Tíminn - 29.01.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMINN, miðvfkndagiiin 29. jamiar 1947
19. blað
Halldór Kristjánsson:
I ljósi staðreyndanna
Miðv.dayur 29. jan.
Stjórnarstefnan og
nýsköpunin
Stuðningsmenn núv. sjórnar
hafa jafnan reynt að halda því
fram, að andstaða Framsókn-
arflokksins gegn stjórnarstefn-
f
unni væri byggð á afturhalds-
semi. Flokkurinn væri fjand-
samlegur nýsköpun atvinnuveg-
anna, sem stjórnin hefði gert
að aðalverkefni sínu, og' þess
vegna berðist hann gegn henni
með oddi og egg.
Framsóknarmenn hafa hins
vegar mótmælt því, að þeir
hefðu minni áhuga fyrir ný-
sköpun atvinnuveganna en aðr-
ir landsmenn. Þeir hafa þvert á
móti haldið því fram, að and-
staða þeirra gegn stjórnarstefn-
unni byggðist á því, að hún
væri eins óhagstæð stórfelldri
nýsköpun og framast mætti
veröa. Stórfeld nýsköpun gæti
því aðeins átt sér stað, að haft
væri taumhald á verðbólgunni
og öruggri skipan væri komið á
fjárfestinguna. Án slíkra ráð-
stafana yrði nýsköpjunin lítJið
annað en fimbulfamb. Stjórnar-
liðið væri því raunverulega að
vinna gegn nýsköpuninni, þegar
það vanrækti þessar grundvall-
arráðstafanir, þótt það þættist
vera með henni í orði.
Vegna hinflar sterku áróðurs-
aðstöðu stjórnarflokkanna, urðu
þeir margir, sem lögðu trúnað
á nýsköpunarloforð þeirra og
áfelldust Framsóknarflokkinn
fyrir stjórnarandstöðuna. Þetta
átti verulegan þátt í úrslitum
þingkosninganna í fyrra.
Nú er hins vegar svo komið, að
augu manna eru að opnast. Fleiri
og fleiri sjá, að Framsóknar-
menn hafa haft á réttu að
standa. Álit hagfræðinganefnd-
arinnar, sem nýlega hefir verið
birt, mun flýta fyrir þeirri þró-
un. Þar birtist dómur manna,
sem hafa sérþekkingu og ekki
hafa neina löngun til að dæma
Framsóknarflókknum í vil, þar
sem þeir eru flestir andstæðing-
ar hans. Dómur þeirra er ein-
dreginn sá, að nýsköpunin
hafi orðið í stórum mæli að
rýma sess fyrir ónauðsynlegum
framkvæmdum og sé nú að
mestu leyti stöðvuð vegna skipu-
lagsleysis og sívaxandi verð-
bólgu.
Reynslan hefir þannig stað-
fest réttmæti þeirrar stefnu,
sem Framsóknarmenn hafa bar-
izt fyrir. Sú nýsköpun, sem hér
hefir átt sér stað, eins og t. d.
skipakaupin er aðeins orot af
því, sem hefði getað orðið, ef
stefnu Framsóknarfl. hefði ver-
ið fylgt. Þá hefðu getaö verið
miklu stórfelldari ræktunarfram
kvæmdir, rafvirkjanir, hafnar-
gerðir og fiskverksmiðjubygg-
ingar. En þessar framkvæmdir
hafa orðið að rýma sess fyrir
margvíslegri braskstarfsemi.
Jafnframt hefir mestum hluta
gjaldeyrisins verið eytt til lítils-
verðra hluta.
íslenzka þjóðin vill nýsköpun.
Þess vegna bættu stjórharflokk-
arnir fylgi sitt í seinustu kosn-
ingum, því að þeim tókst að villa
á sér heimildir. Nú hefir reynsl-
an afhjúpað fals þeirra og ó-
heilindi. Nú er komið í ljós, að
nýsköpunin nær ekki fram að
ganga, nema gerðar séu ráð-
ststfanir gegn verðbólgunni og
komið sé öruggri skipan á fjár-
festinguna. Nýsköpunin verður
ekki tryggð, nema þjóðin fylki
sér um Framsóknarflokkinn, er
einn flokkanna hefir barizt fyrir
þessum ráðstöfunum.
Úttektarmenn.
