Tíminn - 17.11.1944, Blaðsíða 5

97. blað
TÍMliW. föstmlagiiin 17. nóv. 1944
397
Um petta leytl fyrir 940 áruní
Vilhelm. Moberg:
X \ I) Efi I (cAlLl
Brúðmánuður Helgu íögru
Pramkoma íslendingsins hefir
löngum verið kölluð þumbara-
leg, og mun það sannmæli. En
undir hrjúfu yfirborði býr áreið-
anlega næm og viðkvæm sál.
Það er þess vegna sem örlög
Helgu jarlsdóttur, Helgu fögru
og Ragnheiðar biskupsdóttur,
svo að nokkur dæmi séu nefnd,
hafa fundið miklu dýpri hljóm-
grunn í þjóðarsálinni en glæsi-
leiki hinna mestu höfðingja og
jafnvel yfirburðir hinna frá-
bærustu kappa.
Brúðkaup Helgu gigru stóð að
Borg að Mýrum að veturnótt-
um 1005. Gekk að eiga hana
Hrafn Önundarson á Mosfelli
syðra, ungur og frækinn höfð-
ingjason. En það var flestra
sögn, að því er sagan hermir,
að „brúðurin væri heldur döp-
ur“. Mun þó brúðguminn hafa
þótt vænn maður og líklegur til
frama. En hugur Helgu fögru
vai; annars staðar, og skal nú
aðdragandi þessa brúðkaups
rakinn í fám orðum.
Helga fagra var dóttir Þor-
steins Egilssonar, Skallagríms-
sonar, og konu hans, Jófríðar
Gunarsdóttur, Hlífarssonar. —
Sagan segir svo frá, að Þorsteini
hafi dreymt fyrir því, áður en
Helga fæddist, hver örlög henni
voru búin. Var sá draumur á þá
lund, að hann sá álft fagra og
væna sitja á húsmæni að Borg.
Fjaug þá frá fjöllunum örn og
settist hjá henni og klakaíði við
hana blíðlega og þekktist hún
það. Þessu næst sá hann annan
fugl fljúga til Borgar af suður-
átt, og var það einnig örn. Sett-
ist hann á húsin hjá álftinni og
vildi láta vel að henni, en þá
ýfðist hinn örninn við. Börðust
þeir, unz báðir féllu dauðir af
húsmæninum. Sat þá álftin eftir
hnípin mjög, þar til valur einn
kom fljúgandi úr vestri og hafði
hana á braut með sér.
Draumur þessi fékk svo á Þor-
stein, að hann hugðist að láta
bera út barn það, sem Jófríður
kona hans gekk þá með, svo
fremi sem það yrði meybarn.
Mun slíkt þó hafa þótt í meira
lagi óviðurkvæmilegt um barn
auðugs manns og höfðingja. Nú
bar svo til, að Jófríður varð létt-
ari, er hann var sjálfur á Al-
þingi. Lét hún smalamann þegar
taka barnið og færa á laun vest-
ur í Hjarðarholt til Þorgerðar,
systur Þorsteins. Þar var Helga í
fóstri allmörg ár, unz hún var
aftur tekin heim í föðurgarð.
Um þessar mundir bjó að Gíls-
bakka í Hvítársíðu Illugi svarti
Hallkelsson. Einn sona hans var
Gunnlaugur ormstunga, mikill
fyrir sér og allófyrirleitinn. Þeim
feðgum varð það til áskilnaðar,
að Illugi vildi ekki láta syni sín-
um í té fararefni til utanfarar,
er hann var tólf ára gamall.
Reið þá Gunnlaugur niður til
Borgar og vildi ekki heima vera.
Bað hann Þorstein viðtöku og
var þar hin næstu misseri.
Felldu þau Helga snemma hugi
saman. Var hann bráðgerr og
mikill og sterkur, en hún svo
fögur, að sagan segir „að hún
hafi fegurst kona verið á ís-
landi“.
Átján ára gamall býst Gunn-
laugur til utanferðar, og biður
hann áður Helgu fögru sér til
handa. Samdist svo um með
feðrum þeirra, að hún skyldi
vera heitkona Gunnlaugs í þrjú
ár, en niður falla kaupin, ef
hann yrði eigi aftur kominn að
þeim tíma liðnum eða Þorsteini
líkaði eigi skapferli hans þá.
Lét Gunnlaugur síðan í haf,
fór víða um lönd og sótti heim
marga þjóðhöfðingja, er þá réðu
nálægum ríkjum. í þeirri för
kom hann til Uppsala á fund
Ólafs Svíakonungs Eiríkssonar.
