Tíminn - 22.09.1944, Blaðsíða 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Síml 2323.
28. árg.
Ecykjavík, föstudaginn 22. sept. 1944
89. blaö
Erlcnt yflrlit:
Hvað verður
gert við Þýska
land?
Quebecráðstefna þeirra Chur-
chills og Roosevelts, sem hófst
um miðja seinustu viku, stóð
aðeins fáa daga. AðalmáJ ráð-
stefnunnar voru meðferð Þýzka-
lands eftir stríðið og styrjöldin
við Japani. Sagt er, að fullkom-
in eining hafi ríkt um bæði mál-
in, þót enn hafi ekkert verið
gert uppskátt um niðurstöð-
urnar.
Það þessara .tveggja mála, sem
nú er aðallega rætt í heimsblöð-
unum, er meðferð Þýzkalands
eftir stríðið. Er það næsta eðli-
legt, þar sem styrjöldin hefir
nú borizt inn í Þýzkaland
sjálft og stríðslokin í Evrópu
virðast skammt undan. Margra
grasa kennir í þeim umræðum,
og eru tillögurnar næsta ósam-
hljóða.
Flestar tillögurnar virðast þó
hafa það sameiginlegt, að hafð-
ur verði lengi erlendur herafli
í Þýzkalandi og reynt verði að
uppræta þýzka hernaðarandann
til fulls. Hins vegar eru tillög-
urnar ósammála um flest annað.
Ýmsir halda því fram, að skipt-
ing Þýzkalands í.allmörg smá-
ríki sé sjálfsögð. Rithöfundur-
inn Emil Ludvig hefir nýlega
rökstutt það mjög öfluglega og
sjálfkjörin nefnd 40—50 enskra
þingmanna og lávarða hefir
einníg gert kröfu um slíka
skiptingu. Ýmsir telja, að skipt-
ing Þýzkalands sé raunverulega
afráðin af stórveldunum og fari
hún fram með þeim hætti, að
Bandamenn annist hern'aðar-
eftirlit í Suður-, Vestur- og
Norður-Þýzkalandi, en Rússar í
Austur-Þýzkalandi.
Ýmsir eru þó þeir meðal
Bandamanna, sem hvetja til
hóflegrar meðferðar á Þjóðverj-
um. Þeir ségja: Neyðum ekki
Þjóðverja til vinfengis við Rússa.
Hinn frægi ameríski blaðamað-
(Framh. á 4. síðu)
Seinustu fréttir
Bandamenn hófu stórsókn í
Hollandi á sunnudaginn var.
Fjölda fallhlífahermanna var
varpað niður við Eindhoven og
Nijmegen, sem er sunnan Rínar
(Waal)og Arnheim.sem er norð-
an Rínar. Jafnframt hóf vélaher
sókn. Sóknin hefir nú borið
þann árangur, að Eindhoven
hefir. verið tekin, við Nijmegen
hefir verið tekin stórbrú yfir
Rín og sótt þaðan fram til Arn-
heim, þar sem vélahersveitir
hafa verið umkringdar.
Þýzka borgin Aachen hefir
nú verið umkringd af her
Bandamanna, en hún er í útjaðri
Sigfried-línunnar. í Frakklandi
hefir ekki orðið veruleg breyt-
ing, síðan Bandamenn tóku
Nancy. í Brest hefir þýzka setu-
liðið gefizt upp og voru um 40
þús. þýzkir hermenn teknir þar
til fanga.
Þjóðverjar hafa ákveðið að
flytja um 2 milj. óbreyttra borg-
ara úr héruðunum vestan Rínar.
Rússar hafa byrjað sókn í
Eistlandi og tekið þar stórt land-
svæði. Þjóðverjar munu vera
búnir að flytja mest allt lið sitt
þaðan.
Bandaríkjamenn hafa gengið
á land á Palaneyju og Molucca-
eyjunum í Kyrrahafi.
Miklar loftárásir hafa undan-
farið verið gerðar á þýzkar borg-
ir. Þjóðverjar halda enn áfram
að senda svifsprengjur til Bret-
lands, en mjög -hefir þó dregið
úr því,.
