Tíminn - 10.11.1944, Blaðsíða 6

382
TÍMIiyiV, föstiidaginn 10. nóv. 1944
95. blað
Samband ísl. tamvinnutélaga.
SAMVINNUMENN!
Dragið ekki að brunatryggja innbú yðar.
Biðjið kaupfélag yðar að annast vátryggingu.
Bækurtiljólagjafa
Nú, þegar fólk fer að hugsa til jólagjafanna, þá er gott að
vita hvar þær er að fá. Eftirfarandi bækur, ásamt öllum fáanleg-
úm bókum, er að fá hjá okkur:
Salamína
alshinn hr. 70.00
Minningan frá Möðruvöllum ib. — 60.00
Heimshrinfjlu • alshinn — 270.00
Bertel Thorvaldsen shirting — 75.00
Do. shinnb. — 105.00
Þúsund otj ein nótt I—II shinnb. — 217.00
Ljóðasafn D. Stefánss. 160.00, 225.00 ofj 255.00
Þyrnar alshinn — , 120.00
Ljóðmœli Páls Ólafssonar alshinn — 110.00
]\orðr um höf og Suður um höf shb. — 122.00
shinnb. —
alshinn —
Katrín, eftir Sally Salminen —
Hallyrímsljóð alshinn —
Ljóðm. Jónusar Hallyrímss. alsh. —
Löyreylustj. Napoleons, St. Zveiy —
Do. —
Niels Finsen
Söyuþœttir landpóstanna
Do.
tslenxh ástarljóð
Rit Jóns Thoroddsen I-IV
Iðnsaya íslands I—II
Do. —
Brasilíufararnir —
Boosevelt —
Frú Rosevelt —
*
.Matreiðslubóh Jónínu Siyurðard. —
lJm óhunna stiyu shirtiny —
Talleyrand ib. —
Undir yunnfána lífsins —
Ljóðusafn Guðm. Guðmundssonar
I—III. shirtiny hr. 75.00, shinnb. —
Friðþjófs saya Nansens, shinnb. —
Jón Siyurðsson í rœðu oy riti ib. —
Um láð oy löy eftir Bj. Sœm., shb. —
I verum eftir Theodór Friðr.s. shb. —
50.00
60.00
50.00
50.00
75.00
93.00
125.00
150.00
28.00
- 330.00
- 140.00
shinnb. - 250.00
47.00
Aldaraímæli dönsku
lýð&áskólanna
60.00
52.00
50.00
52.50
70.00
67.60
•
100.00
76.60
80.00
85.00
82.00
ATHUGIÐ!
Útvegum skrautritun á bækur. Vegna fyrirsjáanlegra anna hjá
skrautriturum, er fólk vinsamlegast beðið að koma. fyrr en
seinna. / ■
Bókaverzlun Guðm. Gamalíelssonar
Lækjargötu 6. — Sími 3263.
(Framhald af 4.,síðu)
skeið, eða þangað til Suður-Jót-
land var sameinað Danmörku
aftur.
Með stofnun skólans í Röd-
ding varð lýðháskólahreyfingin
órjúfanlega orðin tengd þjóð-
ernisbaráttunni í Suður-Jót-
landi. Og er það skemmst frá
þeim tengslum að segja, að
Danir eiga það áhrifum lýðhá-
skólanna, fremur flestu öðru, að
þakka, að þjóðernisleg framsókn
Þjóðverja í Suður-Jótlandi varð
stöðvuð, og að þeir gátu endur-
heimt þennan landshluta, eftir
50 ára tilraunir Þjóðverja til að
útrýma þjóðerninu, með íbúum
sem voru #danskari, bæði að
þjóðerni og tungu, og gunnreif-
ari í baráttunni fyrir þessum
verðmætum en þeir höfðu verið,
þegar Þjóðverjar lögðu þá undir
sig 1864.
Það hefir verið sagt um skól-
ann í Rödding undir Nstjórn
Flors prófessors, að hann hafi
skort mjög þann alþýðleika og
jöfnuð, sem Grundtvig hafði
lagt svo ríka áherzlu á. Hann var
aðallega sóttur af sonum stór-
bænda og embættismanna, sem
höfðu talsverð fjárráð.
