Tíminn - 02.11.1946, Blaðsíða 1

30. árg.
TlMIM, laugardaginn 2. uóv. 1946
301. blað
RITSTJÓRASKRIPSTOFUB:
. EDDUHÚSI. Lladargötu ( A
Slmar 23SS og 4S7S
APGREIÐSLA, IMNHKIMTA
AUGLÝSINGASKRIPSTOPA
OG
EDDUHÚSI,
LlndargötU
Síml
232S
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKNARPLOKKURINN
Simar 23S3 og 4371
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Erlent yfirlit
Tortryggnin milli stórveldanna
Skapazt samtök óháðra rlkja, sem reyna
að miðla málum?
Gjaldeyrísskortur
margvíslegum
veldur nú þegar
erfiðleikum
Þing sameinuðu þjóðanna er nýlega sezt á rökstólana. Þetta
er í þriðja sinn, sem það kemur saman. Stofnþingið var haldið
í San Francisco vorið 1945, en íyrsta reglulega þingið var haldið
í London síðastl. vetur. Árangur af störfum þess varð lítill. Það
mun vafalaust ráða verulegu um álit manna á framtíð þessa
nýja þjóðabandalags, hvernig þingstörfin verða að þessi sinni.
Margt veldur því, að mönn-
um finnst ástandið í heimsmál-
unum engan veginn friðvænlegt
um þessar mundir. Tortryggni
er mikil milli tveggja voldug-
ustu stórveldanna, Rússlands
og Bandaríkjanna, og virðist
síður en svo draga úr henni.
Eins og oftast, þegar tveir deila,
virðist mega finna sakir hjá
báðum. Bandaríkjunum finnst
t. d. tortryggilegt, hve mikið
kapp Rússar leggja á að gera
nágrannaþjóðir sínar háðar sér
og telja að bak við það liggi
sú fyrirætlun þeirra, að ná
smám \saman heims,yfirráðun-
um í sínar hendur. Rússum
finnst hins vegar tortryggilegt,
að Bandaríkin vilja ein setja að
leyndardóminum um atóm-
sprengjuna, og óttast að þau
ætli að notfæra sér hann til að
tryggja sér heimsyfirráðin. Með-
an bæði þessi stórveldi þykjast
þannig hvort um sig hafa á-
stæ'öju til að tortryggja hitt,
auka þau varúðar- og varnar-
ráðstafanir sínar og í kjölfar
þess siglir aukin tortryggni og
sundurlyndi.
Ýmsir þeir, sem fylgzt hafa
með sambúð stórveldanna á
stríðsárunum og nú eftir styrj-
öldina, telja atomsprengjuna
vera helzta sundrungarefnið og
heimsfriðurinn myndi nú hvíla
á öruggaj'a grundvelli, ef hún
hefði ekki verið uppgötvuð. Hún
hafi meira en nokkuð annað
aukið á tortryggni Rússa. Þess
vegna hefir líka Wallace, fyrr-
um varaforseti Bandaríkjanna,
lagt til, að leyndarmálið um
atomsprengjuna verði opinber-
að öllum ríkj'um sameinuðu
þjóðanna. Annars muni atom-
sprengjan halda áfram að stuðla
að auknu vígbúnaðarkapphlaupi
og Rússar muni fyrr eða síðar
finna hana upp. Hvorki Banda-
ríkjunum né öðrum sé því vernd
að leyndinni. Það bezta, sem
verður því gert með atom-
sprengjuna, segir Wallace, er að
nota hana nú til að eyða tor-
tryggninni og sýna að engin
heimsdrottnunarstefna vaki
fyrir Bandaríkjunum.
Blöð beggja þessara stórþjóða
eiga líka sinn þátt í tortryggn-
inni. Rússnesku blöðin rang
túlka nuög afstöðu Banda-
manna í ágreiningsmálunum.
