Tíminn - 15.09.1944, Blaðsíða 1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Slmar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9A.
Sími 2323.
28. árg.
TtAUNN, föstudaginn 15. sept. 1944.
Erlent yfirlit:
Fyrstu fríðar-
samníngarnir
9 Fyrstu friðarsamingarnar, sem
Bandamenn hafa gert í þessarl
styrjöld, voru undirritaðir í
Moskvu 13. þ. m. Þeir voru milli
Bandamanna og Rússa annars
vegar og Rúmena hins vegar.
Þegar ítalir gáfust upp í fyrra,
voru engir sérstakir friðar-
samningar gerðir við þá, heldur
urðu þeir að fallast á algera
uppgjöf. Enn hefir ekki verið
gengið frá friðarsamningi milli
þeirra og Bandamanna, svo að
erfitt er að segja, hvaða kostum
þeir muni sæta að lyktum. Rúm-
enar eru því fyrsta þjóðin, sem
gerir slíkan samning við Banda-
menn.
Samningurinn við Rúmena er
i aðalatriðum þessi:-
Rúmenar skulu berjast gegn
gegn Þjóðverjum og Ungverjum
við hlið Bandamanna og leggja
fram a. m. k. sex fótgönguliðs-
herfylki. Allur herafli Rúmena
verður undir stjórn Rússa. Rúm-
enar skulu tryggja hersveitum
Rússa frjálsa ferð um landið og
láta þeim í té afnot allra sam-
göngutækja sinna á landi, sjó og
í lofti. Rúmenar'skulu kyrsetja
alla þýzka og ungverska menn,
sem eru í Rúmeníu, og afhenda
Rússum allar birgðir og hergögn,
sem Þjóðverjar hafa látið eftir.
Rúmenar skulu greiða Rússum
600 milj. amerískra dollara í
skaðabætur, er greiðist í 6 ár í
vörubirgðum. Rúmenar skulu
greiða kostnaðinn, sem hlýzt af
herstjórn Rússa í Rúmeníu, og
einnig tryggja þeim nægar mat-
arbirgðir, eldsneyti o. s. frv.
Landamæri Rúmeníu og Rúss-
lands skulu vera eins og frá þeim
var gengið með samkomulagi
þjóðanna 28. júní 1940, þ. e. a.
s. Rússar halda Bessarabíu og
nokkrum hluta Búkóvínu, sem
þeir neyddu Rúmena til að af-
sala sér þá. Hins vegar er Rúm-
enum heitið að fá aftur nokk-
urn hluta Transylvaníu, sem
' Rúmenar voru neyddir til að af-
sala Ungverjum um líkt leyti.
Rúmenar skulu láta lausa alla
stríðsfanga Bandamanna og
pólitíska fanga, sem fylgt hafa
málstað Bandamanna. Þeir
skulu leysa upp alla flokka, sem
eru Bandamönnum andvígir. og
handsama stríðsglæpamenn. íft-
gáfa blaða og tímarita, póstur
og sími skulu háð eftirliti Rússa.
Þessi helztu samningsatriði,
sem hér hafa verið greind, virð-
ast bera það fyllilega með sér,
' að raunverulega hafa Rússar nú
alla yfirstjórn í Rúmeníu. Það
getur að vissu leyti talizt eðli-
legt, meðan barizt er i landinu,
og þjóðin er að jafna sig eftir
hin snöggu stjórnarumskipti,
sem þar hafa orðið. En því mun
vissulega fylgt með mikilli at-
hygli, hvernig Rússar hagnýta
þessi yfirráð, sem þeir hafa nú
öðlazt í Rúmeníu og hversu fús-
ir þeir verða til að afsala sér
þeim, þegar Rúmenar hafa jafn-
að sig eftir styrjöldina.
Seínnstu fréttir
Her Bandamanna er nú kom-
inn að Sigfriedlínunni á 100 km.
svæði og hefir víða sótt 4—5
km. inn fyrir þýzku landa-
mærin og tekið þar smábæi.
