Tíminn - 29.08.1944, Blaðsíða 3
327
82. hlað
Athugasemdir
við svar EimskipaSélagsins við greinargerð
Viðskiptaráðs um ilutningsgjaldalækkumna
9. mai 1944
Síöast í júlímánuði birti Eim-
skipafélag íslands h.f. svar við
greinarger’ð Viðskiptaráðsins um
lækkun flutningsgjalda þess 9.
maí s. 1. Viðskiptaráðið hefir
margt við skýrslu þessa að at-
huga, og ýrði það of langt mál,
ef sérhverj u atriði hennar væri
svarað. Mun hér því aðeins rætt
um það, sem telja verður mestu
máli skipta.
í hinu langa svari sínu leiðir
félagið í rsuninni alveg hjá sér
eitt aðalatriðið í greinargerð
ráðsins, sem sé, að félagið varð
ekki við margítrekuðum tilmæl-
um um að láta ráðinu í té skýrsl-
ur um reksturinn og afkomuna
á síðari hluta ársins 1943 og að
það með því að beita sér mjög
eindregið gegn fyrirhugaðri
lækkun flutningsgjaldanna í
desemberbyrjun gaf ákveðið til
kynna, að afkoman mætti ekki
við neinni slíkri lækkun. Stað-
hæfingar ráðsins um framkomu
félagsins að þessu. leyti standa
því óhaggaðar.
Félagið hyggst sýna fram á,
að skýrslur þær og áætlanir, sem
það lét ráðinu í té í marz 1943,
hafi verið algerlega ábyggilegar,
með því, að ráðið játi, að „sam-
kvæmt skýrslum þeim, sem fyrir
liggi“ hafi „reksturinn á fyrstu
mánuðum ársins gefið tilefni til
hækkunar á flutningsgjöldun-
um“. Félagið fór í marz 1943
fram' á hækkun, sem nam 55%,
85% og 200% eftir vöruflokk-
um, og rökstuddi þá kröfu með
umræddum skýrslum. Ráðið
komst við athugun að þeirri nið-
urstöðu, að með tilliti til rekst-
ursafkomunnar á fyrstu mánuð-
um ársins væri 50% hækkun
nauðsyrrleg á öðrum vörum en
matvörum og ýmsum fleiri
nauðsynjavörum, og er vandséð,
hvernig í þtví á að felast viður-
kenning á umræddum áætlun-
um félagsins. Annars er auð-
veldast að mynda sér skoðun á
kröfum félagsins í marz 1943 og
þeim áætlunum, sem þá fylgdu
til rökstuðnings, með því að
minnast þess, að ef málaleitun
félagsins hefði verið sinnt og
byggt að öllu leyti á áætlunum
félagsins, hefði ágóðinn í síðasta
ársreikningi orðið 33—34 miljón
. krónum hærri en hann varð.
Þá telur félagið það óbilgirni
að krefjast af því upplýsinga,
sem ráðið sjálft telji sig ekki
geta látið • löggiltan endurskoð-
anda sækja í bækur þess, þar
eð nokkur hluti reikningshalds-
ins fari fram í New York. Það
ætti þó vissulega ekki að þurfa
að skýra það, að þótt ráðið geti
á skömmum tíma sent endur-
skoðanda í skrifstofu félagsins
í Reykjavík, á það ekki við um
skrifstofuna í New York. Aðal-
skrifstofan hér getur auðvitað
hvenær sem er fengið upplýs-
ingar í bréfum og símskeytum
frá útibúi sínu, en fara má nærri
um, hvern árangur það hefði
borið, að ráðið hefði krafið úti-
búið í New York um skýrslur,
ef minnst er undirtekta aðal-
skrifstofunnar hér í Reykjavík
undir slíkar málaleitanir síðari
hluta ársins 1943.
Félagið telur það stefnubreyt-
ingu hjá ráðinu að hafa lækkað
flutningsgjöldin svo mikið í vor,
að ekki séu líkur til þess, að um
ágóða verði að ræða á þessu ári,
því að það hafi áður viðurkennt
nauðsyn þess, að félagið endur-
nýjaði og yki skipastól sinn. Sú
ákvörðun, að lækka flutnings-
gjöldin svo rækilega, að ekki
væru líkindi til ágóða á þessu
ári, var byggð á því, að ágóði
ársins 1943 hefði verið óeðlilega
mikill og að féiagið mætti því
vel við því nú, að græða lítið eða
ekkert. Þótt viðurkennt sé að
aukning skipastólsins sé nauð-
synleg, er auðvitað fjarstæða, að
í því sé fólgið samþykki á því, að
Eimskipafélagið megi græða nær
ótakmarkað á óeðlilega háum
flutningsgjöldum. Ráðið hafði
getið þess, að meðan þjóðin ætti
hundruð miljóna í erlendum
gjaldeyri, ætti ekki að þurfa að
örvænta um eflingu flotans. Fé-
lagið skopast að þessari stað-
hæfingu og telur ráðið ekki geta
ávísað því á þessar inneignir.
