Tíminn - 12.03.1946, Blaðsíða 2

2
TÍMEVN. þriðjudagiim 12. marz 1946
43. blað
Þriðjudagur 12. marz
Vanskilin í markaðs-
málunum
Það er nú svo komið, að bæði
Áki Jakobsson og Þjóðviljinn
hafa neyðst til að játa, að ríkis-
stjórnin hafi fullkomlega brugö-
izt því einu aðalloforði „plöt-
unnar“ að vinna eftir beztu
getu að öflun nýrra markaða. í
umræðum í neðri deild í fyrra-
dag játaði Áki, að ekki hefði
verið „unnið nógu rösklega að
þessum málum“ og ekki væri
„nóg að hafa tvo menn í mark-
aðsleit“ á sama tíma' og heill
her af mönnum væri í ýmiskon-
ar snattferðum erlendis. Fáum
dögum áður (6. þ. m.) hafði
Þjóðviljinn játað í forustugrein,
að markaðsöflunin gengi „allt-
of slælega“ og verzlunarmenn
kvarti undan því, að „ekki séu
einu sinni til verzlunarsamning-
ar við löndin, sem þeir geti
verzlað við“ og gæti því verzl-
unin við þau ekki hafizt.
Þessum játningum Áka Jak-
obssonai* og Þjóðviljans er vit-
anlega ætlað að breiða yfir
sleifarlagið í markaðsmálunum,
eins og föng eru á. Sannleikur-
inn er sá, að ekki er hægt að
hugsa sér óafsakanlegra að-
gerðaleysi en það, sem þar hef-
ir átt sér stað. í stað þess að
hefjast handa um viðskipta-
samninga strax og stríðinu lauk,
hafa enn ekki verið gerðir
samningar nema við tvö lönd,
Finnland og Tékkóslóvakíu.
Fyrir áramótin var ekki enn bú-
ið að gera út neina markaðs-
leitarmenn af hálfu stjórnar-
innar til Frakklands, Sviss, Belg-
íu eða Hollands, svo að nokkur
líklegustu viðskiptalöndin á
meginlandinu séu nefnd. Eina
sendiförin fyrir áramótin var
för Eixiars Olgeirssonar, er hann
fór til Austur-Evrópu, en hann
fór sem „persónulegur erindreki
forsætisráðherrans',“ sem minn-
isstætt er. Enginn árangur er
enn kunnur af því ferðalagi,
nema sá helzt, að Þjóðviljinn
er nú venju fremur herskár í
garð helztu viðskiptaþjóðarinn-
ar, Breta,* og má auðveldlega
rekja þræði þeirrar ritmennsku
í austurveg. En ekki munu þau
áhrif bæta fyrir fisksölunni.
Á sama tíma og íslenzka rík-
isstjórnin sat þannig auðum
höndum í markaðsöflunarmál-
unum hafa helztu samkeppnis-
þjóðirnar, eins og Norðmenn, úti
öll spjót í þeim efnum. Niður-
staðan verður vitanlega sú, að
íslendingar verða alls staðar á
eftir.
Enn minni áhuga hefir stjórn-
in þó haft fyrir því að hefja
viðræður við sjálfar samkeppn-
isþjóðirnar, og þá sérstaklega
Nprðmenn, — um að forðast
ýmsa óheilbrigða samkeppni
eins og þá, sem átti sér stað fyr-
ir stríðið, þegar fiskveiðiþjóð-
irnar buðu verðið niður hver
fyrir annarri.
Þannig hefir ríkisstjórnin
vanrækt næstum því eins full-
komlega og hugsast getur það
grundvallaratriði nýsköpunar-
innar að afla nýrra markaða, en
vitanlega er það til lítils að vera
að efla skipastólinn og fisk-
framleiðsluna, þegar aðrir eru
búnir að bola okkur af mörkuð-
unum. Má gleggst á þessu
marka, hve alvörulaust allt tal
stjórnarflokkanna um „nýsköp-
un“ er og hve lítið þeir hafa
reynt til að efna hin fögru lof-
orð sín um hana. í
Gísli Magnússon, Eyhildarholti:
Horft um öxl
Þriðji hluti.
v.
