Tíminn - 28.11.1944, Blaðsíða 8

VAGSKRÁ er hezta islenzha tímaritið um
*. •
þjóðfélapmál.
424
REYKJAVÍK
Þeirf sem vilja kynna sér þjóðfélagsmál, inn-
lend og útlend, þurfa að Iesa Vagskrá.
28. HÓV. 1944 *
100. blað
7
AMALL
Innlendur:
TIMAS

23. nóvember:
Dauðaslys.
Vörubifreið ók á tvo bræður,
er voru að renna sér á sleða eftir
-Sléttuvegi suður við Fossvog.
Annar þeirra dó samstundis.
Hann var átta ára gamall, Guð-
mundur Johannsson, sonur
hjónanna, Önnu Guðmundsdótt-
ur og Jóhanns Eyvindssonar,
Fögruhlíð við Sléttuveg.
Vegleg minn'ingarathöfn fór
fram í Dómkirkjunni vegna
þeirra, er fórust með Goðafossi.
Séra Bjarni Jónsson, vígslubisk-
up, flutti ræðu.
24. nóvember:
i Bannsvæðl
á Faxaflóa.
Ríkisstjórnin hefir, í samráðf
við herstjórn Breta hér gefið út
tilkynningu um að loka Faxa-
flóa fyrir skipaferðum meðan
dimmt er. Bann þetta er mjög
bagalega fyrir vélbátaflotann,
þar sem það «ær yfir helztu
fiskimiðin á Faxaflóa, en>þess er
vænzt, að , það standi aðeins
stuttan tíma. Bannið er sett á
vegna vaxandi kafbátahernaðar
á þessu svæði.
Allsherjarþing atvinnuvek-
enda var sett í kaupþingssaln-
um. Þingið er haldið að tilhlut-
un Vinnuveitendafélags íslands.
Fundarstjóri var kosinn Sigur-
jón Jónsson, fyrv. bankastjóri.
Fundarritari Gunnar Einarsson,
prentsmiðjustjóri ísafoldar.
25. nóvember: ,
Alfræðabók.
Tilkynnt hefir verið, að gefin
verði út íslenzk alfræðabók. Að-
alritstjóri ritsins verður Árni
Friðriksson, en meðritstjóri, Ei-
ríkur Kristinsson. Auk þess hefir
verið tryggð aðstoð fjölda ís-
lenzkra fræðimanna. Ritið verð-
ur 12 bindi og hvert þeirra um
500 bls. í stóru broti. Sérstakt
félag hefir verið stofnað til þess
að sjá um útgáfuna. er nefnist
„Fj ölsvinnsútgáf an.“
26. nóvember:
Þing Alþýðu-
flokksins sett.
Nítjánda þing Alþýðuflokks-
ins var sett. Um 70 fulltrúar eru
á þinginu, víðsvega» að af land-
inu.
Átjánda þingi Alþýðusam-
bands íslands var slitið.
Erlendui*:
23. nóvember:
Frakkar komnir
inn I Strassburg.
- Ves^jirvlgstöðvarnar: Fransk-
ar hersveitir, undir stjórn Lec-
lercs, eru komnar í höfuðborg,
Elsass, Strassburg, og berjast við
Þjóðverja þar. Þær hafa sótt
fram um 32 km. síðasta sólar-
hring. Þjóðverjar leitast við, að
komast austur yfir Rín unda#i
frönsku hersveitunum, er sækja
niður Rínardalinn. Á Aachen-
svæðinu eru Bandamenn komn-
ir að ánni Röhr á nokkrum stöð-
um. Herir FattonS hafa samein-
azt 9^ hernum nyrzt í Elsass. Til-
kynnt, að 710 þús. Þjóðverjar
hefðu verið teknir til fanga á
vesturvígstöðvunum síðan inn-
rásin hófst.
Balkanvígstöðvarnar: Rússar
tilkynntu töku vínyrkjuborgar-
innar Tbkay í Ungverjalandi.
Engar breytingar sagðar á víg-
stöðvunum við Budapest. »
Ýmsar fréttir: Tilkynnt er að
næstum allur þýzki herinn sé
nú farinn úr Finnlandi.