Annar maður, Kristen Kold að
nafni, varð til þess að skapa
þann alþýðleika og jöfnuð, sem
alltaf hefir einkennt danska
lýðháskóla síðan, með því að
koma á svo ódýrum rekstri, að
jafnvel hinum fátækustu al-
þýðupiltum varð fært að sækja
skó'la hans. Einnig kom hann á
þeirri reglu, að jafnan skyldi eitt
ganga yfir bæði kennara og
nemendur skólans í hvivetna,
ennfremur setti hann skólann
í samband við hina trúarlegu og
kirkjulegu vakningu, sem kennd
hefir verið við Grundtvig.
Skóli Kolds, sem stofnaður
var í Ryslinge á Fjóni 1851,
varð hinn merkilegasti. Að vísu
virðist Kold ekki hafa gert sér-
staklega miklar kröfur um þekk
ingu, eða að því er snerti
kennsluna í slíkum atriðum.
Hann virðist hafa lagt höfuð-
áherzlu á að vekja hvern ein
stakan nemanda til vitundar um.
manngildi sitt og að gefa hon
um hugsjónir. Áhrifanna. frá
Kold hefir alltaf gætt mikið í
dönsku lýðháskólunum, og er
hann talinn meðal merkilegustu
og sérstæðustu brautryðjend-
anna.
Upprunalega voru það aðeins
piltar, sem lýðháskólana sóttu.
Kold var sá fyrsti, sem tók stúlk-
ur til kennslu. Skipti hann þá
skólanum þannig, að piltarnir
voru þar að vetrinum frá 1. nóv
ember til 1. apríl, en stúlkurn-
ar frá 1. maí til 1. ágúst. Hefir
þessi siður haldizt síðan í öllum
venjulegum lýðháskólum.
Eftir að Þjóðverjar lögðu Suð-
ur-Jótland undir sig 1864, varð
kennsla að hætta í Rödding,
eins og áður er sagt. Þáverandi
skólastjóri þar, Ludvig Schröder,
og samverkamaður hans, tón
skáldið Fr. Nutzhorn, fluttu sig
þá rétt norður fyrir landamærin
og héldu starfsemi sinni áfram
í sveitaþorpinu Askov, í mjög
smájum stíl fyrst í stað. Um Sama
leyti og á næstu árum voru
stofnaðir fjölda margir lýðhá
skólar víðs vegar í landinu. Var
það ðinn liður i endurreisnar-
starfinu eftir stríðið og missi
Suður-Jótlands. Margir þeirra
urðu mjög fjölsóttir og þjóð-
kunnir, er stundir liðu. En Ask
ov-skólinn varð þó þeirra
fremstur, og leið ekki á löngu
áður en hann varð viðurkennd-
ur af öllum sem einskonar æðri
lýðháskóli. Þangað fóru einkum
að sækja nemendur, sem fengið
höfðu undirbúningsmenntun
annaðhvort í lýðháskólum eða
öðrum skólum. — Kennslunni
var breytt í samræmi við þess-
ar hærri kröfur og hafa margir
þjóðkunnir fræði- og vísinda
menn starfað við skólann sem
kennarar. — Skólinn var gerð'
ur að samskóla, þar sem bæði
píltar og stúlkur stunduðu nám
jöfnum höndum. Sérstök deild
var stofnuð fyrir kennasaefni,
sem vildu gerast kennarar við
lýðháskóla eða aðra skóla með
sama sniði.
Lengi var það aðeins æskulýð
ur sveitanpa, sem lýðskólana
sótti, og hefir hann reyndar
alltaf verlð þar í yfirgnæfandi
tJtfliitnIiigur á isl.
dilkakjöti eftir stríð.
(Framhald af 4. síðu)
ið mikið að bættri meðferð dilka-
kjötsins í sláturhúsunum. Flán-
ing bætt, hert á reglum um mat
og flokkun, aukin og bætt
geymsla í frystihúsunum o. s. frv.
Hér jD^rf þó enn við og um að
bæta.
VIII.
íslenzka féð er afkomandi hins
,evrópíska“ heiðafjár. Það er
í eðli sínu fremur.holdgrannt,
háfætt með stuttan dindil, flest
hyrnt og í meðallagi harðgert.
