Tíminn - 24.11.1944, Blaðsíða 3

99. Mað
TÍMINX, föstadagiim 24. nóv. 1944
411
11 Z ó
o n i
a s s o n:
Aíurðasölulöggjöfin tíuára
BOKMENNTIR OG LISTIR
Frá samsýníngu
Gunnfrídar og Gretu
KJ0TL0GIN
I.
Á ófriðartímanum 1914 til
1918, og þó sérstaklega næstu
árin á eftir, hækkaði kaupgjald
og framleiðslukostnaður. Verð-
lagið náði hámarki sínu 1919, en
íramleiöslukostnaður nokkru
síðar.
Eftir 1920 fór verðlagið ört
lækkandi, en kaupgjald og til-
kostnaður við framleiðsluna
lækkaði lítið, og kom því brátt
að því, að framleiðsla landbún-
aðarvaranna bar sig ekki hjá öll-
um þorra bænda. Nokkru síðar
fór á sömu leið fyrir þeim, sem
framleiddu sjávarafurðir. Fram-
leiðsla þeirra allflestra hætti að
bera sig. Skuldir fóru þá að
safnast hjá öllum fjölda fram-
leiðenda, bæði til sjós og lands.
Þegar hér var komið sögu, var
aðall'ega rætt um tvö úrræði
manna á milli, annað að gera
skulda- og vaxtabyrðina, sem
henni var samfara, léttbærari,
og hitt að reyna að hækka af-
urðaverðið, með því að skipu-
leggja sölu afurðanna og minnka
dreifingarkostnaðinn.
Hið fyrra leiddi til setningar
kreppulöggjafarinnar og hið síð-
ara til samþykktar afurðasölu-
laganna.
II.
Um kosningarnar 1934 var
mikið rætt um afurðasölumálin.
Þá var svo komið að telja mátti,
að saltkjötsmarkaðir okkar væru
lokaðir, nema í Noregi, og þar
var kjöttollur sífellt yfirvofandi.
En 1932 var gerður sérstakur
samningur við Noreg, og eftir
honum máttum við selja saltkjöt
þangað með lægra tolli en aðrar
þjóðir, en kjötmagnið, sem
þangað mátti selja með hinum
lægri tolli, fór minnkandi ár frá
ári. Árið 1937 til 1938 átti það
að vera komið niður í 6000 tunn-
ur, 112 kg. þungar, úr 13000
tunnum, sem það var árið 1932
til 1933, og áður hafði þó selzt
þangað enn meira.
Fyrir atbeina Framsóknar-
flokksins hafði áður, þegar sýnt
var hvert stefndi með saltkjöts-
markaðina, verið komið upp
frystihúsum á helztu slátur-
höfnunum, og eitt skip Eim-
skipafélagsins hafði verið byggt
með frystirúmi, svo að hségt var
að flytja í því freðkjöt milli
landa.
En nú kom líka að því, að tak-
markað var, hve mikið freðkjöt
við máttum flytja til Englands.
Kjötmarkaðirnir voru því að
þrengjast, og kjötið þurfti að
verkast með mismunandi að-
ferðum, eftir því hvar það átti
að seljast. Og það þurfti að
verka hæfilega mikið kjötmagn
með hverri aðferð, eftir því
hvað selja mátti á viðkomandi
markaði. Af þessu leiddi, að
kjöteigendur kepptust við að
koma kjötinu út innan lands, og
lækkuðu með þvi kjötverðið ó-
eðlilega. Árið 1933 fengu bændur
lægra verð fyrir nýtt kjöt, sem
þeir seldu í Reykjavík, en fyrir
sams konar kjöt, sem þeir seldu
til Englands. Og áður en kjöt-
verðlagsnefnd byrjaði starf sitt,
haustið 1934, komu bændur úr
Norðurlandi með kjöt af fé, sem
þeir höfðu slátrað heima, og
seldu það beint í hús til manna
í Reykjavík, og fengu fyrir það
lægi'a verð en verðið til bænda
varð, eftir að kjötverðlags-
nefnd hafði ákveðið verðið um
haustið. Margir sáu, að slíkt á-
stand var með öllu óhafandi. í
kosningahríðinni vorið 1934 var
meðal annars um þetta rætt, og
urðu menn ekki á einu máli.
III.