Hinn frægi franfki stjórn-
málamaður Joseph Caillaux lézt
í París, 81 árs gamall.
24. nóvember:
Gagnsókn Þjéff-
verja.
Vesturvígstöðvarnar: Mót-
spyrna Þjóðverja fer nú mjög
hátðnandi á vesturvígstöðvun-
um. Þeir hafa gert áköf gagn-
áhlaup á Aachensvæðinu, og
tekið aítur nokkur smá þorp:
Frakkar hafa enn sótt nokkuð
fram. Þeir hafa tekið Stras-
burg.
Kyrrahafsvígstöðvarnar: Am-
erísk risaflugvirki gerðu í annað
sinn í þessari stýrjöld, loftárás
á höfuðborg Japan, Tokio. Flug-
virkin flugu frá bækistöðvum á
Marianneeyjum, um 4800 km.
leið. Bandaríkjamenn sökktu
stórum japönskum s^ipaflota, er
var á leið til Leiteeyjar.
Austurvígstöðvarnar: Rússar
hafa nú hrakið Þjóðverja alveg
frá Osel og hafa því náð öllu
Estlandi á vald sitt.
Ýmsar fréttir: Tilkynnt að
pólska stjórnin í London hafi
sagt af sér.
25. nóvember:
Uppþot koiiunún-
ista í Bruxellcs.
Margir menn voru drepnir í
höfuðborg Belgíu, Bruxelles,
þegar sló í bardaga með ibgregl-
unni og kröfugöngumönnum
kommúnista. Þeir höfðu ruðst
inn á bannsvæði, sem lögreglu-
vörður var um. Bardaginn var
bæði langur og harður.
VéSturvígstöðvarnar: Þar er
mikið barizt Bandamenn vinna
lítið á, því vörn Þjóðverja er
hörð.
I
26. nóvember:
„Mesta orusta
manna og véla í
söjjunni.44
Vesturvigstöðvarnar: Þjóð-
verjar telja orustu þá, er nú
-stendur milli Aachen og Kölnar
„mestu orustu manna og véla í
sögunni". Þeir tefla þar fram
sínu bezta liði.
Bandamenn' eru um 6 km.
síður mun þetta frarrjkvæman-
legt fyrir fámennarí byggðir
bar sem aðstaðan er að öllu
’eyti erfiðari en í þéttbýlustu
hlutum landsins, nema með að-
stoð ríkisins. En þar em ekki
er unnt að koma upp rafveit-
um til almeni%jngsþai’fa án þess
(að ríkið veiti aðstoð til þess.
með ábyrgð á grelðslu lána.
virðist eðlilegra að ríkið sjálft
taki að sér framkvæmdirnar.
Með því móti er auðveldast að
tryggja það, að fsramkvæmd-
um verði. hagað í sem beztu
samræmi við hagsmuni tþjóðar-
innar í ? heild. Engftn á, j:æða
virðist til þess að fela öðrum
framkvæmdirnar, þar sem rík-
ið verður raunVerulega að út-
vega það fjármagn, sem til
beirra þarf, að öllu eða: mestu
leyti. •
Ef ríkið setur upp stór raf-
jDa.uuctiiieiin ciu um u jviii. /
frá Diiren.1 Fyrsti ameríski' veitukerfi, getur hagnyting raf-
orkunnar orðið miklu betri
herinn er um hálfan km. frá
Hurtgen. "
Ýmsar fréttir: ítalska stjórn-
in sagði af sér vegna ósam-
komulags.
Sir Harold Alexander, sem
verið hefir hershöfðingi banda-
manna á Ítalíu, hefir verið gerð-
ur yfirmaður alls herafla banda-
manna við Miðjarðarhaf. Georg
Bretakonungur hefir jafnframt
gert hann að marskálki. Wilson,
er áður var yfirmaður hersins
við Miðjarðarhaf, verður forseti
herráðs Bandamanna í Was-
hington.
• tn b m iv u m
Aðalfundur Framsóknar- ,
félags Reykjavíkur.
