Tíminn - 10.11.1944, Side 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEPFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.í.
Símar 3948 og 3720.
RITST J ÓR ASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llnáargötu 9A.
Símar 2353 Og 4333.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 9A.
Siml 2323.
28. árg.
Keykjavík, föstudagiim 10. nóv. 1944
95. blað
Frumvarp Framsóknarilokksins um gjaldeyri
til kaupa á iullkomnum iramleiðslutækjum
Mynd þessi var tekin af Roosevlt forseta síðastl. sumar, þegar hann
lýsti yjir því, að hann myndi verða við tilnefningu flokksþings demo-
krata, sm forsetaefni flokksins. Hann var þá staddur í járnbrautarvagni
og flutti þaðan útvarpsrœðuna, þar sem hann tilkynnti þetta samþykki
sitt. í klefanum hjá lionum er einn sona hans, James Roosevelt sjóliðs-
foringi og kona hans.
Roosevelt vann glæsilegan
kosningasígur
Forsetakosningarnar í Bandaríkjunum, sem fóru fram 7.
þ. m., hafa orðiS glæsilegur sigur fyrir Roosevelt og stefnu
hans. Roosevelt náði sjálfur kosningu með miklum atkvæða-
mun og flokkur hans fékk öruggan meirihluta í báðum
deildum þingsins.
Flokkurinn leggur til að 460 milj. kr. af erlendum
gjaldeyri bankanna verði ekki ráðstafað til annarsj
en kaupa á framleiðslutækjum
* í samningum þeim, sem fram fóru um myndum þjóðstjórnar, lagði Framsóknarflokkur-
inn áherzlu á, að inneignir þær, sem bankarnir hafa safnað eriendis, yrðu ekki gerðar að
eyðslueyri, heldur yrði þeim varið til að afla nýrra og fullkominna framleiðslutækja og til að I
rafljýsa landið. Þegar sýnt þótti, að ekkert myndi af slíkri stjórnarsamvinnu verða, lagði Fram-
sóknarflokkurinn fram frumvarp á Alþingi, þar sem gert er ráð fyrir, að 460 milj. kr. af inn-
eign bankanna erlendis verði lagðar á sérstakan reikning í bókum þeirra og má aðeins nota |
þær innstæður til kaupa á framleiðslutækjum.
Nokkru eftir að þetta frv. Framsóknarflokksins var flutt, gerðu stjórnarflokkarnir upp-
skátt, að þeir myndu vinna að því, að 300 milj. króna af erlendum inneignum bankanna yrðu I
geymdar á þennan hátt. Sú upphæð er þó hvergi nærri nógu há, ef tryggja á nægan gjald-
eyri til nauðsynlegrar eflingar framleiðslunnar og byggingu raforkuvera. Útvegsfróðir menn á-
ætla, að sjávarútveginum einum myndi vart nægja sú upphæð. Þá er allt eftir til annara I
atvinnuvega og raforkubygginga. Virðist það meira en ógætilegt af stjórnarflokkunum að vilja
ekki tryggja meiri erlendan gjaldeyri til þessarar notkunar og láta það alveg óbundið, að næst-
um eins há upphæð í erlendum gjaldeyri, sem bankarnir eiga nú, verði hreinn eyðslueyrir.
Vilhelm Moberg
Áður en kosningarnar hófust,
var talið nokkurnveginn víst, að
Roosevelt myndi bera sigur úr
býtum, en hins vegar var talið
vafasamt, að flokkur hans,
demokratar, myndi vinna þing-
kosningarnar, er fóru fram sam-
timis, því að persónulegar vin-
sældir Roosevelts myndi ekki
styrkja flokkinn eins mikið í
þeim og í forsetakosningunum.
Ef demokratar hefðu tapað
þingkosningunum, myndi hafa
skapazt svipuð viðhorf og eftir
seinustu heimsstyrjöld, þegar
Vilson var forseti, en andstöðu-
flokkur hans hafði meirahluta á
þingi.
Alls neyttu um 50 milj. kjós-
enda atkvæðisréttar síns. Fulln-
aðartölur verða ekki kunnar fyrr
Aldarafmæli dönsku
lýðháskólanna
Síðastl. þriðjudag var aldaraf-
mæli dönsku lýðháskólanna.
Grundtvig, sem Tíminn birtir
hér mynd af, var áhrifamesti og
merkilegasti brautryðj andi
þeirra. í neðanmálsgrein Tímans
í dag, sem er eftir Friðrik Á.
