Tíminn - 14.01.1947, Blaðsíða 2
2
TIMim, þriðjndaginii 14. jamiar 1947
8. falað
Leikfélag Reykjavíkur 50 ára
Úr Fjalla-Eyvindi:
Gunnþórunn Halldórsdóttir, Friðfinnur Guðjónsson og Valdimar Helgason.
I»riðjudagur 14. jan.
Nýsköpun í orði —
Framfarir í verki
Mbl. er ljúít að vera siðamelst-
ari.
Það hefir hellt úr skálum reiði
sinnar yfir önnur blöð, fyrir
það „siðleysi" að deila á Ólaf
Thors og Stefán Jóhann meðan
landið er stjórnlaust. En sjálft
er þetta blað varla búið að ryðja
úr sér hinni miklu vandlætingu,
þegar það hrasar sjálft. á vegi
dyggðarinnar og ræðst heiftar-
lega á einn flokkinn, sem verið
er að semja við um stjórnar-
myndun, Framsóknarflokkinn.
Mbl. reynir að herða á skömm-
um sínum um Sósíalista með því
að segja, að þeir hafi leitað
samninga við höfuðféndur ný-
sköpunarinnar, Framsóknar-
menn.
Fyrst Mbl. er farið að ræða
þessi mál að fyrra bragði, er rétt
að segja því sannleikann. Það
ætti ekki að kveinka sér undan
honum, þótt hann kunni að
þykja beizkur.
Hver er sú nýsköpun, sem rík-
isstjórnin hefir beitt sér fyrir og
getur þakkað sér?
Það er ýmis konar pappírs
nýsköpun. «
Það hafa verið samþykkt lög
um nýtt þorp, Höfðakaupstað
en það vantar fé til að halda
framkvæmdum áfram.
Það hafa verið samþykkt
önnur nýsköpunarlög um lands-
höfn í Njarðvíkum, en það er
ekkert fé til að vinna verkið
fyrir.
Enn hafa verið samþykki lög
um Austurveg, mikla akbraut frá
Reykjavík austur yfir fjall, en
það er ekki til neitt fé til að
vinna verkið.
Hvað er unnið við svona lög-
gjöf og hvaða afreksverk er hún?
Skyldi það ekki vera hægt að
samþykkja lög um að breyta
Vatnajökll í tún og Ódáðahrauni
i aldingarð?
Kannske næsta „nýsköpunar-
stjórn“ geri það.
Svo eru líka til lög um ýmsa
félagslega aðstoð við alþýðuna,
bygglngarlög o. þ. h. Það er iika
sams konar nýsköpun, svika-
nýsköpun, af því að ýmist vant-
ar penínga eða vilja til að fram-
kvæma lögin. Það vantar t. d.
ekki peninga til að framkvæma
gildandi lög um skömmtun
byggingarefnis. Þar vantar vilj-
ann.
Hvað er þá eftir af nýsköpun-
inni?
Það hafa verið keypt skip,
vélar, verkfæri o. s. frv. Það er
satt. En er það verk þessarar
stjórnar? Alls ekki. — Ríkis-
stjórnin hefir að sönnu ekki
brugðið fæti fyrir það, að menn
keyptu slíka hluti. En hún hefir
ekkert gert til að tryggja það,
að fjármagnið rynni ekki frem-
ur í aðrar áttir. og hún hefir
ekki borið gæfu til að vinna að
því, að það væri mögulegt að
reka skipin hallalaust og láta
þau bera sig.
Það, sem einkenndi ríkisstjórn
Ólafs Thors var óvenjulegt á-
byrgðarleysi, þar sem samþykkt
voru lög um nýjar og fjárfrekar
framkvæmdir, miklast af þeim
í kosningum, en þegar tii átti
að taka var ekki fé til, svo að
nokkuð gæti orðið úr fram-
kvæmdum. Lögin voru því aug-
lýsing og einungis kosningaaug-
lýsing.
Það var mjög í samræmi við
Fyrir 50 árum var Leikfélag
Reykjavíkur stofnað, hinn 11.
janúar 1897. Þá var Iðnó ný-
byggt og þar með fengin betri
húsakynni en áður voru til fyrir
leiksýningar, en til þess að
formlega yrði frá fjárhagsleg-
um samningum gengið, milli
eigenda hússins og leikstarf-
seminnar, þurfti félag. Þess
vegna er Leikfélag Reykjavíkur
jafngamalt og Iðnó.
Fyrstu stjórn Leikfélagsins
skipuðu þeir Þorvarður Þor-
varðsson, prentari, Friðfinnur
Guðjónsson og Borgþór Jósefs-
son.
