Tíminn - 10.01.1947, Blaðsíða 2
2
TlMIMV. föstmlaglim 10. jaiinar 1947
6. blað
PALL ÞORSTEINSSON:
Sveit og bær
IV. Hátekjur og laun,
, Föstudagur 10. jon.
Síldarskatturinn og
Morgunblaðið
Hvanæva berast nú fregnir
um andúð manna við síldar-
skattinn. Útvegsmenn og sjó-
menn hafa samþykkt mótmæli
og allir þeir, sem vilja taka al-
varega á atvinnumálunum, líta
þessi lagaákvæði illu auga, sem
von er.
Mbl. er í vandræðum að verja
þetta ástfóstur sitt. En brask-
arastéttin, sem á að fá gálga-
frest við sukk og svindl í skjóli
þessa lagaákvæðis, skipar blað-
inu að verja þau. Og vesalings
skilmingaþrælarnir fara af stað
til að sýna einhverja tilburði.
Það helzta, sem Mbl. finnur
þessum nefskatti til varnar, er
það, að gróðinn myndi fara í
ríkissjóðinn hvort eð væri vegna
skattalaganna. Hafa menn
gleymt því að til eru skattalög?
spyr Mbl.
Fyrir hverja er þetta skrifað?
Það er víst áreiðanlega ekki
skrifað fyrir þá, sem vita það,
að útvegsmenn mega draga
halla og tap undanfarftina ára
frá gróða sínum áður en skatt-
urinn legst á tekjur þeirra.
Síldargróði 1947, ef til kæmi,
gæti því borgað' halla áranna
1946 og 1945 áður en skatta-
lögin snertu hann. Margir síld-
arútvegsmenn standa nú undir
rekstursskuldum frá þeim árum
og veitti því ekki af einhverjum
afgangi á komandi síldarvertíð
til að'jafna metin.
En Mbl. er ekki skrifað fyrir
fólk, sem veit þetta.
í öðru lagi eru til lagaákvæði
um það, að útvegsmenn, sem
keypt hafa skip sln nú í dýr-
tíðinni, mega verja allveruleg-
um fjárhæðum í afskriftir skipa
sinna. Ekki borga þeir skatt af
þeim tekjuafgangi, sem til þess
fer.
En Mbl. er ekki skrifað fyrir
þá, sem hafa vit á þessu.
Skattalögin ná því aðeins til
þeirra, sem kynnu að grseföa
verulega umfram reksturshalla
tveggja síðustu ára og lögleyfð-
ar afskriftir. Það er þvi talsvert
annað, að búa undir þeim, eða
mæta þessum nýju bjargráðum,
sem leggja nefskatt á hverja
síld, sem veiðast kann, hvort
sem útgerðin ber sig eða ekki,
og hver sem hlutur sjómanna
er.
En Mbl. er ekki skrifað fyrir
þá, sem skilja þetta.
Það er von, að Mbl. geti talað
um blaðamennsku, sem miðast
við það, hvað hægt er að telja
þeím fáfróðustu trú um.
Réttlát skattalög miðast við
raunverulegar tekjur manna
eins og þær verða í reyndinni,
en ekki tollinn og verðfellingu
á afla, sem enginn veit fyrir-
fram hvernig afkomu gefur. Þau
taka kúfinn af síldargróðanum,
en íþyngja ekki skuldugum út-
vegsmönnum og aflalágum sjó-
mönnum, eins og sídarskattur-
inn.
Þegar þessi síldarskattur var
samþykktur á Alþingi, var tals-
verður síldarafli rétt við Reykja-
vikurhöfn, inni á Kollafirði. En-
það gengur oft nokkuð erfið-
lega að koma aflanum þaðan í
verð. Sj álfstæðisbjafðð Vísir
hefir nú lagt til að samþykkja
ríkisábyrgð fyrir Kollafjarðar-
síldina eins og þorskinn..
Ráð Sjálfstæðisflokksins er
þvi í stuttu máli þetta: Lagður
er á síldarskattur til að ábyrgj-
.Fyrir nokkrum misserum var
gerð nákvæm athugun á tekjum
stéttanna í þjóðfélaginu. Er það
yfirlit byggt á skattframtölum
landsmanna fyrir árið 1942. Sú
stétt manna, sem þá taldi fram
hæstar tekjur, eru yfirmenn á
skipum, sem eru 100 smálestir
og þar yfir. Hreinar tekjur
þeirra voru að meðaltali 37.900
kr. Af þessum mönnum voru 330
búsettir í Reykjavík, 73 í öðrum
kaupstöðum, 26 í kauptúnum,
en aðeins 4 í sveitum eða smá-
þorpum. Reykvíkingarnir voru
og hinir tekjuhæstu, því að þeir
út af fyrir sig höfðu að meðal-
tali 39.500 kr. í hreinar tekjur.
