Tíminn - 09.01.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIIVN, fiinmtudagiim 9. Jannar 1947
5. blað
Sigurður Þorsteinsson:
Alvöruorð um áfengismálin
Þann 10. september 1908 gerði
meirihluti þjóðarinnar, með at-
kvæðagreiðslu, þá kröfu til lög-
gj afarvaldsins, að löggilda að-
flutnings- og sölubann áfengra
drykkja, og tel ég víst, að sá
meirihluti hafi gert það af
sannfæringu um, að þjóðinni
væri þá betur borgið en ella, ef
ekkert áfengi væri til í landinu,
og talið nauðsynlegt, að lög um
það yrðu sett svo ákveðin og
krókalaus, að þau kæmu að fullu
gagni. Að því kom líka, að lög
þess efnis voru samin og sam-
þykkt á Alþingi 1909, en þau
mættu strax þar andúð og mót-
spyrnu ýmsra áfengisdýrkenda,
og urðu því þá þegar svo mein-
gölluð, sem raun varð á. Alls
konar undanþágur voru veittar,
er sumar litu mjög meinleysis-
lega út, næstum eins og nálar-
augu, en reynslan varð sú, að
gegnum þessi nálaráugu gátu
andbanningar farið með klyfj-
aða asna af áfengi. Þrátt fyrir
þetta gerðu lögin fyrsta kastið
mikið gagn, hér í Reykjavík, og
þá ekki síður í sveitum lands-
ins. Síðustu mánuði vetrarins,
er þau gengu í gildi, mátti það
heita undantekning ef maður
sást undir áfengisáhrifum á al-
mannafæri, því flestir munu
hafa álitið, að það væri lagabrot,
sem varðaði refsingu. Lokadag-
urinn 11. maí þá um vorið — er
oft áður hafði verið all sukk-
samur, — var þá eins og undan-
gengnir mánuðir svo fnðsam-
ur, að ætla mátti, að héf væri
ekki til neitt það er gæti gert
siðaða menn að óargadýrum.
Mjög fljótlega fóru að heyrast
raddir um það — og sumar
þeirra úr ólíklegustu stöðum, —
að það væri raunverulega, alveg
saklaust þótt leyft yrði að flytja
til landsins „létt vín“, og 1921
var það talin lífsn^uðsyn vegna
saltfisksmarkaðar á Spáni að
leyfa innflutning „léttra vína“
þaðan, og það var gert eítir að
héðan höfðu farið þangað
nokkrir „legátar“ til að afhenda
Spánverjum kúlurnar, sem
þaðan var svo skotið á bannlög-
in. Löggæzlan hér, var frá upp-
hafi svo ófullkomin, að ég'ekki
segi hlutdræg, að óviðunandi
var, og skal tilfært eitt dæmi
um það af ótalmörgum. Kona
ein hér i bænum mjög merk og
mikilhæf, kom eitt sinn til mín
snemma dags og bað mig að
koma því til vegar ef mögulegt
væri, að skip er kom á höfnina
hér, frá Englandi, um morgun-
inn, væri rannsakað, eins og
heimild var til í hinum svoköll-
uðu bannlögum —því þar væri
innanborðs mikið af áfengi
(vitanlega ólöglega innflutt).
Ég vildi að sjálfsögðu verða þess-
ari merku konu að liði, og fór
til lögfræðings, er ég bar gott
traust til, og.leitaði ráða hans.
Hahn hringdi til bæjarfógetans,
er þá var og fór fram á að fram-
kvæmd yrði rannsókn í skipinu,
en undirtektirnar voru fremur
daufar, og meðal annars þær,
að leit yrði ekki framkvæmd
nema samkvæmt kæru sem
staðfest væri fyrir rétti. Konan,
sem ég áður nefndi, kvaðst eiga
mjög erfitt með að fullnægja
j þessari kröfu, þótt hún vissi, að
þetta væri sorglegur sannleikur,
þá myndi það hafa mjög illar
afleiðingar fyrir sambúð vina
sinna við nánustu ástvini, að
hún staðfesti kæru á hendur
þeim fyrir lagabrot, en hins
vegar væri hún sannfærð um,
að ef þetta áfengi kæmist í land,
þá myndi það hafa miður æski-
leg áhrif á heimilislíf þeirra,
svo hér væri úr vöndu að ráða.