Þetta sauðfjárafbrigði er nú
hvergi ræktað hjá menningar-
jjóðum, en leifum þéss er haldið
við í Norður-Noregi sem eins
konar fornminjum á sérstökum
tilraunabúum þar.
Allar þær landbúnaðarþjóðir,
sem framleiða dilkakjöt til sölu
á brezkum markaði hafa aðeins
Drautrs^ktað sauðfjárkyn. Flest
eru þau brezk og af brezkusi
uppruna. í Bretlandi einu eru
yfir þrjátíu hreinræktuð sauð-
fjárkyn. Flest eru þ§.u þraut-
ræktuð og kynbætt um marga
tugi og jafnvel hundruð ára.
Kynbætur með úrvali úr eigin
stofni eingöngu, munu alltaf
taka langan tíma. Ég er einnig
þeirrar skoðunar, að okkur tak-
ist yfirleitt ekki á þann hátt
að gera íslenzka sauðféð þannig
úr garði, að krpppar dilkanna
fullnægi kröfum brezkra neyt-
enda um vaxtarlag og aðra eig-
inleika. sem þeir krefjast skil-
yrðislaust af fyrsta flokks kjöti.
Ef við ætlum eftir skamman
tíma að framleiða fyrsta flokks
dilkakjöt fyrir brezkan markað,
bá sé ég aðeins eina leið til þess.
Sú leið er innflutningur á brezlc-
um sauðfjárTcynjum.
Með hjálp nútíma tækni o'g
vísinda e r h æ g t að fram-
kvæma slíkan innflutning án
nokkurrar verulegrar hættu um
innflutning nýrra sauðfjársjúk-
dóma. Ég álít, að við höfum van-
rækt þetta atriði of lengi, meðal
annars með tilliti til þeirra sauð-
fjársjúkdóma, sem nú herja
landið.
Með því að flytja inn ræktuð
kyn getum við sparað okkur
margra áratuga kynbótastarf og
skapað íslenzkum bændum mögu
leika til þess að keppa á^heims-
markaði dilkakjöts.
meirihluta. En sérstakir verka-
mannaháskólar hafa einnig
verið stofnaðir og starfað með
góðum árangri.
Dönsku lýðháskólarnir hafa
verið allt of lifandi stofnun með
al þjóðarinnar til þess, að um þá
stæði enginn styr. Það liðu
langir tímar, áður en þessar
menntastofnanir alþýðunnar
fengu almennt viðurkenningu
yfirstéttanna eða lærðra manna,
sem utan þeirra stóðu, og fram
á síðustu tíma hafa oft verið
gerðar allharðar árásir á fyrir-
komulag þeirra og aðferðir. Hér
verður ekki dæmt um réttmæti
þessara árása. En hitfr er stað-
reynd, að vart er nú sú mennta-
stofnun til í landinu, allt frá
smábarnaskólunum og upp í
háskólann, að þar gæti ekki að
einhverju leyti áhrifa frá lýðhá
skólunum og sama gildir raunar
öll önnur svið þjóðlífsins, hvort
héldur er að ræða um andlegt
líf eða efnahagslega þróun. Á
hrifanna verður alls staðar vart
Það getur varla hjá því farið
nú á þessu aldarafmæli, að
margir íslendingar, einkum þeir
sem af eigin reynd hafa kynnzt
lýðháskólum Dana og Norð
manna, spyrji sjálfa sig, hvern
þátt þessar alþjóðlegu mennta
stofnanir hafi átt í því að
mynda og mótá þá skaphöfn
þessara frændþjóða okkar, sem
nú kemur berlegast í ljós og við
dáum mest hjá þeim á þessum
örlagatímum þeirra.
Við vitum, að‘ Norðurlanda
þjóðirnar eiga einhverja beztu
og mestu alþýðumenningu allra
nútíma þjóða og við vitum líka,
að þá menningu, bæði andlega
og verklega, er hægt að rekja til
Grundtvigsku skólanna að mjög
miklu ef ekki öllu leyti. — En
hvern þátt hafa þeir átt í því
að skapa þá festu, þá fórnar-
luncj og ættjarðarást, sem gef-
ur alþýðumönnum nú hvort-
tveggja í senn: hinn ódauðlega, I !■
dásamlega mátt hetjunnar tíl
sóknar. og varnar og blóðkórónu
píslarvættisins?
