Tíminn - 30.09.1944, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
28. árg.
Reykjavxk, laugardagiim 30. sept. 1944
Frmnvarpið um ræktunar- og byggingarsampykklir í sveitnms
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 9A.
Símar 2353 oe 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSENGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A.
Siml 2323.
92. klað
Félagsvinna með fullkomnustu tækj-
um við ræktun og húsabætur í sveitum
Framkvæmdasjóður
ríkisins leggi Sram 3 miljón króna stoSnfé til
kaupa á ræktunarvélum
Eins og áður hefir veriff skýrt frá í blaðinu, hefir milliþinganefnd Búnaffarþings lokiff fyrir |
nokkuru síffan athugun sinni á jarffræktarlagafrv. Framsóknarmanna, er miffar aff því aff koma
allri heyöflun á véltækt land innan 10 ára. Niffurstaða ncfndarinnar hefir orffið sú, aff hún hefir
samiff tvö frumvörp, þar sem meginatriffin í frumvarpi Framsóknarmanna eru lögff til grund-
vallar. Annað frv. fjallar um jarffræktar- og húsagerffarsamþykktir í sveitum, en hitt um breyt-
ingu á jarðræktarlögunum. Bæffi frv. hafa nú veriff lögff fram í neðri deild og eru þau flutt af
Bjarna Ásgeirssyni og Pétri Ottesen.
Þ?ir sem frv. þessi tryggja öll affalatriðin í jarffræktarlagafrv. Framsóknarflokksins, mun
hann einbeita sér fyrir samþykkt þeirra og gera sitt ýtrasta til þess, aff þau komist fram á þessu
þingi. Ætti hin drengilegu framkomu búnaffarþings í dýrtíffarmálunum vissulega aff vera þing-
mönnum aukin hvatning til þess að veita landbúnaffinum affstoff til þess aff komast á arð-
vænlegan grundvöll, en þaff verffur hann fyrst þegar öll heyöflun fer orðiff fram á véltæku landi.
Hér á eftir verffur gerff grein fyrir aðalefni frv. um jarffræktar- og húsagerðarsamþykktir
í sveitum, en hins frv. er getiff
A
Setiiiiig jarðaræktar-
samjxykkta.
Búnaðarsamböndum er heim-
ilt aff setja sér samþykkt um, að
sambandið taki að sér ákveðnar
jarðræktarframkvæmdir á sam-
bandssvæðinu, til þess að greiða
fyrir eflingu . jarðræktarinnar
og koma til leiðar, að öll hey-
öflun bænda fari fram á vél-
tæku landi. Jarðræktarfram-
kvæmdir þær, sem hér um ræð-
ir, eru:
Framræsla.
Túúasléttun.
Nýrækt.
Sléttun engja.
Þegar búnaðarsambandsf.und-
ur hefir ákveðið'að koma á jarð-
ræktarsamþykkt, skal stjórn
þess senda frv. að samþykktinni
til allra búnpðarfélaga á sam-
bandssvæðinu. Frv. skal rætt á
almennum fundi í hverju félagi.
Þegar frv. hefir hlotið samþykkt
meira hluti búnaðarfélaganna,
skal það aftur borið undir fund
í búnaðarsambandinu og hljóti
það stuðning % fundarmanna,
skal leita á því fullnaðarstað-
festingar landbúnaðarráðherra.
Ef búnaðarsamband fellir hins
vegar að gera jarðræktarsam-
þykkt, er því skylt, ef þess er
óskað, að gera tillögur um skipt-
ingu sambandsumdæmisins í
samþykktarsvæði. Lágmarks-
stærð hvers samþykktarsvæðis
skal miða við það, að nægilegt
verkefni sé fyrir eina vélasam-
stæðu um alllangt árabil, að
dómi Búnaðarþings íslands.
Þegar skiptin hafá þannig hlot-
ið staðfestingu Búnaðarfélags*
íslands, getur hvert samþykkt-
arsvæði gert ræktunarsamþykkt
með svipuðum hætti og búnað-
arsamband.
í ræktunarsamþykktum skal
kveða á um:
1. Verkefni, sem sambandið eða
ræktunarfélagið tekur að sér.