Brekkan rithöfund, er lýst starfi
og áhrifum þessara merkilegu
ög aérsteeðu menntastofnana.
en í næsta mánuði, því að öll
hermannaatkvæði verða ekki
fyrr komin fram. Það var þó
ljóst af atkvæðatalningunni þeg-
ar á miðvikudagsmorgun, að
Roosevelt yrði kjörinn og sendi
Dewey, mótframbjóðandi hans,
honum þá heillaóskir. í gær-
morgun stóðu tölurnár þannig,
að Roosevelt hafði 23% milj. at-
kvæða, en Dewey rúmlega 18
milj. Roosevelt var þá öruggur
með 412 kjörinenn af 531 alls.
í kosningunum til fulltrúa-
deildarinnar stóðu tölur þannig
í gær, að demokratar höfðu
unnið 223 þingsæti, republik-
anir 142, en óvíst var enn um
87. í kosningum til. öldunga-
deildarinnar höfðu demokratar
unnið 17 þingsæti, en republik-
anir 10, en aðeins var kosið til
V3 hluta hennar, en hún er skip-
uð 92 fulltrúum.
Frægustu einangrunarsinn-
arnir, Hamilton Fish og Nye,
féllu í kosningunum. Bæði
Roosevelt og Dewey beittu sér
gegn kosningu þeirra.
Roosevelt hafn-
aði stuðniogi
kommúnista
Einna sterkasta vopn repu-
blikana gegn Roosevelt í kosn-
ingunum, var stuðningur kom-
múnista við hann. Þeir hafa
áður haft sérstakan frambjóð-
anda, en treystust nú ekki til
þess, og studdu því Roosevelt.
Roosevelt lýsti yfir því, að hann
kærði sig ekki um stuðning
þeirra og óskaði þess, að þeir
kysu sig ekki, þar sem þeir væru
erlendur flokkur. Kommúnistar
í Bandaríkjunum hafa þó slitið
formlega öllu sámbandi við
Moskvu,. lagt niður flokk sinn og
kalla nú samtök sin aðeins
fræöslufélag.
í greinargerðinni fyrir frv.
Framsóknarflokksins er það
skýrt tekið fram, að flokkurinn
álíti þó slíka festingu því aðeins
koma að gagni, að dýrtíðin sé
færð í það horf, að tryggður sé
hallalaus rekstur atvinnuveg-
anna, og menn vilji því kaupa
framleiðslutæki fyrir gjaldevr-
inn. Skilur þar einnig milli
hans og stjórnarflokkanna, sem
álíta þess enga þörf að færa
niður kaupgjaldið og verðlagið.
Framangreint frv. Framsókn-
arflokksins um gjaldeyri til
kaupa á framleiðslutækjum, sem
flutt er af þeim Skúla Guð-
mundssyni og Eysteini Jónssyni
í neðri deild, hljóðar á þessa
leið:
Af þeim erlenda gjaldeyri, sem
Landsbanki íslands og Útvegs-
banki íslands h.f. áttu 1. okt.
1944, skulu 85% — áttatíu og
fimm af hundraði — færast á
sérstaka reikninga í bókum
þeirra. Af þeim innstæðum má
aðeins selja gjaldeyri gegn sér-
stökum leyfum viðskiptaráðs til
kaupa á framleiðslutækjum og
efni til þeirra, svo sem skipum
og efni til skipasmíða, vélum til
skipa, landbúnaðarvélum, efni
til rafveitna og vélum og efni til
verksmiðja, einkum þeirra, er
vinna vörur úr innlendum hrá-
efnum.
Nánari ákvæði um fram-
kvæmd laga þessara skulu sett
með reglugerð.
Lög þessi öðjast þegar gildi.
Greinargerð frv. er svohljóð-
andi:
Með þessu frv. er lagt til, að
mestur hluti þess erlenda gjald-
eyris, sem íslenzku bankarnir
eiga nú, skuli færður á sérstaka
reikninga hjá bönkunum og að
sá gjaldeyrir skuli eingöngu
seldur þeim, er vilja kaupa fyrir
hann framleiðslutæki eða efni
til þeirra, svo sem nánar er fram
tekið í 1. gr. frumvarpsins. Er
með þessu stefnt að því að
tryggja, svo sem tök eru á, að
inneignir landsmanna hjá öðr-
um þjóðum verði notaðar til efl-
ingar atvinnuvegum þjóðarinn-
ar, en eyðist ekki til kaupa á
venjulegum neyzluvörum.