ERLENDAR FRÉTTIR
Miklar óeirðir eiga sér enn
stað í Indlandi, einkum í Kal-
kutta. Hefir oft komið til átaka
milli uppþotsmanna og lögregl-
unnar og talsvert mannfall orð-
ið. Wavell varakonungur og
Ghandhi eru nú á ferðalagi um
Bengal-hérað, þar sem mestu
óeirðirnar hafa orðið, til að
kynnast ástandinu.
í Júgoslavíu hafa nýlega verið
festar upp áskoranir, þar sem
menn eru hvattir til að ganga í
herinn. Hefir þetta vakið mikla
athygli.
Fimmtíu mál hafa nú verið
lögð fyrir þing sameinuðu þjóð-
anna. Meðal þeirra er fjárhags-
áætlun þess. Útgjöld bandalags-
ins á þessu ári eru áætluð 5 milj.
sterlingspund.
Amerísku blöðin, sem eru yfir-
leitt eign auðhringa, leggja
líka flest á verri veg. Oft
gagnrýna þau Rússa réttilega,
en oft gera þau líka úlfaida úr
mýflygu. T. d. hafa þau nýlega
gert mikið veður út af því, að
þýzkir sérfræðingar hafi verið
fluttir til Rússlands, enda
þótt vitanlegt sé, að hundruð
þýzkra sérfræðinga vinna nú
hjá Bandaríkjamönnum og
Bretum, m. a. að hernaðarleg-
um uppgötvunum.
Vo/iir margra um farsælt
starf bandalags sameinuðu
þjóðanna byggjast ekki sízt á
því, að innan ramma þess skap-
izt nægilega sterk samtök
óháðra þjóða, sem miðli málum
milli Rússlands og Bandaríkj-
anna og gæti þess, að jafnvægið
raskist ekki. Margir telja Breta
líklega til að taka slíka forustu
að sér og til stuðnings þeim
muni koma þjóðir eins og
Frakkar, ítalir, Hollendingar,
Belgíumajn, Svíar, Norðmenn
Danir, samveldisþjóðir Breta,
og ýms ríki Suður-Ameríku. Það
hefir oft verið hlutverk Breta
að annast slíkt málamiðlunar-
starf og vafalaust óska þeir
ekki, þótt þeir vinni gegn yfir-
drottnun Rússa, eftir algerum
yfirráðum Bandaríkjanna.
Þing sameinuðu þjóðanna,
sem nú stendur yfir, kann að
geta gefið nokkra vísbendingu
um, hvort von sé á slíkum sam-
tökum, en líklegt er þó, að þau
eigi lengra í land.
Aðalfundur F.U.
F. í Reykjavík
Aðalfundur Félags ungra
Framsóknarmanna í Reykjavík
var haldinn síðastl. miðvikudag.
Á fundinum gerði Guttormur
Óskarsson formaður félagsins,
grein fyrir starfsemi félagsins á
liðnu ári.
í stjórn félagsins voru kosnir,
Friðgeir Sveinsson formaður,
Stefán Jónsson, Guðni Þórðar-
son, Andrés Kristjánsson og
Steingrímur Þórisson. Guttorm-
ur Óskarsson, sem verið hefir
formaður félagsins baðst undan
endurkosningu, vegna þess að
hann er á förum úr Reykjavík.
í fulltrúaráð hlutu kosningu,
auk félagsstjórnar, sem á þar
sæti samkvæmt félagslögum,
þeir Vilhjálmur Árnason og Ól-
afur Sverrisson.
Fulltrúar á flokksþing voru
kosnir þpir Friðgeir Sveinsson
Andrés Kristjánsson, Guðni
Þórðarson, Steingrímur Þórisson
og Skúli Benediktsson.
Á fundinum var rætt nokkuð
um starf félagsins á komandi
vetri, og gætti mikils áhuga fé-
lagsmanna á starfi félagsins og
þjóðmálum yfirleitt. Mun félag-
ið í vetuf, eins og að undan-
förnu halda uppi umræðufund-
um um ýms þau mál, sem efst
eru á bápgi með þjóðinni.
Nokkrir nýir félagsmenn
gengu í félagið á aðalfundinum.
