Tíminn - 01.12.1944, Blaðsíða 3

Tíminn - 01.12.1944, Blaðsíða 3
14)1. blað TÍMIXIV, föstudagimi 1. des. 1944 427 HERMANNJÓNASSON: EINS OG HORFIR Þinghlé og fjárlög. Það er fremur tíðindalítið í ís- lenzkum stjórnmálum siðasta mánuðinn. Stjórnin og stefna hennar er enn tæplega byrjuð að sýna sig í verki. Það var á allra vitorði, að rík- isstjórnin gerði rúmlega hálfs- mánaðar hlé á þingfundum, til þess að hún gæti í ró og næði komið sér saman um leið til auk- innar tekjuöflunar handa ríkis- sjóði, enda er það fyrsta og eitt stærsta verkefni ríkisstjórnar- innar, þar eð ríkissjóður er mjög þurfandi fyrir auknar tekjur. Almennt munu menn hafa vænzt þess, að ríkisstjórnin legði nauðsynleg fjáröflunar- frumvörp fyrir Alþingi, þegar eftir þinghléið. Svo hefir þó ekki orðið og mun stjórnin telja sig vanbúna þess. Ennþá er því allt í óvissu um, hvaða leið stjórnin ætlar sér að fara til aukinnar tekjuöflunar. Þegar fundir hófust að nýju eftir þinghléið, birti Morgun- bláðið, sem er málgagn forsæt- isráðherra, forustugrein undir fyrirsögninni: „Eftir þinghlé- ið“. í lok greinar þessarar er stefnuyfirlýsing rkisstjórnar- innar í fjármálum, og segir þar svo: „Hin nýja þingræðisstjórn verffur aff koma fjárhag rikis- sjóffs í lag, því þaff mundi hefna sín grimmilega síffar, ef halla- rekstur verffur á ríkisbúskapn- um, þegar atvinnutekjurnar fara aff rýrna“. Mjög margir íslendingar munu að vísu Tfta svo á, að við hefðum átt að greiða ríkisskuld- irnar nú í góðærinu. En allir munu vera sammála um, að sú stefna, sem stjórnarblaðið hér setur fram, aff safna ekki skuld- um í mesta góffærinu, sé lág- markskrafa. Eins og nú stendur, er talið, að ríkisstjórnin hyggist það fyrir að láta afgreiða fjárlagafrumvarpið til þriðju umræðu, en leggja að því loknu fram á Alþingi frum- varp, til laga um tekjuöflun handa ríkissjóði, nægilega til þess að fjárlögin verði tekju- hallálaus, — ef marka má stefnuyfirlýsingu málgagns for- sætisráðherra. Þjóðlegt sjónarmið. Það hafa heyrzt raddir um það frá nokkrum Framsóknar- mönnum, að þeir hafi verið óá- nægðir yfir því, að Framsóknar- flokkurinn bauð Sjálfstæðis- flokknum stjórnarsamstarf eins og landsmönnum hefir verið birt. Þessir góðu flokksmenn segja flestir eitthvað á þessa leið: „Framsóknarflokkurinn átti enga sök á tvöföldun dýrtíðar- innar, sem óstjórnin olli 1942. Hann á enga sök á því, hve erf itt reynist, sökum aukinnar dýrtíðar, að koma saman tekju- hallalausum fjárlögum og að sumt af fran^leiðslunni er þegar orðinn hallarekstur og annað að verða það“. Þeir telja, að það hefði verið í mesta máta óhyggi- legt af Framsóknarflokknum að ganga til samstarfs við Sjálf- stæðisflokkinn, setjast í þetta skuldabú óstjórnarinnar frá 1942 og taka á sitt bak afleiðing- ar þeirra verka, er þá voru unn- in gegn hans vilja og þrátt fyrir hans aðvaranir. Það skal þegar viðurkennt, að það leikur ekki á tveim tungum, að frá flokkslegu sjónarmiði eru þessi rök alveg rétt. En þannig vildi flokkurinn ekki líta á mál- ið, og um það var þingflokkurinn alveg einhuga. Við nánari íhug un