Hörðust er sóknin við Achen og
viðurkenna Þjóðverjar að borgin
sé í hættu. Setulið Þjóðverja í
Le Havre hefir verið yfirbugað.
De Gaulle hefir endurskipu-
lagt stjórn sína. Hann hefir lýst
yfir því, að kosningar muni fara
fram strax og stríðsfangarnir
séu komnir og muni hann leggja
niður völd að'þeim afstöðnum.
87. blað
Tilraun Framsóknarflokksins til að
stöðva hækkun dýrtíðarvísitölunnar
Flmmtugm* á suimudagiim:
Pálmt Loftsson
forstjórl Skipaátgcrðar ríkisius.
Einn af fremstu athafna-
mönnum þjóðarinnar, Pálmi
Loftsson forstjóri Skipaútgerðar
ríkisins, verður fimmtugur
næstk. sunnudag.
Pálmi er fæddur að Miðhóli í
Skagafirði, 17. sept. 1894, en
þar bjuggu þá foreldrar hans,
Ingibjörg Þórðardóttir og Loft-
ur Jónsson. Um fermingaraldur
byrjaði Pálmi sjósókn á þilskip-
um frá Siglufirði og Akureyri.
Árin 1912—14 var hann á Stýri-
mannaskólanum, en stundaði
sjómenn'sku á fiskiskútum
sunnanlands þann tíma, er skól-
inn starfaði ekki, bæði þessi ár.
í ársbyrjun 1915 réðst hann í
erlendar siglingar og sigldi tvö
heimsstyrjaldarárin ,á dönsku
skipi, ýmist við Ameríku eða Ev-
rópu, í þjónustu stríðsaðilanna.
Þegar ríkið keypti Sterling,
varð Pálmi yfirstýrimaður á því
skipi um nokkurt skeið, en var
siðan ýmist á skipum ríkisins
eða Eimskipafélagsskipum til
1929, en þá var honum falið að
undirbúa stofnun og starfrækslu
Skipaútgerðar ríkisins. Pálmi
var þá nýlega orðinn skipstjóri
á gömlu Esju, er þetta gerðist.
Skipaútgerðin tók síðan til
starfa í ársbyrjun 1930, undir
forustu Pálma, og hefir hann
gegnt því starfi jafnan síðan.
Meginstarfsemi Skipaútgerð-
arinnar hefir verið að annast
strandsiglingarnar, en jafnhliða
hefir henni verið falið að ann-
ast tvær. mikilsverðar fram-
kvæmdir, landhelgisgæzlu og
björgunarstarfsemi. Hefir þessi
yfirgripsmikla starfræksla kraf-
izt bæði mikillar ffamsýni, úr-
ræðasemi og dugnaðar af for-
stjóra stofnunarinnar, og er ó-
hætt að segja, að Pálmi hafi
sýnt alla þá kosti í mjög ríkum
mæli, enda hefir Skipaútgerðin
verið sívaxandi fyrirtækí undir
stjórn hans.