Var þar fyrir Hrafn Önundar-
son. Fluttu þeir báðir konungi
kvæði, en varð að fjandskapar-
máii, hvor fyrr skyldi flytja
kvæði sitt.
Hrafn fór fyrr heim til ís-
lands. Bað hann Helgu fögru á
alþingi, og var það ráðið fyrir
atfylgi Skafta lögsögumanns
Þóroddssonar, að brúðkaup
þeirra skyldi standa að vetur-
nóttum árið 1005, eins og áður
er sagt, enda yrði Gunnlaugur
þá eigi til íslands kominn. Voru
þá fjögur ár liðin síðan hann
fór utan. Helga hugði þegar illt
til þessara ráða, en lét þó til-
leiðast, þar eð Gunnlaugur var
eigi til landsins kominn, en faðir
hennar vildi einn fyrir bæði,
eins og sjálfsagt þótti á þeirri
tíð.
Þetta sama haust kom Gunn-
laugur til íslands á skipi með
Hallfreöi vandræðaskáldi. Tóku
þeir land i Hraunhöfn á Mel-
rakkasléttu hálfum mánuði fyr-
ir vetur. Gekk Gunnlaugur þar
úr liði á fæti í glimu, en eigi að
síður bjuggust þeir til ferðar
eins'skjótt og þeir máttu. Komu
þeir suður í Borgarfjörð laugar-
dagskvöldið, er brúðkaupsveizlan
stóð að Borg'. Vildi Gunnlaugur
þegar þangað ríða, en fékk því
ekki ráðið, enda vart ferðafær.
Að veizlulokum fór Hrafn með
hina döpru brúði sína suður til
Mosfells. Frétti hún skjótt, að
Gunnlaugur var út kominn. Eina
nótt, stuttu eftir að þau voru
suður komin, dreymdi Hrafn
það, að hann væri lagður sverði
í faðmi Helgu. Hafði hún vakað
og heyrt á svefnlæti hans, og
innti hann að draumum, er
hann vaknaði. Hann sagði sem
var. Hún svaraði: „Það mun ég
aldrei gráta, og hafið þér illa
'svikið mig“. Grét hún þá mjög.
Gerðist hún svo stirð við mann
sinn, segir sagan, „að hann fékk
eigi haldið henni heima þar, og
fóru þau þá aftur heim til Borg-
ar, og nýtti Hrafn litið sam-
visljum við hana“. Slíkur var
brúðmánuður Helgu fögru.
En harmleiknum var ekki lok-
ið. Heitar ástir verða aldrei svo
forsmáðar, að eigi hefni sín
síðar. Þennan vetur átti að
drekka brúðkaup að Skáney litlu
eftir jól. Til þessa boðs fóru þau
Hrafn og Helga, og þangað fór
og Gunnlaugur ormstunga fyrir
áeggjan föður síns. Hugði hann,
að þá myndi fyrnást þrá hans
til Helgu, ef hann kæmj þar, sem
margar fríðar konur voru saman
komnar. Bjó Gunnlaugur sig vel
til veizlunnar og bar skikkju,
sem Sigtryggur silkiskegg, kon-
ungur í Dyflinni, sonur Ólafs
kvaran og Kormlaðar drottning-
ar, hafði honum gefið. Var það
í frásögur fært, hve Helga fagra
renndi oft augum til Gunnlaugs
í veizlunni. En lítil var sögð gleði
í boði þessu, og virðist sem ahd-
rúmsloftið hafi verið þrungið
ógn og kvíða.
Síðasta veizludag gekk Gunn-
laugur á tal við Helgu. Fór mjög
ástúðlega með þeim, og gaf hann
henni skikkjuna góðu. En með
þeim Hrafni urðu heitingar.
Var á milli þeirra gengið, svo
að ekki hlutust af stór-vand-
ræði að sinni. Segir svo í Gunn-
laugs sögu, að Hrafn nýtti „ekki
síðan af samvistum við Helgu,
þá er þau Gunnlaugur höfðu
fundizt".
Síðan kemur síðasti þáttur-
inn. Fundum þeirra Hrafns og
Gunnlaugs bar að nýju saman
á Alþingi sumarið eftir, 1006. Þar
skoraði Gunnlaugur Hrafn á
hólm. Börðust þeir í Öxarár-
hólma. Braut Hrafn sverð sitt,
en Gunnlaugur skeindist lítil-
lega. Var þá á milli þeirra geng-
ið, og undu því báðir illa.
Þess er getið, að þau Helga og
Gunnlaugur hafi hitzt á þessu
þingi, og full ástæða að ætla, að
svo hafi oftar verið. Skoraði
Hrafn Gunnlaug á hólm á ný.