munu flokksmenn allir fall- ast á, að stefna flokksins hafi verið rétt. Framsóknarflokkurinn hafði ástæðu til að líta svo á allan septembermánuð s. 1., að Sjálf stæðisflokkurinn hefði gert sér það fyllilega ljóst, að stöðva yrði dýrtíðina. Flokkurinn lýsti því hvað eftir annað yfir og al- veg sérstaklega fulltrúar hans í tólfmanna-nefndinni, að land búnaðarvei’ðið mætti með engu móti hækka. En þar á móti yrði að koma, að öllum verkföllum yrði hætt án. nokkurrar kaup- hækkunar, nema hjá þeim allra lægst launuðu, sem væru í óþol- andi ósamræmi við aðra. Forvíg- ismenn flokksins töluöu þannig sem þetta væri hin eina hugs- anlega stefna.i dýrtíðar- og at- vinnumálum og virtust hjartan- lega sammála Framsóknar- flokknum um það, að öll hækk- un á kaupi og landbúnaðarvör- um, — aukin dýrtíð, — fæli í sér dauða fyrir framleiðsluna, inn- an stundar. í blöð flokksins var ritað á sömu lund. Það hefir tíðkazt hingað til, hvaða siði sem framtíðin kann að bera í skauti sínu —, að taka nokkurn veginn trúanlegt það, sem forvígismenn flokka og blöð lýsa yfir, að sé stefna þeirra í ákveðnu máli. Það var því bein skylda Fram- sóknarflokksins að gera það, sem hann gerði, að bjóða Sjálf- stæðisflokknum stjórnarsam- staff um að stíga . fyrsta skrefið í dýrtíðarmálunum, að stöðva dýrtiðina, — og lækka síðan. 'Framsóknarflokkurinn hefir einatt gert sér það ljóst og aldrei frá þeirri stefnu hvik- að, að slíkar aðgerðir eru eina leiðin nú á næstunni til þess að koma fjárhag ríkissjóðs og framleiðslunni á viðunandi fjár- hagsgrundvöll. Framsóknarflokkurinn gerði sér það og vissulega ljóst, að xað væri ekkert ánægjulegt að hefja slíkt samstarf við Sjálf- stæðisflokkinn eftir þá reynslu, sem hann hafði hvað eftir ann- að af því fengið. Allar líkur benda til, að af því samstarfi hefði hlotizt flokkslegt tap. En með því að hafa hlutlausan for- sætisráðherra, varð komið í veg fyrir nokkuð af þeirri gagn- kvæmu tortryggni, sem rótgróin er milli flokkanna síðan vorið 1942. Ef samstarfinu var þannig fyrir komið, var líklegt að tak- ast mætti að mynda nýja gagn- kvæma tiltrú milli þessara flokka. Þegar svo var komið,.gat samstarfið milli flokkanna tveggja orðið nánara síðar, eða milli þeirra og fleiri flokka. En í byrjun októbermánaðar, nokkru eftir að bændur buðust til að bjarga fjárhag ríkissjóðs og framleiðslunni með því að hækka ekki verðlag á landbún- aðarafurðum, fær Ólafur Thors tilboð frá kommúnistum um stuðning til stjórnarmyndunar. Og þá skeður það, að forvígis menn Sjálfstæðisflokksins og meginið af flokknum söðla ger samlega um í dýrtíðarmálunum. Sést þetta greinilegast á þ>ví, að fyrsta verk ríkisstjórnarinnar og Ólafs Thors var að hálf-kúga prentsmiðjueigendur^til þess að hækka kaup hjá prenturum, og sennilega hefir verið svipað uppi á teningnum um hækkun á kaupi hjá járnsmiðum, en þessar tvær stéttir voru áður hæst launaðar meðal iðnaðar- manna. Það vakti og mikla at- hygli, að forsætisráðherra lýsti því yfir á Alþingi, að frámleiðsl- an gæti hæglega borgað það kaup, sem nú væri greitt eftir hækkunina, og sumt