Eftir kosningarnar 1934 var ný
stjórn mynduð. Eitt af fyrstu
verkum hennar var að setja
nefnd til að undirbúa löggjöf
um afurðasölumálin. Hvað slát-
urfjárafurðirnar snerti, varð ár-
angur nefndarinnar sá, að sett
voru bráðabirgðalög 9. ágúst
1934 um ráðstafanir til þess að
greiða fyrir viðskiptum með
sláturfjárafurðir og ákveða
Verðlag á þeim, og hafa þau lög
manna á millum verið kölluð
„kjötlögin". Að þeim lögum
stóðu Framsóknarmenn og Al-
þýðuflokksmenn"; en þeir voru
stuðningsmenn stjórnarinnar.
En eins og menn muna, mættu
þau allmikilli og harðvítugri
mótstöðu úr öðrum áttum, bæði
í blöðum og annars staðar. Þessi
lög gilda enn með litlum breyt-
ingum.
Eftir kjötlögunum er 1. sept-
ember ár hvert skipuð fimm
manna nefnd — kjötverðlags-
nefndin — til að skipuleggja
kjötsöluna og slátrunina næsta
ár. Nefndin veitir sláturleyfi, og
má enginn slátra fé til sölu né
verzla með kjöt af því í heild-
sölu, nema með leyfi nefndar-
innar.
í sláturleyfunum er ákveðið,
hve mörgu fé sláturleyfishafi
megi slátra, hvernig hann skuli
verka kjötið og á hvaða mark-
aði það skuli selt. Með þessu er
reynt að tryggja það, að kjöt-
verkunin fari eftir markaðs-
möguleikunum — að ekki verði
of mikið af einu, en of lítið af
öðru. — Kjötverðlagsnefnd á-
kveður bæði heildsöluverð og
smásöluverð af kjöti, sem selt er
á innlendum markaði, og er ætl-
azt til að því gjaldi sé varið til
þess að vei'ðbæta kjöt, sem selt
er á erlendum mörkuðum, og til
að greiða að öðru leyti fyrir
kj ötsölunni. Verðj öfnunargj ald-
ið má vera 10 aurar á kg. mest.
< IV.
Reynsla tíu ára er búin að
leiða það í ljós, að af setningu
kjötlaganna hefir þjóðin í heild
haft mjög mikið gagn, og þó
sérstaklega bændastéttin. Þess
er enginn kostur að rekja í
stuttri blaðagrein allan þann
árangur, sem af lögunum hefir
leitt. En á nokkur atriði skal þó
drepið hér á eftir.
V.
Kjötlögin hafa mjög stutt að
þvi, að neytendur fengju betri
vö'ru. Þegar lögin voru sett, var
PÁLL ZÓPHÓNÍASSON
það siðvenja á nokkrum stöðum
á landinu að slátra fénu heima,
bg þá við mjög misjöfn skilyrði.
Kjötið var síðan flutt til kaup-
mannsins eða kaupfélagsins og
lagt inn eða selt beint til neyt-
enda. Fyrir þetta var tekið. Eng-
inn fékk sláturleyfi, nema hann
hefði löggilt sláturhús. Jafn-
framt var reynt, og sums staðar
með árangri, að sameina fleiri
sláturleyfishafa um eitt gött
sláturhús og með því styðja. að
því tvennu, að hægara væri að
koma við fullkomnu hreinlæti
við slátrunina og að hún yrði ó-
dýrari.
Kjötverðlagsnefnd varð fyrstu
árin fyrir töluverðu aðkasti frá
bændum, sem vanir voru að
slátra heima hjá sér og flytja
kjötið í klyfjuirf á hestum, í
kerrum, á bílum eða bátum til
kaupstaðarins. Þeim þótti það
skerðing á frelsi sínu að mega
ekki halda þessum góða sið á-
fram. Og þeir, sem höfðu keypt
af þeim kjötið, oft nokkru ó-
dýrara en gangverð á kjöti var,
voru líka óánægðir. Allmargar
tilraunir voru þá líka gerðar til
að selja kjöt fyrir lægra verð
en nefndin ákvað, og allar vóru
þær gerðar af mönnum, sem
skömmuðu kjötverðlagsnefnd-
ina fyrir það, að hennar vegna
væri kjötverðið lægra en ella.
Nú mun þessi óánægja með
öllu horfin. Ég hygg, að engum
kæmi til hugar nú, þótt slátrun
yrði aftur gefin frjáls, að' fara
að taka upp heimaslátrun.
VI.
