Tíminn - 08.01.1947, Blaðsíða 2

TlMlNN, mfðv.daginn 8. janúar 1947
4. blað
VS
Miðv.dagur 8. janúar
Það er nýr og merkur áfangi
í verzlunarsögu íslendinga að
stofnað hefir verið félag með
íslenzku fjármagni eingöngu til
að annast olíuverzlun. Okkur
hættir stundum við að gleyma
því, að ennþá erum við ekki
komnir svo langt upp eftir sjálf-
stæðisstigann, að fjárhagsleg
starfsemi, eins og verzlun, trygg-
ingarstarfsemi o. s. frv. sé orðin
innlend nema að nokkru leyti.
Það er því ástæða til að fagna
þvl í hvert sinn, sem spor er
stigið í þá átt, að færa arðvæn-
lega þjónustu úr höndum út-
lendinga í íslenzkar.
Raunar er ekki hægt að loka
augunum fyrir þeirri hættu, að
stundum hefir nokkuð af því
fjármagni, sem einkaverzlun
íslenzks manns hefir dregið
saman, verði flutt úr landi og
þannig orðið íslenzku þjóðinni
lítt til gleði eða gagns.
En hér er ekki um neina slíka
hættu að ræða. Þetta verzlun-
arfélag er myndað af félögum
almennings, og það er trygging
fyrir því, að gróða þeim, sem
það kynni að fá, verður varið
í samræmi við almannahag.
Það er Samband íslenzkra
samvinnufélaga, einstök félög
innan þess og nokkur olíusam-
lög sem rekin eru á sgmvinnu-
gruivdvelli, sem mynda þetta
nýja félag.
Yfirráð þessara aðila eru
trygging fyrir því, að félagið
verður rekið almenningi til
hagsbóta.
Olíusamlögin eru opin öllum
útvegsmönnum, frystihúsum og
öðrum þeim, sem olíu nota á
svipaðan hátt. Samvinnurekst-
urinn er einmitt i þvi fólginn að
nokkrir einstaklingar geta ekki
lokað fyrirtækinu að sér og set-
ið einir að ágóðanum, gert verzl-
unina að gróðalind sinni, og
skipt arði af verzlun við al-
menning milli sín. í þess stað
getur hver viðskiptamaður sem
vill, orðið félagsmaður og meö-
eigandi með fullum réttindum,
og þeim ágóða, sem ekki fer til
að tryggja framhaldsrekstur, er
skipt milli viðskiptamanna, sem
arði í hlutfalli við viðskipti
þeirra.
Þetta er þvl stórmál fyrir alla
olíunotendur. Samlög útvegs-
manna eignast sína eigin olíu-
heildsölu, sem starfar með
hagsmuni þeirra fyrir augum.
Og kaupfélagsskapurinn kemur
hér til liðs við olíusamlög út-
vegsins og réttir honum styrka
hönd til hjálpar yfir byrjunar-
örðugleikana.
Þeir, sem binda bjartar vonir
við olíusamlögin, finna nú, að
það er mikilsvert að til er traust-
ur og rótgróinn kaupfélagsskap-
ur í landinu. Þeir munu nú finna
það, allir, sem njóta góðs af
viðskiptum við olíusamlögin og
heildsölu þeirra, að veízlunar-
arður kaupfélaganna er ekki
þjóðinni tapað fé, heldur er
honum varið til nýrra og góðra
framkvæmda, svo að almenn-
ingur geti enn víðar og betur
notið góðra og hagstæðra við-
skipta.
Þetta nýja olíufélag á mikið
starf fyrix höndjum. Auðvitað
þarf það miklu til að kosta og
mörgu að koma í lag, sem tekur
sinn tíma, en með störfum þess
roðar fyrir nýjum degi á þessu
sviði.