Þegar ábúendaskipti verða á
jörðum er látin fara fram út-
tekt á þeim, — athugun og mat
á því, hvernig fráfarandi ábú-
andi hafi haldið við mannvirkj-
um jarðarinnar. Hagfræðinga-
nefndin var eins konar úttekt-
arnefnd vegna þjóðarbúsins,
þegar ríkisstjórn Ólafs Thors
gafst upp. Sú nefnd átti þó ekki
að athuga viðhald og meðferð á
fasteignum, heldur þróun fjár-
málalífsins, ástand fjárhags-
málanna. Hún átti að athuga
hvernig fjárhagur þjóðarinnar
og atvinnuvega hennar hefði
þróast undir stjórn og stefnu
fráfarandi ríkisstjó.rnar. Þannig
átti hún að finna hvað helzt
þyrfti nú að laga, ef nokkuð
væri, og gera tillögur um á hvern
hátt tiltækilegast væri að gera
það.
Eins og að venju lætur um
úttektarnefndir, var þessi nefnd
skipuð fulltrúum allra þeirra
aðila, sem hér áttu hlut að máli.
Hver þingflokkur tilnefndi
mann fyrir sig.
Ég held ég hafi ekki neina
oftrú á sérmenntun og prófum,
og í sjálfu sér ekki nefndum
heldur. En þegar fjórir menn
eru settir til að athuga fjármál-
in, — og valdir af jafn sundur-
leitum aðilum og hér var um að
ræða, og verða allir sammála,
þá er ekki annað sæmilegt,
þeim, sem fordómalaust vill
fylgjast með og hafa sjálfstæða
skoðun í fjármálunum, en að
kynna sér álit þeirra.
Þessir fjórir menn hafa allir
lokið háskólanámi í hagfræði
með góðum vitnisburði. Ég fæ
enga ofbirtu í augun, þó að ég
heyri um háar próftölur, og veit
vel, að þær sanna furðulega lítið
um gildi mannsins til hagnýtra
starfa. En hitt veit ég, að þekk-
ing og skilningur á hagfræði-
legum lögmálum fjármála- og
viðskiptalífs er nauðsynlegt
þeim, sem við þjóðmál lást, þó
að hitt sé minna atriði, hvort
sú menntun er sótt í háskóla eða
ekki. Háskólanámið ætti þó
Á Torfastöðum í Núpsdal í
Vestur-Húnavatnssýslu er öld-
ungur, Jón að nafni, Jónsson,
fyrrum bóndi þar. Hann verður
92 ára í dag; fæddur 29. jan.
1855 á Sámsstöðum í Laxárdal í
Dalasýsiu. Foreldrar hans voru
hjónin Jón Bjarnason og Kristín
Böðvarsdóttir frá Sámsstöðum.
Jón var elztur af sex börnum
þeirra hjóna. Þegar hann> var
sex ára gamall, fluttust foreldr-
ar hans frá Sámsstöðum að
Goddastöðum í sömu sveit, og
bjuggu þar lengi.
Þegar Jón var á 16. ári fór
hann fyrst að heiman til sjó-
róðra, og í það sinn vestur undir
Jökul. Síðar fór hann oft vestur
að Djúpi til róðra og réri einnig
margar vertíðir í verstöðvum við
Faxaflóa. Hann geymir því
margar minningar um vetrar-
ferðir, sem hann fór með öðr-
um vermönnum vestur og suður
á land, venjulega gangandi með
pjönkur sínar á bakinu, eins og
tíðkaðist í gamla daga.
Jón fluttist úr Dalasýslu aust-
ur í Miðfjörð þegar hann var
rúmlega þrítugur að aldri, og
kvæntist þar sumarið 1887 Ólöfu
ætíð að geta verið góður undir-
búningur.
Nú er ekki svo, að þessir
menn væru að koma frá próf-
borðinu, og hefðu átt alla sína
fortíð lokaðir innan skólaveggja,
einangraðir frá viðfangsefnum
lífsins. Einn þeirra hefir árum
saman verið hagfræðingur þjóð-
bankans. Annar er hágfræðing-
ur Nýbyggingarráðs og fulltrúi
í Landsbankaráði. Hinir tveir
eru kennarar í viðskiptafræð-
um við Háskóla íslands.
Þegar slíkum mönnum er
fengin aðstaða til að dæma um
það, hvar fjárhag þjóðarinnar
sé komið, þá er ekki annað heið-
arlegt en hlusta á skoðun
þeirra, þó að vitanlega beri að
gera það með vakandi gagnrýni.
Notaður gjaldeyrir
og tvær ræður.
í fyrsta lagi benda hagfræð-
ingarnir á það, að þær innstæð-
ur, sem bankarnir áttu í erlend-
um gjaldeyri, eru búnar um
þessi áramót. Ég býst við að
þetta verki heldur ónotaiega á
þá, sem hlóu í sumar aö öllum
varnaðarorðum, sem bentu til
slíks. En. þetta eru þó sannindi,
sem menn verða að gera sér
grein fyrir, hvort sem þeim líkar
betur eða verr.