Ný ofbeldísverk Þjóð
verja í Danmörku
Dönsku lögreglupjón-
arnir Sluttír til Þýzka-
lands
Róstusamt hefir verið í Dan-
mörku að undanförnu, því að
Þjóðverjar hafa enn beitt Dön-
um nýjum þvingunarráðstöfun-
um.
Róstur þessar hófust með því,
að Þjóðverjar tóku að flytja
pólitíska fanga til Þýzkalands.
Frelsisráð Dana mótmælti þessu
atferli með tveggja daga alls-
herjarverkfalli, er stóð frá laug-
ardegi til mánudags síðastl.
Þjóðverjar svöruðu þessu á
þriðjudagsmorgun með því að
fangelsa alla lögregluþjóna í
Danmörku og hafa um 1700
þeirra verið fluttir til Þýzka-
lands. Til þess, að almennir
borgarar veittu lögregluþjónun-
um ekki lið, höfðu Þjóðverjar
látið gefa loftvarnarmerki í öll-
um helztu borgum áður en hand-
tökurnar hófust. Víða kom þó
til talsverðra átaka milli lög-
regluþjónanna og þýzkra her-
manna, einkum þó við Amalien-
borg, þar sem óbreyttir borgar-
ar og lífvörður konungs hjálp-
uðu lögreglunni.
Frelsisráðið svaraði fangelsun
lögregluþjónanna með tveggja
daga allsherjarverkfalli. Hins
vegar varaði það .við allsherjar-
uppreisn, því að Danir ættu að
geyma að neyta krafta sinna til
fulls, unz hjálp bærist utan að,
en þess myndi eigi langt að bíða.
Benda bæði þessar yfirlýsingar
og aðfarir Þjóðverja til þess, að
innrás í Danmörku geti verið
yfirvofandi.
Þingkosníngar
í Svíþjóð
Síðastl. sunnudag fóru fram
kosningar til neðri deildar
gænska þingsins. Samfcvæmt
fregn frá sænska sendiráðinu
hér, hafa úrslitin orðið þessi:
Alþýðuflokkur fékk 115 þing-
sæti tapaði 19), íhaldsflokkur-
inn 39 þingsæti (tapaði 3),
Bændaflokkurinn 36 þingsæti
(vann 8), Þjóðflokkurinn 25
þingsæti (vann'2), Kommún-
istaflokkurinn 15 þingsæti (vann
12). .
Atkvæðatölur flokkanna urðu
sem hér segir:
Sósíaldemókratar 1413698
Hægriflokkurinn 466303
Bændaflokkurinn 416121
Þjóðflokkurinn 388330
Kommúnistaflokkurinn 313353
Nazistaflokkar 13247
Róttæka landssambandið 6618
Úrslitin geta breyzt í einstök-
um -atriðum vegna utankjör-
staðaatkv.
Síðastnefndi flokkurinn er
nýmyndaður, af róttækum
mönnum og sósíaldemokrötum,
er telja sig andstæða stefnu
stjórnarinnar.
Forsætisráðherrann tilkynnti
í Morgontidningen, að þjóð-
stjórnin haldi áfram störfum
fyrst um sinn. Það yrði rannsak-
að þegar aðstæðurnar hefðu
breytzt í ófriðarlok, að hve miklu
leyti aðrir flokkar vildu vinna
með Alþýðuflokknum.
Ráðherra fær lausn
Einarl Arnórssyni ráðherra
var veitt full lausn frá ráð-
herraembætti á ríkisráðsfundi
í gær. Mun Björn Þórðarson
forsætisráðherra gegna því
embætti fyrst um sinn. Á sama
fundi var Einar settur dómari
í hæstarétti.
byggíngii áburðarverksm.
Fyrstá stjórn verksmiðjunnar á að ákveða
hvar hún verður reíst
Eins og áðnr hefir verið skýrt frá, hefir atvinnumálaráðherra
lagt fyrir neðri deild Alpingis frumvarp til laga um áburðarverk-
smiðju o g hefir því þegar verið vísað þar til nefndar.
Frumvarpinu fylgja ýmsar skýrslur um rannsóknir þær, sem ráð-
herrann hefir látið gera viðkomandi stofnun og starfrækslu verk-
smiðjunnar, einkum þó frá ameríska verkfræðingafirmanu Chemi-
cal Construction Corporation, er að tilhlutun ráðherrans sendi
hingað verkfræðing, W. j. Rosenbloom, á síðastl. vetri til að at-
huga þetta mál.