Fyrstu árin, sem Skipaútgerð-
i
in starfaði, námu vöruflutning-
ar hennar um 12 þús. smál., en
nú nema þeir um 54 þús. smál. á
ári. Ársumsetning stofnunar-
innar hefir vaxið úr 3 milj. kr. í
60—70 millj. kr. Frá 10—20 skip
eru nú að staðaldri i förum á
vegum stofnunarinnar, flest
leiguskip, sem erfitt er að út-
vega og óhentug eru til flutn-
inganna. Þarf vitanlega stöðuga
árvekni og útsjónarsemi til að
fullnægja hinni miklu flutn-
ingaþörf landsmanna með slík-
um skipakosti og þurfa jafn-
hliða að gæta fulls sparnaðar
fyrir ríkissjóð, enda myndi sá
maður vandfundinn, er leysti
þetta verk betur af hendi en
Pálmi. Það má líka telja víst, að
strandsiglingai’nar hefðu lent í
fyllsta öngþveiti, ef ekki hefði
tekizt að fá nýja Esju áður en
stríðið skall á, en það var meira
verk Pálma en nokkurs manns
annars. Hann átti frumkvæðið
að því, að gamla Esja var seld
og nýtt skip keypt í staðinn og
síðan vann hann mjög kappsam-
(Framh. á 4. síOu)
Áburðarverk-
smiðjan
Atvinnumálaráðh. mun í
dag leggja fyrir Alþingi
frumvarp til laga um bygg-
ingu áburðarverksmiðju,
en hann hefir undanfarið
látið vinna að undirbún-
ingi þessa mikla hags-
munamáls landbúnaðarins.
Efni frv. verður nánar rak-
ið í næsta blaði.
Óvíst enn, hvort ríkísstjórnin
biðst lausnar
í útvarpsumræðunum frá Alþingi 11. þ. m. birti forsætisráð-
herra þá yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar, „að hún hefði ákveðið, ef
þingið eða meirihluti þess hefði ekki fyrir 15. þ. m. bent á nýja
stjórn eða lýst því yfir eða samþykkt það að gera þær ráðstaf-
anir í dýrtíðarmálunum, sem núv. stjórn telur eftir atvikum að
við megi hlíta, áð leggja fyrir forsetann lausnarbeiðni sína, sem
væntanlega verður tekin til greina“.
Yfirlýsing þessa birti forsætisráðherra eftir að fulltrúar
þriggja þingflokkanna, Sjálfstæðisflokksins, Sósíalistaflokksins
og Alþýðuflokksins, höfðu lýst sig andvíga dýrtíðarfrv. stjórnar-
innar og ekki heldur bent á neina aðra leið til að koma í veg
fyrir hina stórfelldu aukningu dýrtíðarinnar, sem verður 15.
september, þegar hin nýja landbúnaðarvísitala gengur í 'gildi.
Framsóknarflokkurinn hafði þá sérstöðu, að hann gagnrýndi
ýms atriði frumvarpsins, en lýsti sig reiðubúinn til samvinnu
um að finna þá lausn, sem fullnægði þeim megintilgangi frum-
varpsins að stöðva dýrtíðina.
Eins og kunnugt er, hafa und-
anfarið verið samtöl milli flokk-
anna um stjórnarmyndun og
hefir þar eigi sízt verið rætt um
ráðstafanir í dýrtíðarmálum, því
að tilgangslaust er að mynda
nýja stjórn, ef ekkert er gert
jafnhliða í þeim málum. Eftir
að þrír flokkarnir hafa hafnað
lögbindingú, eins og kom fram
i útvarpsumræðunum, er ekki
um aðra lausn að ræða en frjálst
samkomulag milli verkalýðsfé-
laganna og atvinurekendanna
og eru þá kommúnistar annar
helzti samningsaðilinn. Virðist
síður en svo horfa vænlega um
slíka lausn málsins, þar sem
kommúnistar halda nú uppi
mörgum verkföllum til að knýja
fram kauphækkanir.
Þar sem ekki var sýnt um
neinn skjótan árangur af þess-
um viðtölum, en stór aukning
dýrtíðarinnar var í þann veg-
inn að koma til framkvæmda,
fluttu þeir Bernharð Stefánsson
og Skúli Guðmundsson að til-
hlutun Framsóknarflokksins
svohljóðandi tillögu til þings-
ályktunar í sameinuðu þingi í
gærmorgun:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að lækka verð á vör-
um innanlands fyrst um sinn
með framlagi úr ríkissjóði, til
þess að koma í veg fyrir, að vísi-
tala framfærslukostnaðar hækki
úr 272 stigum“.