Einar Olgeirsson flutti fræga
ræðu 11. september 1944. Síðan
er 11. september eins konar þjóð-
hátíðardagur sumra ílokks-
manna hans, afmælisdagur Ný-
sköpunarinnar á ísladi, eins og
7.. nóvember er afmælisdagur
byltingarinnar í Rússlandi.
Skömmu síðar gerði svo Einar
og flokkur hans stjórnarsamn-
ing við Sjálfstæðisflokkinn á
grundvelli þessarar miklu ræðu,
að því er þeir segja.
Þegar alþýða íslands var í
þann veginn að ganga til kosn-
inga á síðasta sumri flutti Ein-
ar Olgeirsson aðra ræðu af
sinni alkunnu mælsku og anda-
gift. Þar mælti hann fyrir minni
Ólafs Thors og komst við af
þeirri hamingju þjóðar sinnar,
Jónasdóttur, dóttur hjónanna
Kristbjargar Björnsdóttur og
Jónasar Guðmundssonar, er síð-
ast bjuggu í Svarðbæli í Mið-
firði. Brúðkaup þeirra Jóns
og Ólafar var haldið á Sveðju-
stöðum í Miðfirði, og gaf séra
Þorvaldur Bjarnarson á Melstað
þau saman. Árið eftir fluttust
þau að Torfastöðum í Núpsdal
og fóru að búa þar. Jörðin var
þá búin að vera í eyði í tvö ár,
og aðkoman var ekki góð. Bað-
stofan var lítil og hrörleg. Fjós
stóð þar uppi og fjárhús yfir
100 kindur. Guðmundur smiður,
föðurbróðir Ólafar, gerði við
baðstofuna og þiljaði þar eitt
stafgólf. Jörðin var eign Lands-
bankans. Sá, sem bjó þar næst
á undan Jóni, hafði fengið lán
út á jörðina hjá bankanum, en
ekki staðið í skilum, og bank-
inn því gengið að veðinu. Eftír
tveggja ára búskap á Torfastöð-
um keypti Jón jörðina af bank-
anum fyrir 1200 krónur. Fékk
hann 200 krónur lánaðar til
kaupanna hjá Sveini Markús-
syni á Dalgeirsstöðum, en fékk
langan gjaldfrest að öðru leyti
hjá bankanum.
að hafa eignast slíkan mann,
þegar mest lá við.
Hið óhjákvæmiiega.
En nú hafa Sósíalistar séð það
eins og aðrir, að það er ekki nóg
að flytja ræðu með útreikning-
um um það, hvað hægt sé að
kaupa fyrir 500 miljónir, og gera
síðan samning. Þetta er allt
saman gott og blessað út af fyrir
sig, en framkvæmdin er aðal-
atriði málsins.
Sósíalistar kenna nú Pétri
Magnússyni og nokkrum mönn-
um öðrum um það, að gjaldeyr-
inum hafi verið eytt til annars
en nýsköpunar. Ég Kefi enga
tilhneigingu til að verja Pétur
sérstaklega, en hér duga engir
yfirborðs sleggjudómar. Stjórn-
arstefan í heild var á þann veg
að fjármálaráðherrann gat ekki
annað en svikið nýsköpunar-
loforðin.
Það er nefnilega ekki hægt
að nota sama peninginn til
margs. Það er sá leyndardómur,
sem Sósíalistar virðast hafa
verið helzt til seinir að átta
sig á.
Mbl. og staðreyndirnar.
Þeir, sem hafa lesið Mbl.
minnast þess, að þar hefir því
verið haldið fram, til skamms
tíma, að gjaldeyrismálin, eins
og fjármálin í heild, stæðu með
blóma, allur innflutningur væri
þarflegur, það gengi á innstæð-
urnay aðeins vegna nýsköpun-
arkaupa o. s. frv.
En hagfræðingarnir segja svo:
„Vegna þess, í hvílíkt óefni
gjaldeyrismálin eru nú komin,
taldi nefndin rétt að afla frek-
ari upplýsinga um þau'en hægt
er að fá í hinum dpinberu skýrsl-
um, og eru tölurnar, sem nefnd-
ar hafa verið, niðurstaða af
þeirri athugun. Áætlanirnar,
sem nefndin hefir gert í þessu
sambandi verða að teljast var-
legar. Útflutningur ársins er á-
ætlaður 296 milj. kr. og inn-
flutningurinn 436 milj. kr., þar
af skip 42,9 milj.“
Af þessu má sjá aö það eru
Jón og Ólöf byrjuðu búskap
með rúmlega 20 kindur og 3 eða
4 hross. Einn hest seldu þau á
mat'kaö fyrsta búskaparárið og
keyptu kú fyrir andviröið. Næsta
ár fluttust foreldrar Jóns til
Jón á Torfastöðum níræður.
hans að vestan og voru lijá
honum upp frá því til æviloka.