Verður hér á eftir skýrt frá efni frumvarpsins, greinargerð þess
og niðurstöðum rannsóknanna.
Frumvarpið.
Aðalefni frv. hljóðar á þessa
leið:
— Ríkissjóður lætur reisa
verksmiðju með fullkomnum
vélum og öðrum nauðsynlegum
útbúnaði til vinnslu köfnunar-
efnisáburðar. Skal vinnslugeta
verksmiðjunnar fullnægja þörf-
um landsins af þessari áburðar-
tegund. Ríkissjóður leggur fram
fé til stofnunar verksmiðjunnar
samkvæmt ákvæðum fjárlaga,
og er fé þetta óafturkræft. Ef
fjárveitingar samkvæmt fjárlög-
um hrökkva ekki til stofnkostn-
aðar verksmiðjunnar, er verk-
smiðjustjórninni heimilt að taka
það fé, sem á vantar, að láni með
ábyrgð ríkissjóðs. Verksmiðjan
skal ávaxta og endurgreiða slík
lán að svo miklu leyti sem það
verður ekki gert með fjárfram-
lögum úr ríkissjóði,
Fjárframlag ríkissjóðs nær og
til þess að tryggja verksmiðj-
unni nægilega orku til vinnsl-
unnar, hvort heldur er með því
að reisa orkuver vegna hennar
eða tryggja henni orku með öðru
móti.
Áburðarverksmiðjan er sjálfs-
eignarstofnun, er lýtur sérstakri
stjórn. Verksmiðjuna má hvorki
selja né veðsetja nema með sér-
stöku lagaboði.
Stjórn verksmiðjunnar skal
skipuð þremur mönnum. Velur
stjórn Búnaðarfélags íslands
einn þeirra, stjórn Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga annan
og ráðherra sá, sem fer með
landbúnaðarmál, hinn þriðja.
Kjörtímabil stjórnarinnar er
Friðarsamningar Rússa og
Finna hafa nú verið undirritaðir
og birtir. Aðalatriði þeirra eru
þessi:
1. Landamærin, er voru á-
kveðin milli landanna með
friðarsamningunum 1940,
aftur taka gildi, þ. e. Finnar
missa allt Kyrjálaeiðið og
Viborg og nokkurn landshluta
í Mið-Finnlandi. Ennfremur
fái Rússar allt Petsamohérað
og missa Finnar þannig að-
gang að Atlantshafi.
2. Finnar leigi Rússum til
50 ára landsvæði umhverfis
Porkkala, en með því verða
Rússar með hernaðarbæki-
stöðvar í 16 km. fjarlægð frá
Helsingfors.
3. Rússar fái flugvelli Finna
í Suður- og Vestur-Finnlandi
til afnota.
4. Kaupskipaflotí Finna
verði tekinn í þjónustu
Bandamanna og flytji vörur
fyrir þá.
fjögur ár. Hún skal í fyrsta sinn
skipuð, þegar eftir að lög þessi
verða afgreidd á Alþingi og náð
forsetastaðfestingu. Stjórnin
velur sér sjálf formann úr sín-
um hópi.
Fyrsta stjórn verksmiðjunnar
skal ákveða, hvar hún skuli reist.
Hún annast síðan svo fljótt sem
verða má um byggingu hennar
og útbúnað allan, eftir að fram
hefir farið nauðsynlegur undir-
búningur.
Verksmiðj ustj órrfrn ræður
framkvæmdastjóra til þess að
hafa á hendi daglega stjórn
verksmiðjunnar og umsjón með
rekstri hennar. Framkvæmda-
stjóri hefir prókúruumboð fyrir
verksmiðjuna og hlítir að öðru
leyti ákvæðum erindisbréfs, sem
verksmiðjustjórnin setur honum.
Áburðarsala ríkisins kaupir af
áburðarverksmiðjunni fram-
leiðslu hennar fyrir kostnaðar-
verð að viðbættum nauðsynleg-
um og lögákveðnum tillögum í
fyrningar- og varasjóð verk-
smiðjunnar. Skal áburðarsalan
gefa verksmiðjustjórn til kynna
í tæka tíð áætlað áburðarmagn,
sem framleiða þurfi hvert ár.