Kjötverðlagsnefnd hefir aldrei
leyft eins mikla hækkun á kjöt-
verðinu frá heildsöluverði til
smásöluverðs og leyfð er á öðr-
um vörum, og þannig sett búð-
arverðið til neytenda lægra en
það hefði ella verið. Oftast hefir
verið leyfð 12—15% álagning á
heildsöluverðið. En nú er á flest-
ar matvörur, jafnvel þær sem
seldar eru í heilum sekkjum,
leyfð 20—30% álagning. Þá hef-
ir líka verið sérstakt verð í slát-
urtíðinni á skrokkum, sem seld-
ir eru í heilu lagi beint til neyt-
enda. Með því hafa þeir, sem
vilja, átt þess kost að fá kjöt
fyrir lítið meira en heildsölu-
verð. Á þennan hátt hefir al-
menningi í kaupstöðum verið
gert kleift að fá sér betra og ó-
dýrara kjöt en ella.
Með starfi kjötverðlagsnefnd-
ar hefir fyrst fengizt glöggt yf-
irlit um slátrun í landinu.
Vantar þó enn yfirlit um heima-
slátrunina. En til sölu hefir ver-
ið slátrað sem hér segir, og
kjötþunginn alls orðið:

Ár: Dilkar Geldfé Mylkar Kjötþ.
1934 355530 19522 ær 20588 alls kg. 5.229.763
1935 345164 12144 12150 5.010.918
1936 355728 9748 13325 5.338.287
1937 396873 21631 31084 6.309.976
1938 351080 6972 13029 6.454.362
1939 337156 5821 9411 5.243.011
1940 362604 8677 17044 5.491.152
1941 359550 10562 21088 5.516.113
1942 389253 12507 30600 6.116.663
1943 408341 24830 45036 6.775.956
1944 338201 13943 23943 5.553.750
V
Tölurnar fyrir 1944 ná til 1.
nóvember og eiga eftir að hækka
eitthvað, því að bæði má búast
’við, að ekki hafi allar skýrslur
verið komnar þá, og að síðar
hafi einhverju verið slátrað.
Athyglisvert er, hve tölur
sláturfjárins eru misjafnar og
og sýna þær glöggt, hve við
Fyrir nokkru var getið hér í
blaðinu listsýningar, ’ sem þær
frúrnar Gunnfríður Jónsdóttir
og Greta Björnsson efndu til á
dogunum. Var þá birt mynd af
einu listaverki Gunnfríðar, og
Var það höggmynd af móður
hennar.
Að þessu sinni birtist mynd
af einu málverki Gretu, sem
nefnist „Þvottur," fallegt mál-
verk og hugþekkt.
Listsýning þeirra Gunnfríðar
og Gretu var þeim báðum til
mesta sóma og mun auka hróður
þeirra sem listamanna. Og hún
má einnig vera kvenþjóðinni
allri metnaðarauki.
Svo mikill er sá skerfur, sem
þessar tvær konur hafa lagt til
íslenzkra lista.
Þessari listsýningu er nú lok-
ið. Var aðsókn að henni góð, og
munu fjölmörg listaverk hafa
selzt. Er gott til þess að vita,
að listaverkakaup einstaklinga
hafa mjög farið í vöxt á siðari
misserum með auknum peninga-
ráðum hjá þorra fólks. Það sýnir,
með öðru fleiru, að íslendingar
eru listelsk þjóð.
e n n erum háðir veðráttu og
ytri, t— okkur til þessa lítt við-
ráðanlegum, — aðstæðum með
sauðf j árbúskapinn.
En hér þarf að verða breyt-
ing á. Bóndinn þarf að koma búi
sínu þann veg fyrir, að það gefi
honum sem jafnastar og viss-
astar afurðir ár hvert. Og skýrsl-
ur kjötverðlagsnefndar eiga að
flýta fyrir, og hjálpa til, að því
marki verði náð. Framh. næst.
Pálmi Hannesson:
N f m æ 1 i
Nú eru miklir breytingatímar, og oft og iffulega berast
hingaff út á norffurhjarann fregnir um margs konar nýj-
ungar og uppgötvanir, er menn eru að taka í þjónustu sína
meffal hinna stiúffandi þjóffa. Þetta er undanfari hinnar
miklu og margvíslegu nýtækni, er áreiffanlega mun koma til
sögunnar aff stríffinu loknu. - Pálmi Hannesson rektor hefir
tekizt á hendur aff skrifa viff og viff í Tímann greinar um
þessar nýjungar og nýmæli.
I.
Þeir, sem náð hafa miðjum
aldri eða meir, muna þá tlð, er
fátt var til þeirra hluta, sem nú
eru nauðsynlegir taldir til þess
að lifað verði menningarlífi, eins
og það er kallað.