En hólmgöngur höfðu verið af-
teknar á þingi um sumarið, svo
að þeir gerðu það ráð að fara
utan.
Næst bar fundum þeirra
Hrafns og Gunnlaugs saman á
Gleipnisvöllum upp frá Veradal
í Noregi. Urðu þeir fundir hinir
síðustu, því að þar féll Hrafn við
fimmta mann, en Gunnlaugur
hlaut banasár. Er svo frá þeim
fundi sagt, að Gunnlaugur hjó
um síðir annan fótinn undan
Hrafni. Hrökklaðist hann upp
að tré, en féll eigi. Sagðist Gunn-
laugur þá eigi vilja lengur við
hann berjast, örkumlamann.
Hrafn kvaðst enn geta varizt
um stund, ef hann fengi vatn að
drekka. Gunnlaugur bað hann
að svíkja sig ekki, ef hann færði
honum vatn í hjálmi sínum. „Ei
(Framháld á 7. siðu)
Eigtnkona
FRAMHALD
svo þunnt, að fólk verður að ganga hálfbogið fyrst eftir máltíð-
irnar, ef það á ékki að ganga strax niður af því. Karna, kona odd-
vitans, er úti að lífga eld undir potti. Hún er ein af þeim konum,
sem ekki er unnt að gera sér í hugarlund.að nokkurntíiya hafi ver-
ið ung, aðlaðandi stúlka með mjúka arma og þrýstinn kropp. Það
er sjálfsagt ekki til neitt helviti, en það ætti að komast á stofn, ef
það fyndist önnur kerling af sama sauðahúsi og Karna.
En hver býr hinum megin við oddvitann? Hver skyldi hafa eign-
azt býlið eftir bóndann, sem dó hér í fyrra? Hingað er komið nýtt
fólk. Kindargæra hefir verið spýtt á gaflinn á peningshúsinu;
það er þá til nýtt kjöt á bænum þeim. Hermann smjattar ofur-
lítið, því að honum dettur í hug lambasteik. Og þarna er allt
hreint og þokkalegt úti við. Gamla laufið af hlyninum í hlaðvarp-
anum hefir verið hreinsað burt, það er búið að stinga upp kál-
garðinn og nýjum grenigreinum hefir verið stráð á bæjarstéttina.
Og þar er ung kona á ferli úti og breiðir léreft til bleikingar á
jörðina. Hún er með rauðköflótta skýlu á höfðinu, hún er há vexti
og björt og hrein yfirlitum. Og hreyfingar hennar eru léttar og líð-
andi og mjúklegar, er hún lýtur yfir léreftin. Hún hefir aðeins
ungmeyjarvöxt, og þó er þetta áreiðanlega húsmóðirin, sem geng-
ur þarna um svona roggin og breiðir út léreft sín. Því jáfnvel þótt
húsmóðirin hefði vinnukonu, myndi hún ekki trúa henni fyrir
þessu starfi. /
Kona nýja bóndans — það er auðráðið. Stúlka með mikla kyn-
festu, sem nú er orðin kona og hefir ekki lengur hyggju ung-
meyjar.
Bær Hákonar Ingjaldssonar er fjærst. Hermann gamli kemur
auga á bróðurson sinn úti á hvíldarakrinum. Það er ekki vandi að
sjá hann, þvi að*hann er flestum hærri vexti. Hann er að plægja
með uxum sínum. Þeir silast áfram svo löturhægt, að til að sjá er
hér um bil eins og þeir standi í stað. .
Hákon varpar frá sér taumunum, þegar Hermann kemur. Arður-
uxarnir fá að kasta mæðinni, kviðirnir ganga eins og smiðjubelgir.
— Þú hér í byggð!
Ungi maðurinn heilsar öldungnum eins og hann sé að koma
úr langri, langri ferð til ókunnra landa. Hreppurinn er víðlendur,
frændur sjást sjaldan.
Hermann tyllir sér á plógstöngina og hvílir fæturna. Það
stirnir á ósnortna, dökka, nýbylta moldina í sólskininu.
— Já, nú er í húsgangurinn í.ættinni kominn.
Sá yngri af Ingjaldsættinni réttir úr bakinu, eins og honum
finnist miskunrlarlans byrði hvíla á herðum sér. Og svo tekur
hann til máls: sjálfur eigi hann bráðum ekki meira en hver ann-
ar húsgangur. Það er látið heita svo, að hann eigi býlið, en það
er allt í skuld, og maður á ekki það, sem er í skuld. Jörðina, sem
hann er að plægja, á ríkisbubbi í kaupstaðnum, ef satt skal segja.