í næst hæstu tröppu tekju-
stigans stóðu þeir, sem stunda
verzlun og viðskipti. Þar er um
829 skattþegna að ræða. Áttu
528 þeirra lögheimili í Reykja-
vík, 168 í öðrum kaupstöðum,
104 í kauptúnum og 29 í sveitum
og þorpum. Meðaltekjur þessara
framteljenda voru 30.800 kr.
nettó. Verzlunarmennirnir í
Reykjavík réðu þó úrslitum um
það, að meðaltalið varð svona
hátt, því að þeir höfðu 37.500
kr. hreinar tekjur að meðaltali.
Verzlunarmenn í kauptúnum
og sveitum höfðu hins vegar að-
eins 12—16 þús. kr. tekjur.
í þriðja flokknum eru for-
stjórar við fiskveiðar og skipa-
útgerð. Hreinar tekjur þeirra
reyndust 27.900 kr. Þetta er fá-
mennur hópur framteljenda og
er enginn þeira búsettur i sveit.
Þeir, er búsetu áttu í kauptún-
um, höfðu þó aðeins 15.600 kr.
tekjur, en Reykvíkingarnir
33.500 kr. til jafnaðar eða nær-
ast þorskverðið, en siðan tekur
ríkið ábyrgð á síldarverðinu!
Það vantar ekki slynga fjár-
málamenn í Sjálfstæðisflokk
inn, — menn, sem finna bjarg-
ráð fyrir atvinnuvegina, án
þessa að koma óþægilega við
stórgróða milliliðanna!
Hafir þú, lesari minn, átt
blíða og ástríka móður, og þekkt
hið ómælanlega kærleiksdjúp
sem móðurhjartað hefir að
geyma, veit ég að þú skilur til-
finningar mínar, á ferð þeirri
er ég ætla nú að segja frá, betur
en ég er fær um að lýsa með
orðum mínum.
Veturinn 1913—14 var mér að
flestu leyti böli blandinn. Þann
vetur dr'eymda mig einhverju
sinni að annar handleggur minn
var af mér höggvipn upp við
öxl. Var það hinn hægri, og réð
ég þaö á þá leið, að brátt mundi
dauðinn nær mér höggva, því
hvorki þóttist ég sjá vopn né
veganda.
„Allt kemur senn að svinn-
um,“ hugsaði ég, er ég dag einn
í miðjum marzmánuði fékk bréf
frá móður minni er þá áfti
heima á Múla á Múlanesi. Gat
hún þess að hún lægi veik, og
að hún mundi ekki fleiri sóttir
taka. Vissi ég að það mundi orð
að sönnu, því ekki var hún vön
fellt 6 þús. kr. fram yfir meðal-
tekjur í þessum flokki.
Sú stétt, sem var hin fjórða I
röðinni, eru forstjórar við iðju
og iðnað. Var fullur helmingur
þeirra búsettur í Reykjavík,
þegar framtöl voru gerð fyrir
árið 1942. Meðaltekjur stéttar-
innar voru 21.800 kr. Einnig í
þessum flokki settu Reykvík-
ingarnir metið, því að forstjór-
arnir við iðnaðinn þar höfðu að
meðaltali £6.100 kr. hreinar
tekjur.
Svona mætti lengi telja, en
þessi dæmi verða látin nægja
að sinni. Þau gefa auga leið um
það, hvar hátekjumennina í
þjóðfélaginu er að finna.
Samkvæmt launalögunum er
öllum starfsmönnum ríkisins
skipt I 16 launaflokka eftir hæð
launanna. Grunnlaun í 1. flokki
eru 15 þús. kr., en I 16. flokki
3.600 kr.
Hér skal talið, hvaða emb-
ættismenn skipa hæstu launa-
flokkana.
i Fyrsti launaflokkur:
! Ráðherrar og hæstaréttar-
dómarar.
Annar launaflokkur:
Póst- og símamálastjóri, pró-
fessorar í læknisfræði, sem
jafnframt eru yfirlæknar við
Landsspítalann og forstöðumað-
ur Rannsóknarstofu háskólans.
Þriðji launaflokkur:
Landlæknir, biskup, vega-
málastjóri, vita- og hafnar-
málastjóri, húsameistari ríkis-
ins og forstjóri Skipaútgerðar-
innar.