Hér að framan hefir verið
bent á nokkur dæmi, af handa-
hófi, um nýsköpun ríkisstjórn-
arinnar á ýmsum sviðum. Að
sjálfsögðu vantar mikið á, að
allt sé til tínt. Og viljandi hefir
verið gengið fram hjá öllum til-
r-aunum ríkisstjórnarinnar til
nýsköpunar á vettvangi land-
búnaðarmála. En þar er raunar
ekki af svo litlu að taka, og
skulu nú rakin nokkur dæmi.
Segja má, að nýsköpun ríkis-
stjórnarinnar, sú er landbún-
aðinn varðar, hafi verið með
tvennum hætti helzt — og að
vísu hvorugum góðum. Annars
vegar hefir stjórnin haft forustu
um að stinga svefnþorn eða
sálga flestum hinum þýðingar-
mestu landbúnaðarmálum, er
fyrir Alþingi hafa legið í henn-
ar tíð (áburðarverksmiðja, jarð-
ræktarlög,-framleiðsluráð o. fl.),
en skaðskemma-önnur (búnað-
armálasjóður). Hins vegar hefir
hún hrisst fram úr erminni
lagaboð og ákvæði, sem öllu
öðru fremur varða hag og af-
komu hvers einasta bónda í
landinu, en eru þann veg úr
garði ger, að hlotið hafa for-
dæming og fyrirlitning íslenzkr-
ar bændastéttár, — nema
ef til vill örfárra, tröllriðinna
íhalds-kommúnista — og raun-
ar allra réttsýnna manna, hvar
í flokk eða stétt, sem standa.
Ég gat þess áöur, að Sjálf-
stæðisfl. hefði orðið að gera
„hreint“ fyrir sínum dyrum og
skipta um sannfæringu. Að
öðrum kosti átti hann þess
enga völ, að komast í rúm til
kommúnista og fá að hvila við
hlið þeirra uppi í stjórnarsæng-
inni. Báðir hafa viljað troða
aumingja Alþýðuflokknum til
fóta. — Svo hispurslaust gekk
Þeir nienn, sem bera fyrst og
fremst ábyrgð á umræddu að-
gerðaleysi, eru utanríkismála-
ráðherrann og atvinnumálaráð-
herrann. Slóðaskapur utanrík-
ismálaráðherrans er svo alkunn-
ur, að hann kemur reyndar eng-
um á óvart, því að segja má að
allt, sem við kemur utanríkis-
málunum, sé þessu sama merki
brennt, enda berast þjóðinni
fréttirnar um sum þeirra fyrst
úr tyrknesku eða rússnsku út-
varpi. Hins vegar munu ýmsir
hafa vonazt eftir ötulli fram-
komu atvinnumálaráðherrans,
eftir allt glamur kommúnista
um þessi mál, en á framkomu
hans er sú skýring, að hann og
aðrir flokksbræður hans höfðu
tröllatrú á nýjum mörkuðum í
Austur-Evrópu, ■ og Þjóðviljinn
lét því oft í ljós í sumar, að
ekkert gerði til þó að brezku og
amerísku markaðirnir töpuðust
að mestu. Það væri hægt að
selja fiskinn til Póllands og
Rússlands. Ekkert mátti þvi
gera fyrr en búið var að kynn-
ast viðhorfinu í þessum löndum
og það tók sinn tíma. Slóða-
skapur Ólafs og Austur-Evrópu-
trú Áka eru höfuðorsakir að-
gerðaleysisins í markaðsöflun-
armálunum.
Þetta aðgerðaleysi er nú þegar
orðið þjóðinni dýrt og á þó eft-
ir að reynast henni dýrara. En
umbætur gerast þar engar,
nema þjóðin í næstu kosning-
um losi sig við forustu þeirra
Ólafs og Áka í þessum málum
sem öðrum.
