Tíminn - 03.01.1947, Blaðsíða 2

2
TIMINIV, föstudaginn 3. jamiar 1947
1. blað
Föstudagur 3. janúar
■BttgMBÉB i mm mm \ m—mmnmmmamismmm
Heildsalarnir þakka
Mbl. mæðist yfir því, að ekki
hafi tekizt að mynda þingræðis-
lega ríkisstjórn.
Mbl bætir svo við raunatölur
sinar gamlaársdaginn:
„Að vísu hefir minna tjón af
hlotizt en búast hefði mátt við,
vegna trausts samstarfs Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokks-
ins, sem hefir tekizt giftusam-
lega að bjarga mörgum stór-
máJum. Fer ekki hjáí því að
þjóðin veiti því eftirtekt, að
starf þessara tveggja flokka
byggist á ábyrgðartilfinningu,
en því miður verður ekki sama
sagt um aðgerðir annarra
flokka.“
Það er ekki slæmur vitnis-
burður sem Alþýðuflokkurinn
íslenzki fær í málgagni heild-
salanna.
Mörgum stórmálum hefir
tekizt að bjarga giftusamlega.
Ætli það. detti ekki mörgum í
hug réttarsættir, heildsalagróði,
húsabrask, okurleiga ýmissleg o.
s. frv., þegar þeir lesa þetta.
Samstarfið hefir verið traust.
Það er víst ekki ofmælt. Leið-
togar Alþ.fl. mökkuðu við Ólaf
Thors og lofuðu ákveðinni af-
greiðslu flugvallarmálsins, án
þess að utanríkismálanefnd,
ríkisstjórnin í heild eða Alþingi
hefði hugmynd um.
Það er orðinn mikill grautur,
sem þeir hafa eldað saman Ó-
afur Thors og Ásgeir Ásgeirsson.
Ávextir af þessu trausta sam-
starfi og giftusamleg björgun
málanna sýna sig í því, hvernig
komið er fyrir atvinnuvegunum,
hvernig gjaldeyrismálin standa,
hvernig fjárlagaafgreiðslan á
Alþingi gengur, hvernig hús-
næðismál og verzlunarmál
standa o. s. frv.
Það er ekki um of, þó að hjálp-
arflokkur braskaravaldsins fái
viðurkenningarorð í blaði þess.
★
Hitt er svo annað mál, að
Mbl. fer illa að mæðast yfir því,
að ekki skuli enn hafa verið
mynduð ríkisstjórn.
Víst er það illt, að landið hefir
verið stjórnlaust í þrjá mánuði,
því að vissulega var svo komið,
að mikilla og skjótra aðgerða
var þörf. Viðreisn og björgun
verður því erfiðara, sem lengra
líður. En nú hafa átökin staðið
um það, hvort breyta skjuli um
stefnu eða halda sama sukkinu
áfram. Ólafur Thors hefir hald-
ið dauðahaldi í stólinn sinn.
Hann hefir notað aðstöðu slna
sem forsætisráðherra til þess,
að spilla öllum tilraunum til
stjórnarmyndunar, öðrum en
þeim, sem hann stæði sjálfur
fyrir. Hann hefir notað vald sitt
sem flokksform. til að þreyta
menn innan flokksins og utan,
svo að þeir felldu sig við stjórn-
arformennsku hans. Og nú
finnst honum tímabært að taka
fram hræsnishjúp umhyggju
fyrir þingræði, sem hann hefir
manna mest óvirt.
Þó að Mbl. mæli nú svo fag-
urlega um Alþ.fl. og það ekki
alveg óverðskuldað, verður þó
í lengstu lög að vænta þess
fastlega að gifta þess flokks
verði meiri en sú, að hann rétti
sitt pólitíska höfuð undir fall-
öxi almenningsálitsins með þvf,
að ganga til glæfrasamstarfs
um ríkisstjórn á þeim grund-
velli að láta reka á reiðanum
meðan heildsalavald og milli-
liðabrask mergsýgur alþýðu-
stéttir og atvinnulíf landsins.
^l^Jo r áu r La í i cla l r
Kristensen er furðu fastur
í sessi.
Rúmlega ár er nú liðið síðan
stjórn Knud Kristensens kom til
valda í Danmörku. Flestir spáðu
henni þá skömmum aldri, þar
sem hún studdist aðeins við einn
flokk, vinstri flokkinn, sem er í
miklum minnihluta. Nú virðast
hins vegar horfur á, að stjórn-
in sitji annað árið til.
