Tíminn - 19.12.1944, Side 4

468
TÍMIM, frrigjiidaginn 19. des. 1944
106. blaO
V
Islenzkar þjóðsögur
«g a'vlnlyri
/ \ ■ /
i
;?leð 70 tnynduin eftir íslenzfca listamenn.
f o
EfNAR ÓL. SVEIJVSSOJV tók saman.
J bók þessári er ekki einungis úrval úr þjóðsögum Jóns Árnasonar, heldur
úr íslenzkum þjóðsögum yfirleitt. Bókin er yfir 500 bls. í stóru broti og
skipt í þessa tólf kafla: Huldufólkssögur, Sæbúar, Tröll, Draugar, Ófresk-
isgáfur, Galdrar, Úr náttúrnnar ríki, Helgisögur, Úr sögu lands og lýðs, Úti- j
legumenn, Ævintýri, Gamansögur.
I'essir listamenn eiga myndir í bókiniji: Ásgrímur Jónsson,'Einar Jónsson,
Eggert Guðmundsson, Eggert Laxdal, Guðm. Thorsteinsson, Jóhannes
Kjarval, Kristinn Pétursson, Tryggvi Magnússon.
Það þarf ekki að hafa mörg orð um þessa bók. Ef til vill hefir aldrei verið
gefin út bók, sem í jafnríkum mæli er hold af holdi íslenzku þjóðarinnar
og blóð af hennar blóði eins og þetta þjóðsagnaúrval dr. Einars Ól.
Sveinssonar.
í þjóðsögunum felast sumir þeir dýrgripir, er hæst skarta í íslenzkum
bókmenntum.
Bókin er forkunnarvel prentuð hjá H.f. Hólar og bundin í mjög vandað
og fallegt skinnband hjá H.f. Bókfell.
í
Þ>rátt fyrir muryur yóður nýjar bœkur9
verifur jsetta AÐAL-JÓLÆRÓKIIfí
H.f Leiftur
ÞAKKARAVARP
I
til þeirra er heimsóttu mig á
sextugsafmæli mínu 1. sept. „44“
Við heimsókn ykkar hér í dag,
hlaut ég gleði bjarta,
hún hefir auðgað andans hag,
og yljað mínu hjarta.
Gott er að finna handtak hlýtt,
er hlýju þráir öndin, %
því vinarbros og viðmót blítt,
vermir andans löndin.
Ég þakka, vinir, þennan dag,
ég þakka gjafir, skeyti.
Auðnan greiði ykkar hag^
angri í gleði breyti.

Heitt þess biður hugur minn,
hér á lífsins vegi,
fylgi ykkur farsældin
fram að hinsta degi.
Guð blessi ykkur öll, lifið heil
og sæl.
Straumfjarðartungu; 10. sept. ’44
Ragnheiður G. Kristjánsdóttir.
§lökkviliðs-
itjórastarfið
í Reykjavik er liér ineð auglýs£lanst tll
umsókuar.
Skrifstofa mín tekur vlð umsóknum
tll 1. febrúar 1945 oí* gefur nánari npp-
x lýsingar.
»
/ . *•
Borgarstjórinn í Reykjavík, 15. desember 1944.
Bjarni Benedíktsson.
Nýsköpunín
Jleillavænlegt virðist mér og
viðeigandi, að minnast hér á
nýjungar hjá nýsköpunarmönn-
um, því áframhald er enn hjá
þeim, sem eru að skapa nýjan
heim. Slíkir mehn eru alla daga
í önnum. f
Þar er margt til að þreifa á,
en það, sem ég ætla að skýra frá,
er lítið eitt af þeirra landbún-
aði. Á því sviði eru þar í upp-
siglingu nýjungar, sem um er
vert að skrifa og birta í blaði.
í hitteðfyrra-haust var það,
hygg ég, sem þeir fóru af stað,
þessir framtaksmenn, til landa-
leitar. Þeir ætluðu að sýna öðr-
um það, hvernig ætti að reka
landbúnað, og heimta nærri
helming Mosfellssveitar.
Þetta mál var margskoðað.
Meiri hlutinn studdi það, og þeir
fengu frjóar, stórar lendur. Svo
byrjuðu þeir búskapinn. En bíða
verður þó, um sinn, að telja allt,
sem þeir tóku sér fyrir hendur.
Þeim fannst það sízt til fagn-
aðar né farsældar, að hafa þar
marga sauði og mikinn fjölda
kúa. Að hirða og mjólka marg-
ar kýr er mikið starf, en vinnan
dýr, svo öðruvísi er auðveldara
að búa.
Frá dögum Njáls var algengt
að aka skarni á hóla. En það
hafa þeir nýju látið nið-
ur falla. Að það sé skaðlaust
þykir sýnt, og þetta er heldur
ekki fínt, seyn vei’ður að telja
veigamikinn galla.