Aðalfudöur Framsóknarfél. Reykja-
víkur, sem frestað var síðastl. fimmtu-
das verður haldinn í Kaupþingsalnum
fimmtudaginn 30. nóvember. Hefst
hann ^studvíslega kl. 8,30 síðdegis.
Fjöltefli.
Ásmundur Ásgeirsson skákmeistari
íslands tefldi nýlega fjölskák, við 44
skákmenn í Sýningarskála mynd
listarmanna. Hann vann 22 skákir
ov eerði 4 jafntefli. Þetta er eitt
stærsta fjöltefli sem fram hefir far-
ið hér á landi.
Gjafir til Barnaspítalasjóðs -
Hringsins.
Barnaspítalasjóði Hringsins hefir
borizt minningargjöf, að upphæð kr.
5.000.00 — fimm þúsund krónur —
til minningar um Svein M. Hjartar-
son, bakarameistara, frá Ágústi Guð-
mundssyni o" börnum og tentrda-
börnum. Þá kom inn fyrir minning-
arspjöld barnaspítalasjóðsins, við út-
för Sveins M. Hjartarsonary baltara-
meistara, rúmlega 6000 krónur.
Nýjar bæjarbyggingar.
Bv<r"ingSnefnd ov bæjarstjórn hafa
samþvkkt bywingalevfi fyrir 9 þri-
lyft hús, sem bærinn ætlar að láta
reisa við Skúlagötu. Húsin verða nr.
64, 66, 68, 70, 72, 74, 76, 78 og 80. í
húsunum verða alls 71 eins og tveggja
herbergia íbúðir.
Ríkið eitt reisí og staríræki orkuver....
(Framhald af 1. síðu)
2. Að bæjarfélög. sveitarfélög
eða héruð komi upp rafstöðvum
og rafveitum, hvert fyrir sig.
Það ^r álit nefndarinnar, að
hiklaust eigi að velja fyrri leíð-
ina, og skulu hér færðar fram
nokkrar röksemdir til stuðnings
því, að rafveiturnar eigi að vera
ríkiseign og reknar af ríkinu.
Sú stefna í rafmagnsmálinu,
sem mörkuð var á Álþingi sum-
arið 1942, með samþykkt þeirrar
þingsályktunar, er að framan
getur, mun tæplega framkvæm-
anleg með öðru móti en því, að
ríkið eigi rafveiturnar. í mörg-
um byggðarl^um eru ekki hent-
ug skilyrði til framleiðslu raf-
orku, svo að fullnægjandi sé,
og þarf því að flytja orkuna
þangað frá rafstöðvum í öðrum
héruðum. Þegar af þeirri ástæðu
er hver einstakur kaupstaður
og hvert héyað ekki sjálfbjarga
í þessup efnum. Sama er að
segja um fjárhagshliðina. Reynsl
an hefir sýnt, að jafnvel stæstu
kaupstaðirnir, þar sem aðstað-
an til dreifingar raforkunnar
er bezt, geta ekki komið upp
rafveitum fyrir sig, án fjárhags-
legrar aðstoðar frá ríkinu. Enn ^ð þeirri niðurstöðu, að heppi-
Fylgízt með
N
Allir, sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
Tímann.
heldur en ef rpveiturnar eru
eign einstakra bæjar- og sveit-
arfélaga, margar og smáar, án
nokkurs sambands millfy? þeirra.
En fullkomnari hagnýting þeirr-
ar raforku sem framleidd er,
miðar að því að gerá raforlftma
ódýrari fyrir notendur. TÍl þess
að raforkan notist sem bezt.
