sparifé þess, sem hefir safnað
bví með mikilli vinnu á heilli
starfsæfi. Og þar sem peninga-
veltan á stríðsárunum hefir auk-
izt stórum meir en nemur raun-
verulegri aukningu þjóðarauðs-
ins, er ekki hægt að endurreisa
hið rétta verðgildi gamalla
sparifjárinnistæðna á þennan
hátt.
2. í öðru lagi þarf allt af nokk-
ur hluti sparifjáreigenda. að
nota fé sitt árlega, og hefir hér
verið gerð ljós grein fyrir mis-
rétti því, sem það fólk verður
fyrir, er nú á ófriðarárunum og
meðan svipað ástand ríkir, þarf
að grípa til gamals sparifjár sér
til lífsframfæris.
3. í þriðja lagi er algerlega ó-
víst, hversu langan tíma það
tekur, eða hvort það tekst yfir-
leitt nokkurn tíma, með líkri
framvindu og við blasir, að
koma verðlagi í samt lag, eða
iafnvel í nánd við það, sem var
fyrir stríð. Þar koma til greina
atriði, sem vér íslendingar eig-
um erfitt með að ráða *við, svo
sem verðlagsbreytingar í helztu
viðskiptalöndum vorum o. fl.
Tvcimskonar
strfösgróði.
Stríðsgróði sá, sem safnazt
hefir hjá einstaklingum og fé-
lögum í landinu, er tvennskon-
ar. Annars vegar er gróði, sem
einkum hefir til orðið vegna við-
skipta við aðrar þjóðir. Hins
vegar er sá gróði, sem mynd-
azt hefir aðeins fyrir færslu á
gömlum eignum á milli lands-
manna sjálfra.
Ég skal ekki ræða nánar um
aann siðf erðislega grundvöll,
sem hin fyrrnefndi stríðsgróði
hvílir á, en aðeins segja það,
að sé hann réttlætanlegur,
3á byggist það á því einu, að
íslendingar séu svo fáir og fá-
tækir eftir margra alda kúgun,
að þeim veiti ekki af þessari
hlutarbót.
Síðar nefnd tegund stríðs-
gróða, sú sem byggist eingöngu
á millifærslu eigna á milli lands-
manna sjálfra, mun samt vera
fullt eins áberandi og hin. Og
flestir, sem hlotið hafa þennan
gróða, eru jafn ánægðir með
tilveruna og hinir. Ef þessir
menn væru aðspurðir, hvort þeir
teldu heiðarlegt að draga sér t.
d. 4/5 af varasjóðum nokkurra
gamalmenna, ekkna og munað-
arleysingja og gerast ríkir af,
mundu þeir yfirleitt bregðast
stórreiðir við og segja, að slíkt
fé vildu þeir aldrei hafa. En
svona er nú samt hinn gómsæti
stríðsgróði, sem menn tala um,
að töluverðu leyti til kominn.
Hér hefir átt sér stað hin stór-
kostlegasta fjárhagsbylting fyr-
ir- vanstjórn þjóðfélagsins. En
samkvæmt skilningi sumra
manna er þetta góð og heilbrigð
bylting. Bylting í rétta átt, að
gera hina ríku ríkari og fátæku
fátækari. Svona bylting er ekki
athugaverð. Hún er til að leggja
heilbrigðan grundvöll undir at-
vinnulífið 1 landinu!!
Aiiglýsmg
Taiidsbankans.
í beinu framhaldi af þessu
birtir svo Landsbankinn, hin
leiðandi stofnun í fjármálum
þjóðarinnar, heilsíðu auglýsing-
ar í næstum hverju tímariti og
ritlingi með fyrirsögninni:
„Græddur er geymdur eyrir“,
og áframhaldandi:
„Tryggið framtíð yðar og þjóð-
félagsins með því að spara sem
mest af tekjum yðar og ávaxta
spariféð í tryggum vaxtabréfum.
Þeim fjölgar stöðugt, sem not-
færa sér þau hlunnindi, sem
fólgin eru í því að ávaxta fé í 1.
flokks vaxtabréfum.
Bgnkavaxtabréf Landsbank-
ans hafa nú í meira ei] 40 ár ver-
ið viðurkennd ein bezta og
tryggasta eign, sem völ er á.
Bankavaxtabréf Landsbank-
ans eru tilvalin til tækifæris-
gjafa handa börnum og ungu
fólki, vegna þess að þau veita
gjafarmóttakandanum aukna
öryggistilfinningu og glæða
skilning hans á gildi peninga.
■ Bankavaxtabréf Landsbank-
ans- eru fyiftrliggjandi í stærð-
um allt niður í 100 kr.
Auk bankavaxtabréfa eru oft-
ast fáanleg önnur trygg vaxta-
bréf, útgefin af opinberum að-
ilum“.
Ég vil nú spyrja: Er hægt að
sýna öllu meira blygðunarleysi
og storka almenningi á öllu
frekari hátt en gert er í auglýs-
ingu þessari? Og ætlar þjóðin að
þola svona framkomu og svona
stjórn peningamálanna í fram-
tíðinni?
Ásakanir.
Sumum mönnum hættir við
að túlka það svo, að verkafólk
við sjávarsíðuna beri alla ábyrgð
á þeirri röskun verðlags og þar
með peningaverðgildis, sem átt
hefir sér stað í landinu. Öðrum
hættir við að skella sökinni að
verulegu leyti á sveitabændur.
Upp úr þessu koma svo þær
kenningar, að hefðu nefndir að-
ilar ekki krafizt hækkaðs kaups,
beint og óbeint, þá væri allt hér
í bezta lagi og jafnvægi. En
þetta eru kenningar, sem að
sumu leyti eru algerlega rang-
ar og að öðru leyti mjög at-
hugaverðar.
