Tíminn - 26.09.1944, Page 1

RITST JÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9 A.
Sími 2323.
90. blað
BÆNDUR CiBFA GLÆilLBGT FORDÆMI
UM LAUiN DÝRTÍÐARMÁLiINi
Þeir bjóda iram lækkun afurðaverðsins til þess að koma í veg fyrir
stöðvun atvinnuveganna og ijárhagslegt hrun
Sú yfirlýsing Búnaðarþings, að bændur gæfu eftir þá hækkun
afurðaverðsins, sem verða átti á þessu hausti, til að forða þjóð-
inni frá fjárhagslegu og atvinnulegu hruni, mun jafnan talin
meðal glæsilegustu drengskaparverka í sögu landsins. Meðan
flestar aðrar stéttir hafast öfugt að og krefjast hærra kaups og
launa, þótt ekki geti annað af því hlotizt en fjárhagslegt öng-
þveiti og þjóðfélagsleg upplausn, bjóðast bændurnir til þess
kvaðalaust að lækka laun sín til þess að forða þjóðinni frá slíkri
glötun. Með þessu verki sínu hafa bændur stigið fyrsta stóra
skrefið til heilbrigðrar lausnar á dýrtíðarmálunum og skapað
HERMANN JÓNASSONt
Drengskaparbragð Búnaðarþíngs
Hvað gera aðrar stéttir?
glæsilegt fordæmi, sem knýr aðrar stéttir til eftirbreytni og
mun hafa varanlegt gildi fyrir meðferð þjóðmála hins nýendur-
reista lýðveldis.
Búnaðarþingið, sem var kvatt saman til aukafundar í fyrri
viku, til að ræða verðlagsmál landbúnaðarins, lauk störfum síð-
astliðinn laugardag, eftir að hafa gert svohljóðandi samþykkt:
„I. Búnaðarþingið lýsir yfir því, að það lieldur fast við réttmæti
ályktana sinna frá 1943, þar sem það lýsir yfir því, að það sé
reiðubúið að samþykkja að verð á landbúnaðarvörum yrði fært
niður, ef samtímis færi fram hlutfallsleg lækkun á launum og
kaupgjaldi og endurnýjar nú þetta tilboð til þeirra aðila, er hlut
eiga að máli.
Jafnframt vill Búnaðarþing taka fram, að það telur enn sem
fyrr, að það sé á engan hátt vegna sérhagsmuna landbúnaðarins
að fært sé niður útsöluverð á landbúnaðarvörum -«160’ greiðslu
neytendastyrks úr ríkissjóði um stundarsakir.
II. En með því að upplýst er, að eins og nú standa sakir næst
ekki samkomulag um gagnkvæma niðurfærslu kaupgjalds og
verðlags, lýsir Búnaðarþing yfir því, að það getur vegna nauð-
synjar alþjóðar á því að stöðua verðbólguna í landinu, fallist á,
að ákveðin sé nú þegar niðurfærsla sú af hálfu landbúnaðarins,
sem um ræðir í fyrsta Iið, með því að gera ekki kröfu til að fá
greidda þá 9,4% hækkun á söluverði framleiðsluvara þeirra, sem
þeim ber frá 15. sept. 1944 til jafnlengdar 1945, samkv. útreikn-
ingi Hagstofunnar.
Tilboð þetta er gert í trausti þess, að hér eftir fari fram hlut-
íallslegar kauplækkanir í landinu. Fari hins vegar svo, að sam-
ræmingar verði gerðar I kaupgreiðslum, skal Hagstofunni falið
að afla jafnóðum gagna til að reikna út, hvort þær hafi áhrif
á verðlagsvísitölu landbúnaðarvara, eða vinnslu- og sölukostn-
að þeirra til hækkunar, og skal þá verð á þeim vörum þegar
Andlim, sem liefir rlkt. Dýrtíðarlögin, sem
Það hefir verið sagt oft og
réttilega, að andinn, sem ríkt
hefir í dýrtíðarmálunum hér á
íslandi, hafi í aðalatriðum ver-
ið þessi: Allir hafa viljað láta
halda dýrtíðinni niðri, en eng-
inn hefir viljað fórna neinu til
þess. Þetta hefir verið megin-
jhugsunin hjá æði mörgum.