Fjórði launaflokkur:
Skrifstofustjórar í stjórnar-
ráðinu, aðalendurskoðandi rík-
isins, sendiherrar, skrifstofu-
stjóri Alþingis, hagstofustjóri,
borgardómari, borgarfógeti, lög-
reglustjóri, sakadómari, toll-
stjóri í Reykjavík, berklayfir-'
læknir, fræðslumálastjóri og út-
varpsstjóri.
að kvarta, þótt oft hefði hún
harðji baráttu- háð við óblíð ör-
lög. Óskaði hún þess, að ég gæti
komið á fund sinn, svo hún
gæti enn einu sinni fengið að
sjá mig, og að hún gæti kvatt
mig í hínzta sinn. Réð hún mér
til að verða samferða Sumar-
liða pósti er þá var í póstferð á
Bíldudal. En ég þóttist sjá að
ferð Sumarliða tæki um 3 daga
þar sem hann þurfti fyrst að
fara á Patreksfjörð, síðan yfir
heiði og inn með allri Barða-
strönd, og gæti þá svo farið að
ég næði ekki móður minni lif-
andi. Réð ég því af að fara held-
ur einn, og halda stytztu leið.
Fékk ég síðan flutning í Trost-
ansfjörð og gisti þar um nóttina
hjá góðkunningja mínum,
Bjarna bónda Arngrímssyni.
Áður en ég lagði af stað um
morguninn benti Bjarni mér á
það, að öllu betra mundi mér að
fara Lækjarheiði en Breiða-
skarð, þótt nokkru væri sú leið
lengri. „Nei,“ svaraði ég „að
Fimmti launaflokkur:
Ríkisbókari og ríkfLsféhirðir.
Yfirlæknar á Vífilsstöðum,
Kleppi, Kristnesi og Landsspít-
alanum. Prófessorar, háskóla-
bókavörður, rektorar, skatt-
stjórinn í Reykjavík, forstöðu-
maður rafmagnseftirlitsins, for-
stjóri Landssmiðjunnar og Rík-
isprentsmiðjunnar Gutenberg,
forstjórar Áfengisverzlunar og
Tóbakseinkasölu og lyfsölustjóri.
Áður hefir verið að því -vikið,
að stærstu fyrirtækin, sem
Það mætti ætla að Mbl. væri
afbragð annarra blaða um
menningarbrag og skilning á
menntámálum, þar sem ritstjóri
þess er formaður menntamála-
ráðs. Þó tel ég vafasamt að al-
mennir lesendur finni það á
blaðinu, enda mun vera mis-
jafn sauður í því fé, sem leyn-
ist bak við ábyrgð ritstjórans.
Því er haldið fram í Mbl. I
dag að ég sé mesti ritsóði Tím-
ans. Raunar hygg ég að greind-
arlegra hefði verið að láta
þeirri fullyrðingu fylgja önnur
sýnishorn en þau, sem blaðið
birtir, því að ég geri ekki ráð
fyrir því, að lesendum blaðsins
finnist þau sóðaleg.
Hvað er það, sem Mbl. þykir
sóijaskapur í ritmennsku?
Ég hefi mótmælt því, þegar
formaður Viðskiptarláðs gefur
rangar upplýsingar um gjald-
eyriseign og gjáldeyrtenotkun
þjóðarinnar.
Ég hefi bent á að einstakir
menn hafi byggt sér til gam-
ans fyrir stórfé og reynt að fá
það upplýst hvaðan þeim hefði
komið fé til þess.
Ég hefi skrifað nokkrar grein-
ar til að reyna að fá menn til
að hugsa alvarlega um áfengis-
málin.
Ég hefi stundum reynt að
leggja ræktun landsins og
Múla skal ég nátfttað hafa í
nótt, eða liggja dauður ella.“ En
er Bjarni sá að ekki dugði að
reyna að breyta áformi mínu
fylgdi hann mér upp á hjallana,
og sýndi mér hvar ég skyldi
halda upp í Skarðið. Kvöddumst
við síðan, og óskaði hann mér
góðrar ferðar. Var þá “klukkan
8 að morgni.
Hélt ég síðan sem leið liggur
yfir Breiðaskarð, um eða fyrir
Vatnsfjörð, yfir Þingmannaheiði
og kom að Múla um kvöldið.
Varð þar fagnaðarfundur með
okkur móður minni. Fékk ég þar
hinar beztu viðtökur hjá hús-
freyji/nni, Hólmfríði Ebenezers-
dóttur, er verið hafði nábýlis-
kona móður minnar og var vin-
kona hennar mikil.