Enn liggja ekki fyrir skýrsl\if
um inneignir bankanna í út-
löndum 1. okt., en gera má ráð
fyrir, að þær séu nálægt 540
miljónum króna. Samkvæmt því
ætti sú upphæð, sem lögð yrði
til hliðar á þann hátt, er frum-
varpið gerir ráð fyrir, að jafn-
gilda um það bil 460 milj. kr.
Þannig þarf að búa að sjávar-
útveginum, að á næstu árum
verði mikil eftirspurn eftir er-
lendum gjaldeyri til aukningar
og endurnýjunar skipastól
landsmanna og til kaupa á vél-
um og öðru, er með þarf til
aukinnar hagnýtingar sjávar-
afurða, og verður því meirihluti
þessarar fjárhæðar væntanlega
njotaður í þarfir sjávarútvegsins.
Þess má geta, að nýlega hefir
Alþingi borizt áskorun frá Far-
manna- og fiskimannasam-
bandi fslands, um að lögfesta
eigi minna en 300 milj. króna af
gjaldeyriseign bankanna skuli
varið í þarfir sj ávarútvegsins,
og ætti það að vera tryggt, ef
frv. þetta verður samþykkt, ,að
þeir, er vilja leggja fé til aukn-
ingar skipaflotanum og á annan
hátt til eflingar sjávarútvegin-
um á næstu árum, geti fengið
keyptan erlendan gjaldeyri, sem
nemur a. m. k. þeirri fjárhæð,
sem nefnd er í erindi Far-
manna- og fiskimannasam-
bandsins.
Þá þarf að líta á þarfir land-
búnaðarins að þessu leyti og
tryggja, að nægur gjaldeyrir
verði til kaupa á stórvirkum vél-
um til jarðræktar og öðrum
landbúnaðarvélum, sem nauð
NÝTT HEFTI Af!
DAGSKRÁ
Framhalds-
sögur Tímans
Þekktar sögur eftlr
íræga Norðurlanda-
höfunda
í dag hefjast tvær fram-
haldssögur f blaðinu, önnur
ætluð fullorðnum, hin börn-
um. Er sú fyrrtalda eftir
sænska rithöfundinn Vilhelm
Moberg, en hin er eftir Carl
Ewald, danskt skáld, er uppi
var um og fyrir síðustu alda-
mót.
Vilhelm Moberg er einn allra
fremsti rithöfundur Svía nú,
maður rösklega hálffimmtugur.
Hann hóf rithöfundarferil sinn
sem blaðamaður og starfaði við
Annað hefti Dagskrár, ýmis blöð Upp úr 1920 tók hann
tímarits ungra Framsóknar- að fikrifa bækur Qg gaf sig fyrst
manna, kom út í byrjun sem- { stað einkum að leikritagerð. En
asta mánaðar. Flytur það eins -mnan skamms fóru að birtast
og fyrsta heftið, er kom út eftir hann sögur úr lífi alþýð.
fyrr á árinu, margar vandað- unnar og vöktu þær þegar mjög
ar yfirlitsgreinar um stjórn- mikla athygli. Af þessum toga
mál og félagsmál. I eni sögurnar „Raskens“ (1927),
Heftið hefst á grein eftir Hilm- I ”Lángt frán landsvagen" (1929)
ar Stefánsson bankastjóra, er og kmitaa handerna* Í930Ú
nefnist Dagskrá komandi dags. ?ner hér varkomlí5ítók hann að
Er þar rætt um lausn sjálfstæð- fjall,a um ýmls 1(?ófðfélagslef
ismálsins og fyrstu verkefnin, randamál ™ slík efm snuast
sem bíða hins unga lýðveldis. hmar síðari s°gur hans' fyrstu
Næsta greinin er eftir ólaf Jó- sogur hans af þessu tagi voru
________________ „A. P. Rossell bankdirektor"
hannesson logfræðmg og nefn- now
(1932) og „Mans kvinna“ (1933),
en það er hin síðarnefnda
þessara tveggja, sem nú birtist
sem framhaldssaga hér í blað-
inu. Gerist hún í sænsku
ist: Um stjórnskipun hins ís
lenzka lýðveldis. Fjallar hún
um setningu nýrrar stjórnar
skrár og þau atriði, sem þar
greinin er eftir Skúla Guð- ^veitaþorpi á Í9. öld. Vakti hún
mund'sson alþingismann og mikla athyg ’ er hun kom út’ og
heitir: Rafmagn .í allar byggðir | ]ó^?kfc
landsins. Er þar rakin saga máls-
ins og sýnt fram á, hvernig
synlegt er að kaupa, til þess að hrinda megi því í framkvæmd;
unnt verði á næstu árum að þá er kvæði eftir Hörð Þórhalls
son, 17. júní 1944. Fjórða grein
in er eftir Jóhannes Elíasson,
koma ræktun og heyöflun í það
horf, að allur heyfengur lands-
manna verði teikinn á ræktuðu,
vélfæru landi. En til þess að þingis 1943. Fimmta greinin er
Meðal þess, sem Moberg hefir
skrifað síðan „Mans kvinna“
kom út, er hinn mikli og ágæti
sagnabálkur hans um Knut To-
ring í þrem stórum bindum
(„Sankt sedebetyg“, „Sömnlös“
og segir þar frá störfum A1_’ og Giv oss jorden“), er byrjaði
1 að koma ut 1935.