getur vertð hagkvæmt fyrir
ríkið að setja upp rafveitur, sem
ekki myndu vera gerðar af
einstökum bæjar- eða sveitar-
félögum, vegna þess að þær eru
utan við þrengstu sérhagsmuna-
svæði þeirra, Dæmi má nefna
um þetta. Á Norðurlandi eru
margar síldarverksmiðjur, sem
hafa þörf fyrir raforku að
sumrinu. Á þeim árstíma eyðist
minnst raforka til heimilis-
nota, og má þyí gera ráð fyrir
að rafstöðvar á Suðurlandi geti
veitt síldarverksmiðjunum raf-
orku, ef rafveitukerfip þessum
tveim landsfjórðungum verða
tengd saman með háspennulín-
um. Þau viðskipti gætu orðið
báðum til hagsbóta, píldarverk-
smiðjunum og rafveitunum. En
eitt rafveitukerfi fyrir Suður-
land og Norðurland verður því
aðeins sett upp, að rikið annist
þá framkvæmd og rekstur þess
fyrirtækis, ‘
Með því að tengja;saman raf-
veiturnar á Suðurlandi og Norð-
landi vinnst það tvennt^að þá
er mögulegt að flytja ráÉÍrkuna
milli þessara landsfjérðunga
eftir því, sem þörf krefur á
hverjum tíma og um leið fá
sveitir og kauptún á því svæði,
sem væntanlegar háspennulín-
ur liggja um, fiy.lnægt raforku-
þörf sinni.
Eitt,af mörgu, sem styðjur þá
skoðun, að rafveiturnar eigi að
vera ríkiseign, er raforkuþörf
ríkisstofnananna. Þau ríkisfyr-
irtæki, sem nú eru til, þurfa að
nota mikla raforku, og vafalaust
að raforkuþörf ríkisfyrirtækja
aukist á næstu arum. Innan
skamms verður væntanlega
komið upp hér á landi stórum
nýjum iðnaðarfyrirtækjum, svo
sem áburðarverksmiðju, sem-
entsverksmlðju og lýsisherzlu-
stöð, sem þurfa að nota mikla
raforku, en fyrirtæki þessi verða
sennilega rekin af ríkinu eða
einhverjum alþjóðarfélagssam-
tökum. Þegar ríkið hefir komið
upp rafveitukerfi um land allt,
er hægt að setja slíkar vérk-
smiðjur á þá staði, þar sem auð-
veldast er um útvegun hráefnis
til þeirra og aðstaðan að„öllu
leyti bezt til verksmiðjurekst-
ursins. Þá er einnig bezt að
tryggja slíkum almenningsfyrir-
tækjum raforkuna með sann-
gjörnum kjörum, og um leið
njóta landsmenn sameiginléga
hagnaðar af raforkusölu til
beirra, en viðskipti við stór iðn-
aðarfyrirtæki, munu yfirleitt
vera .til hagsbóta fyrir rafveit-
urnar.
Samkvæmt frámansögðu tók
uefndin sér ^yrir hendur að at-
huga lausjp raforkumála lands-
:ns í heild, og hefir hún komizt
'egast muni að tíkið setji á stofn
úna heildarrafvéitu fyrir Suð-
irland og Norðurland en sér-
?takar rafveitur fyrir Austur-
'and og Vesturland, auk smærri
rafveitna í einstökum héruðum,
Sar sem aðalveiturnar geta eigi
náð til. Lét nefndin því semja
v>ráðabirgðaáœtlanir _ um raf-
veitur Suður- og Norðurlands,
-afveitu Austfjarða og raíýeitu
Vestfjarða, og fylgja þessar
íætlanir með nefndarálitinu.
Ennfremur hefir nefndin samið
frumvarp það til raforkulaga,
?em hér fylgir.
í meðfylgjandi bráðabirgða-
áætlunum er gert ráð fyrir því,
að þau raforkuver og þær orku-
veitur, sem nú eru til„gangi inn í
’andsrafveiturnar. En í frum-
varpi því til raforkulaga, sem
íefndin hefir samið og hér með
fylgír, er hins vegar gert ráð
fyrir, að stærri rafstöðvar verði
áfram í eign núverandi eigenda
ag reknar af þeim og minni raf-
stöðvarnar þar til raforka frá
ríkisrafveitunum er komin á
rafveitusvæði þeirra. Þetta rask-
ar nokkuð þeim útreikningum á
verði raforkunnar, sem birtir
éru í áætlununum, en auðvelt er
fyrir hvern sem vill að gera sér
ijóst hverjar breytingar þetta
hefir í för með sér, og skal því
eigi fjölyrt um það.