Settist ég þar um kyrrt, því ég
hafði ásett mér að dvelja þar
unz dauðastríði móður minnar
væri lokið. En er ég hafði verið
þar um kyrrt I 3 daga var það
næsta morgun að móðir mín var
með hressasta móti. Kvaðst hún
vilja ráða mér til þess að leggja
nú af stað heimleiðis 1 dag er
veður væri gott, og mundi ég
þá ná heim til mín að Bíldudal
áður veður spilltist. Væri og
skaði minn meiri að tapa lengur
atvinnu minni en orðið værl.
„Um slíka smámuni hirði ég
ekki,“ sagði ég, „þvi til þess
tókst ég ferð þessa á hendur, að
starfa í þjóðfélaginu og mest-
um auði velta, hafa aðsetur í
höfuðstaðnum. Hér við bætist,
að meginþorri þeirra einstakl-
inga, sem hæstar tekjur hafa,
eiga lögheimili í Reykjavík. Það
sanna skýrslur, sem fyrir liggja.
Launalögin sýna ennfremur, að
nær allir starfsmenn ríkisins,
sem taka laun eftir fimm hæstu
launaflokkunum, eru Reykvík-
ingar. Og hið sama er að segja
um meginhlutann af starfs-
mönnum ríkisins, sem skipa
suma hina lægri launaflokka.
Er því augljóst, að einnig eftir
þeim farvegi rennur stríður
straumur fjár úr hinum sam-
eiginlega sjóði þjóðarinnar,
ríkissjóði, í hendur reykvískra
skattþegna, sem veíta bæjarfé-
laginu i heild drjúgan stuðn-
ing.
menningu sveitanna lið eftir
því, sem ég hefi vitið til.
Um þessi mál og önnur skyld
þeim, hefi ég boðið Mbl. rök-
ræður.
En það lítur út fyrir að Mbl.
finnist rökræður sóðalegt orð.
Þegar það kallaði mig slef-
bera bað ég það að rökstyðja
orð sín eða taka þau aftur.
Hvor.ugt var gert.
Ég legg það óhræddur undir
dóm almennings hvort meira
beri á sóðaskap í mínum grein-
um eða þeim, sem birtar eru á
ábyrgð Valtýs Stefánssonar. Ég
trúi því, að almenningur viti
greinarmun á sóðaskap og rök-
um.
En Mbl. á kannske bara við
það að aðrir sem í Tímann
skrifa, séu ennþá fjær sóða-
skapnum en ég.
Það er sennilega ekki fyrir
mig að tala við Mbl. um skáld-
skap. Mér kemur í hué það sem
Einár Kvaran lætur Torfa í
Klofa segja: Menn ver|5a að
skilja eða misskilja eftir þvi sem
þeir hafa vitið til. Annað góð-
skáld, Örn Arnarson segir líka:
Sýndu heimskum hnyttna stöku,
hentu perlum fyrir svín,
bjóddu hundi heila köku,
honum Mogga kvæðin þín.
Svo vil ég segja þeim Mbl.
mönnum það, að ég vildi gjarn-
ég ætlaði mér að vera hjá þér
unz yfir lýkur. Ekki féllzt hún
á það, en sagði að það yrði mér
of þungbært ef ég dveldi lengur.
Beiddi hún mig'mjög innilega
að gera þessa hinztu bón sína.
Ég þóttist eiga úr vöndu að ráða.
Að yfirgefa hana að dauða
komna fannst mér ærið þung-
bært, en að neita hinztu bón
deyjandl móður gat heldur ekki
komið til mála. Eftir mikið hug-
arstríð réði ég þó af að láta að
orðum hennar. Gaf hún mér,
eins og svo oft áður, mörg heil-
ræði er síðar hafa orðið leiðar-
stjörnur á lífsbraut minni.
Kvöddumst við síðan með kær-
leikum, og skildi ég við hana
með harmi miklum.
Þetta var á sunnudagsmorgni,
og lagði ég nú af stað og fór svo
nefnda Urðarhlíð sem er að mun
styttri leið en Fjarðarhlíð sem
ég %ökum ókunnugleika hafði
farið á suðurleiðinni. Ég fann
að mér var þungt um gang og
þungt fyrir brjósti. Ég var frá
unglingsárum mínum alvanur
að bera þunga bagga yfir fjöll
og heiðar í misjafnri færð, og
gekk þá léttari gang með bagga
minn en nú, laus og liðugur og
á bezta aldri, um þrítugt. Þegar
ég kom á Kleyfaheiði sá ég að
dró upp skýjabakka í vestri, og
þóttist þá vita að dimmt mundi
verða i Skarðinu er ég þangað
Ormalyfin
Bragi Steingrímsson, dýra-
læknir, birti í Tímanum 28.
des. grein um ormalyf handa
sauðfé og afskipti Rannsókna-
stofu háskólans af þeim málum.