Um seinustu mánaðamót báru
jafnaðarmenn fram vantrausts-
tillögu í þinginu, er einkum
beindist gegn forsætisráðherr-
anum. Jafnaðarmenn töldu að
hann hefði í ýmsum ræðum sín-
um gengið lengra í Suður-
Slésvíkurmálinu en honum
hefði verið leyfilegt samkvæmt
yfirlýsingum þingsins um málið,
er allir þingflokkar höfðu sam-
þykkt. Kristensen svaraði því,
að hann hefði sagt hin um-
deildu ummæli sem persónu-
lega skoðun sína, en hefði ekki
sagt þau sem forsætisráðherra.
Jafnframt kvaðst hann líta svo
á, að forsætisráðherrann mætti
hafa sannfæringu, en væri ekki
nauðbeygður til að hafa sömu
skoðun og þingmeirihlutinn,
þótt honum beri hins vegar að
framfylgja þingviljanum 1 emb-
ættisfærslu sinni.
Borgaralegu flokkarnir þrir,
vinstri, hægri og radikalir, lögðu
til að vantrauststillögu jafnað-
armanna væri vísað frá með
rökstuddri dagskrá, þess efnis,
að þingið hefði lýst yfir vilja
sínum í málinu og væri hann
skuldbindandi fyrir stjórnina.
Dagskráin var samþ. með 74:19
atkv. Jafnaðarmenn greiddu
ekki atkvæði.
Það þykir sýna, áð Jafnaðar-
menn séu ekki áhugasamir fyrir
því að fella stjórnina, að þeir
skyldu byggja vantraust sitt á
sérstöðu forsætisráðherrans í
Suður-Slésvíkurmálinu, og ekki
fylgja því fastara eftir en svo, að
þeir sátu hjá við dagskrána.
Ástæðan er sú, að þeir munu
ekki óska eftir kosningum sem
stendur, en þær hefðu senni-
lega orðið afleiðingin af falli
stjórnarinnar. Af svipuðum á-
stæðum munu radikalir ekki
vilja fella stjórnina. Meðan svo

Knud Kristensen
forsætisráðherra Dana. Hann er í.hópi
þeirra Dana, sem lengst vilja ganga í
Slésvíkurmálinu. Kristensen er 66 ára
gamall og hefir verið formaður vinstri
manna um alllangt skið.
er ástatt, er Kristensen fastari
í sessi, en þingfylgi hans bendir
til.
Norðmenn fá amerískt lán með
örðugum skilmálum.
Norska þingið hefir nýlega
samþykkt að taka 50 milj. doll-
ara lán í Bandaríkjunum. Allir
aðrir flokkar en Alþýðuflokk-
urinn, sem stendur einn að rík-
isstjórninni, greiddu atkv. gegn
lántökunni. Ástæðan var sú, að
lánið var bundið því skilyrði, að
vörur, sem Norðmenn keyptu
fyrir lánsféð, skyldu fluttar til
Noregs með amerískum skipum.
Norðmenn telja þetta harða
kosti fyrir kaupskipaflota sinn.
Stjórnin taldi lántökuna samt
óumflýjanlega vegna skipakaupa
Norðmanna vestan hafs. Hins
vegar mun hún ætla að nota
eins lítið af láninu og hún get-
ur til vörukaupa.
Svía deila enn um lánveitinguna
til Rússa
E?4n er mikið deilt um lánið til
Rússa í Svíþjóð, enda koma
stöðugt í ljós nýjir erfiðleikar
fyrir Svía við fullnægingu þeirra
skuldbindinga, er það leggur
þeim á herðar. Enginn af
stjórnmála.flok.'kum landsáns
vildi þó rísa gegn láninu. Efri
deild þingsins samþykkti það
hfótatkvæðalaust, en í neöri
deiidinni var það samþykkt með
156:17 atkvæðum. Andstöðu-
Gunnar Mýrdal
verzlunarmálaráðherra Svía. Aðal-
gagnrýnin varðandi samninga við
Rússa, hefir mætt á honum. Myrdal
er frægur hagfræðingur.
flokkar stjórnarinnar byggja
gagnrýni sína á því, að ekki hafi
verið hugsað. nógu vel um hag
sænskra atvinnuvega, er samið
var um lánið, og myndi vafa-
laust hafa verið hægt að kom-
ast að hagkvæmari skilmálum.