af henni gæti enn hækkað kaupið. Hann virðist að vísu þá hafa gleymt því, að borgaðar eru 20—25 milj. kr. úr ríkissjóði til að bæta upp landbúnaðarvörur á erlend- um markaði og til að halda niðri landbúnaðarverðinu innanlands; til þess að aðrar atvinnugreinar svo sem bátaútvegurinn og frystihúsin stöðvist ekki vegna dýrtíðarinnar. Sams konar kúvending og hjá formanninum hófst í aðalblaði Sj álfstæðisf lokksins. Framsóknarflokkurinn gerði tilboð sitt um samstjórn með Sjálfstæðisflokknum vegna þess, að hann veit, að það er þjóðinni nauðsynlegt að stöðva og síðar að lækka dýrtíðina. Með engu öðru móti verður læknuð sú ban- væna sýking, sem fjármálalíf okkar er nú haldið af. En eftir að Sjálfstæðisflokk- urinn itók aftur í byrjun októ- bermánaðar hina nýju trú á hækkun kaupgjalds og vaxandi BÓKMENNTIR OG LISTIR einmitt þeim iðnaði, sem þeir' þarfnast mest og skortir mest í núverandi styrjöld, en láta uncf- j an kröfum um verulega hækkun ' á kaupi, sem hefði í för með sér ' vaxandi dýrtíð. Þannig líta þroskaðar þjóðir á 1 málin. En þeir, sem ráða stefnu núverandi stjórnar, eru annarr- 1 ar skoðunar. Þar er, hvenær sem , krafa kemur fram um hækkun á ' kaupi, vegið í sama knérunn, kaupið hækkað og dýrtíðin auk- in. Það er fróðlegt að sjá þaö, hvernig íslenzka ríkisstjórniix hýggst að komast framhjá þeim lögmálum fjármálanna, sem aðrir telja óumflýjanlegar af- leiðingar mikillar dýrtíðar: Vax- andi erfiðleikum framleiðslunn- ar (fyrst og fremst þeirrar, sem seld er á erlendum markaði) og að óframkvæmanlegt reynist að lokum að láta tekjur ríkissjóðs svara til útgjalda (tekjuhalla- J fjárlög) . Ef áfram vei’ður haldið 1 sem horfir, og ef stjórninni mis- tekst, sem því miður virðist ekki verða hjá komizt, þá verður það dýrt' um^það er lýkur. Það er rétt hjá blaði forsætisráðherra, ‘að röng fjármálastjórn „hefnir sín grimmilega". Sumum þjóðum hefir orðið sú hefnd ofviða. Hálfvclgja. En hið undarlega og ömur- lega við allt þetta er það, að ýmsir þeirra, sem hafa flækzt inn í það að fylgja núverandi ^iýfar sögur eftir t»óri Bcrysson. Þórir Bergsson er ekki mikil- virkur rithöfundur, en mikils virtur eigi að siður. Þriðja bók hans, „Nýjar sögur“, smásagna- safn, kom út nú á dögunum. Eldri bækur hans eru skáld- sagan „Vegir og vegleysur“, sem kom út 1941, og „Sögur“, smá- sagnasafn, er kom nokkru fyrr. í þeirri síðarnefndu er meðal annars ágætissagan „Bréf úr myrkri“. Það er fyrir smásögurnar, sem Þórir Bergsson hefir getið sér skáldfrægð, og þótt erfitt sé að Er þó ekki síður vandi að gæta fengis fjár en afla -r- og það gildir líka um skáldfrægð. Bókin er gefin út af ísafoldar- prentsmiðju, 246 blaðsíður að stærð og kostar 25 krónur ó- bundin. Hafurskinna. Bókaútgáfa Pálma H. Jóns- sonar hefir hafið útgáfu ýmissa kvæða og kviðlinga frá fyrri öld- um, litt kunnum almenningi nú á dögum og sumum áður óprent- uðum. Nefnist safn þetta Hafur- skinna, og er ætlunin, að það verði eitt til tvö væn bindi áður en lýkur. Hefir Konráð Vil- leggja mælikvarða á skáldskap, | hjálmsson kennari á Akureyri svo að óyggjandi