Tíminn - 15.09.1944, Page 1

Aukablað
TtMlM, iösiiiclagiim 15. sept. 1944,
Aukablað
DyrftíðarSrumvarp ríkíssftj órnarinnar:
Framsóknarflokkurínn reiðubúinn til
samvinnu um þann megintiígang frum
varpsins að stöðva dýrtíðina
Ræða Eysfteins Jónssonar við úftvarpsumræðurnar 11. p. m.
Ekki samningar
heldur útvarps-
umræður.
Hinn 30. ágúst s. 1. sendi ríkis-
stjórnin þingflokkunum bréf og
frumvarp til laga um dýrtíðar-
ráðstafanir og óskaði þess, að
flokkarnir tilkynntu fyrir 10.
september hver væri afstaða
þeirra til frumvarpsins. Engin
greinargerð fylgdi frumvarpinu
og engar upplýsingar.
í byrjun þingfunda í þessum
mánuði lagði ríkisstjórnin
frumvarpið fyrir þingið og bjóst |
ég þá við, að því myndi, af
hálfu fjármálaráðherra, fylgja
ítarleg greinargerð um ástæður
í dýrtíðarmálunum nú og áhrif
þessa frumvarps, ef að lögum
yrði. En þessi. von brást alveg.
Frv. fylgdu engan upplýsingar
og í raun og veru engin grein-
argerð. Hefði það þótt tíðind-
um sæta fyrir nokkrum árum,'
að hin flóknustu fjárhagsmál
væru lögð fyrir Alþingi á þenn-
an hátt.
Fjármálaráðherra hefir ekki
átt frumkvæði að viðræðum milli
ríkisstjórnarinnar og þingflokk-
anna um málið eða tilraunum
til sameiginlegrar lausnar. Er
þetta ekki einsdæmi um vinnu-
aðferðir hæstv. fjármálaráð-
herra, en í algeru ósamræmi við
þá starfshætti, sem annars hafa
tíðkast á Alþingi og líklegastir
voru taldir til árangurs.
Hefir það nánast verið venja
núv. hæstv. fjármálaráðherra að
standa í bréfaskiptum við flokk-
ana um mál sín, en reyna lítt
viðræður. Getur hver og einn
gert sér í hugarlund, hvort slík
vinnubrögð séu líkleg til árang-
urs í hinum erfiðustu málum og
þess vegna leyfi ég mér að finna
að þessu nú.
Ráðherrann hefir nú, í stað
þess að leitast fyrir um samn-
inga, óskað eftir þessum út-
varpsumræðum. Við því er ekki
svo mikið að segja, þótt mörgum
virðist ekki sérstök þörf kapp-
ræðna við 1. umr., ef ekki liti
helzt út fyrir að hæstv. ráðherra
ætlaði að láta þær koma í stað-
inn fyrir samningatilraunir um
lausn málsins. Má þó vera, að
svo fari ekki, sem á horfðist um
það.
Áður en ég vík að efni frumv.
þykir mér rétt og nauðsynlegt
að rifja upp í stórum dráttuni
sögu hinna svokölluðu dýrtíðar-
mála og minna á, hvernig nú er
ástatt í þessum efnum.
Tillögnr um stöðvim
árið 1941.
Árið 1941 gerði Framsóknar-
flokkurinn tilraun til þess að
fá samtök um stöðvun verðbólg-
unnar með lagasetningu um
kaupgjald og verðlag í landinu
og skattlagningu stríðsgróðans.
Áður hafði verið gerð tilraun, til
þess að draga úr verðbólgunni,
með því að fá samþykkta lög-
gjöf um niðurborgun dýrtíðar,
en kaupgjaldi og verði innlendra
vara, væri þá ekki skipað með
lögum. Sú tilraun kafnaði þegar
í fæðingunni vegna þess, að
Sjálfstæðismenpirnir í þjóð-
stjórninni vildu ekki gefa sam-
þykki sitt, til þess að hún yrði
reynd.
Frumvarp Framsóknarflokks-
ins um stöðvun dýrtíðarinnar
var fellt á Alþingi haustið 1941.