2. Skipun og valdsvið fram-
kvæmdastjórnar.
3. Hvernig framkvæmdum skuli
hagað, þar á meðal, að þeir,
er minnst véltækt land hafa,
sitji fyrir vinnu, eftir því
sem við verður komið.
4. Að búnaðarsambandið eða
ræktunarfélagið taki þær
greiðslur fyrir ræktunar-
störfin, að allur kostnaður
fáist að fullu greiddur.
5. Fjáröflun og tryggingar fyrir
fjárreiðum sambandsins eða
ræktunarfélagsins.
6. Reikningshaíd og endurskoð-
un.
7. Hvernig samþykkt skuli
breytt.
á öffrum staff.
8. Hvernig samþykkt verði felld
úr gildi.
Þegar ráðherra hefir staðfest
samþykktina, gildir hún upp frá
þvi fyrir alla félagsmenn
hreppabúnaðarfélaga á sam-
þykktarsvæðinu.
Ráðherra skipar fyrir um
birtingu samþykktarinnar og
tiltekur, hvenær hún öðlist
gildi.
Mœliiigar og rflirlií.
Stjórn sambandsins annast
með aðstoð Búnaðarfélags ís-
lands um gftirgreindar míeling-
ar og athuganir á hverju sam-
þykktarsvæði:
1. Stærð túna.
2. Stærð túnþýfis að flatarmáli
á hverri jörð,. sbr. bráða-
birgðaákvæði jarðræktarlag-
anna frá 4. júlí 1942.
3. Ræktunarástand túnanna.
4. Skilyrði til nýræktar.
5. Framræsluþörf jarðarinnar
(vegna túnanna, fyrirhug-
aðrar nýræktar, engjarækt-
ar og til hagabóta, ef þess er
sérstaklega óskað).
6. Skilyrði til að gera engi vél-
tæk eða auka þau.
Kostnaður við athuganir og
mælingar þær, er hér um ræðir,
ásamt nauðsynlegri kortagerð
gréiðist að helmingi úr ríkis-
sjóði, en hinn hlutinn greiðist
að jöfnu af Búnaðarfélagi ís-
lands og hlutaðeigandi búnaðar-
sambandi.
Ræktunafframkvæmdir, sem
gerðar eru samkvæmt lögum
þessum, skulu framkvæmdar
eftir fyrirsögn trúnaðarmanna,
er Búnaðarfélag íslands sam-
þykkir. Ef jarðeigandi eða ábú-
andi, sé jörðin í leiguábúð, vilí
ekki hlíta ákvörðun trúnaðar-
manns, getur hann skotið þeim
til umsagnar Búnaðárfélags ís-
lands, sem fellir fullnaðarúr-
skurð um tilhögun verksins.
Framlag
fi’amkvæmdasjóðs
til vclakauixa.
Verkfæranefnd ríkisins skal
vera stjórn búnaðarsambands-
ins eöa framkvæmdastjórn sam-
þykktarsvæðis til aðstoðar og
leiðbeiningar um kaup og val
nauðsynlegra jarðvinnsluvéla og
verkfæra vegna hinna fyrirhug-
uðu framkvæmda. Hún ákveður
og í samráði við'stjórn Búnaðar-
félags íslands, hve margar vélar
af hverri tegund njóti styjks úr
framkvæmdasjóði ríkisins á
hverju sambands- eða sam-
þykktarsvæði, miðað við eðlilega
þörf sambandsins, stærð þess,
vélakost og vinnuafköst vélanna.
Verja skal úr framkvæmda-
sjóði ríkisins allt að 3 millj. kr.
til greiðslu helmings af kostn-
aðarverði þeirra véla og verk-
færa, kominna á ákvörðunar-
stað, er verkfæranefnd ríkisins
telur þörf á til ræktunarfram-
kvæmda samkvæmt lögum þess-
um. Styrkur ^þessi greiðist, jafn-
óðum og vélarnar eru keyptar.
•
Fyrningarsjóðnr.