Sjálfstæðisflokkurinn frá öllum
sínum fyrri staðhæfingum um
-dýrtíðar- og fjármál, um at-
vinnumál, um áhuga á landbún-
aðarmálum, um svo margt og
margt fleira, að fimm af þing-
mönnum flokksins treystust
ekki til að vera með í að taka
þvílíka „kollsteypu", £ins og
Gísli Sveinsson orðaði það, —
ekki þegar í stað a. m. k„ og
töldu sig andvíga ríkisstjórn-
inni. Og þó að einn þessara
manna, eða öllu heldur tveir,
hafi eigi getað unað því til lang-
frama, að láta fyrirberast í for-
sælunni, og því aftur hnigið í
Abrahams skaut, þá mun þetta
frávik hinna fyrrverandi 5-
menninga í minnum haft sem
óyggjandi vitnisburður um þann
sögulega atburð, er Sjálfstæðis-
flokkurinn féll með kommún-
istum.
VI.
Sá fjandskapur, sem ríkis-
stjórnin með meirihluta Alþing-
is aftan í sér — sýndi bænda-
stétt landsins þegar í öndverðu,
varð æ augljósari og magnaðri,
er á leið, unz hámarki var náð
með bráðabirgðalögunum um
búnaðarráð. —
Með sáttmála sex-manna-
nefndarinnar og ákvörðuninni
um árlegan útreikning Hagstof-
unnar á vísitölu landbúnaðar,
var kveðið á um það I aðaldrátt-
um, hvert verð skyldi á búvör-
um hverju sinni, svo að í réttum
hlutföllum væri við vinnulaun.
— Þannig, að hvorir um sig
bæru svipað úr býtum, bændur
og verkamenn.
Nú vissi ríkisstjórnin mæta-
vel, að enda þótt bændur hefðu,
haustið 1944, gefið eftir 9.4%
þess afurðaverðs, er þeim bar að
fá, — í trausti þess að aðrar
stéttir sýndu svipaðan þegn-
skap —, þá kom þeim aldrei til
hugar, að sú eftirgjöf gilti nema
það eina ár. Og allra sízt gat
slíkt komið til mála, þegar sleg-
ið var á útrétta hönd bændanna,
tilraun þeirra til allsherjar
lækkunar á verðbólgunni fyrir-
litin, þegnskapur þeirra hunds-
aður.
Stjórnin vissi, að þegar af
þessari ástæðu, þ. e. vegna eft-
irgjafarinnar í fyrra, átti af-
urðaverðið í haust að réttu lagi
að hækka um 9.4%. En ríkis-
stjórnin vissi meira. Hún vissi,
að á árinu, sem leið, hafði kaup-
gjald hækkað, tilkosl^naður
hækkað, vísitala framfærslu-
kostnaðar hækkað — og þá
hlaut að sjálfsögðu verðlags-
vísitala landbúnaðar einnig að
hækka, sennilega ekki öllu
minna en í fyrra, eins og líka
síðar kom á daginn, er lokið var
útreikningi Hagstofunnar. Væri
nú bændum sýnt fullt réttlæti,
miðað við aðra, eins og löggjaf-
inn á síhum tíma hafði ætlazt
til, mátti því búast við að verð
á búvöru yrði að hækka um allt
að því %, eða upp undir 20%
frá í fyrra.
En til hvers hefði það leitt,
að bændur fengju það verð fyr-
ir vöru sína, það verkakaup, er
þeim að réttu lagi- bar? Vafa-
laust hefði það leitt til þess að
framfærsluvísitalan hefði farið
í eða yfir 300 stig. Og þrátt fyrir
hina ný-uppdubbuðu blessun
dýrtíðarinnar var það undir
hælinn lagt, þegar öllu var á
botninn hvolft, að nýsköpunar-
tæknin endist atvinnuvegunum
til að fá risið undir þvílíkum
þunga. Að vísu er það hugsan-
leg leið, að greiða dýrtíðina nið-
ur með svo ríflegum neytenda-
styrk, að vísitala framfærslu-
kostnaðar hækkaði lítt eða ekki.
En til þess þurfti mikið fé. Og
þrátt fyrir allan brennivíns- og
bílagróða var fé ekki fyrir
hendi. Til að afla þess hefði
þurft nýjan veltuskatt, sem var
fullbölvað, — eða þá nýjan
stóreigna- og hátekjuskatt. Og
það var en'nþá verra í augum
þessarar ágætu ríkisstjórnar,
sem að tveim þriðju hlutum
telst vera verkamannastjórn!
