Tíminn - 10.11.1944, Blaðsíða 4

380
Útflutningur á íslenzku
dílkakjöti eftir stríð
Eftlr Runólf Sveinsson skólastjóra
TÍMIM, föstudaginn 10. nóv. 1944
95. blað
i. iii.
Stundum gera menn saman-1 Um allmörg ár seldum við
btirð á þýðingu hinna tveggjá megnið af útflutningskindakjöti
aðalframleiðslu- og atvinnu- ' okkar til Noregs, saltað niður í
greina íslendinga, landbúnaði tunnur. Vöruvöndun á þessu
og sjávarútvegi. Menn'eru oft saltkjöti var mjög af skornum
mjög ósammála í þeim saman- jskammti. Aðstöðu og verkun við
burði. Fleét fólk sem býr í bæj-’ slátrun var í ýmsu áfátt og
unum og við sjávarsíðuna telur j flokkun og mat lélegt, aðallega
að sjávarútvegurinn sé miklu ! eftir þyngd, þ. e. stærð kropp-
þýðingarmeiri í þjóðarbúskap
okkar. Rök fyrir þessari skoðun
eru meðal annars þau, að út-
flutningsverðmæti sjávarafurða
sé mörgum sinnum meiri en
landbúnaðarafurða. Slík rök eru
þó vitanlega, að verulegu leyti
fölsk, því að þýðing hvers at-
vinnuvegar í landinu fer vitan-
lega ekki eftir því ^inu hversu
mikið fæst fyrir útfluttar afurð-
ir hans. í slíkum samanburði
sem þessum ber að sjálfsögðu að
taka tillit hversu mikið af fram-
leiðslu atvinnuvegarins er notað
í landinu sjálfu og einnig hversu
anna. Nú er saltkjötsmarkaður-
inn lokaður og má telja líklegt,
að hann opnist ekki aftur til
neinna muna.
Undanfarin ár höfum við flutt
dilkakjötið út fryst, til Eng-jands.
Það má telja liklegt, að England
verði aðal- ef ekki eina mark-
aðslandið, sem við getum selt
dilkakjöt okkar. \
Enski frystikjötsmarkaðurinn
gerir allt aðrar og meiri kröfur
til kjötsins heldur en norski salt-
kjötsmarkaðurinn gerði. í fyrsta
lagi verður að vanda slátrun og
allá meðferð og verkun kjötsins,
mikið er keypt af vörum erlendis ] mat á þvi og flokkun miklu ná-
frá, til reksturs framleiðslunnar. j kvæmari á enska markaðinn.
Ennfremur mætti t. d. meta þær , í öðru lagi gera brez>kir neyt-
afurðir landbúnaðarins í erlend- ! endur alveg sérstakar kröfur til
unp. gjaldeyri, sem fara til þess ’ byggingar og alls vaxtarlags
að fullnægja hinni daglégu ikroppanna. Gildir það bæði um
neyzlu landsmanna, bæði til stærð, vöðvafyllu og fitu.
sjávar og sveita. Ef þetta og
fleira væri tekið með í reikning-
inn og samanburðinn á milli
sjávarútvegs og landbúnaðar, þá
hygg ég að landbúnaðurinn yrði
ekki undir í þeim samanburði.
II.
Helztu útflutningsvörur land-
búnaðarins eru nú dilkakjöt, ull
og gærur, dálítið af loðskinnum,
stórgripahúðir o. fl. Stærsti lið-
urinn er dilkakjötið. Auk þess
kindakjöts, sem neytt er í land-
inu, sem skiptir þúsundum smá-
lesta, þurfum við að flytja út
2500—3000 smál. dilkakjöts.
Það má til sanns vegar færa, að
lífsafkoma íslenzkra bænda sé
að hálfu leyti háð þessum út-
flutningi. Það skiptir því megin
máli fyrir þjóðarbúskapinn,
hvernig til tekst með sölu á
þessum afurðum. Á næstu ár-
um hlýtur tilvera og afkoma
bændanna að verða að mjög
verulegu leyti háð þessum út-
flutningi á dilkakjöti, eða þvi
verði, sem við getum fengið fyrir
það á erlendum markaði.