Af stofnendunum eru nú þrír
á lífi. Friðfinnur, Gunnþórunn
og Brynjólfur Þorláksson organ-
leikari, en hann var söngstjóri
félagsins framan af.
Saga Leikfélags Reykjavíkur-
í hálfa öld er merkur þáttur úr
sögu bæjarins. Og ugglaust sýn-
ir hún vel hina almennu þróun,
sem orðið hefir, hversu bætt
hefir verið aðstaða þeirra, sem
helga sig leikstörfum, og eru
það út af fyrir sig mikil um-
skipti á ekki lengri tíma.
Og þó stendur nú stórbreyt-
ing fyrir dyrum í þeim efnum
með Þjóðleikhúsinu. Er gaman
til þess að hugsa, að vonandi
auðnast sumum þeim, sem byrj-
uðu starfsemi Leikfélagsins í
kuldanum og sagganum í Iðnó
fyrir 50 árum að sjá starfsem-
ina færast í Þjóðleikhúsið og
e. t. v. jafnvel einhverjum að
taka þátt í starfsemi þar.
Slíkir sigrar vinnast ekki
nema með mikilli áhugavinnu
'og miklu fórnarstarfi. Hamingja
Leikfélagsins er sú, að það hefir
átt áhugasama hæfileikamenn,
sem hafa lagt sig fram fyrir
leiklistina, og því hefir starf-
semi þess orðið vinsæl, svo að
almenningur hefir viljað hlynna
að henni.
Leikfélag Reykjavíkur hefir
unnið hug þjóðarinnar.
Það hefir auðvitað gengið á
ýmsu í félagsskap leikaranna og
hin illa fylgja, sem víða sundr-
ar góðum kröftum með klíku-
annað, að þessi alvörulitla aug-
lýsingastjórn nefndi sjálfa sig
„nýsköpunarstjórn."
Það var einn liður i auglýs-
ingakerfinu.
Hvað bar Framsóknarmönn-
um og Sjálfstæðismönnum á
milli um nýsköpunarmálln?
Fyrst og fremst það, að Fram-
sóknarmenn héldu því fram að
dýrtíðin mætti ekki vaxa
skefjalaust. Þá kallaði Ólafur
upp að dýrtíðin væri öllum til
blessunar og Einar Olgeirsson
mælti fyrir minni hans og veg-
samaði hamingju íslands að fá
að eiga Ólaf Thors.
Nú kemur öllum saman um
það, að Framsóknarmenn höfðu
rétt fyrir sér. Jafnvel Mbl. við-
urkennir það.
Sé það fjandskapur við „ný-
sköpunina,“ að vera á móti dýr-
tíðinni, þá er „nýsköpun“ nú
með öllu fylgislaus.
Svona málaflutningur dugar
engum, ekki einu sinni Mbl. Svo
fær það líka framan í sig, að
jafnskjótt og það hefir bírt um-
vandanir sínar, þar sem SósíaJ-
istar eru svívirtir fyrir að tala
við Framsóknarmenn, eru þess
eigin flokksmenn komnir f
samningagerðir við Framsókn-
armenn.
Þeir samningar stranda ekki
af hálfu Framsóknarflokksins
á ágreiningi um nýsköpunar-
málin.
skap, persónulegum metingi o.
s. frv. hefir komið þar við sögu.
En þó að slikt hafi auðvitað
lamað og deyft, hefir alltaf ver-
ið sótt lengra fram og slík van-
þroskamerki farið minnkandi,
og eins og sakir standa ætla ég
að þeirra gæti lítið. Standa leik-
arar þar óneitanlega ofar og
framar sumum öðrum lista-
mannaflokkum, sem hafa of-
stækisfullar skoðanir á liðs-
mönnunum innbyrðis. Er von-
andi að hinn sanni áhugi fyrir
listinni, boðskap hennar og
þjónustu við hana, verndi ein-
ingu leikara okkar framvegis.
. Saga Leikfélags Reykjavíkur
verður ekki rakin hér. En á
þessum tímamótum í sögu þess
þykir mér hlýða að minnast
þess, að margir eiga þvi mikið
að þakka. Og það á eins og e. t.
v. engu síður við um þann hluta
þjóðarinnar, sem dreifður er út
II. Afgreiðsla einstakra þing-
mála.
Mál þau, sem einna mesta
athygli vöktu á þingi Samein-
uðu þjóðanna voru: mál Ijid-
verja í Suður-Afríku, skýrslu-
gjöf ríkja um herstyrk sinn, af-
vopnunarmálið, Spánarmálið
svonefnda og mál varðandi
neitunarvalcVið. Auk þess var
fylgzt með staðarheiti, þ.e. vali
á framtíðarheimili Sameinuðu
þjóðanna með mikilli eftirtekt.