1 í öllum þeirra áformum og at-
höfnum í búskapnum er andi
nýr, sem nýrra ráða leitar. Til
að létta túnaslátt tóku þeir upp
nýjan hátt, að nota túnin helzt
i til hrossabeitar.
Þeir eru að" ræða á þingi nú
um það, að stofna ríkisbú og
bændaskóla á Skálholtsbiskups-
setri. Ég held að það væri heilla-
ráð að hætta við það allt í bráð,
því önnur lausn er einfaldari og
betri.
Bezta fræðsla um búskap er,
fyrir bændaefni, að kynna sér
hið nýja bú með nýsköpunar-
sniði. Þar er einmitt allt að sjá,
á einum stað, sem landið á full-
komnast og fremst á þessu sviði.
Að sjá með eigin augum það,
sem um er að vera á þessum
stað, tel ég betra en ganga *í
bændaskóla. Og fullvíst er, að
fólkið mun fagna þeirri ný-
sköpun.
Eg óska ykkur, góðir hálsar,
gleðilegra jóla.
S.
Jólaljósin frá lðju
L j ósakr ónur
margar gerðir með fallegum skermum. — Einnig AME-
RÍSKAR GLERSKÁLAR.
Borðlampar
sérlega fallegií, i miklu úrvali, með silki- og pergament-
skermum. ÍSLENZKIR og AMERÍSKIR. — Sérlega kær-
komin jólagjöf. —
Standlampar
úr mahogni, hnotu og eik. Einnig AMERÍSKIR STAND-
LAMPAR.
Veggkerti
af ýmsum gerðum.
Ljósaskermar
í loft, á borðlampa, standlampa og veggkerti.
j IÐJL-sólirnar
komnar í mörgum stærðum og litum.
Gleðiley jól !
SKERMAGERÐIN IÐJA
Lækjargötu 10 B.
BLÓMABLÐII\ GARÐLR:
Jélatré og
og greinar
Pantanir óskast sóttar sem fyrst.
BLÓMABLRSN GARÐLR,
Garðastrœti 2. Sími 1899.
Tílkynníng frá Landssíman-
um um jóla- og nýársskeyti
Til þess að flýta afgreiðslu jóla- og nýái’sskeyta, má afhenda
á allar landssímastöðvar jóla- og nýársskeyti með eftirfarandi
textum, og geta sendendur símskeytanna valið á milli textanna.
A. Gleðileg jól gott og farsælt nýár.
B. Beztu jóla og nýársóskir, vellíðan, kveðjur.
C. Beztu jóla og nýárskveðjur, þökk fyrir liðna árið.
D. Gleðilegt nýár, þökk fyrir liðna árið.
Skeyti þessi kosta kr. 4,00 á skrauteyðublöðum, — innanbæjar
þó áðeins kr. 2,50. Að sjálfsögðu mega sendendur jóla- og nýárs-
skeyta orða textann samkvæmt eigin ósk eins’og áður, ef þeir
kjósa það heldur.
Jólaskeytin óskast afhent eigi síðar en á hádegi 22. desember
og nýársskeytin eigi síðar en 29. desember.
gangverði á staðnum, en úthlut-
ar arði eftir á.
6. Félagið selur aðeins gegn
staðgreiðslu.
7. Félagið er hlutlaust í trú-
máluhi og stjórnmálum.
8. Nokkrum hluta af ágóða
hvers árs skal varið til al-
mennrar fræðslu. -
Enn í dag eru það einmitt
fjórar fyrsttöldu reglurnar, sem
eru aðaleinkenni samvinnufé-
laga.
Aðal-höfundur þessa skipulags
er almennt talinn einn af vef-
urunum, maður að nafni Char-
les Howarth. Honum er svo lýst
af samtíðarmE^nni, að hann hafi
verið frumlegur, duglegur og ó-
venju skýr í hugsun og máli.
Víst er um það, að skipulags-
reglúr þessar hafa #verið vand-
lega hugsaðar, enda dugað vel.
Er sú reynslan, að hvarvetna
þar sem þeim hefir verið tx;úlega
fylgt, hafa samvinnufélögin
blómgazt, ef þau hafa haft
frelsi til þess, -en ef frá þeim
hefir verið’ vikið verulega, hefir
venjulega farið illa og óhöpp
steðjað að. Þó að sumar af
reglum þessum hafi verið þekkt-
ar áður, er þó með samsetningu
þeirra óumdeilanlega fundið
nýtt skipulag, samvinnuskipu-
lagið. Stjórn félagsins var skip-
uð formanni, ritara og gjaldkera,
sem kosnir voru til hálfs árs í
senn. Auk þess woru í stjérn-
inni framkvæmdanefnd og full-
trúar. Stjórnin hélt fundi viku-
lega. Endurskoðendur voru
kosnir af félag(smönnum.