PÁLL ÞORSTEINSSON:
ÍSLAND
Sveit og bær
III. Skipting |i.i«ðarinnar eftir atvinnuvegum
Einu sinni á hverjum áratug
er framkvæmt gagngert alls-
herjarmanntal í.landinu að til-
hlutun hagstofunnar. Þá fæst
glöggt yfirlit um atvinnuháttu
þjóðarinnar ásamt fleiru. Síð-
asta yfirlit, sem hagstofan hef-
ir gert, um skiptingu þjóðarinn-
ar eftir’ atvinnuvegum, er byggt
á manntali því, sem fram fór
undir árslok 1940. Það sýnir að
þá greindist þjóðin þannig eftir
atvinnuvegum að af hverjum 100
íbúum stunduðu 31 landbúnað
16 fiskveiðar, 21 iðnað, 9 sam-
göngur, 7 verzlun, 5 persónulega
þjónustu, 6 opinbera þjónustu
og 5 voru óstarfandí.
Samanburður á skiptingu
fólksins eftir atvinnuvegum í
sveitum annars vegar og kaup-
stöðum hins vegar varpar skýru
ljósi á starfshætti manna á
hverjum stað.
Af hverjum 100 íbúum innan
lögsagnarumdæmis Reykjavík-
ur stunda 1—2 landbúnað, 9
fiskveiðar, 8 persónulega þjón-
ustu, 10 opinbera þjónustu og 8
eru óstarfandi.
Af hverjum 100 mönnum, sem
búsetu eiga í kaupstöðum öðr-
um en Reykjavík stunda 4 land-
búnað, 27 fiskveiðar, 31 iðnað,
11—12 samgöngur, 9 verzlun, 6
persónulega þjómjstu, 6 opin-
bera þjónustu og 5—6 eru óstarf-
andi.
í kauptúnum er skiptingin
þannig, að af hverjum 100
mönnum stunda 6 landbúnað,
37 fiskveiðar, 26 iðnað, 11 sam-
göngur, 7 verzlun, 4 persónu-
lega þjónustu, 4 opinbera þjón-
ustu og 5 eru óstarfandi.
En í sveitum og smáþorpum
er skiptingin á þá lund, að af
hverjum 100 íbúum stunda 74
landbúnað, 9 fiskveiðar, 5 iðn-
að, 1—2 samgöngur, 1—2 verzl-
un, 3 persónulega þjónustu, 3
opinbera þjónustu og 3 eru ó-
stárfandi.
Af þessu yfirliti má glöggt sjá,
hvar í landinu í hlutfalli við
fólksfjölda er lögð mest stund á
framleiðsluna, sem raunveru-
lega færir þau verðmæti í þjóð-
arbúið, sem það hefir að miðla.
Landbúnaðurinn er algerlega
borinn uppi í sveitunum, svo sem
kunnugt er. í kauptúnunum
stunda hlutfallslega flestir fisk-
veiðar, mun færri í kaupstöðun-
i um hlutfallslega og miklu færri
í sjálfum höfuðstaðnum í hlut-
falli við fólksfjölda. Ef bórið er
saman við kaupstaðtna, ættu
þrisvar sinnum fleiri Reykvík-
ingar að stunda sjávarútveg en
raun er á og fjórum sinnum
fleiri til að jafnast á við íbúa
kauptúnanna.
Ef litið er á aðra þætti at-
vinnulífsins, verður annað upp
á teningnum. Iðnaðurinn , er
mestur í Reykjavík, en því
minni, því fólksfærri sem stað-
irnir eru. Sá iðnaður, sem
vinnur úr innlendum hráefnum
er sjálfsagður og þarf að eflast,
þar sem hann eykur verðmæti
þeirra vara, er við höfum á
boðstólum. Svo er um fiskiðnað
o. fl. En hæpið er að treysta á
ýmsan þann iðnað, sem risið
hefir upp á styrjaldarárunum,
og því miður mun allmikið af
iðnaðinum í Reykjavík vera af
þeim toga spunnið.
Vert er að veita því athygli,
að þeir, sem lifa af milliliða-
starfsemi og af föstum launum
eru hlutfallslega fleiri eftir því,
sem bæirnir eru stærri. í sveit-
um hafa aðeins 1—2 menn af
hverjum 100 atvinnu við verzl-
unarstörf, í kauptúnum eru þeir
sjö af hverjum 100, en í Reykja-
vík 13—14 af hundraði eða með
öðrum orðum sjöundi til átt-
undi hver maður í höfuðstaðn-
um.