Meira er þessi gagnrýni þó
byggð á getgátum en sönnunum.
Taka Svíar upp innflutn-
ingshöft?
SænSki verzlunarmálaráðh.,
Gunnar Mýrdal, ræddi nýl. um
gjaldeyrismálin á hagfræðinga-
fundi í Stokkhólmi. Hann lýsti
þar þeirri skoðun sinni, að Sví-
ar kynnu að þurfa að grípa til
innflutningshafta áður en lang-
ur tími liði. Árið 1945 var verzl-
unarjöfnuður Svía mjög hag-
stæður eða um 800 milj. kr. Á
þessu ári mun hallinn nema
allt að þeirri upphæð. Innflutn-
ingur ýmsra nauðsynlegustu
varanna, t. d. kola, hefir þó ekki
aukizt. Einkum hefir aukizt inn-
flutningur á ýmsum miður þörf-
um varningi.
Endurskoðun stjórnarkerfis-
ins í Danmörku.
Danska ríkisstjórnin hefir
nýlega skipað nefnd, sem á að
gera tillögur um ódýrari og ein-
faldari embættisrekstur ríkisins.
Meðal annars skal nefndin
gera tillögur þess efnis,
að afgreiðsla ýmsra mála, sem
áður hafa heyrt undir stjórn-
arskrifstofurnar í Kaupmanna-
höfn, skulu hér eftir heyra und-
ir héraðsstjórnarvöld. Tilgang-
urinn með þessu er að draga úr
skriffinnsku og minnka sívax-
andi völd stjórnarskrifstofanna
í Kaupmannahöfn á kostnað
stjórnarvalda utan höfuðborg-
arinnar
Þá skal nefndin gera tillögur
um, hvernig bezt verði tryggt
eftirlit með opinberum emb-
ættisrekstri og almenningi veitt
betri aðstaða til að fylgjast með
honum.
Gert er ráð fyrir, að starf
nefndarinnar taki nokkur ár.
Formaður hennar er Thorkild
Kristensen fjármálaráðherra,
en vafalaust verður breyting á
formennskunni.ef stjórnarskipti
verða meðan nefndin situr að
störfum.
Selja Norðmenn raforku
til Bretlands?
Nýlegæ komu nokkrir enskir
rafmagnsfræðingar til Noregs.
Erindi þeirra var að kynna sér
möguleika á því að leiða raf-
magn frá norskum orkuverum
til Bretlands. Rafmagnið verður
flutt eftir neðansjávarstrengj-
um, en þeir hafa tekið miklum
endurbótum síðustu árin. Fyrir
styrjöldina hefði slík rafmagns-
leiðsla ekki verið talin möguleg.
Ekki mun þó verða neitt úr
þessum framkvæmdum fyr en
Austur-Noregur hefir sjálfur
fullnægt rafmagnsþörf sinni, en
það mun verða eftir átta ár.
Einnig hefir komið til tals, að
Norðmenn seldu Dönum raforku
og yrði hún þá aðallega leidd
landleiðina, um Svíþjóð. Aðal-
leiðslan myndi verða 650 km.
löng.
Norðurlönd og bandalag
sameinuðu þjóðanna.
Nýlega hefir verið opnuð í
Kaupmannahöfn upplýsinga-
skrifstofa, er starfar á vegum
sameinuðu þjóðanna. Verkefni
hennar verður að auka þekk-
ingu manna á Norðurlönflum á
starfsemi sameinuðu þjóðanna
og afla jafnframt frétta þaðan
fyrir aðalskrifstofu þeirra í New
York. Fyrst um sinn nær starfs-
svið skrifstofunnar til Dan-
merkur, Svíþjóðar, Noregs og
íslands, en síðar mun hún einn-
ig ná tll Finnlands, þegar það
hefir verið tekið í sameinuðu
þjóðirnar.
Forstöðumaður upplýsinga-
skrifstofunnar í Kaupmanna-
höfn hefir verið ráðinn Viggo
Christensen, sem verið hefir
ritstjóri við Politiken.
Svertingi verður yfirkennari
í Danmörku.
Það hefir vakið nokkurt um-
tal, að nýlega hefir svertingi,
Cornelius að nafni, verið skip-
aður yfirkennari við barnaskól-
ann í Nakskov í Danmörku.
Cornelius er ættaður frá St.
Thomas, er einu sinni var eign
Dana. Embættisveiting þessi
þykir sýna, að Danir séu menn
frjálslyndir og íausir við allt
kynþáttahatur.