Flestir af stofnendum félags-
ins voru vefarar. Munu þeir
hafa verið skár stæðir en ýmsir
almennir verkamenn og hafa
haft meira sjálfstraust til foi^-
göngu. Venjulega er talað um
vefarana í Rochdale í þessx^
sambandi.
Þegar búið var að skrásetja
félagið, var farið að hugsa til
framkvæmda. Neðsta hæð í
geymsluhúsi við Toad Lane var
tekin á leigu. Toad Dane var þá
fremur óálitleg gata og húsa-
kynni þau, sem starfsemin átti
að byrja í, voru ekki glæst, eða
végleg. Húsaleigan var 10 £ á
ári. Er félagið hóf göngu sína,
hafði tekizt að safna saman 28 £.
Þegar búið var að kaupa hin
nauðsynlegustu tæki og inna
nauðsynleg útgjöld' af hendi,
voru eftir 14 eða 15 £ *(ca. 400
ísl. kr.). Það var öll upphæðin,
sem félagið hafði til vörukaupa.
Það var því ekki við að búast^
að vörurnar væru miklar né
margvíslegar til að byrja með.
Fyrstu vörurnar voru líka aðeins
smáslattar af hveiti, sykri,
smjöri, hafragrjónum og kert-
um. Loks kom sá langþráði
dagur, 21. desember, þegar búð-
in skyldi opnuð. Orðrómur hafði
komizt á kreik um hvað ætti að
ske, og um kvöldið kl. 7, þegar
opna átti búðina, hafði tals-
verður mannfjöldi safnazt sam-
an til þess að vera*viðstaddur
og horfa á. Er m. a. frá því sagt,
að götustrákarnir hafi safnazt
þar saman með ópum og óhljóð-
"uyx og látið öllum illum látum.
Yfirleitt höfðu áhorfendurnir
gaman af þessari búðaropnun
og gerðu gys að þessumí skýja-
glópum, sem ætluðu sér að fara
að bæta heiminn með einni óá-
sjálegri búðarholu. En sam-
vinnumennirnir létu sem ekkert
væri og opnuðu búð sína og byrj-
uðu að verzla.
'Þessir djörfu brautryðjendur
raku sig fljótlega á margs kon-
ar erfiðlefka. Félagið hafði svo
lítið veltufé, að það neyddist til
að kaupa í smáslöttum. Af þeim
sökum fékk það bæði lélegri kjör
og verri vörur. Nokkrir félags-
mannanna voru í skuld við
þann kaupmann, sem þeir höfðu
verzlað við, og hvorki gátu né
þorðu þess vegna að skipta við
kaupfélagið. Alltaf voru ein-
hverjir félagsmenn, sem féllu
fyrir utanaðkomandi freisting-
um, fóru í kaupmannsbúðina, ef
í svipinn var þar lægra verð á
einhverri vörutegund, þótti einn
eyrir betri strax, en fimm eftir
árið. Ýmsum þótti kaupfélags-
búðin of fátækleg. Öðrum þótti
afgreiðslan þar ganga of seint.
Margir voru hræddir um að fé-
la'gið mundi fara á höfuðið. Var
sá ótti ekki óeðlilegur, þegar þess
er gætt, að flest fyrri félög, sem
stofnuð höfðu verið í svipuðu
skyni, höfðu farið þá leið. Sum-
ir félagsmenn vildu gera félagið
að baráttutæki fyrir ákveðnar
stefnur og flokka.
Hinir virku félagsmenn gerðu
allt, sem þeir gátu, til þess að fá
alla félagsmenn til að kaupa
allar nauðsynjar sínar hjá fé-
laginu. En það gekk misjafnlega.
Kom þá fram tillaga um að
skylda félagsmenn til að verzla
við félagið, en hún var felld, þar
sem meirihlutinn taldi að sam-
vinnan yrði að byggjast á full-
komnu athafnafrelsi félags-
manna.
Nokkrum árum seinna, þegar
félagsmönnum var töluvert far-
ið að fjölga, en nýliðana suma
skorti þroska og umburðarlyndi
hinna reyndu og víðsýnu braut-
ryðjenda, voru gerðar tvær
merkar ályktanir í félaginu.