Ég vildi fýrir hvern mun verða
þessari heiðurs konu að liði, og
bauð henni að kæra og stað-
festa kæruna, því að ég væri
sannfærður um að frásögn
hennár væri á rökum byggð, en
— svarið, sem vörður laga og
réttar gaf, var þetta: „Það er
ekki hægt að byrja á að leita I
þessu skipi, því að það heíir ekki
verið gert áður“. Svo fór um
sjóferð þá, áfengið var allt
flutt í land úr skipinu næstu
nótt, og margir af helztu brodd-
um bæjarins fengu víst góðan
glaðning af því fyrir jólin. Svona
var löggæslan á hér umræddum
tíma, og svo komu hin „léttu
vín“ til að bjarga útgerðinni!!!
og auk þess „lækna- og kon-
súla-brennivn“, Er það mjög
undarlegt, þó bannlögin, sem
aldrei voru í raun og veru ann-
að en „pappírsgagn“ reyndust
ekki haldgóð undir svona kring-
umstæðum? Ég segi nei! Það er
síður en svo undrunarefni, en
með því er sífellt flaggað nú,
að þau hafi orðið til hins verra,
og aukið jafnvel drykkjuskap-
inn, og margir virðast ekki veita
því eftirtekt, eða jafnvel telja
að það ,geri lítið til, þó hér í
höfuðstaðnum sé daglega fyrir
augum allra, stór hópur af ó-
láns-fólki, körlum, konum og
unglingum, sem orðinn er „af^
hrak og hreinsun veraldar“
vegna áfengisnautnar, og því
miður er líklega víðar „pottur
brotinn í þeim efnum, jafnvel
æskulýðsskemmtanir í sveitum
landsins, sums staðar, eru sagð-
ar vera ómenning og svívirffing-
í stað heilbrigðra og göfgandi
skemmtana. Ég vil til dæmis
benda á grein eftir sr. Helga
Konráðsson, er nýlega birtist í
„Eimreiðinni“ og hann nefnir:
„Prédikun í Helvíti". Mér skilst
að þar sé á skáldlegan en þó á-
kveðinn hátt, lýst útiskemmt-
un í sveit, er átti að byrja með
guösþjónustu (ekki vantar
hræsnina). Nú virðist loksins
svo komið, að mörgum finnst
að eitthvað þurfi að gera til að
stemma stigu fyrir áfengisó-
sóma þeim, er nú er orðinn yf-
drifinn,' og eru ýmsar leiðir
nefndar, það er talað um
„skömmtun áfengis", „héraða-
bönn“ og ýmislegt fleira, og er
ekki annað en gott um það að
segja, en — því miður óttast ég,
að þessar ágætu leiðir séu ekki
eða verði eins haldgóðar og
þörf er á, og að ekkert dugi

Víð /í/tí/n í þjóðfétagL
Fáetn orð frá Voltaire gamla.
Svo er talið, að andlegt frelsi Vesturlanda, hugsanafrelsi, mál-
frelsi, skoðanafrelsi og trúfrelsi eigi engum einum manni meira
að þakka en franska rithöfundinum Francais Marie de Voltaire.
Þó að hann sé að vísu oft og víða nefndur og margir þekki nafn
hans, er þekking margra á þessu andlega stórmenni harla lítil.
Fimmtudagur 9. jan.
Neyðarkallið
Forystugrein Mbl. í gær er
neyðarkall örvæntingarfullra
manna. Uppistaða og undirrót
skelfingarinnar er blátt áfram
það, að unnið skuli vera að því
að reyna stjórnarmyndun, án
þess að spyrja Sjálfstæðis-
flokkinn leyfis og leita til hans
um forgöngu.
Það er eins og þessi staðreynd
hafi alveg gjörspillt ályktunar-
gáfu ritstjórnarinnar. Fram-
sóknarmenn og sósíalistar hafa
léð máls á því, að styðja Al-
þýðuflokksmann til stjórnar-
forystu. Og vesalings Mbl. of-
býður þessi mannvonzka við
Alþýðuflokkinn. Þó segir það,
að þessi maður sé „mætur,“ „vel
að sér“ og „góður þegn.“ En
hann „hefir enga æfingu til að
mæta leikbrellum.“
Raunar segir blaðið sjálft í
þessari sömu grein, að vandræð-
in stafi af því, að þeir séu of-
margir, „sem hugsa meira um
það að leika á aðra og koma
þeim í pólitískar herkvíar, held-
ur en hitt, að vinna heiðarlega
fyrir hag og heiður og framtíð
lands og þjóðar.“
Það er þetta, sem er mergur-
inn málsins. „Mætir menn“ og
„góðir þegnar,“ sem „vinna
Jieiðarlega" eru ákjósanlegri
stjórnarforingjar en þeir, sem
helzt hrósa sér af „leikbrell-
um“ og klækjum.