Nei. Hér var ekki um marga'
vegi að velja. Vegurinn var auk
heldur aðeins einn: Bændum
verður að blæða.
Bændur eru þolinmóðir. Þeir
eru seirjþreyttir til vandræða.
Þeir gera ekki verkföll. Og þeir
eru líklega flestir andvígir
stjórninni. — Hversvegna ekki
að leggja þyngstu byrðar dýrtíð-
arinnar á þeirra herðar — til
þess að geta haldið öllu gang-
andi enn um sinn?
En hér varð að hafa hraðan
á. Reynslan af nýsköpunar-
stjórninni hafði ýtt við bænd-
um. Þeir voru nú loks farnir að
undirbúa allsherj arsamtök sín í
milli, — stéttarsamtök. Mark-
miðið vitaskuld hið sama og hjá
Alþýðusambandi ísl. og Banda-
lagi starfsmanna ríkis og bæja:
Kjarabætur og verndun hvers
konar stéttarhagsmuna. Ekkert
líklegra, en að þessi bændasam-
tök gætu orðið úrig viðskiptis
1 verðlagsmálunum. Þau mundu
vafalaust halda fast á óskoruð-
um rétti bænda, ef aðstöðu
hefðu til.
(Framhald. á 4. síðu). *
Raddir nágrann.an.na
í Degi 28. f. birtist ritstjórnargrein i
tilefni af seinustu skrifum nasistans
og Kengáluriddarans Páls Kolku, þar
segir á þessa léið:
„Fyrir bæjarstjórnarkosningar var
rætt um það hérna í blaðinu, í sam-
bandi við valdatöku Skjaldborgar-
innar í Sjálfstæðisflokknum í bæn-
um, að menn hefðu vænzt þess„ að
það myndi ekki þykja of hörð refs-
ing til handa einræðissinnunum
íslenzku, þótt þeir væru „dæmdir
úr leik“ í pólitísku lifi þjóðarinar,
„ en héldu öllu sínu aö öðru leyti/'
Engum mun detta í hug, að heimta
sams konar dóma yfir þeim og nú
væru kveðnir upp yfir skoðana-
bræð'rum þeirra með öðrum þjóðum',
þótt forlögin — en ekki fríviljinn
— hefði forðað þeim frá því að op-
inbera innræti sitt svo sem efni
stóðu til. Þessi orð hér í blaðinu
hafa orðið til þess að opinbera
ennþá áþreifanlegar en áður þá
staðreynd, að hin gamla hernaðar-
tækni ofbeldismannanna á sér enn-
þá trausta áhangendur og fylgis-
menn, sem ætla að þessi ormsins
list — að kenna öðrum það, sem
þeir sjálfir vilja gera — geti grímu-
klætt andlit þeirra og innræti og
gert þá að dýrðlegum verndurum
lýðræðisins og „fjöreggs" þjóðarinn-
ar. Slíkir menn kunna ekki þá auð-
mýkt að beygja sig fyrir dómi
reynslunnar yfir einræðisstefnun-
um, heldur vilja ólmir brjótast
áfram til valda og metorða a. m k.
meðan nokkur flokkur, sem kennir
sig við lýðræði, gerist svo lítilsigld-
ur að veita þeim rúm og brautar-
gengi og jafnvel hampa þeim sem
miklum spámönnum lýðræðisins og
boðberum orðsins. Dæmi um þetta
eru kunn úr bæjarstjórnarkosning-
unum hér og þó einkum af framsókn
Kengáluriddarans frá Blönduósi um
síður Morgunblaðsins.
Þessi þjóðkunni riddari er ennþá
á ferðinni 23.-þ. m. og beitir þar
hinni gamalkunnu hernaðarlist:
Framsóknarmenn eru að ala þjóðina
upp „með skrílskrifum, sem eru
hálfu verri en glæpamyndir kvik-
myndahúsanna," segir þar. Til þess
noti þeir menn eins og ritstj. Dags,
sem hafi krafizt líflátsdóms yfir
þessum virðulega embættismanni!