Önnur var á þá leið, að í félag-
inu og á fundum þess skyldi
ríkja fullt skoðanafrelsi og mál-
frelsi, þannig að hver félags-
maður gat hreyft hvaða máli og
borið fram hvaða fyrirspurn,
sem hann ósX;aði, enda setti
hann það fram á viðeigandi
hátt. Hin ályktunin var á þá
leið, að enga tillögu, sem kæmi
frá nýjum félaga, mætti sam-
þykkja fyrr en 6 mánuðum
eftir næsta aðalfund. Þessar á-
lyktanir sýna hvorttveggja í
senn, víðsýni og varfærni. En
það eru þeir eiginleikar, sem
löngum hafa einkennt sam-
vinnuhreyfinguna og átt drjúg-
an þátt í vexti hennar og við-
gangi. Félagið í Rochdale lét
ekki mikið yfir sér í upphafi og
fór ekki stórmannlega af stað.
Fyrst um sinn var búð þess að-
eins opin tvö kvöld í viku. Þetta
breyttist þó fljótlega, og í marz-
mánuði 1945 var ákveðið, að
búðin skyldi vera opin 5 daga í
viku.
Þrátt fyrir erfiðleika, háð og
hrakspár, lifði félagið og dafn-
aði. Við árslok 1945 var félaga-
talan orðin 74. Veltan var
þá komin upp í 30 £ á viku og
vörutegundum þeim, sem verzlað
var með, hafði fjölgað. Árin 1846
—1848 er vöxtur félagsins frem-
ur hægur. í árslok 1847 voru fé-
lagsmenn ekki orðnir nema 110
og umsetningin var ekki nema
36 £ á viku (á móti 30 £ 1845).
En svo tekur að lifna yfir. Um
þær mundir hefst blómaskeið í
atvinnulífi Englendinga. Nýtt
líf færist í iðnaðinn og verzlun
öll færist í aukana. Þessi hag-
sældarbylgja fór ekki fram hjá
félagi vefaranna í Rochdale.
Nú hefst einnig nýtt tímabil í
sögu þess. Félagsmannatalan
þrefaldast á "Skömmum tíma.
Veltan sömuleiðis. Fjármagn
félagsins vex einnig drjúg-
um. Vextir eru greiddir af stofn-
fé, fyrst 2i/2%, en síðar 4% og
auk þess arður af viðskiptum.
Var hann frá byrjun félagsins
býsna álitlegur. Fóru menn því
fljótlega að átta sig á því, hver
fjármunalegur ávinningur það
var að skipta við félagið.
Starfsemi félagsins færði
fljótt út kvíarnar. Neðsta hæð
geymsluhxlssins í Toad Lane
dugði því ekki lengur en til
1849. Þá tók það allt húsið,
þriggja hæða hús, á leigu. En
það húsnæði dugði ekki heldur
lengi. Nú er húsið í Toad Lane
aðeins minjagripur, sem fjöldi
samvinnumanna' víðs vegar að
heimsækir árlega. Árið 1850
gerðist félagið meðeigandi • í
kornmyllu. Skömmu síðar setti-
það upp saumastofu og skó-
vinnustofu. Árið 1855 settu
kochdale brautryðjendurnir
ullar- og bómullarverksmiðju
á fót. Lagði félagið fram um
helming hlutafjár þéss fyrir-
tækis. Um svipað leyti tók fé-
lagið að starfrækja eins konar
heildsölu. Þá hafði og félagið
komið upp lesstofu og bókasafni.
Síðar hafði svo Rochdale-fé-
lagi? forgöngu um stofnuia
ensku samvinnuheildsölunnar.
Slík var þróun félagsins fyrstu
starfsárin.
Samvinnufélagið í Rochdale
hafði ekki starfað lengi, er eldri
félög, með svipuðum tilgangi,
fóru, að breyta samþykktum sín-
um og skipulagi til samræmis
við Rochdaleskipulagið og ný
félög, sem mynduð voru í líku
skyni, sniðu starfsreglur sínar
og skipulag eftir því.
Þetta átti fyrst og fremst við
um England. En bráðlega barst
þetta skipulag einnig til annara
landa og reyndist þar með
ágætum, eins og áður er sagt og
eins og útbreiðsla samvinnufé-
lagánna víðs vegar um hinn
menntaða heim sannar bezt.
Hér hefir í fáum orðum verið
sagt frá stofnun samvinnufé-
lagsins í Rochdale og þróun
þess fyrst framan af stuttlega
rakin. Stofnendur þess eiga það
fyllilega skilið, að minningu
þeirra sé á loft haldið. Þeir á-
vöxtuðu vissulega sitt pund bet-
ur en margir þeir, sem lengri
sögur hafa verið skráðar um.
Samvinnumenn standa í mikilli
þakkarskuld við þá. Sannarlega
ættu þeir skilið, að saga þeirra
væri sögð íslendingum rækilegar
og betur en hér hefir verið gert.
Vonandi verður þáð gert síðar.
En minningu þeirra munum vér
bezt heiðra með því að halda
merki samvinnustefnunnar á
loft með sömu víðsýni, festu og
djörfung sem þeir.