Ég benti þá á, að ef verðbólgan
fengi að leika lausum hala, þá
myndi fara svo áður en lagt um
liði, að þau mál yrðu komin í
fullkomna sjálfheldu. Kaup-
gjaldið og verðlagið myndi
hækka á vixi, þangað til ekkert
samræmi væri lengur orðið milli
verðlagsins á útflutningsvörun-
um og framleiðslukostnaði í
landinu. — Jafnframt benti ég
á, að kauphækkanir og verð-
hækkanir myndu eta hvort ann-
að upp, þannig, að ávinningur
yrði harla lítill, þótt keppt yrði
að hækkunum. Þá benti ég á,
að verðbólgan myndi auka stór-
kostlega hvers konar brask og
gróðabrall í landinu, en ræna þá,
sem sparað höfðu fé saman. Þá
gerði ég grein fyrir því, að vísi-
talan væri þannig fundin, að
litlar eða engar líkur væru til
þess, að kaupgjald og verðlag
innan lands lækkaði aftur sjálf-
krafa í hlutfalli við lækkun á er-
lendum vörum eða flutnings-
gjöldum, og byggði ég þetta á
því, að vísitalan yrði þegar verð-
bólgan hefði náð hámarki, að
mestu leyti byggð upp af kaup-
gjaldi í landinu sjálfu og verð-
lagi innlendra vara. Þá gerði ég
ráð fyrir, að verðbólgustefnan
hlyti að leiða til þess, að ríkis-
sjóður yrði févana i stríðslokin,
þar sem útgjöld hans hlytu að
fara. stórkostlega hækkandi
vegna verðbólgunnar, en hæpið
að tekjurnar hækkuðu að sama
skapi.
Ef menn litast nú um í land-
inu, og athuga ástæður allar
með stillingu, þá geta menn ekki
hjá því kömizt að viðurkenna,
að aðvaranir um hættuna af
verðbólgunni voru ekki út í blá-
inn. Enda gat slíkt ekki átt sér
stað, þar sem með öllum öðrum
þjóðum höfðu samtök átt sér
stað um að fyrirbyggja eða
draga úr verðbólgu og stríðs-
gróða.
Hi'unadansmii 1942.
Um áramótin 1941—1942 virt-
ust Sjálfstæðismenn hafa skipt
um skoðun á dýrtíðarmálunum.
Það var auðséð, eins og raunar
hafði verið haustið áður, að ný
verðbólgualda var að skella yfir,
enda þá þegar komið til verk-
falla. Framsóknarflokkurinn sá,
að þá var strax orðið erfiðara
fyrir um stöðvun dýrtíðarinnar
en verið hafði um haustið, en
féllst þó á að gera samkomu-
lag við Sjálfstæðismenn um lög-
gjöf í þessu skyni. Þeir flokkar,
sem töldu sig hafa umboð fyrir
verkalýðinn í landinu, snerust
hart gegn þessari löggjöf, svo
sem kunnugt er, og ekki hafði
hún verið í gildi nema nokkra
mánuði þegar Sjálfstæðisflokk-
urinn snerist einnig gegn henni,
og efndi til samstarfs við verka-
lýðsflokkana í staðinn um kjör-
dæmabreytingu og tvennar
kosningar samsumars.
Myndaði Sjálfstæðisflokkur-
inn stjórn með hlutleysi komm-
únista og Alþýðuflokksmanna,
en sá stuðningur yar því verði
keyptur, að ekkert skyldi gert
til þess að halda verðbólgunni í
skefjum.
Hófst um þessar mundir hinn
svokallaði „smáskæruhernaður“
til kauphækkana og var öllum
lokum slegið frá í dýrtíðarmál-
unum.
Niðurstaðan varð sú, að dýr-
tíðarvísitalan komst upp í 272
stig, um þær undir, sem stjórn
Sjálfstæðismanna fór frá völd-
um eftir síðari kosningarnar, og
hafði verðlagsvísitalan hækkað
um 89 stig meðan hún sat við
stýrið.
Er skemmst frá að segja, að
eftir kosningarnar 1942 voru
flestir óánægðir yfir því, hvernig
komið var, en þrátt fyrir það
fengust ekki samtök um, það á
Alþingi að stöðva verðbólguna.
Fyrra friimvarp
ríkissjórnariiinar —
cngin lausn.
í desember 1942 var núv. rík-
isstjórn skipuð af ríkisstjóra,
vegna þess að Alþingi hafði ekki
getað komið sér saman um
myndun stjórnar. .