IV.
Það má fullyrða, að á undan-
förnum árum hafi meðferð og
vöruvöndun öll á dilkakjöti
batnað stórum, þótt eflaust megi
bæta þar um á ýpisan hátt enn-
þá. T. d. við slátrun, frystingu,
geymslu o. fl.
íslenzka sauðféð er því miður
fremur illa lagað til þess að full-
nægja þeim kröfum, sem ensku
neytendurnir ger-a. til kroppanna
um vaxtarlag o. fl., sem áður var
nefnt. Kropparnir af íslenzku
dilkunum eru of beinastórir,
vöðvarýrir, flestir of magrir og
fitan, sem er, of bráðfeit og of
lítiö dreifð um vöðvana o. s. frv.
Nokkuð hefir þó verið unnið að
kynbótum sauðfjárins síðustu
árin, með tilliti til þessara sér-
stöku krafa ensku neytendanna.
En of lítið hefir þó erln þá á-
unnizt í því efni.
Því miður er ekki hægt að
komast hjá þeirri staðreynd, að
þrátt fyrir það, sem gert hefir
verið til bóta á verkun og flokk-
un kjötsins, kynbætur sauðfjár-
ins undanfarin ár o. fl., þá hefir
íslenzka dilkakjötið verið og er
enn, annars flokks vara á er-
lendum markaði.
V. •
í þessu stríði hafa Bretar auk-
ið stórkostlega framleiðslu land-
búnaðarafurða, þar á meðal
kjöts. Það má því ganga út frá
því sem gef-nu, að dilkakjöts-
markaður í Bretlandi verður
t)rengri eftir stríðið. Samkeppni
annarra þjóða á þeim markaði
verður og án efa mjög hörð eftir
stríð. Okkur ísléndingum er því
J lífsnauðsyn að búa okkur vel
j undif að standast þá samkeppni.
,Ég vil minna á, að ég álít, að
sá undirbúningur þoli enga bið.
J Einnig með með tilliti til þeirra
sauðfjársjúkdóma, sem nú herja
í landinu.
I Ég vil nú benda á örfá atriði
Jog ræða nokkuð, sem ég tel að
okkur séu Aauðsynleg að taka
j til athugungr og hafa í huga, er
^við búum okkur undir að geta
selt dilkakjötið á erlendum
J markaði eftir stríð, í harðri sam-
keppni við aðrar þjóðir.
VI.
Eftir útreikningum sex manna
nefndarinnar svo nefndu, þurftu
bændurnir haustið 1943, að fá
um eða næstum sjö krónur að
meðaltali fyrir hvert kg. dilka-
kjötsins. Verð þetta er meðal
annars miðað við, að bændurnir
hafi þá viðunanleg lífskjör og
nokkuð í hlutfalli við þær stétt-
ir þjóðfélagsins, sem vifina að
annarri framleiðslu þjóðarbús-
ins. En að sjálfsögðu skapast þó
verð þetta fyrst og fremst af
framleiðslukostnaði kjötsins. í
framléiðslukostnaðinum er vinn-
an langstærsti liðurinn.
Nú er vitað og þegar fengin
nokkur reynsla fyrir, að útilok-
að er að fá verð fyrir kjötið á
erlendum markaði, sem nokkuð
nálgast ofangreint verð, sem
bændurnir þurfa að fá. Ekki einu
sinni á stríðstímum. Það er því
nauðsynlegt fyrir íslenzka bænd-
ur, að m i n n k a framleiðslu-
kostnáðinn á kjötinu. Það er ein
af leiðunum til þess að skapa
þeim möguleika á að selja kjötið
á erlendum markaði í samkeppni
við aðrar þjóðir. Þar sem líkam-
leg vinna er stærsti liðurinn í
framleiðslukostnaðínum, skiptir
mestu máli að minnka þann
þáttinn. Það má meðal annars
gera á tvennan hátt. í fyrsta
lagi með aukinni ræktun og
aukinni v é 11 æ k n i við fram-
leiðslustörfin, og í öðru lagi að
frarqjeiða ekki kjötið nema í
þeim héruðum landsins, sem
eru vel fallin til sauðfjárræktar.