Hvernig gæti það verið fjand-
skapur og fjörráð við Alþýðu-
flokkinn að mynda stjórn uhdir
forystu hans? Það geta senni-
lega fáir skilið, þó að Mbl. tali
um sjálfsmorð Alþ.fl., ef hann
gangi að þessu.
Það er bersýnilegt að það er
fyrst og fremst hræðsla, sem
kemur mönnunum til að rugla
svona. Um hvað óttast þeir?
Það fer vel á því að byrja
þessa Mbl.grein með vangavelt-
um um blaðamennsku, sem mið-
ist við það, hvað hægt sé að
telja þeim fákænustu trú um.
En hér hefir Mbl. farið niður
fyrir markið. Það getur enginn
tekið mark á þessu rugli þess.
Og umhyggja þess er fyrst og
fremst umhyggja fyrir valda-
aðstöðu og gróðamöguleikum
braskaranna.
Hvað er Pétur?
Sjálft Mbl. viðurkennir ó-
fremdarástand verzlunarmál-
anna. En í eymd sinni og vesal-
dómi reynir það að kenna Ey-
steini Jónssyni um og koma á-
byrgðinni af ólagi síðustu ára á
hann. Þetta sýnir fyrst að jafn-
vel heildsalablaðið, Mbl„ finn-
ur að verzlunarmálin e ru ó-
verjandi. En í stað þess að ræða
þau af alvöru og heiðarleik er
reynt að koma ábyrgð af þeim
á hendur manns, sem ekki hefir
að stjórn þeirra komið í meira
en fjögur ár.
Svo gæti verið að eitthvað af
aðstandendum Mbl. skildi það,
að það er nokkuð annað að fást
við verzlun þegar erfiðlega árar
og það þykir almennt kostur á
vörum að þær séu ódýrar, eða
þegar mikið er um peninga og
menn kaupa hlutina hvað sem
þeir kosta. Þannig er það margt,
sem hægt væri að ræða við
blaðið ef það vill ræða málin.
En lítið gerir það úr Pétri
Magnússyni, ef Eysteinn Jóns-
son á enn að hafa allan veg og
vanda af stjórn verzlunarmál-
anna.
Það munu heldur ekki vera
til neinar aðgengilegar upplýs-
ingar um baráttu og líf þessa
manns i bókmenntum íslend-
inga. Við vitum yfirleitt það
helzt um hann, að hann var uppi
á tímabilinu fyrir frönsku bylt-
inguna miklu og byltingar-
mennirnir voru að nokkru leyti
lærisveinar hans og aðdáendur.
Voltaire var fæddur í París
1694 og andaðist þar árið 1778.
Hann var efnamanns sonur,
settur til mennta í Jesúítaskóla,
en gerðist ungur rithöfundur.
Hann komst i árekstra við yfilr-
völdin, var mildilega vísað úr
landi og fékk tvívegis að dvelja
í fangelsi. Þó var hann lengstum
ævinnar frjáls þegn franska
ríkisins og um tíma í miklum
metum við hirðina frönsku.
Samt fór svo, að hann settist
að í Sviss og var þar lengi. En
bæði var það, að maðurinn var
viðurkenndur fyrir afburðagáfur
og snilld og auk þess var hann
sterkríkur, og hefir það hvort
tveggja aukið öryggi hans.
Voltaire skfifaði mikinn fjölda
skáldrita og ærið misjafnra.
Eitt af þeim hefir nú komið út
á íslenzku og heitir Birtingur í
þýðingunni. Það er ein af bók-
unum í flokki þeim, sem Helga-
fell gaf út og nefnir Lista-
mannaþing I og hefir Halldór
Kiljan Laxness þýtt. Sú saga er
fyrst og fremst skop um gaml-
ar riddaralistir o. þ. h. og sýnir
hvernig Voltaire gat leikið sér
að gömlum og hefðgrónum
tízkulistum.
Árið 1764 kom út vísindaleg
orðabók eftir Voltaire. Það var
ekki mikið rit að fyrirferð en
síðari útgáfur jók hann við, unz
ritið var orðið 7 þykk bindi.