Það er t. d. kunnugt, að vísi-
talan var komin upp í 183 stig á
árinu 1942, áður en nokkrar
almennar grunnkaupshækkanir
áttu sér stað. Og þessi aukning
dýrtíðarinnar stafaði að veru-
legu leyti af verðhækkun er-
lendra vara.
En þá er komið að þeirn þátta-
skiptum í dýrtíðarmálunum hér
á landi, sem mestar deilur hafa
risið um. Þessi þáttaskipti eru
fólgin í grunnkaupshækkunum
og -fylgjandi verðhækkun inn-
lendra framleiðslvara, sem átti
sér stað haustið 1942.
Menn hafa kastað þungum
steinum að verkalýðnum í landi
fyrir að hefja umræddan leik
og knýja fram grunnkaups-
hækkanirnar, en mér finnst
verkamenn eiga mikla afsökun
í þessu efni, eins og _ég mun
leitazt við að sýna nánar fram á.
Félagslegt örygfgi
og skuldágreiðslur.
Þær umræður, sem fram fara
í nágrannalöndum vorum um
aukið félagslegt öryggi til handa
alþýðu manna eftir styrjöldina,
hafa vitanlega ekki farið alger-
lega' fram hjá alþýðu manna á
íslandi. Hún á líka sína drauma
um bætt kjör, bætt skipulag og
aukið öryggi. En ég hygg, að
fólki hér hafi þótt seinka alvar-
legum aðgerðum af hálfu stjórn-
ar þjóðarbúsins í þá átt að búa
almennt í haginn fyrir framtíð-
ina. Vil ég nefna hér nokkur
dænii, sem ég hygg, að sýni, að
Dessi óánægja íslenzkrar alþýðu
var ekki og er ekki með öllu á-
stæðulaus.
Vinnandi alþýða manna í
landinu hefir réttilega fundið,
að hin mikla eignaaukning
ijóðarbúsins á styrjaldartím-
anum, sem að er vikið hér að
framan, er í raun og veru sam-
eign ^llrar þjóðarinnar, en ekki
séreign tiltölulega fárra manna,
sem ákveðið geta eftir geðþótta
og duttlungum, hvernig með
skuli farið. Aln]enningur í land-
inu hefir því fljótlega, eftir að
efnahagur þjóðarbúsins fór
sýnilega að batna til muna, bú-
izt við að brydda færi á ráðstöf-
unum af hálfu stjórnar þjóðar-
búsins, sem tvímælalaust horfðu
til almenningsheilla og til þess
að tryggja almennt öryggi eftir
styrjöldina. Búizt var við því,
að sú gullvæga meginregla allra
sæmilegra búenda, að greiða upp
gamlar sfculdir og safna í sjóði
á veltiárum, yrði einnig upp
tekin hjá Hinu opinbera. En
þessi von hefir brugðizt að
mestu. Erlendar skuldir ríkisins
námu enn við árslok 1943 nær
30 milj. kr„ innlend föst lán 14
milj. kr. og innlendar lausa-
skuldir kringum 6 milj. kr. Sam-
tals námu því þessar skuldir við
árslok 1943 nálægt 50 milj. kr.,
og er það lítil lækkun frá því
fyrir stríð.
Tollar og verzlunar-
álagniiig.
Mestum hluta ríkisteknanna
hefir löngum verið aflað hér á
landi með neyzlusköttum, aðal-
lega tollum af erlendum, inn-
fluttum vörum. Tollalöggjöfin
er mjög ágeng, jafnvel við hina
fátækustu menn og sparsöm-
ustu, og er það skoðun mín og
margra annarra, að hvergi muni
þekkjast annars staðar í sið-
mennfngarlandi sambærilegir
neyzluskattar. Vil ég nefna
eftirfarandi dæmi um verðtoll á
ýmsum vörum, sem yfirleitt
verða að teljast almennar
nauðsynjavörur:
Verðtollur
Vörutegund ' %
Skófatnaður, venjulegur, úr leðri 40
Skóáburður ...................... 30
Skóreimar ....................... 50
Sokkar, ull ..................... 30
Sokkar, bómull................... 25
Nærföt og milliskyrtur, ull.. 40
Nærföt og milliskyrtur, bómull . 25
Axlabönd ........................ 50
Tilbúin jakkaföt ................ 50
Fataefni, öll venjuleg.......... 30
Tölur ........................... 40
Hálsbindi .................... 60—70
Vasaklútar ...................... 50
Hálsklútar ...................... 50
Höfuðföt karla og kvenna .... 50—70
Hárgreiður ...................... 35
Sjálfblekungar ....... 30
Úx- ............................. 50
Gleraugu ..................... 30—50
Handklæði ....................... 50
Rúmábreiður ............... ... 50
Borðdúkar ....................... 50
Borðbúnaður, svo sem diskar og
bollapör úr leir, skeiðar, borð-
hnífar og gafflar úr ódýrum
málmmn ðg margskonar slík
almennt nauðsynleg búsáhöld 30
Hreinlætistæki í hús, svo sem
baðker, vaskar, salerni, vatns-
kranar o. fl..................... 30
Verzlunarálagning kemur of-
an á tollana, og er því^Tjóst,
hvern þátt þeir eiga í dýrtíð-
inni. Skal hér til nánari skýr-
ingar birtur venjulegur verð-
reikningur yfir 1 handklæði og
sýnt, hvað innkaupsverðið og
hver liður, sem á það leggst, er