Hver og einn hefir viljað
j fara sínu fram og græða á að-
,stæðunum. Þess'vegna var „hin
: frjálsa leið“ til að halda dýrtíð-
' inni í skefjum byggð á sandi
einum, eins og margoft hefir
verið sýnt fram á hér í talaðinu.
Það mætti því þykja eftirtekt-
arverður atburður og lengi í
minnum hafður, er íslenzkir
bændur, sem buöu lögbindingu
og stöðvun á árinu 1941 og voru
fúsir til að styðja hana á árinu
1942, verðæ enn til þess að stíga
það skref í dýrtíðarmálunum,
sem hlýtur að verða öðrum
stéttum til eftirbreytni, ef nokk-
ur von stendur til þess að leysa
þessi mál, án valdboðs. Bænd-
ur hafa áður boðið að lækka
verðlagið jafnhliða lækkun
kaupgjalds, og þegar því boði er
ekki tekið, og aðrir er.u ekki
fáanlegir til að stíga skrefið með
þeim, taka þeir forustuna til að
draga úr dýrtíöinni, færa fyrstu
fórnirnar og skora á aðrar stétt-
ir að gera það sama.
Þessi víðsýni Búnaðarþingsins
skapar alveg nýtt viðhorf í dýr-
tíðarmálum landsins, og er nú
fróðlegt að sjá hvað aðrar stétt-
ir gera.
nii oru i gildi,
eru frá árinu 1943. Það hafa
margir misskilið þessi lög. Þeir
ihafa álitið, að með þeim tæki
[ríkissjóður ábyrgð á því, að
bændur fengju tiltekið verð fyr-
i ir afurðir sínar. Svo er ekki. í
j lögunum var ákveðið að tiltekin
nefnd (sexmannanefndin marg-
umtalaða) skyldi komast að nið-
urstöðu um hvað hátt verð
! bændur þyrftu að fá fyrir af-
! urðir sínar, til þess að tekj ur
þeirra væru sambærilegar við
tekjur annarra vinnandi stétta.
Ef nefndin yröi sammála, skyldi
álit hennar lagt til grundvall-
ar við verðlagningu landbúnað-
arafurða. Ríkið tekur hins veg-
ar ekki ábyrgð á að bændur fái
þetta verð.
Nú er mikið af kindakjöti selt
á erlendum markaöi og fyrir það
fæst mun lægra verð en sex
manna nefndin ákvað að bænd-
ur þyrftu að fá. Þess vegna
mundi þurfa að verðleggja kjöt,
sem selt er innanlands.það hátt
að hægt væri að verðbæta hitt,
íem út er flutt. -
Þetta hefði valdið slíkri dýrtíð
í landinu, þegar haustið 1943, að
ríkisstjórn og Alþingi sáu sér
ekki fært að horfast í augu við
hana og ákváðu þvi að verðbæta
úr ríkissjóði kjötið, sem flutt er
út, til þess að geta sett lægra
verð á það, sem selt var innan-
lands. En auk þess ákvað ríkis-
stjórnin og Alþingi að leggja fé
úr ríkissjóði til þess að lækka
hækkað á innlendum markaði í samræmi við það.
III. Framlag bænda sem hér um ræðir, til stöðnunar verðbólg-
unni, er bundið því skilyrði, að bændur fái greiddar uppbætur á
útflutningsvörur sínar, sem koma á markaðinn eftir 15. sept.
1944, til jafnlengdar 1945, miðað við landbúnaðarvísitölu síðast-
liðins tímabils.
IV. Að lokum lýsir Búnaðarþing yfir því, að ekki komi til mála,
að bændur færi niður verð á afurðum sínum á nýjan leik, fyrr
en tilsvarandi lækkun, þeirri, er hér um ræðir, hefir farið fram
á launum og kaupgjaldi."