Lagði stjórnin fram frumvarp
til dýrtíðarlaga, þar sem gert
var ráð fyrir piðurfærslu verð-
lagsuppbötar á kaupgjald og af-
urðaverðs, en óbundið látið um
grunnkaup í landinu. Þótti þá
ekki líklegt, að með því frum-
varpi yrði stöðvuð verðbólgan,
þar sem ekki lá fyrir samkomu-
lag við verkalýðsfélög um grunn-
kaup, og yfir var lýst, að þau
myndu gera ráðstafanir, til þess
j að fá grunnkaupið hækkað sem
jsvaraði þeirri lækkun, er sam-
j kvæmt frumvarpinu átti að
verða á verðlagsuppbótinni.
j Var þá sú leið farin, að heim-
ila ríkisstjórninni að mæta dýr-
tíðinni nokkuð með niðurborg-
unum á verðlagi landbúnaðar-
afurða innanlands.
|, Jafnframt voru gerðar ráð-
, stafanir til þess að skipa sér-
j staka nefnd, sem átti að ákveða
bindandi verðlag á landbúnað-
arvörum, ef hún yrði sammála,
og átti að miða það verðlag við
kaupgjald og framleiðslukostnað
á hverjum tíma, og yfirleitt við
það, að bændur hefðu svipaðar
atvinnutekjur og aðrir vinnandi
menn.
Kaupgjaldið var hins vegar
látið laust og óbundið eins og
áður segir.
Vorið 1943 tók ríkisstjórnin að
greiða niður verðlagið innan-
lands og þokaði á þann hátt
nokkuð niður verðlagsvísitöl-
unni, þó með ærnum kostnaði,
og komst hún lægst í 245 stig í
júlímánuði það ár.
Vcrðlag afurða leið-
rétt og f est við vísitölii.
Sex manna nefndin komst að
þeirri niðurstöðu, að verðlag
landbúnaðarafurða væri of lágt
miðað við kaupgjald og tekjur
annara en bænda og ákvað að
það skyldi hækka talsvert haust-
ið 1943.
Stakk þessi niðurstaða nefnd-
arinnar, sem þá um leið var nið-
urstaða fulltrúa launastétt-
anna í nefndinni, mjög í stúf við
þær fullyrðingar, sem áður hafði
verið mjög á lofti haldið, að
verðlag landbúnaðarafurða væri
allt of hátt og sú væri megin-
orsök dýrtíðarinnar.
Fékkst nú úrskurður um þetta
og voru gerðar ráðstafanir til
þess á Alþingi 1943, að þetta
samkomulag gæti staðizt í
reyndinni eins og lög gerðu ráð
fyrir, með því að samþykktar
voru uppbætur á útfluttar land-
búnaðarafurðir. Héldu flestir að
um þetta myndi geta orðið sam-
komulag, en það brást, þar sem
ýmsir þingmenn beittu sér gegn
sanikomulagi 6 manna nefndar-
innar, þótt nefndin hefði haft
fullt umboð frá öllum til þess að
komast að niðurstöðu um
þetta mikilsverða mál. Verður
sú saga ekki rakin hér, en hitt
er rétt að minnast á, að enn
hafa bændur ekki fengið að
fullu það verð, sem þeir áttu að
fá samkvæmt áliti 6 manna
nefndarinnar, og er það atriði
nú í athugun hjá þingflokki
Framsóknarmanna. Verður að
krefjast þess, að úr þessu verði
bætt um þær afurðir, sem rík-
isstjórnin hefir í raun réttri tek-
ið ábyrgð á, með niðurgreiðsl-
um úr ríkissjóði og verðlagsá-
kvæðum í sambandi við þær.
Hér ber að vekja sérstaka at-
hygli manna á því, að með úr-
skurði 6 manna nefndarinnar
var afurðaverð landbúnaðarins
fastákveðið við vísitölu og eftir
það er kaupgjaldið í landinu eini
stóri liðurinn, sem áhrif hefir á
verðmyndunina, sem er óháður
afskiptum ríkisvaldsins
Hvað jíolir sjávar-
iitveguriim?
í októbermánuði í fyrra var
vísitalan komin aftur upp í 260
stig, og var auðheyrt á forkólf-
um kommúnista, sem mestu
réðu í verkalýðsfélögunum, og
raunar fleirum, að ekki var ætl-
unin að láta hér staðar numið
um vöxt dýrtíðarinnar.
Ég hefi ætíð haldið því fram
og hlýt að halda því fram, að
framleiðlsukostnaðurinn, þ. e.
kaupgjaldið og innl. verðlagið,
verði allt af þegar til lengdar
lætur að miðast við það, sem
hægt er að fá fyrir framleiðslu-
vörur okkar á erlendum mark-
aði, og þá fyrst og fremst fisk-
verðið.