Áætlanirnar sýna, áð þegar
hær framkvæmdir, sem þar eru
ráðgerðar, hafa verið gerðar,
muni alls 105—106 þúsundir
manna geta fengið raforku frá
rafveitum ríkisins og þeim raf-
veitum kaupstaðanna, sem nú
eru starfantíi. Út af þessu vill
'nefndin taka fram, að hún tel-
ur að stefna beri að því, að
allir landsmenn, sem ekki hafa
nú rafmagn til afnota, geti
fengið. það frá rikisráíveitunum,
eða fengið aðstoð til að koma
upp rafstöðvum þar 'sem svo
hagar til að hagkvæmara er að
byggja sérstakar smástöðvar
heldur en að veita þangað raf-
magni frá aðalrafveitunum.
Nefndin gerir því ráð fyrir, að
þegar til framkvæmdanna kem-
ur verði rafmagninu veitt um
stærri svæði en ráðgert er í
þeim bráðabirgðaáætlunum,
sem fyrir liggja, og að fleiri af
landsmönnum en þar er áætlað
geti fengið raforku frá ríkisraf-
veitunum. Leggur nefndin á-
herzlu, á þetta.
iett
1%
Það skal xekið fram, að enda
þótt allmikil vinna hafi verið
lögð í þær rannsóknir, sem áætl-
anirnar eru byggðar á,~er nefnd-
inni ljóst, að fullnaðaráætlanir
kunna að breyta ýmsu, peði
hvað snertir fyrirkomulag á raf-
veitunum og byggingarkostnað
þeirra, en þó gerir nefndin ráð
fyrir, að þær breytingar geti
varla orðið svo stórvægilegar, að
þær raski þeim grundvelli, sem
-GAMLA BÍÓ-
UPPI
BJA MÖGGU
(Up in Mabel’s Room)
Bráðskemmtilegur ame-
rískur gamanleikur.
1 I
MARJORIE REYNOLDS,
DENNIS O’KEEFE,
GAIL PATRICK,
MISCHA AUER.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.
► NÝJA BiÓ«
GUULWIB
> HLEKKIB
(TheyAll Kissed the Brlde)
Fjörug gamanmynd
með:
JOAN CRAWFORD
og *
MELVYN DOUGLAS.
Sýnd kl. 5, 7 og 9.

LEIKFÉL. REYKJAVÍKUR
. > sýnir gamaníeikinn
„H A N N“
eftir franska skáldið
ALFRED SAVOIR
annað kvöld kl. 8.
Aðg.miðar seldir kl. 4—7
í da^ (þriðjudag).
Venjulegt leikhúsverð.
TJARNARBÍÓ
ÞAÐ BYRJAÐI
t DANSI-
(We Were Dancing)
NORMA SHEARER,
MELVYN DOUGLAS.
_____________Sýnd kl. 9.
LOFTÁRÁS Á TOKYO
(Bombardier)
RANDOLPH SCOTT,
PAT O’BRIEN.
Börn fá ekki aðgang.
Sýnd kl. 5 og 7.
Framsóknarfélag Keykjavíkur:
Aðalfnndnr
Framsóknarfélags Reykjavíkur
(sem frestað var vegna minningarathafnarinnar) verður haldinn
í K;aupþingssalnum fimmtudaginn 30. nóv. og hefst hann klukk-
an 8.30 síðdegjg. ^
FUNDAREFNI:
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Umræður um fjármál: Málshefjandi Vilhjálmur Þór.
Stjórntn.
inni, og er til þess æ'tlast, að
raforkumálastjórnin láti vinna
áfram að rannsóknum á þessum
málum. Er það, samkvæmt
frumvarpinu á valdi Alþingis
að taka ákvarðanir um fram-
kvæmdirnar, þegar áætlanir um
þær eru fullgerðar.
Einn nefndarmanna (Sigurð-
ur Jónasson) hefði kosið, að í
frumvarpið væri sett a. m. k. 100
miljón króna lánsheimild fyrir
ríkisstjórnina til þessara fram-
kvæmda, en aðrir nefndarmenn,
sem undir nefndarálitið rita,
telja eftir atvikum rétt. að í þess
stað sé leitað til Alþingis um
lanshefmildir jafnóðum og í
framkvæmdir er ráðizt, enda
gera þeir ráð fyrir, að borið
verði fram á Alþingi innan
skamms frumvarp um lántöku
til raforkusjóðs vegna byrjun-
arframkvæmda rafveitna ríkis-
ins.