Kaupmaður í Kalmar hafði tekið býlið upp í áfallna skuld. Og
af honum hafði Hákon keypti það; hann skrifaði nafnið sitt á eitt-
hvert skjal, það var svo auðvelt. En kaupgetan var allt of lítil.
Ársvextir af skuldinni urðu fimm hundruð dalir. Hann hefir ekki
eitt einasta ár getað borgað meira. Svo skuldin er ennþá jafn
mikil og í upphafi og mun áreiðanlega verða það alla hans tíð.
Og nú í vor hefir hann alls ekki getað borgað vextina. Það
ge^ur því svo farið, að hann verði neyddur til þess að láta jörð-
ina af höndum. Það varð ekki hálf uppskera í fyrra. Grasið á eng-
inu var eins og kattarhár, bithaginn skrælnaði allur, og það var
lítið annað en fyrirhöfnin að bera sigðirnar út á akurinn. í vet-
ur reif hann hálm af þakinu á peningshúsunum handa skepn-
unum, og nú eru kýrnar svo máttlausar, að þær geta ekki risið
á básunum. Hann verður að hjálpa þeim til þess að standa upp
á morgnana, er hann kemur í fjósið. Þær velta sennilega út af,
þegar farið verður að hleypa þeim á gras í vor.
Hermann kinkar kolli. Hann sér sjálfur, hve arðuruxarnir eru
horaðir — lærin orðin að engu.
— En enginn hefir yfir þér að segja, Hákon.
— Enginn? Jú, maður er þræll.
Og Hákon nístir saman tönnunum. Sá, sem verður að þræla
fyrir fimm hundruð ríkis'dölum í vexti, hefir strangan húsbónda
yfir sér. Og hér kvelur maður bæði sig sjálfan og þessar vesal-
ings skepnur, til þess að Schörling kaupmaður geti fengið sina
vexti. Væri ekki eins skynsamlegt að leggjast bara niður og sparka
sig uppgefinn?
Hc<;mann öldungurinn hlýðir á, og öðru hverju bregður fyrir
taísverðri undrun í svip.hans. Bróðursonur hans kvartar og kvein-
ar. Það er ekki HákonAíkt að gera sér mikla rellu út af vaxta-
greiðslunum. Búskapurinn hefir ekki verið honum áhyggjuefni
hingað til. Hákon hefir ekki það lundarlag, sem bóndi þarf að
hafa, hann er ekki í þeim réttu tengslum við jörðina, og tjár, sem
ekki fylgir grundinni, hleður aldrei upp háum múga. Hvers vegna
var hann að festa sér jörð? En hann getur leyft sér að vona, að
uppskeran verði betri í ár. Hákon er ungur og hraustur, og það er
ómögulegt að vorkenna honum. Nei, Hermann horfir á vöxt hans
með öfund öldungsins. Hákon er svo sinastæltur og vöðvamikill.
Ermar gæruskinnsúlpunnar hafa færzt dálítið upp, og úlnliðirnir
sem koma í Ijós, eru eins gildir og mjóaleggir flestra annarra.
Þykkt, hálmgult hárið nær niður fyrir eyru, skeggið er ljósjarpt,
augun blá. Hann ber svipmót ættarinnar, hann et af hinni gömlu
höfðingjaætt.
Nú vill hinn forvitni öldungur vita, hvað borið hefir til tíðinda
I Hegralækjarþorpi.
— Það er kominn nýr bóndi hér í þorpið.
— Hann tók við jörðinni í fyrrasumar.
— Hvað heitir hann? * '
— Páll Gertsson.
— Ég sá korfuna hans heima við bæinn. Hvernig eru þau?
— Þetta er dugnaðarfólk.
_ þau eru bæði frá Dynjanda, bætir Hákon við.
— Já, einmitt. Og konan líka?
Og Hermann kinkar kolli. í æsku hans voru stúlkurnar í Dynj-
andasókn taldar afbragð annarra kvenna á þessum slóðum. Kona
Páls Gertssonar virtist leggja sitt að mörkum til þess að þetta
álit héldist, eftir þyí sem hann hafði litið til með sínum gömlu
augum.
— Hvað heitir kona bóndans?
Framhald.
Eftir KARE EVALD
(Barnasaga)
FRAMHALD
„Nær hefði verið að fá hjá honum nokkra skildinga“,
sagði hún. „Við hefðum getað komið þeim fyrir núna,
þegar við misstum kúna. Og eitthvað þarf til að bæta
upp óáranina, sem verið hefir í kindaskjátunum“.