Svó slæmur er þessi ritstjóri þegar
orðinn, að hann ,,/œr vatn í munn-
inn, þegar hann liugsar um pólitíska
andstœðinga sína sem blóðug lík,
liggjándi í svaðinu og sundurtœtt af
skotum aftökusveita." Undir hand-
leiðslu slíkra manna sé fjöregg
þjÓðarinnar, lýðræði og sjálfstæði
í hers höndum og flokkur, sem
slíka menn hafi í þjónustu sinni í
lýðræð'isþjóðfélagi, sé óalandi og
óferjandi öllum bjargráðum.
Ekki þarf að orðlengja hvaða lífs-
stefna hafi kennt Kolka lækni svo
„mál að vanda,“ eða hvaðan honum
muni komin þau hyggindi, að gera
öðrum upp eigin hugsanir, því að
þessi skilmerkilega lýsing á sálar-
ástandi, sem ekki kann önnur rök
en ofbeldi og jafnvel líflát, er eng-
an vegin gripin úr lausu lofti af
hálfu þessa virðulega embættis-
manns. Tildrög hennar má vissu-
lega finna í gömlum minningum
læknisins sjálfs, frá þeim tíma er
hann tók sér fyrir hendur að ráð-
leggja löndum sínum að „festa upp“
forvígismenn lýðræðisflokkanna hér
á landi, til þess að vita „hvort það
hefði ekki heilsusamleg áhrií á þá
sem eftir lifðu.“ Þetta taldi rkurð-
læknirinn nauðsynlega aðgerð til
endurbóta á lýðræðisfyrirkomulag-
inu, „þar sem gamall, rótgróir.n og
daunillur óþverri safnast fyrir á
eftir ár.“ Ekki er vitað, að nokkur
annar íslendingur hafi opinberlega,
fyrr eða síðar, bent á þessa lækn-
isaðferð, nema Páll Kolka einn, og
er því ekki að véfengja sannleiks-
gildi lýsingar hans á slíku hugar-
ástandi, sem fær „vatn í munninn"
við tilhugsunina um brotthvarf
andstæðingana. ,
Það er furðulegt, að maður, sem
hefir látið slíkt út úr sér á opin-
berum vettvangi og æ síðan vegur
í hinn sama knérunn með ofstæki
og mannhatri, skuli ætlast til þess,
að yfirlýsingar hans um lýðræðis-
ást séu teknar sem góð og gild
vara. Ennþá furðulegra er, að mál-
gagn, sem upp á síðkastið a. m. k.
hefir státað mjög af einlægum
áhuga fyrir velferð lýðræðisins,
skuli veita slíkum riddara brautar-
gengi og jafnvel hampa honum
sem miklum spámanni í þeim vín-
garði. Með þeim tilburðum er þeim
lesendum blaðsins, sem hafa af
veikum mætti reynt að leggja trún-
að á lýðræðisskraf þess, sýnd svo
megn fyrirlitningu, að tæpast er
hugsandi, að foringjalið Morgun-
blaðsins sjálfs geri sér vonir um
glæsilegan árangur af herferð, sem
þannig er stofnað til. Enda er það
mála sannast, að meðan Páll Kolka
og Svavar Guðmundsson eru hafð-
ir forríðarar í sókn íhaldsins á
hendur samvinnufélögunum og
Framsóknarflokknum, þá er óþarfi
fyrir Dag eða aðra málsvara sam-
vinnuhreyfingarinnar að eyða þar
mörgum orðum til andsvara. Hin
gamla hernaðarlist Húnanna mun
þeim að engu haldi koma í þeim
viðskiptum. Ofstækið er letrað í
slóð þessara riddara hvar sem þeir
fara og hvenær sem þeir drepa nið-
ur penna.“
En athyglisvert má það vissulega
þykja, að sjálfstæðisflokkurinn, sem
sem telur sig lýðræðisflokk, skuli beita
fyrir sig slíkum riddurum, það gefur
sæmilega fulla ástæðu til að efast um
heilindi flokksins í afstöðunnl til lýð-
ræðisins.
Þorleifur Jónsson:
Hákon Finnsson
á Borgum.