Ég man það vel, er fyrsta tún-
ið var girt í minni sveit, fyrstu
jarðyrkjuverkfærin komu þang-
að, fyrstu kerrurnar og skilvind-
urnar. Og ég var kominn í há-
skóiann, þegar fyrstu sláttuvél-
arnar fluttust í héraðið. Þá man
ég einnig fyrstu steinhúsin,
vatnsleiðslurnar, ofnana, en
miðstöðvar þekktust ekki í æsku
minni til sveita, nema af af-
spurn einni. Á minni ævi hafa
vélbátar, togarar og önnur eim-
skip, bifreiðar og flugvélar fyrst
flutzt til landsins. Sama máli
gegnir um síma, loftskeytatæki,
kvikmyndir og útvarp.
Öll þessi nýmæli hafa haft
breytingar í för með sér, svo
miklar, að með nokkrum rétti
má kalla þær byltingu. Þær hafa
orkað mjög á þjóðlífið allt, va.fa-
laust meira en ýmsir gera sér
ljóst. Þær hafa skapað nýjar
stéttir og valdið röskun á jafn-
vægi þjóðfélagsins, sem sumir
kalla glundroða eða upplausn.
Um síðustu aldamót lifðu ná-
nægt 68% íslendinga á land-
búnaði, en nú aðeins um 30%.
Landbúnaðurinn er hin eina
stétt með þjóðinni, sem haldizt
hefir frá öndverðu. Hinar eru
flestar nýjar og hafa naumast
staðfest ráð sitt enn, enda má
með nokkrum sanni segja, að
bæjarbúar, að minnsta kosti
margir þeirra, séu enn sveitafólk
í kaupstað.
Mér virðist mörgum þeirra, er
rita og ræða um félagsmál,
gleymast þetta, og dæma því
harðara en ella mundi ýmislegt
þess, sem miður þykir fara.
Hinir yngri menn virðast gleyma
því, sem gert hefir verið, en
þeir eldri ekki ætíð átta sig á
hinu, að þróunin heldur áfram,
þó að þeir kjósi að setjast í
helgan stein.
• II.
Enginn efi er á því, að eftir
þetta stríð verður heimurinn
annar en áður. Upp af „blóði,
svita og tárum“ þeirrar kynslóð-
ar, sem nú berst á banaspjót,
ríf nýr heimur. Vandséð er,
hvort hann verði betri en fyrr,
þó að þess sé að vænta. Hitt er
víst, að menn fá þá í hendur
margt nýrra tækja, nýrra þæg-
inda, sem fáa órar fyrir. Allt
bendir til þess, að framfarir um
hvers konar tækni verði þá bæði
miklu stórstígari og hraðstigari
en verið hefir. Hitt er svo annað
mál, hvernig tekst að hagnýta
þetta til hamingjuauka og æðra
lífs.
Það er þvi nógu fróðlegt að
skyggnast undir fortjald hins ó-
komna, ef verða mætti einhvers
vísari um það, hvað þar inni er
á seyði. Og nú ætla ég að freista
þess hér á eftir á stuttu máli.
En ef vel tekst, og tóm vinnst til,
mun ég reyna aftur öðru hverju
framvegis.
Og nú skulum við takast ferð
á hendur út í þennan buska.
III.
Við 'erum stödd í nýtízku nú-
tíðarborg. Fljótt á litið er hún
áþekk okkar eigin höfuðborg.
nema hvað húsin eru stærri og
rísa í samfelldri röð, göturnar
breiðari, og strætisvagnarnir
renna eftir spori, tíðast tveir í
lest. Tekið er að skyggja og götu-
ljósin lýsa líkt og hér, en höfgan
gróðurilm leggur ffá görðum og
götutrjám. Eitt stingur þó mjög
í stúf: Hvarvetna yfir húsunum
leiftra lýsandi letur og myndir
í öllum regnbogans litum, koma
og hverfa í sífellu. Þarna getur
að líta hvers konar auglýsingar
og fréttir. En yfir hvelfist dimmt
loftiði
Allt í einu sjáum við hvar
maður fer eftir götunni, en
hreyfir þó ekki fæturnar. Okkur
kemur þetta kynlega fyrir sjón-
ir, en verður brátt ljóst, að gang-
stéttin færist. Hún rennur líkt
og lækur, alltaf í sömu átt. Þetta
er'að vísu óvenjulegt, en við
venjumst því fljótt, enda sjáum
við viða tröppur, sem renna
þannig, sumar upp, aðrar niður.
Nú ber okkur að dyrum stórrar
verzlunar. Hurð er felld að staf,
en í sama bili kemur þafna kona.
Hún gengur rakleitt að dyrun-
um, og þá opnast þær sjálfkrafa.