í greinargerð tillögunnar seg-
ir:
‘„Þann 15. þ. m. á verð land-
búnaðarvara að hækka allmikið
lögum samkvæmt, og mundi það
valda nýrri hækkun vísitölunn-
ar. Mun flestum vera ljóst, hví-
lík hætta steðjar að atvinnu-
vegum þjóðarinnar og afkomu
hennar, ef nýrri dýrtíðaröldu
verður sleppt lausri. Viðræður
fara nú fram milli flokka þings-
ins um lausn þessa vandamáls,
en þeim er ekki lokið. Verður
þv að gera 'bráðabirgðaráðstaf-
anir til að hindra nýja verð-
bólgu, a. m. k. á meðan á þessum
samningum stendur.
Verði tillaga þessi samþykkt,
mun óhjákvæmilegt að afla rík-
issjóði tekna til að standast þau
útgjöid, sem stafa af fram-
kvæmd hennar, og verða þá til-
lögur um það efni lagðar fram“.
(Framh. á 4. síðu)
Kommúnísfar gáfusf
upp víð samúðar-
verkfallíð hjá Naffa
Kommúnistarnir í stjórn og
trúnaðarmannaráði Dagsbrúnar
hafa nú aflýst samúðarverk-
fallinu, sem þeir höfðu boðað
við h.f. Nafta, og verður því ekki
af flutningastöðvuninni, sem
þeir höfðu fyrirliugað. Reis svo
mögnuð andúð gegn þessu til-
tæki kommúnista meðal bæjar-
manna, að kommúnistar þorðu
ekki annað en að láta undan
síga. Sérstaklega munu bíl-
stjórar hafa látið á sér skilja,
að þeir myndu geta látið hart
mæta hörðu, ef kommúnistar
ætluðu að svipta þá atvinnu
sinni. Sýnir þetta vel, að eina
ráðið, sem dugir við kommún-
ista, er að taka mannlega á móti
þeim, því að þótt þeir tali borg-
inmannlega, brestur þá kjark
og úthald, þegar á liólminn er
komið.
Key hershöiðingi ræðir um
brottílutning hersins
Hermn mun selja bifreiðar sínar hér á landi
William Key hershöfðingi
boðaði blaðamenn á sinn fund
í gær, og ræddi við þá ýms mál.
Meðal annars skýrði hers-
höfðinginn frá því, að þegar til
þess kæmi, að herafli Banda-
rikjamanna yrði fluttur héðan,
myndi það gerast á skömmum
tíma. Þótt Bandaríkjamenn
þyrftu auðvitað að flytja mikið
lið frá ýmsum stöðvum, yrði
liðsflutningarnir héðan ekki það
stórkostlegir, að þeir tækju
langan tíma.
Þá lét hershöfðinginn þess
getið, að hann hefði þegar lagt
til, að öll tæki hersins og birgð-
ir, er eigi þarf að nota annars
staðar, verði selt hér, þar á
meðal litlu bílarnir, krílarnir
eða hépparnir svonefndu. Sagði
hann, að herinn hefði að’undan-
förnu selt íslendingum talsvert
af ýmsum vörum og haft um
það samvinnu við ríkisstjórnina
íslenzku.
Einnig ræddi Key hershöfð
ingi um dvöl sína hér á landi
og kynni þau, er hahn hefði
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
HVERJIR GRÆÐA Á VERÐ-
LÆKKUNARGREIÐSLUM
RÍKISSJÓÐS?
Það getur verið afsakanlegt,
að menn, sem ekkert vita um
landsmál, haldi því fram, að fé
það, sem ríkissjóður ver til verð-
lækkunar innanlands, sé styrk-
ur eða uppbætur til bænda.
Hitt er ekki afsakanlegt, að al-
þingismenn geri sig bera að
slíkri fáfræði eða misskilningi.
Þetta kom þó fram hjá Emil
Jónssyni í útvarpsumræðunum
á mánudagskvöldið.