Þarna rakti Voltaire hugtökin
og skýrði þau á alþýðlegan og
gamansaman hátt af þungri al-
vöru og nöpru háði. Hér verða
birt örfá sýnishorn úr þessu
merka riti, Þau sýna það vel,
!þótt bæði séu fá og smá, hve
glögíjt og ákveðið Voltaire skrif-
aði, vægðarleysi hans og upp-
reist gegn skoðunum og stjórn-
arháttum aldarinnar og trú
hans á óspillt manneðli. En það
er einmitt sú trú hans, sem
gerði hann að hetju í barátt-
unni fyrir réttlæti, mannúð og
andlegu frelsi, en sú barátta
hefir gert nafn hans ódauðlegt
í sögunni.
Svo gefum við þá gamla
manninum orðið:
„Harðstjóri er sá þjóðhöfð-
ingi, sem ekki þekkir önnur lög
en eigin geðþótta, tekur eignir
þegnanna undir sig og sendir
þá í herferðir til að taka eignir
nágrannanna“.
í greininni um umburðar-
lyndi er m. a. þessi klausa lögð
í munn einræðisherrans:
„Ég sit að tign og völdum, sem.
fáfræði og auðtryggni hefir
grundvallað. Ég geng yfir höfuð
þeirra, sem hafa lagst í duftið
við fætur mér. Ef þeir rísa upp
og líta framan í mig, er ég glat-
aður. Það er því nauðsyn að
halda þeim í járnfjötrum við
jörðina.“
Og Voltaire bætir við:
„Þannig hafa þeir menn
stjórnað, sem ofstæki aldanna
hefir gert volduga. Það standa
margir valdamenn undir þeim
og aðrir undir þeim, og þessir
höfðingjar allir auðgast af eig-
nema algert og undanþágulaust
aðflutningsbann, sem að und-
angenginni allshérjar atkvæða-
greiðslu yrði framkvæmt af
samvizkusömum löggæzlumönn-
um.
Að síðustu vil ég segja það, að
mér virðist þeir menn vera úr
„skrítnum steini“ gerðir, er
sjá hið ömurlega ástand er á-
fengisbölið hefir skapað hjá
stórum hóp hinnar uppvaxandi
æsku, ef þeir ekki vilja með
öllum löglegum ráðum koma í
veg fyrir þá þjóðarógœfu, sem á-
fengisnautnin nú er orðin í
landinu. — þrátt fyrir margt,
sem skeð hefir á síðustu árum,
hefi ég ennþá það traust á sið-
ferðisþroska og ættjarðarást
mikils meirihluta íslenzku þjóð-
arinnar, að hann muni hvenær
sem er, með atkvæðum sínum
krefjast algerðrar útrýmingar
áfengis úr landinu, og að lög séu
sett um það svo ákveðin og
krókalaus, að hver einasta
manneskja, hvort. sem er karl
eða kona, er fyrirfinnst undir
áfengisáhrifum, sé full sönnun
fyrir lagabroti og verði að þola
refsingu, og skýra frá hverjum
þeim, er meðsekur kann að vera
í hverju einstöku tilfelli. — Það
hafa verið uppi raddir um það,
að ríkissjóðurinn gæti ekki verið
án þeirra mörgu miljónatuga,
er hann fær í tekjur af áfeng-
issölunni, en ég vil minna á, að
eftir einum af mestu þjóoskör-
ungum Breta á öldinni sem leið,
eru höfð þau ummæli, „að sú
þjóð, er ekki notaði áfengi, yrði
aldrei í vandræðum með fjár-
hag sinn“. Þessum orðum hans
er betur trúandi en þeirra, er
vilja selja gæfu og andlegt frelsi
þjóðarinnar fyrir áfengisgróða.
Sú viðbára, að leyfilegt þurfi
að vera vínveiting til erlendra
gesta, er ekki svara verð. Þar
nægii' að-benda á Alþingishá-
tíðina 1930. Tryggvi Þór-
hallsson veitti ekkert vín, og
Áfengisverzluninni var lokað
fyrirvaralaust 3 dögum áður.
Þess vegna, meðal annars varð
hátíðin þjóðinni og stjórninni
til sæmdar.
Vinntð ötullega fgrir
Tímann.
Auglýsið í Timaiinm.
um fátækra manna, nærast af
blóði þeirra og hlæja að heimsku
þeirra. Þeim býður öllum við
umburðarlyndi, eins og her-
menn, sem hafa auögatí sig á
almennings kostnað, hræðast
að gefa skýrslu og harðstjórar
hræðast orðið frelsi. Til að full-
komna ógæfuna, safna þeir svo
hávaðamönnum kringum sig
og þeir hrópa hárri röddu:
Virðið ofbeldi herra míns.
Óttist, borgið og þegið!“
Þetta er sagt vegna stríðsins.