Rannsóknastofan hefir um all-
mörg ár selt til bænda ormalyf,
sem inniheldur m. a. tetraklór-
kolefni. Bragi dýralæknir tekur
fram í grein sinni, að efni
;þetta sé eitrað og bregður þess
vegna Rannsóknastofunni um
eiturbyrl. Það skal strax játað,
að tetraklorkolefni er eitrað og
það hefir reyndar öllum verið
ljóst frá upphafi.
Því miður verður jafnframt
að játa, að flestöll önnur lyf,
s$m læknisfræðin þekkir, eru
eitruð, og sum baneitruð undir
vissum kringumstæðum, eða,
eins og Bragi dýralæknir mundi
orða það, „þegar ásigkomulag
skepnunnar er með sérstökum
hætti". Vandinn er að sigla
milli skers og báru þannfg, að
tilætluð lækningaáhrif lyfsins
komi að notum án þess að eit-
urverkanirnar verði að tjóni.
Gamalt ráð við lyfjum, sem að
einhverju leyti eru hættuleg,
er að blanda þau öðrum efnum,
sem draga úr eiturverkunum
þeirra. Þessi leið var einmitt
farin með ormalyf Rannsóknar-
stofunnar, vegna þess, að tetra-
klórkolefni er varasamt lyf ó-
blandað, en áhrifaríkt gegn
iðraormum. í blöndu þeirri,
sem hér hefir verið seld, hefir
það reynzt svo vel, að ég held,
að langsamlega flestir bændur
álíti, að það hafi gert stórgagn.
Mehn hafa reynt að forðast
hættu af eitrunum með sér-
(Framhald á 4. síðu)
an geta orðið þeim alþýðumönn-
um þjóðarinnar að liði, sem af
blindni og skammsýni hafa
stutt yfirráð ófyrirleitinna
braskara, sem draga saman fé
af litlum verðleikum á alþjóð-
arkostnað.
En því skyldu þeir skilja það?
En hvað er að tala um þó að
mínar bænir séu misskildar og
rangfærðar? Hvernig hefir ekki
verið farið með Faðir vorið?
9. janúar 1946
kæmi. Þegar ég kom að Hellu,
sem er gamallt eyðikot, var far-
ið að dimma og bakkinn í vestr-
inu óðum að stækka. Ég var vel
nestaður af matföngum, og
settist niður skammt frá tóft-
unum til að fá mér bita aö
borða. Að sjálfum tóftunum
eða bæjarrústunum kom ég ekki,
og var ekki laust við að ég hefði
nokkurn beyg af þeim, því ýms-
ir þóttust hafa orðið varir þar
við reimleika, og hann allmik-
inn. Tók ég nú að hugsa ráð
mitt. Voru nú tveir kostir fyrir
hendi. Annar sá að halda að
Brjámslæk og gista þar um
nóttina. Er það alllöng leið, um
10 km., og mikill krókur af leið
minni. Hin var sú að halda á
fjallið og vera þar á ferð um
nóttina í niðamyrkri, og ef til
vildi í ófæru veðri sem vel gæti
orðið í svona útliti, því nú var
að syrta að með snjóþoku, en
logn var. Þótti mér hvorugur
kostanna góður, en af því ég þá
eins og mörgum ungum mönn-
um hættir við, taldi fátt eða
ekkert ófært, tók ég skjóta á-
kvörðun og lagði á fjallið.
Einnig var sálarástand mitt
l^annig þá stundina, að mér
fannst mér standa á sama um
allt, og ekkert hefði það hryggt
mig þá þótt vitað hefði ég að
skammt yrði á milli okkar móð-
ur minnar. Nú dimmdi óðum, en
Halldór Kristjánsson.
Gísli Jóhaimsson, Bíldudal.
Dálítil ferbasaga
Tíminn flytur lesendum sínum hér gamla ferðasögu eftir Gísla
Jóhannsson skipasmið á Bíldudal, eina mynd af ótalmörgum,
um samgönguskilyrði og ferðalög á landi hér á liðnum tímum.
Sóöaskapur eða röksemdir