Það má eflaust fullyrða, að
þar sem heyskapur er enn þá
rekinn með orfi og ljá eingöngu,
og á rytjuslægjúm í úthaga og
jafnvel á heiðum uppi, verður
ekki framíeitt kjöt til sölu á
erlendum markaði í samkeppni
við aðrar menningarþjóðir.
Það er að verða nokkuð al-
menn skoðun ýmsra manna, sem
um þessi mál hugsa, að í hér-
uðum landsins séu skilyrði til
sauðfjárræktar mjög misjöfn,
svo að í sumum þeirra ^é ekki
réttmætt að reka sauðfjárrækt
svo að neinu nemi.
Um þessi atriði, sem nú voru
nefnd og fleiri, viðvíkjandi íram-
leiðslukostnaði dilkakjötsins,
hefir verið nokkuð rætt og ritað
síðastliðinn áratug, en of lítið
verið hafizt handa um fram-
kvæmdir til úrbóta í þvi efni.
VII.
Eitt vel þekkt fyrirbrigði úr
viðskiptalífinu er það, að því
betur sem varan, er selja á, lítur
út á markaðinum, því betur sem
hún er verkuð, því betri sem
allur frágangur hennar er, t. d.
umbúðir o. fl., og því betur, sem
kröfum neytendanna er fullnægt
í einu og öllu, því hægara er að
selja hverja vöru og fá hátt verð
fyrir.
Því miður verður það ekkn
sagt íslenzkum bændum til hróss
að þeir vandi neitt sérstaklega
’þá vöru, sem þeir selja frá sér
eða skilji- til hlítar þá þýðingu,
sem öll vöruvöndun hefir í við-
skiptalífinu.
Viðvíkj andi vöruvöndun dilka-
kjötsins eru tvö megin atriði,
sem leggja verður áherzlu á. Hið
fyrra er þáttur bændanna í með-
ferð dilkanna frá því þeir eru
teknir úr haga og þar til þeim
er slátrað í sláturhúsi. Hið síð-
ara er meðferð kjötsins í slátur-
húsi, mat, floklAin, verkun og
geymsla þess þar til það er selt
til neytendanna.
Það hefir æði oft verið brýnt
fyrir bændum, að hundbeita ekki
sláturfé, hárreita það ekki í rétt-
um og gæta yfirleitt varúðar í
rekstrinum og allri meðferð þess
á haustii^. Engu að síður er það
um staðreynd, að á hverju hausti
kemur fjöldi fjár til sláturhús-
anna, sem er illa útleikið eftir
miskunnarlausa og bjánalega
meðferð úr smölun, réttum og
rekstri.
Undanfarin ár hefir verið unn-
(Framhald. á 6. síðu)
FYRSTA DAG GORMANAÐAR tók
ný ríkisstjórn við völdum hér á landi.
En gormánuð þekkja allir síðan Vil-
hjálmur Þ. og sr. Sigurður tóku tal
saman í útvarpinu rnn daginn. Þetta
er fjölmennasta stjórn, sem setið hef^r
á íslandi, sex ráðherrar, þar af fimni,
sem ekki hafa fyrr í „stólana" komið.
Fyrstu ráðherrarnir, Hannes, Björn,
Kristján, Sig. Eggerz og Einar, stjórn-
uðu landinu einir, en höfðu landritara
sér við hönd. Hann var þó fastur em-
bættismaður. 1917. urðu ráðherrar þrír
og 1939 var þeim fjölgað upp í fimm.
Alls telst mér, að 37 menn hafi setið
i ráðherrastólum síðan stjórnin varð
innlend árið 1904. Mest hefir ráðherra-
viðkoman verið síðan 1942, þá komu
fjórir nýir, og nú fimm.