Svalt og bjart — ritsafn
Jakobs Thorarensen
Kemur út I tilefni af sextujgsafmæli skáldsins
í fyrradag kom í bókabúðir hér í Reykjavík ritsafn Jakobs
Thorarensen. Er það gcfið út af HelgafeUi í tilefni af sextugs-
afmæli hans nú í ár, Nefnist ritsafn þetta Svalt og bjart og er í
tveimur bindum. Sjálfur gerir höfundurinn svolátandi grein fyrir
útgáfunni í formálsorðum:
-----' .........................4
„REYKJAVÍK VORRA DAGA"
Þessi mynd er úr íslenzkri kvikmynd, er Óskar Gíslason ljósmyndari hefir
gert og nefnir Reykjavík vorra daga.“ Verður mynd þessi sýnd í Tjarn-
arbíó um næstu mánaðamót og síðar í nágrenni bæjarins og ef til vill
víðar. Fjaliar myndin um Reykjavík eins og hún er á sólbjörtum sumar-
dögum, um hið daglega líf, barna og fullorðinna og náttúrufegurðina.
Myndin er í eðlilegum litum og stendur sýning hennar yfir i 2 klst. ís-
lenzku „stjörnurnar,“ sem leika i myndinni og sjást hér að ofan. eru
sennilega fyrstu leikaramir, sem leika í ísienzkri kvikmynd. Þau eru Snjó-
Iaug Sveinsdóttir (Péturssonar augnlæknis), og Tómas Tómasson úr Kefla-
vík. Myndin hefst á því, að piltur og stúlka hittast inni á Hressingar-
skála og verða ásátt um að skoða Reykjavík í tilefni af 160 ára afmæli
bæjarins. Myndatakan hefir tekist vel og eru víða fögur svið í hcnni.
Vill þjóðin að haldið sé áfram á eyðslu-
brautinni, eða breytt um stefnu?
Lítið dæmi um það, hvernig komið er í gjaldeyrismálum þjóðar-
innar, má sjá í Morgunblaðinu í gær. Þar segir, að kvikmynda-
húsin hafi orðið að láta sér lynda undanfarið að sýna „gamlar
myndir eða myndir, sem myndu sendar út aftur ósýndar, ef betri
myndir fengjust.“ Ástæðan er sú,
leyfi fyrir betri myndum.
Fyrstu afleiðingar
gjaldeyrisskortsins.
Það má að sönnu finna marga
bagalegra en að mönnum sé
varnað að sjá góðar kvikmyndir,
enda þótt þar sé um að ræða
ekki óverulegan þátt í menn-
ingarlífi þjóðarinnar. Ástæðan
er ekki heldur sú, að við-
skiptaráð vilji halda lélegum og
siðlitlum kvikmyndum að al-
menningi, heldur stafar þetta
blátt áfram af því, að gjaldeyr-
inn er þrotinn og því ekki leyfi
fyrir betri myndum.
Þetta þarf ekki heldur að
koma almenningi neitt á óvart,
því að gjaldeyrisskorturinn er
þegar farinn að valda meiri ó-
þægindum en þeim, að menn
verði að horfa á lélegar kvik-,
myndir. Það er orðið erfitt að fá
karlmannsföt og yfirhafnir.
Lyfjabúðirnar upplýsa, að þær
hafi orðið að vísa frá mörgum
lyfseðlum vegna skorts á lyfj-
um, er stafar af þvi að synjað
hefir verið um gjaldeyrisleyfi.
Þá munu nýjar leyfisveitingar
til kaupa á vélum vera svo til
stöðvaðar. Aðbúnaður að ýmsum
námsmönnum erlendis er svo
kapituli út af fyrir sig.