Fræg dönsk skáldkona gefur út
endurminningar sínar.
Danska skáldkonan Karin
Michaélis dvaldi í Bandaríkjun-
um á stríðsárunum. Meðan hún
dvaldi þar, skrifaði hún endur-
minningar sínar og eru þær nú
komnar út í bókarformi undir
titlinum Little Troll. Bók þessi
hefir hlotið mjög góða dóma og
mun vafalaust verða þýdd á
dönsku. Michaélis er ein af
kunnustu skáldkonum Dana.
Skáldsagnalestur Svía.
Gallupstofnunin í Svíþjóð
hefir nýlega kannað, hve mikið
hinir gömlu klassisku rithöf-
undar eru lesnir í Svíþjóð.
Stofnunin sneri sér til margra
manna og innti eftir, hvort þeir
hefðu lesið eitthvað af ritum
níu nafngreindra höfunda. Nið-
urstaðan varð sú, að 64% höfðu
lesið bækur eftir Stripdberg,
59% eftir Rydberg, 29% eftir
Charles Dickens, 28% eftir Leo
Tolstoj, 24% eftir Victor Hugo,
14% eftir Goethe, 14% eftir
Walther Scott, 7% eftir Dosto-
jevski og 3% eftir Gustav Flau-
bert. 6 af þeim sem spurðir voru,
höfðu ekki lesið rit eftir neinn
þessara höfunda.
Könnunin leiddi í ljós, að
yngri kynslóðin hefir lesið meira
af ritum þessara höfunda en
eldri kynslóðin.
Tímann
vantar tllflnnanlega börn tll a» bera
blaðlð út til kaupenda víðs vegar um
bæinn. Heitið er á stuðningsmenn
blaðslns, að bregðast vel vlð og reyna
að aðstoða eftir megnl við að útvega
ungilnga til bessa starfs.
Halldór Kristjánsson:
Gangleri
Tímaritið Gangleri er orðið
tvítugt, en Gangleri er eins og
menn vita, tímarit guðspekinga
og gefið út af íslandsdeild Guð-
sepkifélagsins. Hins vegar mun
þetta rit ekki vera almenningi
svo kunnugt, sem vert væri.
Það er ekki ætlun mín að
skrifa hér ævisögu Ganglera. En
eftir að hafa lesið síðasta heftið,
sem er nýlega komið út finnst
mér ástæða til að vekja sérstak-
lega athygli á þessu tímariti og
þeim boðskap, sem það flytur.
Hygg ég að það fólk, sem vill
leita dýpri lífssanninda af al-
vöru fari ekki í geitarhús að
leita ullar ef það les Ganglera.
Það er fyrst og fremst ritstjór-
inn, Grétar Fells, sem setur svip
sinn á ritið, því að hann hefir
samið eða þýtt mikinn hluta
þess, þó að aðrir komi þar líka
við sögu. Grétar Fells er vitur
maður og heiðarlegur og einlæg-
ur í hugsun og skrifar af göfugri
alvöru. Hann átti fimmtugsaf-
mæli 29. f. m. og má þetta því
vera eins konar afmælisminn-
ing.
Ég held að Grétari Fells hafi
tekist að gera Ganglera svo úr
garði, að hann sé samboðinn fé-
lagi sínu, en Guðspekifélagið er
fljótlegast að kynna með því, að
taka upp þessar upplýsingar af
kápu ritsins:
„Það er stofnað í New York
17. nóvember 1875. Hefir það
deildir meðal 44 þjóðá og eru fé-
lagsmenn miili 30 og 40 þúsund-
ir. Tilgangur félagsins er þre-
faldur:
í fyrsta lagi: að móta kjarna
úr allsherjar bræðralagi mann-
kynsins, án tillits til kynstofna,
trúarskoðana, kynferðis, stétta
eða hörundslitar.
í öðru lagi: Að hvetja meiwi
til að leggja stund á samanburð
trúarbragða, heimsspeki og
náttúruvísindi.
í þriðja lagi: Að rannsaka ó-
skilin náttúrulögmál og öfl þau,
er leynast með mönnum.
Enginn er spurður að trúar-
skoðunum, er hann gengur I fé-
lagið og afskipti af þeim efn-
um koma eigi til greina. En þess
er krafizt, að sérhver sýni trú-
arbrögðum samfélaga sinna
sömu viröingu og hann áskilur
sinni eigin trú.