Um það urðu og miklar og
stundum heitar umræður. Ýms
fleiri mál mætti og nefna, sem
mikla eftirtekt vöktu og tals-
verðar umræður urðu um. Verð-
ur hér á eftir minnzt á nokkur
þessara mála, eftir því sem
rúm leyfir.
Hér verður að sjálfsögðu að-
eins hægt að drepa á mál þessi,
en útilokað að unnt sé að gefa
um þau ýtarlega greínargerð.
Þar er sú bót í máli, að frá
þeim og gangi þeirra hefir áð-
um land og ekki á þess kost að
njóta leiksýninga í höfuð-
staðnum að staðaldri. Sú þakk-
arskuld er tvíþætt, og sæmir
ekki annað en hún sé viður-
kennd.
Svo að segja í hverri sveit og
hverju þorpi er meira og minna
bjástrað við leikstarfsemi, með
misjöfnum árangri auðvitað,
enda skilyrði víða fátækleg og
slæm. En þó að leiklistin sé oft
ekki á háu stigi, má þó, ekki van-
meta þann þátt, sem þessi starf-
semi á í félagslífi og menning-
arlífi fólksins þar. Margur
maður hefir þar fengið dýrmætt
viðfangsefni og dægradvöl, sem
gerði hann betri starfsmann og
þroskaðri félagsmann eftir en
áður. En það ætti að vera svo
ljóst og glöggt, að ekki þyrfti um
það að fjölyrða, að slík starf-
semi öll verður auðveldari og
myndarlegri í landi. þar sem
ur verið sagt all ýtarlega í
fréttum.
Mál Indverja i Suður-Afríku:
Mál þetta var tekið til með-
ferðar á sameiginlegum fund-
um í fyrstu og sjöttu nefnd.
Er málið kom þar fyrst til um-
ræðna, lá fyrir tillaga frá full-
trúum Indlands. Var sú tillaga
í stuttu máli þess efnis, að alls-
herjarþingið lýsti vanþóknun
sinni á þeirri meðferð, sem Ind-
verjar og aðrir menn af asía-
tiskum upprunum hefðu verið
látnir sæta í Suður-Afríku, og
beindi' því til stjórnar þess ríkis
að endurskoða stjórnarstefnu
sína og þær aðgerðir, sem gerð-
ar hefðu verið í löggjöf og
stjórnarframkvæmd gegn mönn
um af asíatiskum uppruna. Fyr-
ir tillögu þessari talaði formað-
ur indversku sendinefndarinn-
ar, Mrs. Pandit. Rakti hún í
stórum dráttum hverri meðferð
Indverjar höfðu sætt í Suður-
Afríku og hvernig þeir hefðu
alþýðan þekkir eitthvert leik-
listarlíf. Og þekking, skilningur
og kunnátta þeirra, sem mót-
!að hafa og lyft leikstarfseminni
"úti um Jand, og þannig gefið
henni hálft gildi sitt, hefir að
miklu leyti verið fengin að gjöf
frá Leikfélagi Reykjavíkur.
Þar voru þær fyrirmyndir,
sem allir litu upp til.
Þar voru þeir kunnáttumenn,
sem opnuðu augu glöggra gesta
utan af landsbyggðinni fyrir
leyndardómum og tækni leik-
listarinnar, svo að þeir báru brot
af þeim skilningi og kunnáttu
heim í sveitina sína eða þorpið.
Þá má nefna það, sení er
þessu skylt, að áhrifamenn úr
Leikfélagi Reykjavíkur hafa
haldið uppi beinni fræðslu og
kennslu um leiklist. Minnist ég
sérstaklega leiðbeininga, sem
Haraldur Björnsson skrifaði í
Hlín og eflaust hafa mörgum
orðið að góðu liði um vinnu-
brögð og annað í sambandi við
smávegis ieiksýningar.
Svo er þá í öðru lagi þáttur
hins almenna útvarpshlustanda.
Ég geri ráð fyrir því, að sumir
leikararnir okkar séu meðal
vinsæiustu manna, sem fram
hafa komið á vegum Ríkisút-
varpsins, og skal þó ekki gert
lítið úr vinsældum neinna ann-
arra. Þao er mikið sem útvarps-
hlustendur hafa að þakka Leik-
félagi Reykjavíkur vegna þess,
er það hefir lagt útvarpsstarf-
seminni til. Margt kvöldið hafa
félagar þess lífgað upp og vakið
holla glaðværð á þúsundum
dreifðra heimila með góðri með-
verið sviptir nautn ýmsra sjálf-
sagðra mannréttinda og hverjir
samningar eða skipti hefðu átt
sér stað út af þessu á milli rík-
isstjórna þessara hlutaðeigandi
ríkja. Mrs. Pandit er kona
glæsileg og mælsk með af-
brigðum.