Þau áttu nokkuð af skepnum,
sem þau höfðu með sér að Torfa-
stöðum, 30—40 kindur, 1 kú og
3 eða 4 hross. Ann’a, systir Jóns,
kom einnig i,il hans að vestan
og gerðist vinnukona hjá hon-
um.
Eftir að Jón gerðist bóndi á
Torfastöðum fór hann oft suð-
ur til sjóróðra að vetrinum, til
ekki fyrst og fremst skipakaup,
sem valda því, að gengur á
gj'aldeyrinn. Það er blátt áfram
neyzlan frá degi til dags.
Nokkru síðar í álitinu segir
svo:
„Heildarverðmæti innflutn-
ingsins fyrstu mánuði ársins
1941 var 84 milj. kr. en samsvar-
andi tala fyrir 1946 að frádregnu
verði innfluttra skipa er 273
milj. kr. Er líklega ekki fjarri
lagi, að í þessu felist allt að þre-
földun á innflutningsmagninu
1941. Að svo miklu leyti, sem
aukningin stafar af innflutn-
ingi til nýbyggingarfram-
kvæmda og til vel skipulagðra
íbúðarbygginga er hún eðlileg
og sjálfsögð. Hins vegar ber
aukningin, sem orðið hefir á
öðrum innflutningi, vott um
neyzlu, sem verður að telja ó-
samrýmanlega fjárþagsgetu
þjóðar, sem á alla sína framtíð
'undir' því, að henni takizt að
afla sér nýrra framleiðslutækja.
í stað hinna úreltu og niður-
níddu tækja, sem hún hefir
bjargast við mörg undanfarin
ár.“
Getum við þá ekki verið sam-
mála um það, að ekki sé nóg,
að flytja fallegar ræður, — jafn-
vel þær séu teknar upp á
plötur. Fjöldi manns hefir haft
aðstöðu til að græða fé, og jafn-
framt frjáþsræði til að eyða
gjaldeyri þjóðarinnar í gagns-
laust glingur og skraut. Þeim
gjaldeyri verður aldrei varið til
uppbyggingar atvinnulífsins.
En er nú ekki Mbl. vorkunn,
þótt það kveinki sér við rök-
ræðum?
Hvað segja hagfræðingarnir
um fjárflóttann.
Hagfræðingarnir minnast á
ferðalög erlendis og sendingar
úr landi. Benda þeir á að til
septemberloka 1946 voru veitt
leyfi fyrir feröa- og dvalarkostn-
aði erlendis, sem námu 9,1 milj.
auk námskostnaðar, sem var 6,2
milj. og er þó ekki kostnaður
við sendimenn ríkisins meðtal-
inn, en hann mun vera all-
nokkur.
„Gj.afabögglafyrirkomulagið er
misnotað freklega til að koma
»
fé undan til útlanda," segja
hagfræðingarnir. Mun það alveg
rétt, þó að nú sé fyrir það tek-
ið með hinum nýju ákvæðum.
En mér finnst, að réttara hefði
þess aö afla sér peninga í vexti
og afborgjjnir af jaröarveröinu.
Faðir hans var þá heima og
hirti skepnurnar, en eftir að
hann féll frá hætti Jón suður-
ferðum.
Ólöf, kona Jóns, lézt súmarið
1943. Synir þeirra hjóna eru
Björn Hermann, skólastjóri á
ísafirði, og Magnús, fyrrum
bóndi á Torfastöðum, nú búsett-
ur á Seltjarnarnesi.
Jón á Torfastöðum hefir verið
fjörmikill dugnaðarmaður og
framúrskarandi lífsglaður. Hann
misti sjónina fyrir allmörgum
árum, en er að öðru leyti við
góða heilsu og á fótum hvern
dag. Hann er vel greindur og
fróður um margt, heldur óskertu
minni og fylgist vel meö dag-
legum viðburðum af fréttum
útvarpsins og samtölum við
heimamenn og gesti. Ég hefi
nokkrum sinnum heimsótt
þennan gamla vin minn og
kunningja í seinni tíð, og hlýtt
á frásagnir hans af mönnum
og atburðum frá liðinni öld, mér
til fróðleiks og skemmtunar.