Það hlýtur að vekja furöu, að
forráðamenn Eimskipafélagsins
skuli bresta skilning á því, að
frá þjóðhagslegu sjónarmiði er
efling skipastólsins fremur kom-
in undir gjaldeyriseign þjóðar-
innar en sjóðum í íslenzkum
krónum, og það þótt gildir séu,
og mætti Eimskipafélagið' vissu-
lega muna, að það var gjald-
eyrisskortur fyrst og fremst, sem
hamlaði eflingu skipastóls fé-
lagsins fyrir styrjöldina, en ekki
bágur hagur þess sjálfs.
í svari sínu segir félagið, að
ráðið hafi veitt innflutnings-
leyfi og skiprúm fyrir miklu
meira af vörum með háum farm-
gjöldum en gert hafi verið ráð
fyrir og hafi það haft I för með
sér 10 miljón króna hækkun á
ágóöa félagsins. Það er rangt,
að veiting innflutningsleyfa á
árinu 1943 hafi hér haft þá þýð-
ingu, sem félagið gef-ur í skyn,
þar eð mestur híuti þeirra vara,
sem fluttar voru inn síðari hluta
ársins, var ýmist þegar keyptur,
eða jafnvel lá tilbúinn í vöru-
geymslum erlendis í byrjun árs-
ins, og er félaginu auðvitað jafn-
kunnugt um þetta og ráðinu.
Því er og kunnugt um, að ekki
'fékkst keýpt allt það magn af
„lágtaxtavöru“ (fóðurvöru), sem
gert hafði verið ráð fyrir, og var
þá auðvitað „hátaxtavara", sem
beið flutnings, flutt í staðinn,
en auk þess voru farnar fleiri
ferðir en búizt hafði verið við,
og aukning flutningsmagnsinS
varð þá auðvitað eingö’ngu á
„hátaxtavöru", þar eð „lágtaxta-
vörunni“ allri hafði áður verið
ráðstafað. Það er því vægast
sagt villandi að tala í þessu
sambandi um „stefnubreytingu“
hjá ráðinu. Viðskiptaráðið gerði
sér auðvitað ljóst, að þetta
myndi hafa áhrif á afkomu fé-
lagsins til batnaðar, en það gat
ekki vitað, hversu miklu hagn-
aðaraukinn næmi án skýrslna
frá félaginu. Einmitt þess vegna
krafðist ráðið hvað eftir annað
upplýsinga um reksturinn og af-
komuna og einmitt þess vegna
ætlaði ráðið seint á árinu að
lækka flutningsgjöldin, jafnvel
þótt engar skýrslur hafi fengizt
frá félaginu, þótt sú lækkun hafi
dregizt til áramóta og orðið
minni en fyrirhugað var, sökum
mjög eindreginnar andstöðu fé-
lagsins gegn henni. Sem dæmi
þess, hversu erfitt það hlaut að
vera fyrir ráðið, án nýrra upp-
lýsinga frá félaginu, að mynda
sér rétta skoðun á því, hversu
mikla þýðingu þessi breyting á
flutningsmagninu hefði fyrir af-
komu félagsins, má geta þess,
að í skýrslum félagsins í marz
1943 kemur það fram, aö meðal-
flutningsgjald á „ýmsum vörum“
(þ. e. a. s! öllum öðrum vörum
en matvöru, fóðurvöru, áburði
og timbri) hefir verið áætlað um
600 kr’ónur, eða um 900 krónur
miðáð við hækkun þá, sem
leyfð var, en það reyndist um
1200 krónur. Vegna þessa eina
atriðis munar því um 6 miljón-
um króna, á þessari áætlun og
því, sem raun varð á, eða um
þriðjungi bókfærðs ágóða fé-
lagsins á árinu.
Þá telur félagið þá staðhæf-
ingu ráðsins ranga, að í skýrsl-
um þess og áætlunum hafi
rekstrarkostnaður verið talinn
hærri en hann varð. í áætlunum
félagsins í marz 1943 er gert
ráð fyrir, að meðalflutnings-
kostnaður á smálest verði um
800 krónur, en samkvæmt reikn-
ingi félagsins hefir hann orðið
um 540 krónur og hefir kostnað-
urinn þannig verið áætlaður nær
50% hærri en hann hefir reynzt.