Næstur tók svo til máls for-
sætis- og utanríkisráðherra
Suður-Afríku, Smutz hershöfð-
ingi, sem fyrir löngu síðan hefir
rist nafn sitt á spjöld veraldar-
sögunnar. Hjá honum hvað að
sjálfsögðu við nokkuð annan
tón. Hann taldi réttinda svipt-
inguna slíka, sem Mrs. Pandit
hafði viljað vera láta og skýrði
þau sjónarmið, sem lægju að
baki þeim ráðs'Jtöfunum, sem
gerðar hefðu verið. En fyrst og
fremst hélt hann því fram, að
hér væri um innanríkismál
Suður-Afríku að ræða, sem
Sameinuðu þjóðirnar samkv.
sáttmála sínum, brysti heimild
til að skipta sér af. Hann lagði
til, að leitað yrði álits alþjóða-
dómstólsins um það, hvort mál-
efni þetta væri ekki innanríkis-
mál Suður-Afríku og þvl undan-
skilið valdsviði Sameinuðu
þjóðanna, samkvæmt sáttmála
þeirra.
Áður höfðu þinginu borizt
langar skýrslur frá ríkisstjórn-
um Indlands og Suður-Afríku.
Um mál þetta urðu miklar
ferð á léttu skemmtiefni. Og auk
þess hafa þeir gefið íólkinu
marga hugstæða stund með því,
að flytja merkilegt efni, djúp
lífssannindi og fagran skáld-
skap, á eftirminnilegan og
áhrifamikinn hátt.
Leikfélag Reykjavíkur hefir
því átt meiri þátt menningar-
lífi og skemmtanalífi þjóðarinn-
ar, og náð víðar með áhrif sín,
en mönnum kann að virðast við
fyrstu sýn.
Hvaðanæva af landinu berast
Leikfélagínu hlýir og þakklátir
hugir á hálfrar aldar afmælinu.
Þjóðin óskar því til hamingju,
og væntir að starfsskilyrði þess
og ytri aðbúnaður batni brátt,
og það haldi jafnan áfram að
rækja forustuhlutverk sitt i
menningarmálum, og því betur,
sem starfsskilyrði þess verða
betri og aðbúnaður rausnar-
legri.
Nú er stjórn Leikfélags
Reykjavíkur þannig skipuð:
Brynjólfur Jóhannesson, for-
maður, Valur Gíslason, ritari
og Þóra Borg Einarsson gjald-
keri.
Hjartanlegar hamingjuóskir á
afmælinu.
Það skal fram, sem fram
horfir, meðan rétt horflr.
H. Kr.
Tímann
vantar tilfinnanleea börn tll afl bera
blaðlð út tll kaupenda vlðs vegar um
bæinn. Heitlð er á stuðnlngsmenn
blaðslns. að bregðast vel vlð og reyna
að aðstoða eítir megni vlð að útvega
ungllnea til bessa Etarfe.
umræður í nefndinni. Voru um
það haldnir margir fundir, er
sumir stóðu lengi. Á einum
fundinum kom fulltrúi Frakk-
lands fram með tillögu, sem var
allmiklu mildari en tillaga Ind-
verja, en gekk þó i sömu átt.
Eftir að gerð’ hafði verið á henni
lítilfjörleg breyting samkvæmt
tillögu fulltrúa Mexíkó, hljóðaði
hún á þessa leið: „Eftir að alls-
herjarþingið hefir athugað er-
indi það, sem stjórn Indlands
hefir sent því viðvíkjandi með-
ferð á Indverjum í Suður-
Afriku og eftir að hafa kynnt
sér málið, gerir það eftirfar-
andi ályktanir:
1) Tekur fram, að vegna
þeirrar meðferðar hefir vinsam-
legri sambúð á milli þessara
tveggja bandalagsþjóða verið
stofnað í hættu og að líklegt er
að sambúð þeirra versni, nema
viðunandi samkómulagi verði
náð.
2) Allsherjarþingið er þeirr-
ar skoðunar, að meðferð á Ind-
verjum í Suður-Afríku eigi að
vera i samræmi við þá samn-
inga, sem gerðir hafa verið á
milli þessaira tveggja hlutað-
eigandi ríkja, svo og í sam-
ræmí við grundvallareglur
sáttmála sameinuðu þjóðanna.
3) Þess vegna óskar það eftir,
að ríkisstjórnir beggja ríkj-
anna skýri næsta a^lsherjar-
' Úr Skálhoiti: Eiðurinn.
Úr Uppstigningu: Neíndarfundur kvnfélagsins.
ÓiafasE* Jóhannesson:
FRA SAMEINIIÐU ÞJODUNUM
06 ÞINGI ÞEIRRA