Hann hefir sagt mér frá ýmsu,
sem fyrir hann hefir borið á
langri ævi, svo sem ferðalög-
um á sjó og landi o. fl. Verða
hér rifjaðar upp tvær af þeim
ferðasögum, sem hann hefir
sagt mér.
verið að byrja eftirlitið fyrr, en
hafa hömlurnar rýmri, en hér
sannast hið fornkveðna, að oft
er örskammt öfganna milli, og
illa ráðið fram úr þegar í óefni
er komið. En eftir að hafa rætt
um gjafaböggiana segja hag-
fræðingarnir svo:
„Þó að talsvert muni um þann
gjaldeyri, sem menn koma und-
an til persónulegra þarfa, þá
mun hann lítill samanborið við
þann fjárflótta, sem telja má
víst, að hafi átt sér stað undan-
farin ár í sambandi við skatt-
svik, og vegna þess, að menn
hafa gert ráð fyrir, að fyrr eða
síðar kæmi til lækkunar á gengi
íslenzkju krónunnar. Innflytj-
endur og aðrir, sem hafa erlend
viðskiptasambönd, hafa, þrátt
fyrir gjaldeyriseftirlitið, aðstöðu
til að koma fé undan I stórum
stíl, og mun það aðallega gert á
tvemjan . hátt: 1. Erlendum
umboðslaunatekjum er ekki
skilað til bankanna. 2. Vörur
frá útlöndum og þjónusta það-
an, er, eftir samkomulagi við
erlenda viðskiptavini, íært á
sölureikninga með hærra verði
en rétt er.“
„Gjaldeyriseftirlitið hefir eng-
in tök á hindra það, að menn
komi fé undan með fölsun á
erlendum sölureikningum.
Fjárflóttinn er eitt alvarleg-
asta og erfiðasta vandamálið,.
sem nú er á dagskrá. Hann á
vafalaust mikinn þátt í því, að
gjaldeyrismálin eru nú, aðeins
hálfu Öðru ári eftir lok stríðsins,
komin í það óefni, sem raun ber
vitni.“
Um þetta var deilt.
Þeir, sem þetta lesa, minnast
þess máske að nokkrar deilur
hafa staðið í sambandi við þetta
mál. Einstök verzlunarfyrirtæki
urðu uppvís að svikum á þennan
hátt.'Þau voru látin eridurgreiða
ólöglegan sannaðan hagnað og
smávegis sektir í íslenzkum
gjaldeyri, ef ekki var gerð rétt-
arsætt. Eigendur og forstöðu-
menn fyrirtækjanna voru gjarn-
an settir til virðulegra trúnaðar-
starfa fyrir ríkið innan lands
og utan. Yfir litlu voru þeir ó-
trúir, yfir mikið setti Nýsköp-
unarstjórnin þá.
Framsóknarmenn deildu á
þetta. Þeir vildu að tekið væri
strangt á þessum afbrotum, þau
Sendiferð frá ísafirði
til Borðeyrar fyrir 60 árum.
Það var rétt fyrir lokin harða
vorið 1887. Þá voru þeir vestur
á ísafirði Jón á Torfastöðum
og Björn Jónsson, síðar bóndi í
Núpsdalstungu. Skip með vörur
til Brydesverzlunar á Borðeyri
hafði þá verið á ísafirði um hríð
og gert árangurslausar tilraunir
til að komast gegnum hafísinn
fyrir Horn áleiðis til Borðeyrar.
Skipstjórinn kom að máli við
Jón, og fór þess á leit að hann
færi fyrir sig með bréf til kaup-
mannsins á Borðeyri og tækí
svar til baka.'Efni bréfsins var
fyrirspurn um það, hvort kaup-
maður vildi að skipið biði á
ísafirði enn um sinn, í von um
að ísinn greiddist sundur inn-
an skamms, eða að siglt yrði til
Stykkishólms og vörunum skipað
þar upp.
Jón tók að sér að fara þessa
ferð. Hann fór frá ísafirði
snemma morguns, og slóst í för
með honum maður nokkur, sem
ætlaði suður í Þorskafjörð. Þeir
fóru í smábát til Arngerðareyrar
og gengu þaðan sem leið liggur,
suður yfir Þorskafjarðarheiði.
Jón kom við í Mýrartungu hjá
Páli, föður Gests skálds, og stóð
þar við um stund. Þar var þá
staddur Jochum frá Skógum,
faðir Matthíasar skálds ,og hafði
(Framhald á 4. síðu)
Skiíli C*ii<íliiiain(l.sson:
Jón á Torfastöðum 92 ára