Tíundi hver Reyvíkingur gegn-
ir launuðum störfum í opinberri
þjónustu, en 25. hver maður í
kauptúnum og aðeins 37. hver
maður í sveitum.
Svo sem fyrr er sagt, eru þær
skýrsl-ur, sem hér eru lagðar til
grundvallar, byggðar á mann-
tali, er fram fór síðla árs 1940.
Síðan þá hefir stríðséróðavíman
svifið mjög á þjóðina, svo að
fullvíst má telja, að framleiðsl-
an, einkum landbúnaðurinn,
standi mun verr að vígi nú með
vinnuafl í hlutfalli við aðra at-
vinnuvegi en á fyrstu árum
styrjaldarinrfar.
Tvö horn
Mönnum verður mikiö um,
þegar þeir frétta af umferða-
slysum. Það er líka sárt að missa
kringum tug manna á hverju
ári af þeim sökum, og vita það,
að þar að auki verða allmargir
örkumlamenn.
Oftast væri hægt að komast
hjá slysunum. Tvo staði skal hér
bent á mjög háskalega, sem
líkle|,a verða þó ekki iagaðir,
fyrr en þeir hafa orðið manni að
bana.
Annar er „hið fagra horn“
neðst á Vesturgötu, — alveg
blint. Má það teljast mesta
mildi, að þar hefir aldrei orðið
stórslys.
Annað blint horn er á mótum
Hringbrautar og Suðurgötu. Þar
er hár garður, sem auðvelt er
að brjóta ofan af, þó að það
verði dregið þar til hann hefir
komið meiru illu til leíðar en
ennþá er.
Hvað segja lögreglustjóri og
önnur yfirvöld bæjarins um
þetta? Á að bíða eftir slysunum
eða afstýra þeim?
Vort hjartans land með háa jökultinda
og himinvíddir bjartri yfir grund.
Vér þráum tignir þinna törframynda,
þá traustu sýn um hæðir, dali og sund.
Þú átt oss heil; — á heimsins vegamótum
til helgra endurfunda sál vor snýr.
Þinn stolti svipur yfir öllu býr,
— frá efstu mjöll að stærstu straumafljótum.
í einverunnar hljóða helgidómi
hver hugsun vor er tengd þér, göfga móðir.
Já frjáls þú sért, þín sigurharpa hljómi
þinn sálar-óð, svo nemi jarðar þjóðir.
Já, frjáls þú sért um heimsins allar aldir,
þig aldrei kúgun leggi undir helsi.
Set markið hátt! — Þitt allt sé frelsi, frelsi!
Þig friði ljóssins armar þúsund-faldir!
Svo blessi drottinn brautir þínar allar
og börnum þínum gefi að megi skilja
þann lúðurhljóm, er landsins menning kallar
til lífsins hæsta marks, — til dáða og vilja!
Við morgunroða sértu, Foldin fríða,
af friðarstjörnu tíman.\ signd og varin,
og þinna barna verndi andans-arinn
sú almátts-hönd, er gaf oss kraft að stríða!
Ásmundur Jónsson
frá Skúfsstöðum.
He/í'rðu brunatryggt?
Nýlega var frá því skýrt í
fréttum, eins og oftar, að sveita-
bær væri brunninn. Það er bót
í máli að bóndinn, sem fyrir
eldsvoðanum varð var nýbúinn
að tryggja hjá Samvinnutrygg-
ingunum, Honum hefir eflaust
þótt það góð ráðstöfun eftir á.
Fjöldi manns vanrækir og
dregur að tryggja innanstokks-
muni sína, stundum af því, að
þeim vaxa iðgjöldin i augum,
en stundum, og það mun oftar
vera, af tómlæti og undan-
drætti.
Kaupfélögin ættu að setja sér
það takmark að brunatryggja
innanstokksmuni allra félags-
manna sinna áður en árinu er
lokið og helzt sem fyrst. Og menn
ættu ekki að láta eltast við sig
til þess að svo geti orðið.