Þess ber þó að gæta, að á árinu
var flutt mun meira en áætlun
félagsins gerði ráð fyrir, en
kostnaðurinn vex ekki að sama
skapi, og á þessi stórkostlegi
munur að nokkru leyti rót sína
að rekja til þessa.
í svari sínu ræðir félagið um
áhrif flutningsgjaldalækkunar-
innar á vísitöluna. Þótt ráðið
telji það, sem félagið segir um
þetta mál, mjög villandi, sér það
ekki ástæðu til þesS' að ræða það
nánar hér, en sambandið milli
flutningsgjaldanna og dýrtíðar-
TÍMINN, ItriðjBdaginn 29. ágiist 1944
LAUNAMÁLIÐ
(Framh. af 2. síðuj
urlægingarinnar er og til önn-
ur hætta, sem er engu síður
alvarleg. En hún er sú, að með
mjög lágum launum er loku fyr-
ir það skotið, að menn geti hald-
ið áfram að mennta sjálfa sig
með bókakaupum eða utanferð-
um. Þá er sveigt inn á braut,
sem stefnir inn í beinan voða.
Þegar prestar, kennarar eða
héraðslæknar eiga að fara að
láta sér nægja þá menntun
eina, sem þeir hafa hlotið, er
reir tóku við embættunum og
purfa að snúa sér undan, ef þeir
sjá fræðibækur í búðargluggum,
má nærri geta hvort menntastig
stéttanna hækka. Sannleikurinn
er sá, að íslenzkir menntamenn
hafa gert vinnuveitanda sínum
skömm til, þegar á það er litið,
hve sæmilega þeir fylgjast með
tímanum.
Loks kem ég að einni hættu,
sem hlýtur að leiða af lágum
lauhum. Hún er sú, að menn
fari.'að verja megintíma sínum
og orku' til annarra hluta. Sum-
ar starfsgreinar eru með þeim
hætti, að þar er hægt að stunda
Dær lengi að nafninu til, án
þess að unnt sé að bera mönn-
um beina vanrækslu á brýn. En
jafnvel samvizkusömustu menn
mega nú orðið til að vanrækja
sitthvað, sem þeir annars mundu
vilja vinna, beinlínis af því að
þeir eru knúðir til að hafa „að-
alstörf“ sín í hjáverkum. Auð-
vitað geri ég ráð fyrir, að marg-
ir prestar, kennarar og aðrir
slíkir starfsmenn hafi yfir ein-
hverjum tómstundum að ráða,
en það er hart að þurfa þá að
eyða öllum sínum tómstundum
í einhver fjarskyld verk, aðeins
vegna peninganna, í stað þess
að inna af hendi ýmislegt, sem
er ólaunað, en kemur þó þjóð-
félaginu að notum. Það má ef
til vill með nokkrum sanni segja,
að hægt væri að hagnýta betur
starfskrafta opinberra starfs-
manna og hafa þá um leið færri.
Frá þvi að ég man eftir mér,
hefir t. d. átt að bæta kjör prest-
anna með því að slá af nokk-
urn hluta þeirra, og nota það
fé, sem þannig sparaðist, til þess
að launa afganginn svo vel, að
þeir gætu átt bíla. Þetta er auð-
vitað afar-viturlegt, ef gengið er-
út frá því, að i afskekktum
prestaköllum sé nauösynlegra að
launa bíl í 3—4 mánuði heldur
en prest allt árið. Nú eru menn,
sem betur fer, hættir að sjá vís-
dóminn í slíkum ráðstöfunum.
í þess stað 'tala einstaka menn
um fækkun kennara, og ætla þá
líklega að láta bíla eða önnur
verkfæri kenna börnunum í
staðinn. Ekki hefi ég trú. á'því,
frekar en hinu. Hitt er ef til
vill skynsamlegra, sem ýmsir
góðir uppeldisfrömuðir tala um,
að sameina .betur starfskrafta
presta og kennara við heima-
vistarskóla. Þeirn skólum mun
nú fara fjölgandi, og ég hygg, að
kennararnir séu nú að komast
að þeirri niðurstöðu, áð ó-
heppilegt sé að hafa aðeins einn
mann við slíka skóla. Annars vil
ég vara rnenn alvarlega við þeim
hugsunarhætti, að hægt sé að
bæta aukastörfum á prestana
von úr viti. Það má ekki gleym-
ast, að sú kynslóð, sem nú ræður
rík-jum á íslandi, hefir vanið sig
á að láta ónotaða krafta pre-
dikara sinna, skriftafeðra og
andlegra ráðunauta, en þeir
tímar eru í nánd, að æ meiri
innar er vissulega mun nánara
og með öðrum hætti en félagið
vill vera' láta.