Slíkar eru afleiðingarnar, sem
blasa við, eftir tveggja ára
ráðsmennsku þeirrar stjórnar,
sem hafði hvorki meira né
mlnna en 1200 milj. kr. af er-
lendum gjaldeyri til ráðstöfun-
að ekki hefir fengist gjaldeyris-
sem mest. Það aflaði ríkissjóði
tolltekna, svo að hægt væri að
halda uppi hinu mikla fjár-
bruðli með ríkisfé, og það aflaði
miljónagróða í vasa heildsal-
anna, sem voru aðal áhrifa-
•mennirnir í flokki hans.
Er ekki nóg komið?
Nú er komið að því, að þjóðin
verður að svara því, hvort hún
vill láta slíka stjórnarhætti
haida áfram. Pétur Magnússon
hefir svarað því fyrir sína hönd
og flokks síns, að hann vill halda
þessu fjárbruðli áfram. Við get-
um tekið gjaldeyrislán eins og
Frakkar, segir hann. Vill þjóðin
fallast á þetta úrræði hans, svo
að heildsalarnir geti haldið
áfram að safna miljónagróða á
kostnað almennings?
Það er alveg áreiðanlegt, hvert
er svar þjóðarinnar við þessari
spurningu. Fengi hún ráðið við
þá stjómarmyndun, sem nú
stendur fj(rir dyrum, myndi hún
taka ráðin af Pétri og þeim
mönnum, sem aðhyllast stefnu
hans. Þjóðin mun áreiðanlega
bíða eftir því með mikilli athygli,
hvort fyrri stuðningsflokkar
hans meta meira að fylgja
þessum vilja hennar eða að
þjóna áfrarp hagsmunum heild-
salanna til ógagns fyrir alla
aðra, eins og gert hefir verið
tvö undanfarin ár.
„Rit þetta er saman sett úr' •
þeim tíu bókum, sem til þessa
hafa komið frá minni hendi.
Örfá kvæði hefi ég fellt úr, en
bætt í þeirra stað nokkrum við,
sem áðiy: höfðu að vísu birzt i
blöðum og tímaritum, en ýmist
af gleymsku eða af öðrum á-
stæðum ekki komið í bókum
mínum, og er þeim skotið hér
inn og i röð skipað nokkurn
veginn eftir aldri sínum og svo
þeirra kvæða, sem við hlið
þeirra standa. Að öðru leyti eru
kvæðin prentuð hér óbreytt að
kalla fri- fyrri birtingu, þvi þó
að mér hafi við yfirlesturinn
þótt sem ég mundi allvíða hafa
öðru vísi að orði kveðið en fyrir
30—35 árum, þá hefi ég samt
látið ógert að hringla með
kvæðin, enda þess háttar upp-
þyrlanir elnatt misjafnlega
þegrvar af gamalkunningjum
bundna málsins, og kemur því
allt þajír ungviði til dyranna
eins og klætt var í upphafi. —
Líku máli gegnir um sög-
urnar ....“
Hvort bindi þessa mikla rit-
safns er um 450 blaðsíður að
stærð. í Jjví fyrra eru kvæði úr
sex ljóðaiiókum, er komið hafa
út á tímabilinu 1914—1942. í
því síðara eru sögur úr þrem
smásagnasöfnum frá 1929—1939,
og auk þess lausavísnasafnið
Hraðkveðlingar og hugdettur,
prentað, sem bókarauki.
Langflestar bækur Jakobs
Thorarensen eru uppseldar fyr-
ir löngu ófáanlegar með öllu.
Mun því mörgum þessi útgáfa
kærkomin, því að vlða á Jakob
hugheila aðdáendur. Hinn
kjarngóði skáldskapur hans er
líka áreiðanlega hollur lestur,
ekki sízt á þessum timum.
Sala stofnlánadeild-
arbréfanna
í gær voru bréf stofnlána-
deildar sjávarútvegsins seld fyr-
ir 800 þús. kr. í Reykjavík og
Hafnarfirði. Alls er búiff aff
selja bréf á þessum stöffum fyrir
1.740 þús. kr. síffan salan hófst
aff nýju.
Enn er ekki frétt um sölu úti
á landi, en vafalaust er hún
orffin nokkur. Á Akranesi voru
t. d. seld bréf í gær fyrir 40 þús.
kr.