Tillaga þessi var borin fram af verðlagsnefnd búnaðarþings og
var samþykkt með 22:2 atkv. Einn greiddi ekki atkvæði. Með
tillögunni greiddu atkvæði: Ólafur Bjarnason, Brautárholti, Ein-
ar Ólafsson, Lækjarhvammi, Jón Hannesson, Deildartungu,
Kristján Guðmundsson, Indriðastöðum, Guðbjartur Kristjánsson,
Hjarðarfelli, Þorsteinn Þorsteinsson sýslumaður, Búðardal, Júlí-
us Björnsson, Garpsdal, Jóhannes Davíðsson, Hjarðardal, Páll
Pálsson, Þúfu, Jakob Líndal, Lækjarmóti, Hafsteinn Pétursson,
Gunnsteinsstöðum, Jón Sigurðsson, Reynistað, Hólmgeir Þor-
steinsson, Hrafnagili, Ólafur Jónsson, Akureyri, Sigurður Jónsson,
Arnarvatni, Helgi Kristjánsson, Leirhöfn, Björn Hallsson, Rangá,
Sigurður Jónsson, Stafafelli, Sveinn Einarsson, Reyni, Guðmund-
ur Erlendsson, Núpi, Páll Stefánsson, Ásólfsstöðum og Þorsteinn
Sigurðsson, Vatnsleysu. Nei sögðu: Kristján Karlsson, Hólum og
Sveinn Jónsson, Egilsstöðum. Guðjón Jónsson, Ási, greiddi ekki
atkvæði.
—
011 heyöflun á véltæku
landi innan. 10 ára
Frv. Framsóknarfl. fær einhuga stuðn-
ing milliliiiigaiiefndar Búnaliarlimgs og
aukið fylgi á Alþingi.
Milliþinganefnd búnaðarþings, sem falin var athugun
á jarðræktarlagafrv. Framsóknarflokksins á síðastl. vetri,
liefir nú skilað áliti sínu. Hefir nefndin búið til tvö ný
frumrörp á grundvelli frv., þar sem tekið er upp aðalefni
þess. Fjallar annað frv. um jarðræktar- og húsagerðar-
samþykktir í sveitum, en hitt um breytingu á jarðræktar-
lögunum. Er það meginstefna þessara frumvarpa, að bænd-
um verði gert kleyft á næstu 10 árum að koma allri hey-
öflun sinni á véltækt land.
Frumvörp þessi hafa þegar verið lögð fyrir Alþingi og
eru flutningsmenn þeirra Bjarni Ásgeirsson, Jón Sigurðs-
son og Pétur Ottesen. Mun af hálfu Framsóknarflokks-
ins lagt allt kapp á, að þessi frv. verði samþykkt á þessu
þingi, svo að bændur geti þegar hafizt handa um jarð-
ræktarframkvæmdir á grundvelli þeirra.
Efni frumvarpanna mun perða nánar rakið í næsta blaði.
verðlag á kjöti og mjólkur-
vörum á innlendum markaði
í því skyni að halda dýr-
tíðinni í skefjum. Ennþá er ó-
sýnt hve mikil fjárhæð þetta
verður yfir árið, en fjármálaráð-
herra hefir upplýst, að niður-
borgunin sé um 1 millj. króna*)
á mánuði og má þá sennilega
gera ráð fyrir, að með uppbótum
á útfluttum afurðum, séu þessar
greiðslur allt að 20 miljónum
króna yfir allt árið. Ef þetta
hefði ekki verið gert fram til
þessa, mundu ýmsar fram-
leiðslugreinar þegar hafa verið
stöðvaðar vegna dýrtíðarinnar
og er þetta því ekki gert fyrir
1 nákvæmlega á sama hátt og sagt
var fyrir hér í þessu sama blaði
í byrjun ársins 1942, þegar hafn-
ar voru ráðstafanir til þess að
sporna gegn dýrtíðinni.
! Fjárhagnr
! ríkissjóðs.
Á þessu ári verða útgjöld ríkis-
sjóðs sennilega allt að 115 milj.
1 króna og mun það vera rétt á
! mörkum, ef það er þá svo gott,
að tekjur ríkissjóðs hrökkvi fyrir
! gjöldum, þegar taldar eru niður-
borganir á landbúnaðarvörum
1 og uppbætur á útfluttar vörur.
En eins og margoft hefir verið
íslenzka bændur, heldur fyrir
þjóðina sem heild eins og marg-
oft hefir verið bent á að Búnað-
arfélagið undirstrikar í sam-
þykktum sínum.
Aðstæðuruai1
nií Miaust.