Framlag verksmiðjunnar til
fastra sjóða hennar skal vera á
hverju ári:
a. Til varasjóðs 3% af kostn-
aðarverði framleiðslunnar.
b. Til fyrningarsjóðs 2% af
fasteignamati húss, lóða og ann-
arra mannvirkja og 7y2% af
kostnaðarverði véla og annarra
áhalda.
Verksmiðjan greiðir i/2% af
kostnaðarverði framleiðslunnar
(Framh. á, 4. síðu)
5. Finnski herinn verði af-
vopnaður og Finnar fá fram-
vegis ekki að hafa stærri her
en á friðartímum.
6. Finnar greiði Rússum
sem svarar 300 milj. banda-
rískra dollara í skaðabætur
á næstu 6 árum.
Þá eiga Finnar að afvopna
alla þýzka hermenn í Finnlandi,
en þar er enn talsvert þýzkt lið,
því að Þjóðverjar hafa eigi efnt
það loforð að flytja það burtu
fyrir 15. sept. Hefir víða komið
til vopnaskipta milli Finna og
Þjóðverja og er búizt við að
Finnar geti þurft að segja Þjóð-
verjum stríð á hendur.
Samningarnir hafa vakið mik-
inn óhug í Finnlandi. Þykir sýnt,
að eftir þetta geti Rússar boðið
Finnum alla þá kosti, sem þeim
sýnist. Það hefir aukið þennan
óhug, að Rússar ætla sér að
hafa eftirlit með síma og pósti
í Finnlandi fyrst um sinn.
Varaforsetaefní
republikana
Mynd þessi er af Bricker rikisstjóra i.
Oliio, sem er varaforsetaefni republik-
ana í kosningunum í haust. Hann liefir
verið landstjóri í Ohio í nokkur kjör-
tímabil og þótt hagsýnn og öruggur
stjórnandi. Margir foringjar republik-
ana vildu gera hann að forsetaefni
flokksins, og sjálfur sótti hann það
allfast. Dewey naut hins vegar meiri
almenningshylli, vegna baráttu sinnar
gegn glœpamönnum í New York fyrr
á árum, og varð hann því fyrir valinu,
en Bricker var gerður varaforsetaefni
til að afstýra ágrginingi. Bricker er
talinn frekar íhaldssamur, en minna
er vitað um skoðanir Deweys, sem liejir
tamið sér þá baráttuaðferð, að tala
frekar óákveðið, en Jtins vegar þykir
hann samt ákveðinn og harður í horn
að taka, þegar því er að skipta.
■ Slátrun er nú hafþi hér í
bænum og hefir nýtt kjöt komið
í búðirnar úndanfarna daga.
Verðið er sama og að undan-
förnu, kr. 6.50 kg. og mun hald-
ast svo til vikuloka, en þá fell-
ur niður heimild sú, er Alþingi
veitti ríkisstjórninni til að
borga muninn á útsöluverðinu
og því, sem bændur eiga að fá,
en hann er kr. 4.57 kg.
Ef ekki verða gerðar ein-
hverjar nýjar ráðstafanir fyrir
vikulokin, mun útsöluverðið að
öllum líkindum hækka í kr. 11.07
kg., en það þarf það að vera, ef
ríkið hættir að greiða mismun-
inn og bændur eiga að fá vísi-
töluverðið. Verði jafnframt hætt
að greiða útflutningsiuppbæt-
urnar úr ríkissjóði og þær
fengnar með hækkun verðlags-
ins innanlands, þyrfti útsölu-
verðið að vera kr. 18.87 kg. Töl-
ur þær, sem hér eru nefndar,
byggjast á útreikningi kjöt-
verðlagsnefndar.
(Framh. á 4. síðu)
Búnaðarpingið
Búnaðarþing kom saman til
'aukafundar í gær. Allir aðal-
fulltrúar voru mættir, nema
Sigurður Jónsson í Stafafelli og
Þóratinn Helgason í Þykkva-
bæ. Sigurður bíður eystra eftir
flugferð, en Þórarinn mun ekki
eiga heimangengt. Er varamað-
ur hans, Sveinn Einarsson á
Reyni, mættur í stað hans.