fullnægja þeirri þörf landbún-
aðarins ætti ekk i að þurfa nema
(Framhald á 8. síðu)
þýdd úr bók eftir Edward Ben-
es, forseta Tékkóslóvakíu, og
(Framhald á 8. síðu)
Byggi ngamálasýaíngin
Síðastl. þriðjudaig var opnuð
sýning hér í Reykjavík (í Hótel
Heklu) á vegum by-ggingarmála-
ráðstefnunnar.
Sýning þessi er fróðleg og
skemmtileg. Þar gefur margt að
líta, sem viðkemur byggingar-
tækni og innlendri framleiðslu
byggingarefna. .Skal hér aðeins
minnzt lauslega á þa35 helzta:
Tvenns konar líkön eru þarna
af framtíðarskipulagí uniðbæj ar-
ins, annað er tillaga skipulags-
nefndar ríkisins, en hítt tillaga
þeirra Bolla Thoroddsen, Einars
Sveinssonar og Valgeiií’s Björns-
sonar. Báðar tLllögurnar gera
ráð fyrir mikluin breytingum
frá því sém nú er.
Á sýningunni eru líkön og
uppdrættir ýmissn, merkra bygg-
inga svo sem: Meiaskólans,
Vinnuheimili S. í. B. S. og Laug-
arneskirkju, o. fL
Vilhelm Moberg er þróttmikill
raunsæismaður og aðdáandi
sveitalífsins. Flest yrkisefni sín
sækir hann til fólksins í smá-
| lenzku sveitunum, er hann þekk-
ir bezt og ann mest. Stíll hans
2r frábærlega fágaður og höf-
undareinkenni skýr. Bersögull
er hann, en aldrei ruddalegur.
Á sýningunni eru einnig flest- I Carl Ewald fæddist 1 Slégvik
ar þær byggingarefnategundir, 1856 og andaðist 1908. Hann hóf
sem rutt hafa sér hér til rúms á einnig rithöfundarferilinn með
síðari árum. Þarha eru nokkur bvi að gerast blaðamaður, tæp-
athyglisverð línurit, varðandi lega þrítugur að aldri. Á níunda
húsabyggingar í Reykjavík. Eitt tug aldarinnar tók hann að ger-
þessara línurita sýnir t. d. að ast aðfaramikill rithöfundur, og
1934 kostaði 6,5 milj. kr. að varð hann því aðsópsmeiri á því
byggja 149 þús. m3, en 1943 kost- sviði sem lengra leið á ævina.
aði 47,5 milj. að byggja 181 Er mjög samblandað gamni og
þús. m3. alvöru í ritum hans, og náði
Þess skal að lokum getið, að Kann miklum vinsældum, ekki
Stefán Jónsson teiknari hefir I meðal unglinga. Þekktastur
séð um innréttingu á sýningar- hann fyrir ævintýr sín og
salnum, ráðið niðurröðun sýn- ^ögulegar skáldsögur, er hann
ingarmuna og teiknað línurit. lagði mikla rækt við og skrifaði
„ . . . ' , ^ margar siðasta áratug nítjándu
Sýnmgunni er í alla staði vel aldarinnar.
og smekklega fyrir komið. Ewald var einnig merkur nátt-
Reykvíkingar ættu að nota úrufræðingur og uppeldisfræð-
tækifærið og sjá þessa sýningu, ingur og gætir þess víða í ritum
hina fyrstu byggingarmálasýn- hans. Frjálslyndur var hann,
ingu, sem haldin hefir verið hór bæði í stjómmálum og trúmál-
á landi. [una-.