sé, þá er víst j vigag ag kvæðunum og mun og um það, að hann mun í hópi ör- HERMANN JONASSON dýrtíð, var báðum flokkunum það jafn ljóst, að þeir áttu í þessum rnálum enga samleið. Eðlilegt áframliald. Það virðist hafaj verið auð- velt að fá kommúnista til sam- starfs úm þá stefnu, sem ríkis- stjórnin nú hefir tekið. Þannig. var það 1942. Þeir heimtuðu að- eins að fá að ráða ferð dýrtiðar- innar þá, eins og Ólafur Thors hefir upplýst. Þannig er það enn. En í hvaða tilgangi það er gert, j mun koma betur í ljós siðar. Það fer annars að ýmsu leyti j eðlilega á því, að þeir flokkar,'1 sem tvöfölduðu dýrtíðina 1942, taki nú við og haldi áfram sinni fyrri stefnu. Fyrrverandi ríkis- j ríkisstjórn> virðast ekki sjálfir stjórn iagði stjórnarskútunni j trúa þyí g’em þeh eru ag -a við stjóra í dýrtiðarmalunum.1,____________ _________ Þórir Bergsson fárra, er nú skrifa bezt smá- sögur á íslenzka tungu. Nýtt smásagnasafn frá hans hendi er því merkur bókmenntaviðburð- ur. búa þau undir prentun. Er fyrsta heftið af þessu safni komið út, sex arka bók. í þessu fyrsta hefti Hafur- skinnu eru níu kvæði eftir ýmsa höfunda, er flestir voru þekkt skáld á sinni tíð, þótt nöfn þeirra margra séu nú orðin mjög fyrnt með þjóðinni. Eru kvæðin þessi: Högni Þorgrímsson eftir séx'a Stefán Ölafsson í Vallanesi, Kappakvæði eftir Guðmund Berfeþórsson, Hjónaríma eftir Árna Jónsson, Eyjafjarðarskáld, Þorrabálkur eftir séra Snorra Björnsson á Húsafelli, Ljóðabréf eftir Hreggvið Eiríksson á Kaldrana á Skaga, Nokkrar sniðugar vísur eftir óþekktan höfund, Belgsbragur eftir Illuga Einarsson, Hrakfallabálkur eft- ir séra Bjarna Gissurarson á Múla í Skriðdal og Tóukvæði og hrafns eftir Jón Ólafsson. í brögum sem þessum er vita- skuld ýmislegt, sem ekki er. að- gengilegt þorra fólks nú, en éigi að síður 'er þetta útgáfustarf- I hinni nýju bók eru tuttugu semi, sem vert er vel að meta. landsmönnum. Þáð mætti líka smásögur, margar örstuttar, en Mörg kvæðanna eru skemmtileg, Hún var einatt að verjast því, untjariegt heita, ef þessir menn ' ein> „Útverðir mannheima“ all-J og ölihafa þau menningarsögu- að höggvið væri á stjórann. Hún ; hefðu al gersamlega skipt um ' " skilaði dyrtxðmm i hendur nu- | skoðun síðan j september s. j verandi rikxsstjornar erns «g Þessi halfvelgja fær ekki dulizt hun hafðx tekið vxð henm. Þegar ! Tflfnve] i4„menn sUótnarinnar núverandi ríkisstjórn tekur við, I verður því í raun og veru um samfellt stjórnartímabil að ræða í dýrtíðarmálunum allt frá 1942. Áður en mjög langt um líður, mun koma reynd á það, hvort þessi stefna, sem tekin var sum- arið 1942, fær staðizt eða leiðir 1 til stöðvunar og eyðileggingar. En á það má benda, að vegna reynslu af dýrtíð síðustu styrj- aldar og eftir hana, líta nú er- lendir stjórnmálamenn aukna dýrtíð eins og krabbamein í fjár- málum og atvinnulífi hverrar þjóðar. Þeir hafa af tvennu illu heldur viljað þola verkföll í kolaiðnaði, skipaiðnaði og hergagnaiðnaði, Jafnvel já-menn stjórnarinnar gera gys að þessari „nýsköpun“, sem verið er að boða þjóðinni. Alþýðublaðið hrósar sigri