Framkværridastjórn samþykkt-
arsvæðis ber að taka þá greiðslu
fyrir notkun véla og verkfæra,
sem keypt eru og notuð sam-
kvæmt lögum þessum, að hún
nægi fyrir öllum venjulegum
rekstrarkostnaði, og sé þar með
talið hæfilegt viðhalds- og fyrn-
ingargjald, er miðist við, að það
nægi til að endurnýja vélar og
verkfæri, jafnóðum og þau veröa
ónothæf, Verkfæranefnd ríkisins
ákveður, hvað sé hæfilegt að
leggja til hliðar fyrir viðhalds-
kostnaði, meðan vélarnar eru
nýjar og nýlegar, og ennfremur
ákveður hún fyrningargj aldið.
Búnaðarfélag íslands skal inn-
heimta fyrningargjaldið í lok
hvers reikningsárs og leggja það
í sérstakan fyrningarsjóð, er
verði í vörzlu þess. Sjóðinn skal
ávaxta í Búnaðarbanka íslands.
Búnaðarfélag íslands annast
reikningshald sjóðsins og ávísar
úr honum eftir tillögum stjórn-
ar verkfæranefndar ríkisins.
Hvert samband heldur séreign
sinni í sjóðnum.
Fftirlit með vélsim og
vélanáiiiskeið.
Verkfærakaupanefnd ríkisins
skal hafa eftirlit með vélum
þeim og verkfærum, sem keypt
eru og notuð samkvæmt ákvæð-
um laga þessara, viðgerð þeirra
og viðhaldi svo og, ef þess er
óskað, öðrum vélknúnum tækj-
um, sem notuð eru í sambandi
við jarðræktarframkvæmdir í
sveitum. Skal hún hafa í þjón-
ustu sinni nægilega marga vél-
fróða menn til að annast eftirlit
þetta.
Búnaðarfélag íslands og verk-
færanefnd ríkisins skulu halda
námskeið fyrir þá menn, er eiga
að vinna með vélknúnum jarð-
vinnslutækjum, enda hafa þeir
menn einir rétt til að vinna með
slíkum tækjum, sem eru viður-
kenndir til þess hæfir af verk-
færanefnd ríkisins. Kostnaður
samkvæmt 11. og 12 gr. greiðist
úr ríkissjóði.
Ilúsagerðar-
saíisfiykktir.
Búnaðarsamböndum er heim-
ilt að setja sér samþykkt um,
að þau taki að sér byggingu
íbúðar- og útihúsa á sambands-
svæðinu á þann hátt, að þau ráði
til sín flokka byggingarmanna
og leggi þeim til fullkomnar vél-
ar og tæki við vinnuna. Með
samþykktinni skal stefnt að því
að hraða húsabótum og öðrum
byggingarframkvæmdum í sveit-
um og að bændur fái með þess-
um hætti svo vönduð, hagkvæm,
smekkleg og ódýr hús sem kost-
ur er á. Við framkvæmdir þess-
ar sé þess gætt, að þeir, er hafa
mesta þörf fyrir nýbyggingar,
sitji fyrir, eftir því sem unnt er.
Byggingarframkvæmdir þær,
er hér um ræðir, eru:
1. íbúöarhús.
2. Peningshús.
3. Hlöður og súrheystóftir.
4. Haughús, þvaggryfjur og
safnþrær.
5. Geymsluhús.
Húsin afhendist fokheld, nema
öðruvísi sé um samið.
Húsagerðarsamþykktir skulu
settar með sama hætti og rækt-
unarsamþykktir, og hafa ýms
svipuð ákvæði, t. d. um stjórn,
fjáröflun, tryggingar og greiðsl-
ur. Teiknistofa landbúnaðarins
skal veita sérfræðilega aðstoð
og skulu byggingarnar reistar
eftir tilsögn hennar. Byggingar-
sjóður og nýbýlasjóður leggja
fram sem styrk y3 hvor af kostn-
aðarverði þeirra veggjamóta,
véla og verkfæra, sem þessi
byggingarstarfsemi útheimtar,
en reikna skal sérstakt viðhalds-
og fyrningargjald af áhöldum
þessum og skal Búnaðarfélag
íslands sjá um, að fyrningar-
gjaldið sé lagt í sérstakan fyrn-
ingarsjóð, er styrkir endurnýj-
un vélanna.
r
Ur greínargerð frv.