NÚ ER HAUSTIÐ Á ENDA, og er
margs að minnast frá þeim tíma. Má
vera, að eitthvað af því rifjist upp’síð-
ar í baðstofuhjali. En það mun þykja
hlýða að minnast þess áður en lengra
líður, að prentverk féll niður hér á
landi allíín októbermánuð. Hafa
Reykjavíkurblöðin nú notað þetta
tækifæri til að ná sér niðri á almenn-
ingi fyrir napuryrði af hans hálfu í
þeirra garð fyrr og síðar. Halda þau
því óspart fram, að skröksögur í höf-
uðstaðnum hafi verið bæði fleiri og
fáránlegri í téðum októbermánuði en
nokkru sinni fyrr, og stafi það af því,
að blöðunum hafi verið varnað að
koma fram fyrir hönd sannleikans,
þegar hann var verst leikinn.
ÖLFUSÁRl^pÚIN hrundi í haust.
Tveir menn og tvær bifreiðar steypt-
ust niður í jökulelfuna um dimma nótt.
Stríður er straumurinn á þessum stað,
og einn af brúarsmiöunum fórst þar
meðan verið var að byggja brúna. Það
var útlendur maður. En í þetta sinn
var heppnin með, og enn einu sinni
hefir hin ágæta sundíþrótt bjargað
mannslífi. Það var einkennileg tilvilj-
un, að fáum dögum áður en brúin
hrundi var flutt erindi í útvarpið um
byggingu hennar sumarið 1891. Fyrir-
lesarinn var einn af sjónarvottum
þessara framkvæmda, Sigurður Þor-
steinsson frá Flóagafli, og var frásögn
hans merkileg. Eins og menn vita, er
nú búið að draga brúna upp aftur og
gera við hana, a. m. k. til bráðabirgða.
VIÐBURÚIR Af ÞESSU TAGI mega
heita einsdæmi hér á landi og mættu
vekja menn til umhugsunar um margt.
í öðrum löndum er það ekki ótitt um
þessar mundir, að slík mannvirki bresti
með voveiflegum hætti og það þegar
verst gegnir fýrir þá, sem yfir vötnin
fara. Hér á landi er mönnum ekkert
nýnæmi að hlusta á slíkt í útvarpi
eða lesa það i blöðum og bregða sér
varla við. Ógn slíkra atvika deyr út
í fjarlg^gðinni. En margur hugsar nú
til þess með hrolli, að hafa farið eftir
Ölfusárbrú á þessu sumri. Mörgum
mun nú koma það í hug, að þetta var
fyrsta stórbrúin, sem byggð var á ís-
landi, og þó er hún ekki nema 53 ára.
Margar hafa verið byggðar síðan.
N ORÐURÁLFU ST YR J ÖLDIN tók
miklum breytingum á sumrinu er leið.
, Bretar og Bandaríkjamenn hertóku
mestan hluta Frakklands með undra-
, verðum hraða, og sést á því, hve
vopnabúnaðurinn ræður miklu um
vígsgengi þjóða. Grikkland og Belgía
eru frjáls og bandamannaher á norskri
grund. Styrjaldarlandafræði ársins 1940
kemur nú aftur upp í hugum manna,
| en eldri vígaslóðir, svo sem Norður-
Afríkaxog víðáttur Atlantshafsins, eru
horfnar úr fréttafyrirsögnum blaðanna.
Rússar hafa á þessu sumri lokið end-
' urheimt lands síns, en herir þeirra
komnir inn í Pólland og suður á Balk-
anskaga. Sjá nú forráðamenn Rússa-
veldis rætast draum hinna gömlu
Rússakeisara um sókn rússneskra herja
j að austanverðu Miðjarðarhafi, sem
þeir stefndu að fyrrum í styrjöldum
1 sínum við Tyrkjasoldán, en Tyrkir
| voru þá voldugri þjóð en nú og buðu
stórveldum Evrópu byrginn svo sem
kunnugt er. Komust einu sinni að
| hliðum. Vínarborgar, en Pólverjakon-
ungur mætti þeim þar með her sinn
og stöðvaði framsókn þeirra á lönd
hinna kristnu þjóða.
í ÞÁ DAGA VAR PÓLLAND
STÓRVELDI. En síðan hefur það
lotið lágt og líklega aldrei lægra en
á síðustu tímum. í þessari styrjöld
hefir sennilega engin þjóð orðið að
þola áðrar eins hörmungar og Pól-
verjar. Hinir voldugu nágrannar þeirra
í vestri og austri hafa til skiptis farið
eldi um landið, eins og þeir hafa oft
gert áður, en þjóðin mun hafa gold-
ið meira afhroð í mannslífum og
mannvirkjum en nokkru sinni fyrr.