Við reynum sjálf, það er ekki um
að villast. Hurðin svífur inn,
eins og ósýnileg hönd ýti á hana.
Þetta er meira en lítið dular-
fullt, en okkur er sagt, að í hurð-
inni sé lítið rafauga, og sem
skuggi manns falli á það, breyt-
ist rafstraumur, er orki á vél,
sem opni hurðina.
Hér stöndum við frammi fyr-
ir einu þeirra undratækja, sem
efalaust eiga eftir að koma mjög
við sögu framtíðarinnar, raf-
auganu.
Þið hafið ef til vill séð ijós-
mæla, sem myndasmiðir nota. í
þeim eru rafaugu, sem eru næm
fyrir ljósinu og geta því mælt
það. Sums staðar eru rafaugun
höfð til þess að mæla umferð á
vegum. Þau eru þá sett í miðjan
veginn og segja til, þegar skuggi
bifreiða eða annara ökutækja
fellur á þau. Á sama hátt má
telja laxa, sem • fara um laxa-
stiga, og hvað annað, sem varp-
ar skugga, t. d. fé og hross, sem
renna gegn um hlið eða dyr. Auk
þessa eru rafaugu höfð í sigti á
loftvarnabyssur og önnur ný-
tízku morðtól.
Um alllangt skeið hafa myndir
verið sendar „þráðlaust“ landa
á milli og skeýti með rithönd og
undirskrift sendanda. Slíkar
mynfaasendingar á öldum ljós-
vakans væru óhugsandi með
öllu, ef rafaugans nyti ekki við.
Það er meginþáttur þess tækis,
sem tekur myndirnar og breytir
þeim í útvarpsöldur. Þetta
myndvarp líkist venjulegu út-
varpi í því, að það dregur lengst,
þeg’ar dirpmt er og er þá skýrast,
því að öldur ljóssins orka trufl-
andi á það.
„En sjónvarpið"? munu menn
spyrja. Vitanlega er það ná-
skylt þessum myndasendingum,
líkt og skuggamyndir kvikmynd
um. Það hvilir einnig á rafaug-
anu, en fram.að þessu hefir það
valdið mestum erfiðleikum að
fá nægilega góð viðtæki, sem
sýni atburðina skýrt og á svo
stórum fleti, að fleiri menn en
einn eða örfáir geti horft á
sjónvai-pið samtímis. Nú er
þessi þraut talin leyst að mestu
eða öllu, og er almennt búizt við
því, að sjónvarpið verði nothæft
fyrir almenning eftir þetta stríð.
Ýmsir, sem um þessi mál rita,
gera ráð fyrir því, að sjónvarps-
tæki framtíðarinnar geti ekki
aðeins sýnt myndir, heldur og
haldið þeim föstum, prentað
þær, og sitji menn þá við sjón-
varpstækið á kvöldin, sjái þar
sjónleiki eða kvikmyndir af at-
burðum, sem útvarpað er, en
síðan stilli þeir tækið þannig, að
það prenti myndir og letur á
nóttunni. Svo þegar komið verði
á fætur, taki menn morgun-
blöðin út úr sjónvarpstækinu,
með myndum, fréttum og ef til
vill greinum um almenn mál.
Sumum kann að virðast þetta
fjarstæðukennt, en þó er það
miklu nær sanni en frásagnir
eða spár um útvarp voru í síð-
asta stríði, enda verður naum-
ast sagt, að við «éum enn farin
að horfa út yfir endimörk nú-
tímans í þes’su spjalli. En fram-
tíðina megum við helzt marka
af nýmælum nútímans. Munum
við því næst athuga nokkur ný
efni, áður en lengra er haldið.
Nú skulum við aðeins að síð-
ustu láta hugann hverfa eitt
andartak inn í borg framtíðar-
inar. Enn er kvöld, en engin
götuljósker lýsa. Þó er albjart
um stræti og torg, því að húsin
sjálf varpa ljósu skini, líku
dagsbirtu. Annað vekur þó miklu
meiri furðu. Yfir borginni, á
dökkum næturhimninum, skína
mörg tungl, sum kringlótt, en
önnur aflöng og öll silfurhvít.
Okkur er sagt, að þau séu raun-
ar loftbelgir, sem festir séu uppi
yfir bænum og lýstir frá ljós-
verplum, þegar skyggja tekur.
Það fylgir sögunni, að menn
hafi lært þetta í ófriðnum mikla,
þegar ljósbrandar loftvarnar-
stöðvanna lentu á loftbelgjun-
um, sem voru látnir stíga upp
yfir sundursprengdar borgir.