Hinn aldni héraðshöfðingi, Þorleifur Jónsson á Hólum í Horna-
firði, minnist hér eins þekktasta bónda þessa lands, sem nú er
fallinn í valinn, Hákonar á Borgum. Búskaparsaga hans, Saga
smábýlis, var rit, sem á sínum tíma komst á varir hvers manns,
er lét sig búnaðarmál einhverju skipta. Hákon fæddist 11. júlí
1874, en andaðist 9. janúar 1946.
Skarð er ætíði fyrir skildi,
þegar traustir stofnar og
styrkar hetjur hverfa af sjónar-
sviðinu. Tuttugu og fimm ár
voru liðin frá því að Hákon
kom í Nesjasveit og settist að
búi á Borgum, sem nú er orð-
inn landskunnur bær vegna
Sögu smábýlis, sem Hákon
samdi. Borgir eru eins og aðrar
Bjarnarneshjáleigur hæg jörð
og hafði fyrr meir allgóðar út-
heysslægjur, einkum í Skógey,
en lítið tún. Dálítið sérkenni-
legt er það við Borgir, að það er
eins og þær hafi eittjhvert sér-
stakt aðdráttarafl. Þar hafa
húsum ráðið merkir menn og
höfðingjar hver fram af öðrum
um 60 ára bil. Árið 1886 kom
Þorgrímur Þórðarson læknir
hingað, fyrsti lærði læknirinn
búsettur í héraðinu. H§nn sett-
ist að í Borgum, byggði þar rúm-
góðan timburbæ og gerðist góð-
ur bóndi, og bætti það úr skák
að hann hafði part úr Árnanesi
undir. Árið 1905 flutti Þorgrím-
ur þaðan til Keflavíkur. Guð-
mundur Jónsson frá Hvammi í
Lóni, nú stórbóndi í Nesi í Sel-
vogi, keypti Borgir og Árnanes-
partinn af Þorgrími. Hann hafði
þár stórt fjárbú, vann töluvert
að* umbótum og búnaðist vel.
Þegar Guðmundur fluttist suð-
ur í Grímsnes keypti Þórhallur
Daníelsson kaupmaður Borgir
af Guðmundi. Hafði þar útibú
í 2 ár.
1920 kaupir Hákon jörðina af
Þórhalli og réð þar húsum með-
an heilsan til vannst.
Merkismenn þeir, er fyrst
bjuggu í Borgum og getið er um
hér að framan, fluttu frá Borg-
um og hófu störf annars staðar.
Mörgum fannst jörðin of dýrt
keypt. En aldrei mun það hafa
hvarflað í huga Hákonar að
selja óðalið og flytja burt. Ég
tel sennilegt, að þegar Hákon,
nýkominn að Borgum um miðj-
an maí 1920, fór að litast um
og sá hið algróna og fagra um-
hverfi, þá hafi hann áreiðanlega
hugsað á sömu lund og skáldið
lætur Gunnar segja: „Hér vil
ég una ævi minnar daga, alla
sem guð mér sendir.“ Og það
fór svo. Þarna fékk hann nægi-
legt verksvið fyrir umbótaþrána.
Hákon Finnsson á Borgum
Þarna hóf hann ásamt konu
sinni mikið starf og merkilegt
og hélt því fram meðan heilsa
og kraftar leyfðu, og hér enti
hann ævi sína.
Til þess að bæta og umskapa
býlið, eins og Hákon hafði
hugsað sér, þurfti góða þekk-
ingu og. mikla vinnu og táp.
Þekkingar í jarðrækt hafði
Hákon aflað sér í útlöndum og
var þar flestum bændum fremri.
Og undrun sætir hverju hann.
fáliðaður og ekki vel heilsu-
hraustur, afkastaði í jarðrækt
og húsbyg’gingum. Hákon segist
hafa búið sér til „svipu.“ En
svipu þurfti hann enga á sjálf-
an sig, sívinnandi athafnamað-
urinn. En satt er, hann bjó sér
til áætlun, ekki aðeins til 5 eða
10 ára, heldur einkum áætlun
um dagleg störf, og sú áætlun
mátti ekki bregðast og brást
ekki. Fyrst ræðst hann í um-
bætur og útfærslu á túninu og
i garðræktina í allstórum stíl.
Þegar það er langt komið áleiðis,