Hin fræga og fagra pólska höfuð-
borg er að miklu leyti í rústum. því
að eigi báru Pólverjar gæfu til að
frelsa Varsjá úr óvinahöndum eins og
Frakkar Parísarborg, þótt sízt hafi
þá skort viljann. >
T *
FRELSISBÆN PÓLVERJA, sem
margir íslendingar hafa kunnað og
sungið í þýðingu Steingríms, minnir
með tregasárum orðum á raunir hinn-
ar pólsku þjóðar fyrr og nú og van-
mátt hennar gegn þunga örlaganna:
„Guð, þú sem vorri ættjörð
skýldir áður,
alvaldur guð, sem vilt að hún sig
reisi
(Framhald á 7. síðu)
að öðlast fullt þjóðmálalegt
frelsi. í staðinn fyrir að öll
nauðsynjamál þjóðfélagsins,
menningarmál ekki síður en
stjórnmál, komi fyrir hinar æðri
stéttir einar saman til umræðu
og ráðagerða og einvalda kon-
.ungsstjórn til úrslita og fram-
kvæmda, þá fái nú hinar stétt-
irnar líka áhrifa- og úrslitavald
með fulltrúum, er þær kjósi á
frjálst þjóðþing. Þá spyr hann,
hvernig þetta megi verða öðru
vísi en til niðurdreps allri sannri
menningu, eins og vísindum og
listum, ef alþýðustéttirnar sjálf-
ar skorti bæði menntun og
menningarskilning til þess að
geta tekið undir nauðsynjakröf-
ur menningarlegs eðlis, sem
jafnan séu fyrir hendi.
Hvernig á t. d. bóndinn aW geta
virt og metið vísindi og listir, ef
hann alls ekki veit, hvað vísindi
og listir eru? Hafi hann enga
hugmynd um þetta, þá verður
afleiðingin sú, undir eins og
hann fær valdið í hendurnar og
fer að framkvæma það, að áhrif
haná‘ verða fjandsamleg gagn-
vart þeirri siðmenningu, sem
hann þekkir ekki og hefir ekkert
skilyrði eða tækifæri til að geta
skilið að sé nauðsynleg. Sam-
kvæmt þessum skoðunum
Grundtvigs er það því beinlínis
hættulegt siðmenningunni og fá
alþýðumanninum í hendur vald
það, sem fylgir því, að hann sé
gerður að fullveðja borgara í
þjóðmálum, nema því aðeins að
honum sé jafnframt séð fyrir
nægilegri menntun til að fara
með það. En þar sem Grundtvig
var þeirrar skoðunar, að allt vald
ætti að vera hjá þjóðinni sjálfri
og ekki í höndum einstakra
stétta, sem hefðu sérréttindi,
var það í hans augum eðlilegt
og sjálfsagt að krefjast mennt-
unar alþýðumanninum til
handa, til þess að mannréttind-
in, sem hann ætti að öðlast, yrðu
ekki tvíeggjað sverð í höndum
hans, sem vegur að baki hans og
særir hann sjálfan, þegar hann
ætlar að réiða það fram til sókn-
ar. Alþýðumaðurinn verður að
finna sjálfan sig og skilja, að
hann jafnan er staddur mitt í
hinni sögulegu þróun sinnar
eigin þjóðar og alls mannkyns-
ins. Hann þarf sjálfur að vinna
sér þá innsýn í vísindin, að hann
skilji, að þeir, sem þau stunda,
eru engu síður að vinna fyrir
heill hins almenna, en sá, sem
jörðina yrkir. Hann verður að
tileinka _ sér svo mikið hug-
myndaflug, ímyndunarafl og til-
finningalíf, að hann geti lyft
augunum frá moldinni og horft
eftir því fagra og háleita — hin-
um eilífu verðmætum mannlífs-
ins.Hann mun þá skilja, að það
þjóðfélag er snautt að sönnum
verðmætum, sem treður listirn-
ar undir fótum. — Hann verður
að læra að dást að hinu fagra
og sanna, sem birtist í listinni,
þvi að þar er það einmitt, sem
mannlífið og mannsandinn ber
blóm sín. — í stuttu máli: til
þess að geta verið fullveðja borg-
ari, verður hvér maður að hafa
öðlast þann menningarskilning,
að fleira sé verðmæti en það eitt,
sem „í askana verður látið.“
Þessar voru þá m. a. röksemda-
leiðslur Grundvigs, þegar hann
lagði hugmynd sína um „þjóð-
skólann" fyrir konunginn og
þjóðina. En að baki þeirra ligg-
ur önnur hliðstæð og ennþá mik-
ilvægari hugsjón, nefnilega sú,
að það eigi ekki að vera fáir
einir í þjóðfélaginu, sem hafi
forréttindi til menningar og
mennta, heldur hafi allir jafn-
an rétt ,til að fá sinn skerf af
andlegu lífi og andlegum þroska.