Sæluhús við Snæ-
fellsjökul
Ferðafélag íslands hefir í
sumar látið byggja nýtt sæluhús
á Snæfellsnesi, og er það nú um
það bil fullgert.
Húsið stendur fyrir neðan
jökulröndina sunnan við jökul-
inn og er í 800 m. hæð. Húsið
er að miklu leyti grafið inn í
hól vegna hættu á stórviðrum.
— Húsið er úr timbri, þiljað í
hólf og gólf, en járnklætt og
með járnþaki.
í húsinu, sem er 6 metra
langt og 3,50 m. breitt, eru inn-
réttuð tvö herbergi. í framher-
berginu er eldunarpláss með
eldavél og geymsla fyrir farang-
inu eru átti rúmstæði. Þá eru
svefnloft yfir báðum endum.
Samtals munu um tuttugu
manns geta sofið í skálanum.
f honum eru borð og stólar og
önnur nauðsynlegustu áhöld.
ar.
Hvers vegna er komiff svona?
Ef menn spyja, hvers vegna
sé komið í slíkt óefni, munu
stjórnarsinnar segja, að gjald-
eyrinn hafi farið til kaupa á
nýsköpunarvörum. Þessu er því
að svara, að aðelns 300 milj. kr.
hafa farið tii kaupa á slíkum
vörum. Öllu hinu eða 900 milj.
kr. hefir verið ráðstafað 1 hvers
konar eyðslu. Ástæðan til þess-
arar stórkostlegu fjársóunar er
fyrst og fremst sú, að stjórnar-
flokkarnir hafa lagt viðskipta-
málin í hendur manns, sem
hafði tvenns konar hagsmuni
af þvi, að gjaldeyriseyðslan væri
Stjórnarmynd-
unarmálið
Tilkynnlng frá forseta
Islands
Blaðinu barst i gær svohljóð-
andi tilkynning frá skrifstofu
forseta:
Forseti fslands kvaddi for-
mann Sjálfstæffisflokksins, Ólaf
Thors forsætisráffherra, til
fundar viff sig föstudaginn 1.
nóv. árdegis, til viffræffna um
störf tólf manna nefndarinnar.
Aff loknum viðræffunum fól
forseti forsætisráffherra, aff
flytja tólf manna nefndinni þau
boff, aff hann teldi tpskilegrt, aff
nefndin reyndi aff ljúka störf-
um fyrir föstudag 8. nóv.
Aðalfundur Framsókn
arfélags Rangæinga
Aðalfundur Framsóknarfélags
Rangæinga var haldinn í sam-
komuhúsinu í Fljótshlíð síðastl.
laugardag. Fundurinn var vel
sóttur. Fráfarandi stjórn var
endurkosin og var henni falið
að tilnefna fulltrúa á flokks-
þingið, þar sem því varð ekki
komið við á fundinum.
Á fundinum flutti Helgi Jón-
asson læknir ítarlegt erindi um
sfcj órnmálaástandið.
Eftir fundinn var haldin
skemmtisamkoma og sóttu hana
yfir 300 manns. Þar fluttu ræð-
ur séra Sveinbjörn Högnason og
Steingrímur Steinþórsson bún-
aðarmálastjóri. Þá var sýnd
kvikmynd og síðan dansað til kl.
3 um nóttina. Skemmtunin fór
mjög vel fram.
Sjö héruð læknislaus
Sjö læknishéruð eru nú
læknislaus, og eru sum þeirra
búin að vera það nokkurri tíma.
Eru það -fimm læknishéruð á
Vestfjörðum, Flateyjarhérað,
Þingeyjarhérað, Ögurhérað,
Hesteyrarhérað og Árneshérað
á ströndum. Hin eru á Aust-
fjörðum, Bakkagerðishérað í
Borgarfirði og Djúpavogshérað.
Það segir sig sjálft, hve lækn-
isleysið er fólki þessara héraða
bagalegt og hættulegt.