„Hvað verður af mannúð, góð-
gerðum, siðprýði, hófsemi, mildi,
vizku og ráðvendni, og hvað
varðar mig um þessar dyggðir,
meðan hálft pund af blýi, sem
hleypt er úr byssu á sex hundr-
uð feta færi, tætir mig í sundur,
svo að ég dey tvítugur með ólýs-
anlegum kvölum, meðal 5 eða
6 þúsund annarra deyjandi
manna. Á dauðastundinni sé ég
bæinn, sem ég er fæddur í,
eyðilagðan af eldi og járni og
síðustu orðin, sem eyru mín
greina, er neyðaróp kvenna og
barna, sem farast undir rúst-
unum, og þetta allt er gert til
að geðjast einhverjum, sem
mér er ókunnur.
Um ættjarðarástina segir
Voltaire:
„Það er sorglegt, að maður
verður oft til þess að geta tal-
izt góður ættjarðarvinur, að’
hata alíar aðrar þjóðir. Cato
Getur Gísli svarað?
Þó að mér hafi hingað til
reynzt ómögulegt að fá Gísla
Jónsson til að verja eða afsaka
kosningafullyrðingar sínar, þyk-
ir mér ástæða til að minna enn
á eina fullyrðingu hans frá
kosningabaráttunni í vor. Hann
hélt því þá fram á fundum, að
Vilhjálmur Þór hefði komið til
og'eyðilagt samtök útvegsmanna
um olíusamlög og sameiginleg
innkaup á olíum.
Það er nú komið í ljós að
hverju Vilhjálmur Þór hefir
unnið í olíumálunum og þáttaka
olíusamlaganna í hinum nýja
félagsskap virðist benda til þess,
að útvegsmenn líti öðru vísi á
málin en Gisla sagðist frá, þeg-
ar hann var að leita kjörfylgis
í Barðastrandarsýslu síðastliðið
vor.
Mér finnst rétt að halda á loft
kosningafullyrðingum Gísla
Jónssonar og gefa mönnum kost
á að meta gildi þeirra í ljósi
staðreynda, þegar annað traust-
ara fæst til að byggja skoðanir
sínar á, en fullyrðingar mis-
jafnlega hlutvandra manna.
Enn sem fyrr mælist ég til
þess, að Gísli Jónsson standí við
orð sín frá vorinu og verji þau
með rökum, eða að öðrum kosti
sýni þann manndóm og ráð-
vendni að taka þau aftur. Hann
var duglegur að skrifa blaða-
greinar og láta tala við sig hér
áður, og ætti enn að geta varið
kenningar sínar, ef þær skyldu
vera réttar.
Halldór Kristjánsson.
Stökur
Ábyrgðin er orðin sljó,
illa úr málum greiðist.
Nú er lofað síld i sjó,
I Sem ei alltaf veiðlst.
*
Nú vill enginn færa fórn,
fjármál til þess benda.
Hvenær skyldi koma stjórn?
Hvar á þetta að lenda?
G. G.
gamli var góður borgari, og
hann sagði alltaf, þegar hann
tók til máls í öldungaráðinu: /
„Þetta legg ég til hér og í öðru
lagi legg ég til, að Karþagó-
borg verði eydd.“AÖ vera góður
ættjarðarvinur, það er að óska
þess, að sin borg verði auðug
af verzlun og voldug af vopnum.
Nú getur ekki eitt land unnið
án þess að annað tapi og getur
því ekki sigrað, án þess aö valda
einhverjum auðnuleysi.
Þannig eru kjör mannanna.
Að óska landi sínu auðs og
vald.a, er að óska grönnum sín-
um ills. Sá, sem vildi helzt að
land sitt hvorki stækkaði né
minnkaði, væri heimsborgari.“
„Sá, sem brennur af þorsta
eftir metorðum og völdum,
hrópar um ást sína á ættjörð-
inni, en í raun og veru elskar
hann bara sjálfan sig.“
Um dyggðir segir svo:
„Við lifum í þj óðféjagi, því er
okkur ekkert vel gert nema það
styðji heill samfélagsins.
— Dyggð mannanna eru vixli
velgerða, sá, sem ekki tekur þátt
í þeim samskiptum getur ekki
talizt með.“
Voltaire gerir svolátandi grein
fyrir vonzku heimsins:
„Segjum að mennirnir séu
einn milljarður, — þeir eru auð-
vitað miklu fleiri. Þá væru um
5Ó0 miljónir kvenná, sem sauma,
spinna, fóstra börn, annast hús