í stað latínuskólamenntunar og
aðalsmenningar skyldi koma al-
þýðumenntun og alþjóðarmenn-
ing. — En allt byggist það í raun
og veru á því dýpsta í jafnréttis-
og lýðræðishugsjóninni.
II.
„Þjóðskólann“, samkvæmt
þessum hugmyndum, * vildi
Grundtvig láta reisa við bæinn
Sorö á Sjálandi. Bæði er þar
náttúrufegurð mikil og svo er
Sorö-héraðið sérstaklega tengt
við ýmsa merkisviðburði úr
eldri sögu þjóðarinnar, en eink-
um mun það þó hafa ráðið þess-
ari uppástungu, að þarna stóðu
saman allmiklar eignir, sem
upprúnalega höfðu verið lagðar
til skóla fyrir syni fátækra að-
alsmanna, en voru nú orðnar
þjóðareign. — Síðar jók Grundt-
vig við þessa skólahugmynd sína
og lagði fram tillögur um yfir-
lýðháskóla fyrir öll Norðurlönd
sameiginlega. SkyldJ hann rísa í
Gautaborg, nálægt hinum fqrnu,
sögulegu landamærum Norður-
landaríkjanna þrlggja.
Hvorug þessi hugmynd komst
þó í framkvæmd. (Þó má geta
þess, að hugmyndin um hinn
norræna lýðháskóla í »Gauta-
borg hefir aldrei verið fullkom-
lega skrínlögð af lýðháskóla-
mönnum Norðurlandi). Vonir
Grundtvigs um, að konungurinn
mundi láta framkvæma skóla-
hugmynd hans, brugðust. Kon-
ungur mun að vísu hafa fallizt á
hugmyndina, en hann dó áður
en nokkuð yrði úr framkvæmd-
um af hálfu ríkisins. Ráðandi
menn menn meðal hærri stétt-
anna munu og hafa látið sig
tillögur hans litlu skipta. En um
Grundtvig myndaðist smám
saman flokkur ungra mennta-
manna — einkum úr presta- og
alþýðustétt — og víðsýnna
bænda. Þeir trúðu á kenningar
hans. Og það voru þeir, sem
stóðu að stofnun lýðháskólanna,
þegar að því kom, jafnvel þó
þeir yrðu aldrei fullkomlega eins
og Grundtvig hafði hugsað sér
„þjóðskólann“. En vel má vera,
að einmitt það form, sem þeir
fengu, hafi verið það, sem bezt
átti við skaplyndi þjóðarinnar,
og hafi því orðið henni til meiri
hamingju og þroska heldur en
ef haldið hefði verið fast við hina
upprunalegu hugmynd. — Fyrir
það fyrsta sýndi það sig, þegar
hugmyndin komst til fram-
kvæmda, að þjóðin þurfti ekki
einn slíkan skóla, heldur marga
tugi. Hinir mörgu litlu skólar
í einkarekstri, sem voru alger-
lega bornir uppi af persónuleika,
fórnarlund og eldlegum áhuga
einstakra manna — sem oft voru
afburðamenn — hafa vafalaust
gefið margfalt fjölþættari upp-
eldis- og menningaráhrif, held-
ur en sú mikla, ríkisstofnun, sem
Grundtvig upprunalega hafði
hugsað sér, mundi hafa verið
líkleg til, eins og viðhorfin
voru þá.