Menn bregðast oft vel við af
mikilli hjálpsemi og rausn, þeg-
ar aðrir hafa orðið fyrir tjóni,
t. d. af eldsvoða. Undir þeim
kringumstæðum leggja menn
oft fram fé til að bæta úr tjóni
blá-ókunnugra.
Samvinnutryggingar eru sam-
tök manna um það að leggja
fram fé fyrirfram til að bæta úr
þessu böli. Enginn veit heldur
hve mikið tjón hlýzt af eldsvoða.
Þeir, sém sleppa við það tjón
mega vel við una að bæta skaða
annarra og tryggja sig um leið.
Og ef’iðgjöldin verða í fyrstu
meiri en starfsemin þar, verða
þau lægri framvegis.
Það hefir alltaf borgað sig aö
tryggja eigur sínar gegn elds-
voða. En það borgar sig betur
og er sjálfsagðara, þegar upp er
risin tryggingarstofnun, sem
rekin er með samvinnusniði.
Jóiias Jólianiisson, (íxney:
60 ára verzlunarafmæli
Ágústs Þórarinssonar
Kauptún er viðfelldið orð.
Hugtakið, sem það ber á bak við
sig, skildu allir, að í kauptún-
um var rekin verzlun lands-
manna. Þó hefir nafnið orðið
að þoka fyrir öðru, sem þótti
enn veglegra, kaupstaðúr. Það
hefir og verið troðið niður með
nafninu þorp, sem mönnum er
gjarnt að setja í samband við
þorpara og í ofmörgum tilfell-
um hefir þetta farið saman.
Tún er ræktaður reitur. Það er
mál, sem 1,,-er og einn íslend-
ingur, eftir sínu viti og þekk-
ingu, ætti jafnan að fylgjast
með hvernig ræktuninni miðar
áfram í verzlun landsins.
Það er ekki langt síðan, að
danskar selstöðuverzlanir réðu
yfir meginþætti í verzlunarmál-
um landsins.
Sú selstöðuverzlunin, sem
stóðst einna lengst straumþunga
nýbreytninnar í verzlunarmál-
unum, var Thang og Riisverzlun
í Stykkishólmi. Ég hika ekki við
að segja það, að þar hafi að
mestu valdið lipurð og léttlyndi
verzlunarstjórans, Ágústs Þór-
arinssonar.
Ágúst Þórarinsson er fæddur
á Stórahrauni á Eyrarbakka
13. sept. 1864. Hann ólst upp á
Kópsvatni í Hrunamannahreppi
hjá móðurbróður sínum, Sigurði
Magnússyni, til 16 ára aldurs.
Eftir það fór hann víða og
starfaði að mörgu og kynntist
nýjungum tímans i önn dags-
ins. Það var hans skóli. Meðal
annars lærði hann trésmíði.
Að verzlunarstörfum komst
hann í Ólafsvík árið 1886. Að
þessari atvinnugrein hefir hann
starfað síðan. Lengst af í Stykk-
ishólmi. Hann á þvi 60 ára
starfsafmæli á líðandi ári. Það,
sem var erfiðasti þátturinn í
starfi hans, en þó um leið hug-
ljúfasti, voru fjárkaupin á
haustin. Hann mun hafa manna
lengst staðið í þessu starfi og
vann hjá stærstu verzluninni
á því verzlunarsvæði.
Nú er þessi tilhögun afhent
sögunni en önnur komin í stað-
inn. Það er því vert að fara um
hana nokkrum orðum.
Frá verzlunum í Stykkishólmi
voru menn sendir um þær sveit-
ir, sem verzlunarsvæði hverrar
þeirrar náði yfir. Stundum boð-
uðu þeir markaði saman, en
stundum pukraðist , hver sér.
Verzlunarsvæði Thangverzlunar
náði um alla Dali og mikið af
Snæfellsnesi og Hnappadals-
sýslu.
Ágúst Þórarinsson.