Félagið hefir engar trúarsetn-
ingar og telur því *enga trúvill-
inga. Það úthýsir engum sökum
þess, að hann trúir ekki kenn-
ingum guðspekinnar. Og ein-
stakir félagsmenn geta hafnað
þeim öllum nema kenningunni
um bræðralagið, og krafizt þess
samt sem áður, að þeir séu tald-
ir innan vébanda félagsins.
Guðspekifélagið er flokkur
námsmanna, er teljast til allra
trúarbragða heimsins eða engra.
Þeir hafa sameinað sig sökum
þess, að þeir eru samþykkir of-
angreindum tilgangi félagsins,
vilja eyða sundurþykkju trúar-
bragða og tengja þá menn sam_-
an, er góðvild eiga og einlægan
vilja til þess að kynna sér trú-
arsannindi og veita öðrum hlut-
deild í árangrinum af rannsókn-
um sínum.
Bandið, sem tengir þá saman,
er ekki sameiginleg trúarjátn-
ing, heldur sameiginleg leit og
þrá eftir sannleikanum. Þeir
halda því fram, aö sannleikans
eigi að leita með ástundun, um-
hugsun, hreinu líferni og með
því að lifa fyrir háleitar hug-
sjónir. Þeir skoða sannleikann
sem sigurlaun, er menn verði að
keppa eftir, en. ekki sem vald-
boðnar trúarsetningar. Þeir .líta
svo á, aö trúin eigi að vera ár-
angur af rannsóknum einstak-
lingsins eða innsýn, en ekki und-
anfari þeirra og að hún eigi að
hvila á þekkingu, en ekki stað-
hæfingum. Þeir reyna að láta
umburðarlyndi ná til allra, og
jafnvel ofstækismanna, ekki
sem eitthvert náðarbrauð, held-
ur sem skyldu, er þeir leitazt við
að rækja. Þeir reyna fremur að
eyða vanþekkingu en víta hana.
Þeir sjá hina guðdómlegu speki
koma að einhverju leyti í ljós í
öllum trúarbrögðum, og þeir
kjósa heldur að kynnast þeim,
en að dæma þau og telja mikil-
vægara að menn lifi eftir þeim,
en að þeir troði þeim upp á aðra.
Orðtak þeirra er friður; sann-
leikurinn takmarkið."
Nú er það svo, að þótt Guð-
spekifélagið hafi svona víðsýna
og frjálslynda stefnuskrá má
minnast þess, að oft hafa félög
stirðnað og steinrunnið í ýmis
konar kreddum og orðið þröng-
sýnar klíkur. Ekki þekki ég
Guðspekifélagið af eigin reynd,
en víst munu þar vera ríkjandi
ákveðnar trúarskoðanir og
kennisetningar, hvernig sem á
þeim er haldið. En hvað sem um
það má segja, er það annað,
sem snýr að okkur almennum
lesendum Ganglera. Og mér
virðist ritinu stjórnað af kveddu-
lausu frjálslyndi.*
í greininni um leyndardóma
andlegs þroska segir Grétai-
Fells svo meðal annars:
„Vér ávinnum oss ekki and-
legan þroska með neinum töfr-
um eða kyngi, nema þá mcð
þeirri kyngi, sem kenna mætti
við óhvikula ástundun og óbil-
andi vilja, Þó er nauðsynlegt,
eða a. m. k. mjög æskilegt, að
í allri þeirri þroskaviðleitni, sé
i
sem mest af því, sem kalla
mætti vaxtargleði. Verður þá
bæði meiri þokki yfir öllu starf-
inu, og allt gengur betur. En til
þess að um þessa vaxtargleði
geti verið að ræða, verðum vér
að geta gleymt sjálfum oss í
starfinu og sótt eitthvert yndi í
áreynsluna sjálfa. Höfuðáherzl-
una verðum vér að leggja á
sjálfa oss og það, sem vér getum
flutt með oss inn í starfið, en
ekki á það, hvert starfið er, og
jafnvel ekki á árangur þess,
þótt undarlegt kunni að virð-
ast.“
„Leyndardómur andlegs þroska
er ef til vill fyrst og fremst fólg-
inn í þolinmóðu starfi, í róleg-
um, jöfnum átökum fremur en
í rykkjóttum áhlaupum á mjúku
jafngengi fremur en í iniklum
loftköstulum með stöðvunum á
milli.“ — „Allt, sem er ofsa-
I