Hún stakk upp á því að selja þessa fataræfla. „Það
er betra að selja þá einhverjum fyrir lítið verð, heldur
en að láta þá liggja svona“, sagði hún.
„Enginn getur sagt, hvað fyrir -getur komið“, sagði
Andri, „en við vitum bæði, að þennan skrúða grípum við
ekki upp, hvenær sem við viljum“.
Andri og Þóra voru búin að vera saman í eitt ár, þegar
ráðherradóttirin týndi festinni sinni. Festin var svo dýr-
mæt, að enginn gat bætt henni hana.
Ráðherradótturinni fannst nú lífið óbærilegt. Lét því
láðherra stefna saman öllum andlegrar stéttar mönn-
um, biskupum, próföstum og prestum. Þéir áttu að koma
samah í höfuðborginni og brjóta þar heilann um hvarf
íestarinnar.
Nú stóð þannig á, að í sókn Andra og Þóru var enginn
prestur um þessar mundir. Velgerðarmaður Andra, prest-
urinn, var dauður, en nýi presturinn ekki kominn.
Þegar Andri heyrði boðskap ráðherra, þá setti hann
Mjóðan um stund. En svo hljóp hann inn til Þóru sinnar.
„Ráðherradóttirin hefir týnt festinni sinni“, sagði
hann. „Þess vegna hefir ráðherrann boðið öllum kenni-
lýð landsins að koma til höfuðborgarinnar og ráða þar
ráðum sínum. Ég held það sé rétt, að ég fari líka, Þóra
mín. Fatnaðinn á ég, og um þetta leyti er ekki mikið
unnið úti við. Krossu okkar ættirðu að selja, og blessuð
greiddu kaupmanninum skuldina meðan ég er í burtu.
En komdu nú með sparifötin, prestsskrúðann ætlaði ég
að segja, og dustaðu dálítið úr honum“.
„Hvað ertu að segja, maður? Hvað átt þú að gera á
prestastefnu? Er þetta ekki nokkurs konar „sinadós“?“
„Jú, það er auka-sinadós eða prestastefna á alþýðu-
máli“.
„En veiztu hvernig þú átt aþ haga þér með svona lærð-
um mönnum. Þú hefir ekki lesið þessar stóru bækur
eins og þeir, hjartað mitt. Hún leggst illa í mig, þessi
ferð. Hvað átt þú að gera á svona fund?“
„Það er nú bágt að segja. En ég get þó talið réttina á
borðum ráðherrans og væri það fróðlegt mjög. En ég
verð nú að fara að komast af stað, komdu með einkenn-
i búninginn, manneskja“.
Þóra varð að láta undan. Hún sló hempunni við dyra-
stafinn, strauk hattinn með lófanum, þvoði stígvélin
cg blés af bænakverinu. Stígvélih voru í sundur aftan
og framan. Við það gat Þóra ekki gert. En Andri tróð
heyi í götin, því hann var vanur að dytta að gættum.
Batt hann nú búninginn í knipphog lagði af stað. Hélt
hann nú til kaupstaðarins. Þar ætluðu fjölmargir prest-
ar að stíga á skipsfjöl. Andri hafði fataskipti áður en
í kaupstaðinn kom. Þegar hann kom þangað, sá hann
l't nnimannahóp mikinn. Allir voru prestarnir spekings-
l^gir á svip. Andri þekkti engan. Hann setti nú upp
þann mesta spekingssvip, er hann átti í eigu sinni. Rann
hann svo í hópinn og bar lítið á. Hann opnaði títena-
kverið sitt, blíndi ofan í það og tautaði eitthvað fyrir
rounni sér. Raunar sneri hann nú kverinu öfugt, en það
kom honum ekki að gjaldi. Heyið stóð fram úr öðru stíg-
vélinu en aftur úr hinu. Fóru nú allir að veita þessum
emkennilega kennimanni eftirtekt. Enginn þekkti hann.
Þeim var starsýnt á karl, er hann var að þylja í kverinu.
Sumir gægðust yfir öxl honum, en þéir gátu ekki lesið
eitt einasta orð. Óx nú karl í augum þeirra, og þótti sem
hann vissi lengra en nef hans náði.
*
Höíuðbólíð Bær
í Hrútaíírði
er til sölu, laust til ábúðar í næstn f ardwg-
um. Hluimindi: Dúntckja, eggjatekja,
hrognkelsaveiði, mótekja, reki, sclvciði,
útræði. .
Tilboð í jörðina sendist nndirritnðum,
sem gefur allar nánari upplýsingar.
Sígurgeir Sigurðsson
hæstaréttarlögmaður,
Aðalstræti 8.