Emil hélt því fram, að land-
búnaðinum væri borgað í upp-
bætur einar 22—24 milj. kr.
Þessa upphæð fékk hann með
því móti, að telja með fé það,
sem er varið til verðlækkunar
innanlands, en það mun alltaf
rúmur helmingur upphæðarinn-
ar. —
Sannleikur þessa máls er sá,
að það skiptir engu máli fyrir
fjárhagsafkomu bænda, hvort
ríkissjóður gpeiðir þetta fé til
verðlækkunar eða ekki, nema að
því leyti, sem það er skaðlegt
fyrir þá eins og aðra landsmenn,
að láta dýrtíðina aukast. Ef
þessar niðurgreiðslur ríkissjóðs
féllu niður, myndi útsöluverð af-
urðanna aðeins hækka að sama
skapi og bændur því fá jafn-
mikið fyrir afurðir sínar eftir
sem áður.
Hins vegar væri það mikið
tjón fyrir t. d. Hafnarfjarðarbæ,
bæjarútgerð Hafnarfjarðar og
atvinnufyrirtæki Hafnfirðinga
almennt, ef niðurgreiðslurnar
féllu niður og vísitalan hækkaði
tilsvarandi. Þessi fyrirtæki yrðu
þá að .greiða mun meira fé í dýr-
tíðaruppbætur, og jafnvel svo
miklu meira, að þau yrðu að
hætta starfrækslu sinni. Ef þess-
ar niðurgreiðslur ríkisins hefðu
ekki verið inntar af hendi, og
dýrtíðarvísitalan hækkað að
sama skapi, myndi mörg frysti-
hús, smáútgerðarfélög og önnur
atvinnufyrirtæki bæjanna hafa
lagzt niður. Raunverulega eru
það því atvinnufyrirtæki bæjar-
manna, sem græða mest á þess-
um niðurgreiðslum, þó að þær
séu einnig til óbeins hags fyrir
alla, þar sem þær halda verð-
bólgunni í skefjum.
ORSÖK DÝRTÍÐARINNAR.
Sú var tíðin, að ýmsir sér-
fræðingar bæjarmanna töldu, að
verðhsekkun landbúnaðarvara
væri nfeginorsök dýrtíðarinnar.
Nú hefir fengizt greinilega úr
þessu skorið. Á seinasta hausti
var afurðaverðið fastskorðað og
mátti ekki hækka, nema kaup-
gjald hefði hækkað áður. Það
hefir þannig staðið óhaggað í ár
og því engu orkað til hækkunar
á vísitöluna á þeim tíma. Athug-
un Hagstofunnar leiðir hins
vegar í ljós, að kaupgjaldið hef-
ir hækkað um nær 10% á þess-
um sama tíma og þess vegna
verður nú að hækka afurða-
verðið tilsvarandi.
BJÖRN ÓLAFSSON OG EIM-
SKIPAFÉLAGSHNEYKSLIÐ.
Mikla athygli vakti það í út-
varpsumræðunum á mánudags-
kvöldið, að Björn Ólafsson hliðr-
aði sér alveg hjá því að svara
einu orði ádeilum þeim, sem
hann sætti fyrir hinn mikla
gróða Eimskipafélagsins á síð-
astliðnu ári. f þess stað notaði
hann svarræðutíma sinn til að
lesa upp fyrirframsamda, skrif-
aða skammaræðu um þingið fyr-
ir aðgerðaleysi þess- í dýrtíðar-
málunum.
Birni skal síður en svo álasað
fyrir að cleila á þingið fyrir
framkomu þess í dýrtíða'rmálun-
um, en hitt virtist samt æskilegt,
að hann reyndi að hreinsa sig
af Eimskipafélagshneykslinu áð-
ur en þann færi að gerast siða-
meistari í þessum málum. Ann-
ars minnir framlcoma hans ó-
(Framh. á 4..sl0u)
/
»