Ágúst fór um þessar sveitir:
Laxárdal, Haukadal, Miðdali,
Hörðudal, Skógarströnd/ Kol-
beinsstaðahrepp, Eyjahrepp,
Staðarsveit, Eyrarsveit og Helga-
fellssveit.
Það liggur í augum upþi, að
þetta var mikið starf og erfitt,
þegar tíð var rysjótt,vegir slæm-
ir og allar ár óbrúaðar, og verk-
inu þurfti að hraða.
Fyrir þessa menn var lagt, að
vigta hverja kind og gefa fyrir-
fram ákveðið verð fyrir pundið,
þó flokkað þannig, að 2—3
verð voru gefin fyrir pundið 1
lambinu eftir heildarþyngd. Sér-
verð fyrir pundið i ánum, þó
sundurgreint, hvort ærin var
mylk eða geld. Þá í hrútum,
sauöum o. s. frv. Þessu virtist nú
vera fastar skorður settar, og
útiloka samkepfmi. Þó var mik-
ið kapp milli þessara manna,
því hver vildi reynast sem nýt-
astur í starfinu. Ágúst var fljót-
ur að handleika reizluna, svo
sumir seljendur fylgdust illa
með bg lá við tortryggni. Var þá
oft tekið það ráð að bjóða hóp-
inn fyrir heildarverð eða kind-
ina og heildin reiknuð út frá
því. Þetta hafði þá tvo kosti, ef
saman gekk, að viðskiptin gengu
fljótar og báðir undu við. Lika
var minni hætta á, að kindur úr
hópnum færu til keppinaut-
anna.
Ýmsar endurminningar kann
Ágúst frá þeim dögum, því oft
voru menn góðglaðir og allir
höfðu skemmtun af að tala við
Ágúst, jafnvel þótt þeir verzl-
uðu ekki við þá verzlun. Oft
gat það verið til þess, að til
hans hrykki kind og kind, sem
upphaflega var ætlað annað og
gat orðið vísir að meiri viðskipt-
um.
Ef ég ætti að lifa upp aftur
eitthvað af lífinu, sagði Ágúst
einu sinni vig mig, þá vildi ég
helzt fjárkaupin.
Gegnum margra ára viðskipti
voru þessir aðilar farnir að
þekkja hver annan svo vel, að
þeir vissu hvað þeir máttu bjóða
sér í því efni.
Ýmsar sögur voru sagðar um
þetta. Hann er sleipur hann
Gústi, þegar hann er kominn í
flauelsfötin, sögðu Dalamann.
Flauelsfötin kölluðu þeir ft þau,
sem voru að öllu áferðarfallegri
en þeirra grófu vaðmálsföt, sem
þá tíðkuðust og fundu þá skyldu
hjá sér að koma ekki of nærri,
svo að þau óhreinkuðust ekki, en
með því fjarlægðust þeir líka
reizsluna.
Einn kom með 10 lömb (gras-
lömb) og vildi ekki láta vigta.
Ég gef þér fimm krónur fyrir
lambið, Helgi minn, bauð Ágúst.
Mér þykir það nú heldur lítið,
segir Helgi. Ágúst þóttist fara
nærri um reikningskunnáttu
Helga og hvað hann mundi vilja
fá fyrir hópinn. „Ég skal þá gera
annað“, segir Ágúst, „læt þig
hafa fimmtíu krónur fyrir hóp-
inn“. Þessu gekk Helgi að og
skildu þeir ánægðir.
Einn kom á móti honum og
bannaði að reizlan kæmi heim
á sltt heimili. „Eftir langt þref
fékk ég að leggja hana á tún-
garðinn á meðan ég fór heim
að kaupa féð, en aldrei hefi ég
gert betri kaup“, er frásögn
Ágústs.
Fyrir gat komið, að menn urðu
veðurfastir. Þá varð að gera
sér eitthvað til afþreyingar. Ein-
hvern tíma stóð svo á, að Ágúst
varð að vera um kyrrt á kotbæ
litlum, þar sem fólk var eitthvað
á eftir tímanum. Biður hann þá
húsfreyju að lána sér bók að
lesa. Húsfreyja varð við bón
þessari og léði honum vísnakver.