Af því, sem hér hefir verið
sagt, er ljóst, að Eimskipafélag-
■ið hefir ekki í svari sínu haggað
neinu í hinni fyrri greinargerð
ráðsins. Það er óhrakið, að fé-
lagiö varð ekki við margítrek-
uðum tilmælum um að veita
upplýsingar um rekstur þess og
afkomu síðari hluta ársins 1943,
upplýsingar, sem voru skilyrði
þess, að hægt væri að gera sér
í hugarlund hverju fram yndi
um afkomu félagsins, — að það
beitti sér af alefli gegn lækkun
flutningsgjaldanna síðast á ár-
inu 1943, þótt því hlyti þá að
vera orðið kunnugt um hina ó-
venjulegu afkomu ársins, — og
að rekstrarniðurstöður ársins
1943 eru all frábrugðnar þeim
skýrslum og áætlunum, sem
ráðið hafði fengið frá félaginu
í marz 1943.
kröfur verða gerðar til starfs-
krafta prestsins „sem prests",
eins og kojnist er að orði. Við
eigum áreiðanlega merkilega
tíma fram undan. Og framtíð
hins íslenzka lýðveldis er mest
undir því komin, að kirkja og
skóli hafi þeim kröftum á að
skipa og búi við þau starfsskil-
yrði, að siðmenning landsins eigi
Dar traust og hald? Hvernig.
skipulag sem verður á þéim
hlutum í framtíðinni, þá er eitt
víst, að núverandi launakjör
eru-svo-hörmuleg, að hækkunin
má ekki bíða eftir öllum þeim
smábreytingum, sem hugsan-
legar eru á embættaskipun i
landinu.
Ég veit, að ein athugasemd er
stundum borin fram, þegar tal-
að er um launahækkun presta.
Hún er sú, að sumir prestar búi
nú viö-afbragðs kjör sem bænd-
ur og hafi stórgróða af búskapn-
um. Til þess að þessir menn fái
ekki of mikið, er talið nauðsyn-
legt að svelta allan þorra stétt-
arinnar. Mikið skal í sölurnar
lagt. Það er sjálfsagt að taka
svona viturlegar skoðanir til al-
varlegrar umhugsunar. Segjum
nú syo, að einstaka prestur hafi
komizt í sæmileg efni, vegna
sérstakrar aðstöðu á seinni ár-
um, þá er samt hvorki fram tek-
ið„ hve lengi sú aðstaða helzt,
né heldur hve mikið þessir til-
tölulega fáu menn hafa þurft
fyrir því að hafa að notfæra sér
aðstöðuna. Ég veit t. d. um
presta, sem hafa getað notaö sér
sæmilega stórar bújarðir, en
liggur við að gefast upp vegna
þess, að þá vantar vinnukraft.
En prestur, sem er einyrki á
stóru búi, getur varla, svo að í
lagi sé, gegnt störfum sínum í
stórum prestaköllum,. við mess-
'ur, prestsverk í heimahúsum,
húsvitjanir eða sjúkrávitjanir,
hvað þá staðið framarlega í fé-
lagsmálum sýslu eða hrepps. Eígi
presturinn hins vegar að vera
tómthúsmaður í miðri sveit, er
hætta á því, að þau tengsl, sem
sameiginleg lífsbarátta myndar
milli hans og sóknarbarnanna,
verði úr sögunni. í framtíðinni
verður að ganga þannig frá
hnútunum, að prestarnir eigi
kost á hvoru sem er, að hafa
stór bú eða lítil, eftir því sem
aðstaða og hæfileikar eru fyrir
hendi. Það má því ómögulega
ganga út frá þvi og miða launa-
kjörín- við það, að prestarnir
hafi yfirleitt gróðavænleg stór-
bú. Sé hins vegar gengið út frá
hinu, sem rétt er» að aðstaða til
búskapar eða'annara hlunnindg.
sé misjöfn, þá liggur í hlutar-
ins eðli, að fyrst á að ákveða hin
almennu launakjör, en síðan að
kveða á um þær breytingar, sem
kunna að vera æskilegar í ein-
stökum prestaköllum. Það má
því með engu móti láta ný
launalög bíða þangað til búið
er að ákveða til eilífrar fram-
búðar, hvort í hverju pr-estakalli
fyrir sig á að vera frádráttur
frá meginstofni eða (ef til vill)
uppbót.