í greinargerð frv. segir svo:
„Árið 1900 telur hagstofan, að
íbúar í sveitum og kauptúnum
með færri en 300 íbúa hafi ver-
ið 62919, en árið 1940 46984. Þeim
hefir því fækkað um 15935.
Sveitirnar hafa þannig misst á
þessu tímabili rúmlega % af
mannafla sínum og vinnukrafti.
Á sama tíma má telja, ef tillit
er tekið til aukinna afurða bú-
fjárins á hvern einstakling, að
framleiðsla landbúnaðarins hafi
aukizt um nálega 50%. Jafn-
framt hefir töðufallið meir en
tvöfaldazt síðustu 20 árin.
Þetta sýnir, að sveitafólkið
hefir ekki legið á liði sínu. Þrátt
fyrir þessi og'önnur stór átök,
miðað við allar aðstæður, vant-
ar enn mikið á, að íslenzkur
landbúnaður sé rekinn yfirleitt
með nýtízkusniði, enda meiri
örðugleikum bundið að koma því
í kring en víða annars staðar.
jÞað, sem nú þjáir landbúnaðinn,
er skortur á vinnuafli, síhækk-
andi kaupgjald, stóraukinn
framleiðslukostnaður, þröngur
innanlandsmarkaður fyrir ýms-
ar landbúnaðarvörur og loks
lágt verð á framleiðsluvörum
bænda á erlendum markaði 1
hlutfalli við framleiðslukostnað-
inn. Líklegt er, að einhverjar
breytingar verði á þessu að stríð-
inu loknu, en varlegast er að
gera ráð fyrir, að þær verði ekki
stórvægilegar. Yfir mjög mörg-
um bændum vofir því sú hætta,
Frumvarpíð um breytinguna
á jarðræktarlögunum
1. gr.
Ákvæði til bráðabirgða orðist
svo:
Næstu 10 ár frá gildistöku laga
þessara skal:
a. þúfnasléttun í túni styrkt
með 100% hækkun frá því,
sem ákveðið er í 9. gr. lag-
anna, að viðbættri verðlags-
uppbót samkv. ákvæðum 10.
gr. laganna;
b. venjuleg nýrækt styrkt með
100% álagi frá því, sem
ákveðið er í 9. gr. laganna,
ásamt *. verðlagsuppbót (sbr.
10. gr.), þar til býli það, er
styrks nýtur, hefir 600 hesta
(100 kg.) heyskap á véltæku
landi í meðalári;
c. greiða 50 kr. á hektara ásamt
verðlagsuppbót fyrir sléttun
engjalanda á þeim býlum,
sem hafa ekki 600 hesta hey-
ákap á véltæku landi.
Hámarksákveéði 11. og 13. gr.
laganna taka ekki til fram-
kvæmda samkvæmt þessu
ákvæði.
Ráðherra setur reglugerð að
fengnum tillögum Búnaðarfé-
lags íslands um nánari fyrir-
mæli viðvíkjandi mælingu tún-
þýfis og úttekt þessara jarða-
bóta til styrkgreiðslu, og skal þar
m. a. ákveða reglur um, við
hvaða stærð 600 hesta heyskap-
arland á túni og engjum skuli
miðast.
í greinargerð frv. segir m. a.:
í þeim kafla frv. um jarð-
rækt^ vog húsagerðarsamþykkt-
ir í sveitum, sem lýtur að jarð-
ræktarframkvæmdum, felst
meginkjarni þess átaks til auk-
inna jarðræktarframkvæmda,
sem milliþinganefndin leggur
áherzlu á, að nú geti hafizt. Er
þetta fólgið í tveimur atriðum:
a. Samtökum þeini og samstarfi
um þessi mál innan búnað-
arsambandanna, sem þar er
stefnt að.
b. Fjárstuðningi þeim til kaupa
á hraðvirkum jarðræktar-
verkfærum, sem þar er gert
ráö fyrir.
Með sérstöku tilliti til þess
annars vegar, hve vel unnar og
varanlegar jarðræktarfram-
kvæmdir eru. kostnaðarsamar,
og þess hins vegar, hver þjóðar-
nauðsyn það er, að því verði til
vegar komið — og það á sem
skemmstum tíma —, að bændur
geti tekið sem mest af heyfeng
sínum á véltæku landi, er í frV.