Samkvæmt áliti . sexmanna-
nefndarinnar, sem áður er
á minnst, er reiknuð út árlega
framleiðsluvísitala landbúnaðar
og ^ftir henni fer verð landbún-
aðarafurða. Vegna kauphækk-
ana, er orðið hafa síðan sl.
haust, hefir vísitalan hækkað
þannig, að bændur eiga nú að
fá 9,4% hærra verö fyrir vöru,
sína en haustið 1943. Ef koma
á í veg fyrir að þessi hækkun
auki verulega dýrtíð i landinu,
verður að fara eins að og gert
var á s. 1. ári, borga niður land-
búnaðarvöru á innlendum
markaði og greiða uppbætur á
þær vörur, sem út eru fluttar.
Það er ekki hægt að segja það
með alveg nákvæmum tölum hve
margar miljónir þyrfti til þess
að inna þessar greiðslur af
hendi, en gera má ráð fyrir að
innanlands seljist um 4000 smál.
af kjöti og fjórar krþnur þyrfti
að greiða á hvert kg. kjöts til
að halda verðinu niðri. Það
mundi verða 16 milj. króna. Það
þyrfti ennfremur að greiða um
31 eyri á 22 miljónir mjólkur-
lítra og yrði það hátt á 7. miljón
króna. Þá mun þurfa verulega
fjárhæð til að verðbæta útflutt-
ar landbúnaðarafurðir.
Samkvæmt þeim útreikning-
um, sem liggjá fyrir frá opinber-
um aðilum, má því telja líklegt,
að með þeirri verðhækkun á
landbúnaðarafurðum, sem verða
ætti samkvæmt niðurstöðu sex-
mannanefndarinnar, mundi
þurfa allt að 30 miljónir króna
úr ríkissjóöi til þess að greiða
niður og verðbæta landbúnaðar-
vörur, ef takast ætti að halda
dýrtiðinni, þar sem hún er nú,
í 272 stigum.
Þannig er komið fyrir „hinni
frjálsu leið“ í þessu máli, eða
*) Þessi upphæð er sennilega hærri.
sýnt fram á hér í þessu blaði,
eykirr vaxandi dýrtíð útgjalda-
þörfina meir en samsvarar dýr-
tíðinni. Hins vegar minnka tekj-
ur ríkissjóðs að sama skapi
vegna þess að dýrtíðin þrengir
afkomu framleiðslunnar, og nú
er svo komið að á fjárlagafrum-
varpi fyrir árið 1945 mun vera
gert ráð fyrir að tekjur og út-
gjöld ktandist á í sjóðsreikningi
frumvarpsins og er þá enginn
eyrir ætlaður til þess að halda
niðri dýrtíðinni eins og gert er
nú né til þess að borga uppbætur
á útfluttar vörur, en þau útgjöld
nema allt að 20 miljónum króna,
ef landbúnaðarverðið helzt ó-
breytt, en allt að 30 milj. króna
ef verðið hækkar í samræmi við
þaö sem vera ætti. Þá má þess
geta, að á þessu fjárlagafrum-
varpi er ótaldar fjöldamargar
þær framkvæmdir, sem ríkastar
eru í hugum landsmanna að fá
gerðar og kosta mikið fé.
Þessar eru aðstæðurnar hjá rik-
issjóðnum. — Hins vegar er sú
staðreynd, að dýrtíðin eins og
hún er nú verkar þannig á af-
komu bátaútvegsins, að fjölda
margir hlutasjómenn víðsvegar
um landið hafa ekki nándar
nærri það kaup, sem landsmenn
hafa samkvæmt þeim kauptöxt-
um, sem nú gilda víðsvegar um,
landið. Ef dýrtíðin hækkar
nokkuð að ráði, er alveg fullvist,
að mikið af bátaútveginum
stöðvast og þær atvinnugreinar
(frystihús o. fl.), sem standa i
sambandi við hann. Sjávarút-
vegurinn er hins vegar ein af líf-
æðum ríkisins og megin tekju-
stofn ríkissjóðs.
Þessi sjálfhelda, sem málin
voru í komin, þegar Búnaðar-
þingið kom hér saman til funda,
var ekki glæsileg.
Lokaðar loiðir.
Það lá fyrir að ekki var til
á Alþingi þingmeirihluti fyrir
þeirri stefnu að halda dýrtið-
inni óbreyttri með framlögum
um ríkissjóði og greiða útflutn-
ingsuppbætur, ef verð landbún-
aðarafurða hækkaði um 9,4%.
En ef sú leið hefði verið valin,
(Framh. á 4. síBu)
\