Ég reyndi því á haustþinginu
1943 að koma því til vegar að
dýrtíðarmálið yrði tekið til sér-
stakrar yfirvegunar í sambandi
við það, hvernig ástatt var í
sjávarútvegsmálum. Ég flutti
tillögu til þingsályktunar um að
4 mönnum yrði falið að rann-
saka afkomu sjávarútvegsins og
f ramleiðslukostnað - sj ávaraf-
urða. Skyldu þeir leggja fram
rökstutt álit um það, hvaða
verð þyrfti að vera á sjávaraf-
urðum, til þess að framleiðsla
þeirra veitti þeim, _er hana
stunduðu, lífvænleg kjör og
hliðstæð kjörum annarra vinn-
andi manna. Ennfremur átti að
gera hlutlausa skýrslu um áhrif
dýrtíðarinnar á framleiðslu-
kostnaðinn og afkomu sjávar-
útvegsmanna og fiskimanna.
Mér virtist þessi athugun
fyllilega tímabær áður en ný
dýrtíðaralda yrði reist og von-
aði að hún mundi leiða til þess,
! að menn litu með meiri ró og
1 stillingu á þessi mál en áður.
i Mér til mikillar undrunar fékk
þessi tillaga engan byr í þing-
inu, og meira að segja réðist
einn hv. þingmaður harkalega
gegn henni. Allir aðrir sýndu
henni fullkomið tómlæti, nema
flokksbræður mínir. Tillagan
fékkst ekki afgreidd á því þingi.
Ég flutti hana aftur í janúar
þessa árs, en allt hefir farið á
sömu leið.
Engin slík rannsókn hefir því
farið fram, en grunur minn er
sá, að erfiðari hefði verið róður-
inn fyrir þá, sem haldið hafa
uppi mestum æsingum í kaup-
gjaldsmálum og verðlagsmálum,
ef þessi rannsókn hefði legið
fyrir og sýnt svart á hvítu, hvaða
afleiðingar vaxandi verðbólga
hlaut og hlýtur að hafa í för
með sér fyrir sjávarútveginn.
Þetta dæmi um tómlæti er
lærdómsríkt fyrir útvegsmenn
og fiskimenn í landinu.
Ný alda reist.
Ný kauphækkunaralda var
þrátt fyrir allt jreist á þessu ári
og afleiðingarnar láta ekki á sér
standa. Hagstofan hefir nú
reiknað út vísitölu framleiðslu-
kostnaðar landbúnaðarafurða,
sem ákvalðar nú verðið á land-
búnaðarvörum lögum sam-
kvæmt, og hefir hún hækkað
um 9,4%. Stafar sú hækkun nær
einvörðungu af kauphækkunum,
sem orðið hafa frá því í fyrra.
Fimskipafélags-
hneykslið.
Þá verður getið hér eins at-
burðar í málum þessum. — Eins
og ég gat um áðan fékk ríkis-
stjórnin heimild til þess að
borga niður dýrtíðina að vissu
mai’ki. Þessi heimild hefir verið
notuð. Alþingi samþykkti mjög
sterka lagaheimild, til þess að
hafa eftirlit með verðlagi í land-
inu.
Hæstv. fjármálaráðherra hefir
löngum látið drjúglega um það,
að sterklega yrði á þessum heim-
ildum haldið, af hans hendi, og
hefir þeim efalaust verið all-
verulega beitt í sumum atriðum.
En þeim mun meiri furðu vakti
þegar það kom í ljós, að hæst-
virtur ráðherra hafði látið það
viðgangast, að Eimskipafélag
íslands, sem sér um allan vöru-
flutning til landsins, græddi á
einu einasta ári 18—20 miljónir
króna á þessum flutningum. Er |
ekki of mikið sagt, að tæplega1
hafi nokkur tíðindi vakið meiri
furðu og gremju en þessi. Á
sama tíma, sem hafður er heill
her starfsmanna, til þess að líta
eftir verðlagi og smásöluálagn-
ingu í landinu, og menn eltir
með málshöfðun út af smá-
skekkjum, leyfist einu hlutafé-
lagi að taka 18—20 milj. í hrein-
an gróða af flutningum þessara
sömu vara til landsins, og það
á sama tíma, sem ríkisstjórnin
ver um það bil 12 milj. króna á
ári, til þess að halda dýrtíðinni
í skefjum. Gróði félagsins mun
vera álíka fjárhæð og andvirði
allrar mjólkur og mjólkurvara,
sem seldar hafa verið á mjólk-
urverðlagssvæði Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar allt síðastliðið ár.
Ekkert hefir heyrzt frá hæstv.
fjármálaráðherra um þetta mál,
hvorki fyrr né síðar svo mér sé
kunnugt, og ekki er á það
minnst í sambandi við dýrtíðar-
frumvarpið, sem hér liggur fyr-
ir. Væri næsta fróðlegt að heyra
frá hæstv. ráðherra, hvað hann
hyggst að aðhafast í þessu máli.
Hvernig nú er ástatt.