þessu lagt til, að jarðræktar-
styrkur til venjulegrar nýrækt-
ar sé hækkaður verulega og auk
þess veittur nokkur styrkur til
þess að gera engjalönd véltæk,
en til þeirra framkvæmda er
enginn styrkur veittur nú. Skal
þessi styrkur veittur til ræktun-
ar á hverju býli, þangað til því
marki er náð, að þar sé hægt
að aflá 600 hesta heyskapar á
véltæku landi.
Það er svo ákveðið, að ákvæði
frv. þessa, ef að lögum verður,
gildi í 10 ár miðað við gildistöku
þeirra. Er þetta takmark sett
með það fyrir augum, að eigi
dragist lengur að hrinda í fram-
kvæmd þessu mikilvæga ætlun-
arverki. Það væri óneitanlega
mikilsvert fyrir efnalega afkomu
þjóðarinnar og velmegun, ef
takast mætti að ná settu marki
á skemmri tíma.
að aðalsöluvörur þeirra seljist
ekki fyrir framleiðsluverð og að
framleiðsla þeirra stöðvist af
þeirri ástæðu, en það gæti aftur
valdið landauðn í sumum sveit-
um, ef ekkert væri að gert.
Það verður t>ví að leita þeirra
úrræða í tíma, sem líklegust eru
talin til að sporna við vand-
ræðum í þessu efni.
Samkv. rannsóknum, sem
gerðar hafa verið, er vinnan
langstærsti kostnaðarliðurinn
í útgjöldum bænda. Jafnframt
hefir komið í ljós, að hátt kaup-
gjald í landbúnaðarvinnu hér á
landi — samfara minni vinnu-
tækni og vinnuafköstum en hjá
nágrannaþjóðum okkar — veld-
ur mestu um, hve samkeppni er
íslenzkum bændum erfið á er-
lendum mörkuðum.
Þegar þessa er gætt, er það
augljóst, að liklegasta leiðin til
úrbóta er, að bændur fái starfs-
skilyrði, er geri þeim kleift að
létta mannahald, en auka í þess
stað vélanotkun á öllum sviðum
og hvers konar tsekni utan bæj-
ar sem innan, svo að vinnuhrað-
inn og afköstin aukist að mikl-
um mun. Tilgangur þessa frv. er
að gera bændum fært að koma
á hjá sér slíkum starfsskilyrð-
um með félagslegum átökum.
í frv. er áherzlan lögð á tvö
meginatriði: 1) Aukna ræktun
samfara því, að heyöflun bænda
fari fram á véltæku landi, og
2) að gera bændum kleift að
koma upp tiltölulega ódýrum,
en vönduðum íbúðar- og útihús-
um, þannig gerðum, að öll vinna
í þeim verði sem auðveldust og
spari vinnu.
Þessi síðari þáttur frv. er ný-
mæli, en engu minna nauð-
synjamál, eins og byggingum í
sveitum er víða háttað og örð-
ugleikar eru að fá fólk til marg-
víslegra innanhússstarfa, jafn-
vel enn meiri en til jarðyrkju
eða heyvinnu.
Kostir þessa skipulags umfram
þá starfshætti, er nú tíðkast,
eru:
1. Að það ýtir mjög við bænd-
um um land allt að hefjast
handa um ræktun og bygg-
inggr, strax og tök eru á.
2. Að félagsleg samtök, er ná
yfir stór svæði,hafa allajafna
meira lánstraust og fjár-
hagslegt bolmagn til að
kaupa stórar og dýrar vélar
og starfrækja þær, er eitt-
hvað harðnar í ári.
3. Að allir á hverju samþykkt-
arsvæði eiga þess kost að fá
unnið — og þeir fyrst og
fremst, er mesta hafa þörfina
og skemmst eru á veg komnir.
4. Að komið er í veg fyrir, að
einstök byggðarlög verði ein-
angruð og útundan.
5. Að félagsvinna með full-
komnum og hentugum vélum
verði að öllum jafnaði mun
ódýrari.
6. Að tryggt er betur en áður,
að ýmsar undirbúningsrann-
(Framh. á 4. síSuJ