yfir hækkuðum launum og miklum tryggingum, — en nýsköpunin komi síðar. Það sé ekki hægt að j gera allt í einu. Morgunblaðið . segir hálfsneypulegt, að það hafi orðið að reyna þetta. Þjóðviljinn segir, að menn skuli vita það þegar, að í þessari stefnuskrá ríkisstjórnarinnar sé ekkert af stefnu kommúnista, og þótt framkvæmdin mistakist, sé það enginh mælikvarði á þjóðnýt- ingarstefnii kommúnistaflokks- ins né stefnu hans yfirleitt. Hygginn. flokkur! tFramhalcl á 6. síðu) löng. Að vísu eru sögur þessar (legt gildi. nokkuð misjafnar, en margar j Næsta hefti Hafurskinnu á að þeirra eru mjög vel gerðar,! koma á öndverðu næsta ári; sumar meðal þess, sem Þórir ( Verða í því meðal annars Tvær hefir bezt skrifað. Á einum stað ^ sjóhrakningarímur eftir Hregg- gætir dálítið barnalegs — frem- við Eiriksson og Dúfudilla eftir ur en skáldlegs — skilnings á Árna Pétursson á Illugastöðum framvindu stjórnmálanna hér á í Fnjóskadal. landi síðustu áratugi, en það j Að bindislokum á gera grein kemur skáldskapnum ekkert við, fyrir höfundum og aldri kvæð- og ber því ekki að dæma hann j anna. Eru slíkar skýringar út frá þeim forsendum. Þó er j nauðsynlegar, því að eðlilega það synd, sem menn gera sig kann alþýða manna lítil og eng- iðulega seka um. Sterkur óhugn- unarblær, oft dularfullur, er yfir sumum sögunum, en aðrar eru léttar og skemmtilegar — og eru þær flestar mjög meitlaðar. Með þessari nýju bók hefir Þói'ir Bergsson treyst sig í þeim sessi, er hann hefir áunnið á þingi íslenzkra skálda og var áður vel að kominn. in skil á sumum þeirra manna, sem þarna koma fram. Hefði jafnvel verið æskilegt, að þær hefðu fylgt hverju hefti fyrir sig, en hér mun miðað við það, sem bezt hefir þótt fara, þegar allt safnið er komið út og bind- ið komið í eina bók. Þetta fyrsta hefti Hafur- skinnu kostar 8 krónur. VALDEMAR BJÖRNSSON: Breiðfirðingar Valdemar Björnsson, sonur Gunnars B. Björnssonar í Minneapolis, hefir sem kunnugt dvaliff hér á landi undan- fariff í þjónustu ameríska hersins. Hefir hann, og þeir bræffur allir, getiff sér hinn ágætasta orffstír og aflað sér mikils fjölda vina. Gunnar B. Björnsson er Vopnfirffingur, svo sem flestum mun kunnugt, en móffir Valdemars var ættuff úr Dölum. Birtast hér þættir úr erindi, er Valdemar hélt fyrir skömmu á skemmtifundi Breifffirffingafélagsins í Reykjavík. Minnist hann ýmissa Breifffirðinga vestan hafs, meffal annars hins vífffræga læknis, dr. Brands J. Brandsson. Eg er alinn upp í fámennri ís- lendingabyggð í Vesturheimi, þar sem nær því hvert manns- barn var af Austfjörðum — nán- ar tiltekið úr Vopnafii’öinum. Égy heyrði í uppvexti margt og mik- ið rætt um mannkosti séra Hall- dórs á Hofi, sem dó árið 1881, og það gat nærri því heitið, að ég þekkti bæjaröðina í Vopna- firðinum löngu áður en ég sá sveitina i fyrsta skipti, er ég dvaldi á íslandi tæpa tvo mán- uði fyrir réttum tíu árum, sum- arið 1934. Það voru ekki nema fjórar fjölskyldur úr Dölunum í byggðinni okkar og tvær reyk- ! vískar konur — allir aðrir Aust- firðingar og Norðlendingar. En móðir mín fæddist í