1
. Nýjar
úrvalsbækur:
Efnar H. Kvaran: Ritsafn, 6 bindi.
í ritsafninu eru öll skáldverk Einars H. Kvaran, bæði
sögur, leikrit og ljóð. Safnið er prentað á góðan pappír
með skíru letri og er urn 2500 blaðsíður að stærð. —
Hver einasti bókamaður og hvert einasta bókasafn á land-
inu verður að eignast ritsafn þessa ástsælasta allra ís-
lenzkra höfunda. .f
Jakob Jóh. Smári sá um útgáfuna.
Ljóðmæli Jónasai' Hallgrimssonar.
Ljóðmæli Jónasar Hállgrímssonar hafa verið ófáanleg
árum saman nema í litlu úrvali. En nú hafa þau verið
prentuð í heild og gefin út í snoturri útgáfu, sem Frey-
steinn Gunnarsson heíir séð um.
Enginn góður íslendingur getur verið án ljóðmæla Jón-
asar Hallgrímssonar.
J Hallgrímsljóð.
Sálmar og kvæði eftir Hallgrím Pétursson.
Bókinni er skipt í 3 kafla, fyrst eru Passiusálmarnir 1
heild (prentaðir eftir útgáfu Finns Jónssonar), þá aðrir
sálmar (úrval) og loks kvæði veraldlegs efnis.
Hallgrímsljóð eru smekklega og fallega gefin út, eins og
verá ber.
Freysteinn Gunnarsson sá um útgáfuna.
Sagnakvcr.
Alþýðlegur fróðleikur í bundnu máli og óbundnu. Safn-
að þefir Snæbjörn Jónsson. — í Sagnakverinu eru margir
góðir þættir, ljóðaöréf, stökur o. fl.
íslenzkar þjóðsögur, 3. hefti.
Safnað hefir Einar Guðmundsson.
í þessu hefti eru yfir 30 sögur og þættir; margt góðra
sagna. Enginn þjóðsagnasafnari má vera án þjóðsagna
Einars Guðmundssonar. Þær auðga bókasafnið og veita les-
andanum marga ánægjustund.
Ární.
Skáldsaga eftir Björnstjerne Björnson. Þýðing Þor-
steins Gíslasonar ritstj. Árni er ein af perlunum í norræn-
um bókmenntum og er sagt, að Björnson hafi talið söguna
sitt bezta verjf. Georg Brandes 'sagði, að Árni væri bezt af
bændasögum Björnsons og Francis Bull segir í bókmennta-
sögu sinni 1937, að margir nútímalesendur muni verða á
sama máli, því að ýmislegt, bæði í lausu og bundnu máli
Árna, sé meðal þess sem langlífast verði í norskum bók-
menntum nítjándu aldarinnar. Inngangskaflinn, um það
að klæða fjallið, er heimsfrægt snilldarverk (det geniale
inledningskapitel kallar Bull hann, og það víðfeðmasta, sem
nokkurn tíma hefir verið sagt, sagði Johs. V. Jensen). —
Kvæðið Upp. yfir fjöllin háu er einnig einn af hátindum
fiorrænnar ljóðlistar.
Mörg önnur af beztu kvæðum Björnsons eru fléttuð inn
i söguna af Árna.
Árni er ein af þeim bókum, sem þér getið ekki gengið
fram hjá, þegar þér kaupið góðar bækur. t
Barnabækor:
/
Dæmisögur Esóps, Grimms æfintýri, Tarzan sterki, Tarz-
an og fílamennirnir, Fuglinn fljúgandi, kvæði eftir Kára
Tryggvason með myndum eftir frú Barböru Árnason;
Mjallhvít, Hans og Gréta^ Rauðhetta, Öskubuska, Þyrni-
rós, Búri Bragðarefur, Blómálfabókin, Leggur og skel eftir
Jónas Hallgrímsson, Tumi þumall, Mikki Mús, Þrír bangsar,
Leifturbækur verða eins og að undanförnu beztu
jólabækurnar.
H.f. l<efftiir
Tryggvagötn 28, Reykjavík. Sírni 5379.