Aðala,triðið er — og hefir jafn-
an verið — að lýðháskólarnir
byggðu á þeim hugsjónum —
kristilegum, þjóðlegum og þorg-
aralegum — sem Grundtvig setti
fram, og að þeir alltaf reyndust
þessum aðalstefnumálum sínum
trúir.
Þjóðernisvándamálin \ í syðsta
hluta Jótlands urðu til þess, að
fyrsti lýðháskólinn var stofnað-
ur. Þarna hafði danskt þjóðerni
og dönsk tunga öldum samán
orðið að heyja baráttu sína
gegn ofurefli þýzkra áhrifa við
þau erfiðustu skilyrði, sem hugs-
ast gat. Snemma á miðöldum
hafði þessi landáhluti verið slit-
inn frá meginríkinu og gérður
að hertogadæmi í nánum tengsl-
um við hið þýzka Holsetaland
fýrir sunnan. Smám saman
hafði svo landshlutinn, við arf-
skipti og því um líkt, verið bút-
aður sundur í smá höfðingja-
dæmi, þar sem þýzkir hertogar
og þýzkur aðall réði lögum og
lofum. Þjóðernið var ofsótt og
allt gert, sem unnt var, bæði af
aðlinum og handbendum hans,
hinum þýzku embættismönnum,
til þess að afmá hina fornu þjóð-
tungu alþýðunnar. Öll syðstu
héruðin voru þegar orðin þýzku-
mælandi og þýzkan breiddi sig
hægt en markvisst norður á bóg-
inn og lagði undir sig æ fleiri
sveitir. En með frelsishreyf-
ingunum, sem nú ruddu sér til
rúms, vaknaði einnig þjóðernis-
vitundin til harðari og mark-
vissari baráttu heldur en áður
hafði átt sér stað. Baráttu-
menn risu upp, hver eftir annan,
sem kröfðust fyllsta réttar fyrir
þjóðerni ‘sitt og tungu. Þeir
fengu engan verulegan stuðning
frá dönsku stjórninni. En
dönsku frelsisvinirnir í konungs-
ríkinu veittu þeim aftur á móti
að málum og var Grundtvig þar
enn einna fremstur í flokki.
Einn af vinum Grundtvigs,
Chn-istian Flor að nafni, var þá
prófessor við háskólann í Kiel.
Þessi háskóli var þá dönsk stofn-
un að nafninu til, og mun Flor
hafa litið á sig sem yzta útvörð
hins danska þjóðetnis. Honum
hugkvæmdist að nota mætti
skólahugmjynd Grundtvigs sem
varnartæki í þjóðernisbarátt-
unni. Árið 1840 stakk hann upp
á því, að stofnaðUjT yrði lýðhá-
skóli í Suður-Jótlandi, er vera
skyldi höfuðvígi tungunnar og
þjóðernisins. Grundtvig féllst
undir eins á þetta og studdi Flor
eftir megni. Margir suður-
józkir bændur og menntamenn
tóku einnig vel undir þetta og
á næstu árum söfnuðu þeir
nægilegu fé til skólastofnunar-
inar. Þann 27. júní 1844 veitti
konungur samþykki sitt. Þann 4.
júlí var haldinn mjög fjölmenn-
ur útifundur — eins konar þjóð-
fundur — á Skamlingshæð. Þar
var gengið frá stofnun skólans,
og skyldi hann standa í Rödding,
rétt fyrir sunnan landamæri
konungsríkisins og hertogadæm-
isins. Grundtvig flutti þar er-
indi, sem' í raun og veru varð
vígsluræða hinna dönsku lýðhá-
skóla. — Þann 7. nóvember um
haustið tók svo skólinn til starfa
og varð Flor prófessor fyrsti
skólastjóri hans. Skóli þessi
starfaði þangað til 1864, er Þjóð-
verjar lögðu landið undir sig, en
varð þá að hætta um 50 ára
(Framhaíd á 6. siðu)
I
1