Einn nefndarmanna (Sigurð-
ur Thoroddsen)- gat eigi tekið
þátt í lokaafgreiðslu málsins í
nefndinni vegnji dvalar erlendis
í erindum ríkisstjórnarinnar.“
er hagfelldara fyrir ríkið að byggt hefir verið á, í verulegum
veita þeim raforku frá eigin raf
veitúm heldur en að kaupa hana
af öðrum. Þannig hefir ríkið nú
þegar mikilla hagsmuna að gæta
í þessu efni, og búast má við þvi,
atriðum. Fullkomnari rannsókn-
ír kunna að leiða í ljós, að hag-
kvæmt sé að byggja orkuver á
öðrum eða fleiri stöðum, en
greinir á bráðabirgðaáætlun-
Einingarstarflð í
Aljiýðusambaiidiiiu.
(Framhald af 1. síöu)
komnað ,einingarstarfið‘ þar,þar
sem þeir hafa valið þann mann,
sem hefir verið illræmdasti
klofningserindreki atvinnurek-
enda innan verklýðsfélaganna, í
æðsta trúnaðarstarfið innan Al-
þýðusambandsins'.
Þess er vert að geta, að Sjálf-
stæðismenn veittu kommúnist-
um ekki síður stuðning í stjórn-
arkosningunni á Alþýðusam-
bandsþinginu en við fulltrúa-
kosningarnar í verklýðsfélögun-
um. Meiri hluti hinna fáu Sjálf-
stæðismanna, er áttu sæti á
þínginu, fylgdu kommúnistum
og réðu þannig raunverulega
úrslitum í stjórnarkosningunni.
Vinnið ötullega fgrir
Timann.
Grafarves.
(Framhdld af 1. siðu)
að vera notað, jafnframt sem
samkomuhús. Búið er nú að
býggja þann hluta hússins, sem
á að vera íþróttahús -stærð: 23
X8 m.). Bygging íbúðarhúsa er
aðkallandi, því húsnæðisvand-
ræði eru mikil í Grafarnesi, eins
og svo víða annars staðar.
Þörfin. fyrir bættar vegasam-
göngur er mjög mikil. Það þarf
aukin fjárframlög til að/brúa ár
og koma þorpinu í betfa ve^a-
samband.
— Hver ^ru helztu félög
þorpsbúa?
— í Grundarfirði eru starf-
andi verklýðsfélag, kvenfélag,
búnaðarfélag, slysavarnafélag
og ungmennafélag, en mjög hef-
ir samkomuhúsleysi háð starf-
semi félaganna og þá sérstak-
lega ungmennafélagsins, sem ,á
seinni árum hefir unnið talsvert
að íþróttamálum, og gera ung-
mennafélagar sér góðar yonir
með árangur í íþróttamálunum
með bættri aðstöðu með komu
íþrótta- og samkomuhúss, því
mikið er ungra mana og kvenna,
sem gefa góðar vonir í íþrótta-
málunum með vaxandi starf-
semí.
— Hvað um Jramtíðina að
öðru leyti?
— ^Það má segja, að skilyrði
séu góð, bæði til lands og^jáv-
ar í Grundarfirði. Eins og á&tir
er sagt, eru hafnarskilyrði sér-
leg^ góð. Fiskimiðin auðug og
tiltölulega stutt að sækja. Land-
ið umhverfis er vel fallið til
ræktunar. Sérstaklega eru skil-
yrðin góð fyrir mjólkurfram-
leiðslu.
í Kirkjufellsá eru fossar, sem
fela í sér mikla qrku. Menn gera
sér vonir um, aJS með virkjun
þeirra geti risið upp iðnaður í
Grafarnesi.
Að Tokum ipá geta þess, að
náttúrufegurð við Qrundarfjörð
er mikil, fjöllin sérkennileg og
fögur.
Ltbreiðið Tímann!
V
i
i