Nú kemur nýtt launalaga-
frumvarp fyrir næsta þing. Það
þarf engan spámann til að sjá
fyrir, að verði ekkert af ræki-
legum umbótum í þetta'sinn, þá
mun þaö vekja óheyrilega
gremju meðal allra þeirra stétta,
seih eiga örlög sín undir rikis-
valdinu. Eigi ríkið ekki að geta
búið að starfsmönnum sínum
svipað því sem einstök fyrirtæki
gera, hljóta ýmsar spurningar
að valma, sem mörgum mundi
þykja óþægilegt að þurfa að
svara. Og því skyldu menn held-
ur ekki gleyma, að þeim mönn-
um er líka greitt úr þjóðarinnar
vasa, sem nú bera úr býtum
margföld embættislaun fyrir ó-
nauðsynlegt gróðabrall. Það er
enginn vafi á því, að margir al-
þingiskjósendur munu nú fylgj-
ast rækilega með gerðum þing-
manna sinna í þessu máli —
og það gæti komið sú stund, að
þeir þingmenn, sem nú kynnu
að vilja troða niður sjálfsvirð-
ingu opinberra starfsmanna,
færu að hlusta eftir því, sem
öreigalýðurinn á vegum ríkis-
valdsins leggur til málanna um
sín eigin kjör.
Vinlr Tímans
Útvegið sem flestir ykkar einn
áskrifanda að Tímanum og.lát-
ið afgreiðsluna vita um það sem
fyrst.
Samband ísl. samvinnufélaga.
SAMVINNUMENN!
Dragið ekki að brunatryggja innbú yðar.
Biðjið kaupfélag yðar að annast vátryggingu.
P A L
Rœstiduft —
er fyrir nokkru koniið á
markaðinn og hefir þegar
hlotið hið mesta lofsorð, því
vel er til þess vandað á allan
hátt. Opal ræstiduft hefir ■
alla þá kosti, er ræstiduft
þarf að hafa, — það hreinsar
án þess að rispa, er mjög
drjúgt, og er nothæft á allar
tegundir búsáhalda og eld-
húsáhalda.
P A L rœstiduft
Akveðið hef ir verið
að verð á síldarmjöli á innlendum markaði verði kr. 52.19
per. 100 kg., frítt um borð, ef mjöliö er greitt og tekið fyrir
15. seþtember næstkomandi. Sé mjölið ekki greitt og tekið
fyrir 15. september næstkomandi, bætast frá þeim tíma
vextir og brunabótatryggingarkostnaður við mjölverðið. Sé
hins vegar mjölið greitt fyrir 15. september en ekki tekið
fyrir þann tíma, þá bætist aðeins brunatryggingarkostn-
aður við mjölverðið, ef kaupandi hefir ekki tilkynnt Síldar-
verksmiðjum ríkisins fyrir þann tma, að hann hafi sjálfur
vátryggt mjölið á fullnægjandi hátt að dómi Síldarverk-
smiðjanna. Sama ákvæði viðvíkjandi brunatryggingu gildir
einnig fyrir það mjöl, sem ekki er greitt né tekið fyrir 15.
septefnber næstkomandi.
Allt mjöl verður þó að vera pantað fyrir 30. september
næstkomandi og greitt að fullu fyrir 10. nóvember næst-
komandi. — Vinsamlegast sendið pantanir yðar sem fyrst.
Siglufirði, 24. ágúst 1944.
Síldarverksmiðjur ríkisins
Tilkyimíng
Að gefnu tilefni er því beint til allra Reykvíkinga, sem
hug hafa á að eignast fiskiskip þau, sem tilboð hefir bor-
izt um frá Svíþjóð fyrir milligöngu ríkisstjórnarinnar, að
snúa sér um það beint til ríkisstjórnarinnar og Fiskifélags-
ins, vegna þess að enn er óráðið hvernig háttað verður
fyrirgreiðslu bæjarstjórnarinnar um útvegun nýrra fiski-
skipa í bæinn.
Borgarstjórmn í Reykjavík.
Starísstúlkur
vantai* á Klciipsspítalanu nii |iegar eða 1. sept>
eniber. —— IJplýsiiiííar hjjá yfirhjúkrunarkon-
uniri.-Sími 2319.
Raitækjavinnustoian Selíossi
framkvæmir allskonar rafvirkjastörf.