Harðír Sriðarkostir
Finnar hafa orðið að ganga að ógnar-
kjörum Rússa
;
Á víðavangi
KREPPAN OG VERKFÖLL
KOMMÚNISTA.
Það þótti mikið á kreppuár-
unum, þegaT 300—400 manns
voru skráðir atvinnulausir hér í
bænum. Nú ægir manni þetta
orðið minna, því að nýr aðili er
kominn til sögunnar, sem er
miklu afkastameiri við að gera
menn atvinnulausa en sjálf
kreppan. Þessi nýi aðili eru
verkfallsforsprakkar kommún-
ista. {
Samkvæmt frásögn Þjóðvilj-
ans í fyrradag hefir kommúnist-
um nú tekizt að gera 1300 manns
atvinnulausa. Brrti blaðið skrá
yfir afrekin og leit hún þannig
út:
„Iðjuverkfallið hófst 1. ágúst.
Félagsmenn Iðju eru um 800.
Verkfall skipasmiða hófst 1.
sept. í félaginu eru um 30
manns.
Verkfall Varnar, deildar úr
Iðju, hófst einnig 1. sept.
Verkfall Skjaldborgar í hrað-
saumastofum hófst 1. sept. og
nær til um 60 manna.
Verkfall járniðnaðarmanna
hófst 3. sept. og nær til um 300
manna.
Verkfall blikksmiða hófst 11.
sept., nær til 20—30 manna.
Verkfall hjá klæðskerameist-
urum hófst 13. sept. og nær til
80 manna.“
í þessa skrá kommúnista vant-
ar verkfallsmennina hjá olíufé-
lögunum, sem eru milli 30—40.
Alls munu því verkföllin ná til
um 1300 manna.
Þetta er þó aðeins byrjun. Um
næstu mánaðamót eru allmörg
ný verkföll-í undirbúningi.
Kommúnistar eru þannig á
góðum vegi með að skapa hér
allsherjar atvinnuleysi og illæri
á hinum hagstæðasta góðæris-
tíma, er þjóðin hefir nokkru
sinni notið. Kreppan og afla-
bresturinn á árunum fyrir strið-
ið eru að verða hreinasta „dýrð -
arríki“ hjá atvinnuleysinu, sem
kommúnistar eru að skapa.
FRÁ ÍHALDSHEIMILINU.
Samkomulagið í þingflokki
Sjálfstæðisflokksins er nú sagt
sízt betra en endranær. Þar tog-
ast á tvö öfl. Annað vill sam-
komúlag við kommúnista, því að
það muni heppilegast fyrir fylgi
flokksins í bæjunum. Hitt vill
leita samstarfs við Framsóknar-
menn, því að það er talið væn-
legast vegna sveitafylgisins.
Hins vegar virðast. bæ&i flokks-
brotin sammála um að draga
öll vandamál á frest.
Þegar eitt sinn var lokið fundi
í þingflokknum, þar sem þessi
mál voru rædd, samdi einn þing-
maðurinn, sem er í bæjardeild-
inni (að sögn Lárus Jóhannes-
son) svohljóðanadi fundargerð:
Það mun valda bráðum bata
að bregða öllum vanda á frest,
elska bæði bolsa og krata,
en bændaflokkinn mest.
Þingmaður úr sveitadeildinni
(að sögn Dalasýslumaður)
samdi þá svohljóðandi fundar-
gerð:
Það mun valda bráðum bata
að bregða öllum vanda á frest,
elska bæði bændur og krata,
en bolsaflokkinn mest.
SANNLEIKURINN
UM „NAFTA“.
Ýmsir hafa undrast það, að
kommúnistar skyldu aflýsa
samúðarverkfallinu, sem þeir
höfðu fyrirskipað hjá h.f. Nafta.
Skýringin er nú komin fram.
Kommúnistar óttuðust ekki að-
ems þá andúð, sem stórfelld
flutningastöðvun myndi valda.
Forsprakkar þeirra hefðu líka
tapað fjárhagslega á því, ef
Nafta hefði oröið að hætta
benzínsölunni.
Það eru aðallega kommúnist-
ar, sém eiga Nafta. Einar Ol-
geirsson á t. d. x/7 hluta hluta-
fjárins, sem er 105 þús. kr. Það
hefir áður verið langminnsta
' (Framh. á 4. síðu)