Ástandið í atvinnumálunum
er vægast sagt óglæsilegt en
raunar ekki öðru vísi en fyrir-
sjáanlegt var, fyrst verðbólg-
unni var sieppt lausri. Verð-
lagsvísitalan er nú 266 stig eða
um 6" stigum lægri en hún var,
þegar núverandi ríkisstjórn tók
við störfum, og mun þó þurfa
um 12 milj. króna framlög úr
ríkissjóði árlega, til þess að
halda henni í skefjum, þótt eng-
ar nýjar hækkanir kæmu til. En
hér við bætast svo hækkanir á
landbúnaðarvörum samkv. út-
reikningi Hagstofunnar. Er því
von á aukningu verðbólgunnar,
ef ekkert verður aðgert.
Jafnframt er svo komið, að við
munum naumast geta framleitt
nokkra vöru í landinu, sem sam-
keppnisfær sé á erlendum mark-
aði. Stríðsverð það sem nú er á
fiski, hrekkúr ekki lengrá en
svo, að meginþorri fiskimanna,
sem vinna upp á hlut, munu
hafa mun lægri tekjur en þeir,
sem vinna í landi algenga vinnu,
og fullyrða má, að aflabrögð
smábátaflotans þurfa að vera
með afbrigðum góð, ef rekstur-
inn á að færa þær tekjur, sem
svara til tekna annarra lands-
manna.
Stórfé er varið úr ríkissjóði til
þess að hindra, að kaupgjaldið
og innanlandsverðlagið falli með
fullum þunga á útflutnings-
framleiðsluna — fyrst og fremst
sjávarútveginn. Þessi niðurborg-
un er því skýlaus viðurkenning
á því, að útflutningsverðið sé
ekki einu sinni nú nógu hátt,
til þess að standast kaupgjald
og verðlag, ef það fengi að koma
í ljós að fullu. Þó er það fiskverð,
sem við nú búum við, stríðsverð,
sem byggist á skorti á þessum
vörum á markaðinum, sem enn
er ríkjandi í markaðslöndum
okkar, en ekki eru horfur á, að
svo muni standa til lengdar.
Hvað halda menn að þetta geti
staðið lengi?
Þá er það öllum kunnugt, að
veruleg framlög eru greidd úr
ríkissjóði til uppbótar á land-
búnaðarvörur, og er það sú fjár-
hæð, sem á skortir til þess að
verð þessara vara á erlendum
markaði svari til framleiðslu-
kostnaðarins hér. Um iðnaðinn
í landinu þarf ekki að tala langt
mál í þessu sambandi. Mest af
honum er með engu móti sam-
keppnisfært.
Nú skyldu menn halda, að sú
skoðun væri útþreidd orðin í
landinu, að þeir, sem laun taka
og endurgjald fyrir þjónustur,
hefðu nú náð svo langt, að full-
komlega væri sambærilegt við
þá, sem stunda þær atvinnu-
greinar, er allt þjóðfélagið hlýt-
ur að byggja á og gætu nú unn-
að sér hvíldar um skeið, nema
þar sem bæta þyrfti úr áberandi
misrétti. Ekki sízt þegar þess
er gætt, að skammt virðist nú
til striðsloka.
Auðvitað er þessi skoðun út-
breidd, einnig meðal þeirra, sem
taka laun. íslendingar væru
skyni skroppnari en af er látið,
ef svo væi’i ekki. En það undar-
lega skeður, að þrátt fyrir það,
er nú enn í undirbúningi ný
kauphækkunaralda og þá um
leið verðhækkunaralda. Mörg
félög hafa sagt upp samningum
nú þegar og farið fram á meiri
eða minni grunnlaunahækkanir.
Meðal þeirra, sem sagt hafa upp
samningum, eru margir, sem
sannast að segja ættu ekki að
þurfa að hafa neinar áhyggjur
af því, að þeir fái ekki sinn
hlut að fullu frá borði, miðað
við það, sem þjóðartekjurnar
og framleiðslan leyfa á næst-
unni.
Kommiiiiistar
róa imdir.
Með hverjum deginum, sem
líður, verður einnig ljósara, að
því fer víðs fjarri, að allt sé
með felldu um þessi mál. Kom-
múnistar hafa víða forystuna í
verkalýðsfélögunum og munu
fámennir hópar þeirra nú standa
fyrir því að koma af stað þess-
ari nýju skriðu, og áreiðanlega
ekki til þess að fullnægja rétt-
læti eða koma á samræmi, og
rökstyð ég það hér á eftir nokk-
uð.
Hitt mun sönnu nær, að þessi
verkföll,' sem nú eru háð og