Dölunum, og þar á ég nánasta skyldfólk mitt á íslandi. Ég er því Dala- maður í móðurætt, gæti sótt um innritun í Breiðfirðingafélagið. Eg man, þegar ég kom fyrst í Dalina, sumarið 1934, í heimsókn að Hóli í Hörðudal, þar sem mamma mín er fædd. „Hver er maðurinn?" spurðu sumir bænd- ur, þegar ég reið framhjá bæj- um með frændfólki mínu, frá Hóli og fram að Gunnarsstöðum. Það er bezt að svara þeirri sjálf- sögðu spurningu fyrst. Móðir mín heitir Ingibjörg Á- gústína; fædd 13. dag ágústmán- aðar 1878, dóttir Jóns Jónssonar bónda á Hóli og Halldóru Bald- vinsdóttur, konu hans, sem ætt- uð var úr Miðdölum, ef mér er rétt sagt frá. Jón afi minn og Teitur á Hóli, sem margir munu kanna’st við, voru tvíburar, synir Jóns Sveinbjörnssonar, sem ætt- aður var að norðan. Bjuggu þeir að Hóli í tvíbýli á sjöunda tugi síðustu aldar. Þá komu mikil harðindi, æins og eldra fólkið man. „Harði veturinn", sem Valdemar Björnsson maó'ur hefir heyrt minnzt á fyrir vestan, var hér á íslandi, eins og víða um heiminn, 1880—81. Erfið ár fylgdu þeim vetri. Mannfjöldi mikill fór af Vest- urlandi sumarið 1883, þar á með- al afi minn og amma og börn þeirra. Vel þekktur maður hér í Reykjavík sagði mér ekki alls fyrir löngu, að hann muni sjálf- ur eftir stórum hópi, sem farið hafi það sumar — úr Dölunum og nærliggjandi sveitum — norður að Hrútafirði, og svo með skipi frá Borðeyri áleiðis til Vesturheims — á áttunda hundrað manns í einu. Ég gæti bezt trúað því, að afi minn hafi verið í þeim hópi. Sigríði, móð- ursystur mína, skyldu þau hjón- in eftir hjá nábúa sínum, Gísla á Geitastekk — bærinn heitir nú víst Bjarmaland. Hún kom vestur fáum árum seinna, sek ára gömul — og á fullorðinsár- um hefir hún verið þó nokkuð þekkt sem söngkona í Winnipeg, gift Steingrími Hall, tónskáldi. Afi minn og amma settust að í svokallaðri Þingvalla-nýlendu í Saskatchewan-fylki í Kanada, seint um sumarið 1883, nálægt þorpinu Churchbridge: Jón Jónsson, afi minn, átti marga alnafna á þeim árum. Einu sinni var Jónsnafnið algengast á ís- landi. Hvað-ætli sé .algengasta karlmannsheitið núna? Fyrst eftir að Jón afi minn hafði tekið land, fékk hann vinnu, sem algengust var þá meðal innflytjenda — hann starfaði við það að leggja járn- braut um nýlendusvæðið á Kanada-sléttunum. Mér er sagt, að hann hafi yerið hinn ellefti Jón Jónsson, sem starfaði í sama vinnuflokki. Þeir þekktust að- eins með númerum. Jón kaus þá að taka sér ættarnafn og kall- aði sig þaðan af „Hördal“, dreg- ið af Hörðudalnum. Amma mín, Halldóra, dó á fyrstu erfiðleika- árunum vestur í Saskatchewan, þegar mamma mín var aðeins tólf ára gömul. Afi minn flutti til Winnipeg, og þar ólst móðir mín upp, ásamt Jóni, Helgu, Sig- ríði, Hirti, Þorgerði og Ásu, syst- kinum sínum. Jón, móðurbróðir minn, sem vann einu sinni Kan- ada-verðlaun sem göngukappi, tók sér bólfestu í Álftavatns- byggðinni við Manitóba-vatn, í þorpinu Lundar, og þar dó afi minn fyrir meir en tíu árum, 94 ára gamall, hraustur fram í and- látið, og varla* )farinn að hærast. I

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.