Tíminn - 07.02.1947, Qupperneq 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEPANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
RITST JÓRASKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI. Lindargötu 9 A
Símar 2353 og 4373
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKREFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A
Sími 2323
31. árg.
Reykjavík, föstudaglnn 7. febr. 1947
26. blað
ERLENT YFIRLIT:
Stjórnarfarið í Tékkóslóvakíu
Heppnast Tékkum þjóðnýtingin?
hækkun
Frá bæjarstjórnarfundi:
rafmagnsverðsins samþykkt í gær
Tékkóslóvakía er eina landið a áhrifasvæði Rússa, þar sem
stjórnarfarið hefir ekki orðið deiluefni Rússa og vesturveldanna.
Vesturveldin hafa viðurkennt, að þingkosningarnar, sem fóru þar
fram á fyrra ári, hafi farið fram með löglegum hætti, og lýð-
ræðisstjórn sé ríkjandi í landinu. Ástæðan fyrir því, að betur hefir
tekizt til með stjórnarfarið í Tékkóslóvakíu en hinum löndunum,
er vafalitið sú, að Tékkar höfðu lýðræðisstjórn fyrir styrjöldina
og voru orðnir vanir slíkum stjórnarháttum.
í hinum löndunum, þ. e. Pól-
landi, Ungverjalandi, Rúmeníu,
Búlgaríu og Júgóslavíu, var hins
vegar allt öðru vísi ástatt. Þar
voru einræðisstjórnir fyrir
styrjöldina. Yfirráðastéttirnar
beittu andstæðinga sína vægð-
arleysi og réttleysi og söfnuðu
þannig glóðum elds að höfði sér.
Benes.
Við því mátti alltaf búast, að
hinar undirokuðu stéttir myndu
fyrst eftir valdatöku sína beita
hinar gömlu yfirráðastéttir svip-
uðum tökum og þær beittu áður.
Til að gera sér fulla grein fyrir
ERLENDAR FRÉTTIR
Brezka' herstjórnin í Palestínu
vinnur nú að þvi að flytja þaðan
brezkar konur og börn og hefir
skorað á alla brezka þegna að
fara þaðan. Herstjórnin hyggst
að hefja úrslltasókn gegn skæru-
ílokkum Gyðinga og hefir skorað
á þá aó gefast upp fyrir tiltek-
inn tíma.
Brezka stjórnin hefir lagt
fyrir þingið frumvarp um þjóð-
nýtingu allra raforkuvera.
Ellen Wiikinson, sem var
menntamálaráðherra í stjórn
Attlee, lézt í fyrradag. Hún er
fyrsta konan, sem gegnt hefir
ráðherraembætti i Bretlandi.
Byrd hefir tilkynnt, að leið-
angur hans hafi fundið nýtt
land á Suðurheimskautssvæðinu.
Fulltrúar Araba á Palestínu-
ráðstefnunni hafa hafnað öllum
tillögum um skiptingu Palestínu.
Truman hefir lýst þvi yfir við
pólska sendiherrann, að hann
áliti kosningarnar í Póllandi
ólögmætar og pólska stjórnin
hafi rofið gerða samninga um
það mál.
Pólska þingið hefir kosið
Bierut forseta pólska ríkisins.
Hann fór áður með forsetastörf
til bráðiábirgða. Bierut er einn
af foringjum kommúnista.
Mikolajczyk og aðrir flokks-
bræður iians í pólsku stjórninni
hafa sagt af sér ráðherrastörf-
um í mótmælaskyni við fram-
kvæmd þingkosninganna.
Kolaskortur er víða orðinn
tilfinnanlegur í Bretlandi vegna
flutningaerfiðleika, sem frost-
hörkurnar hafa valdið.
Um 100 manns fórust um
seinustu helgi, er eldur kom upp
i brezku farþegaskipi rétt hjá
Hongkong.
því stjórnarfari, sem nú er í
þessum löndum, þarf að t.aka
tillit til stjórnarháttanna, er
voru þar fyrir, og skilja eðlilega
afleiðing^K þeirra.
Það hefir vafalaust greitt mjög
fyrir því, hve vel endurreisnin
hetfiv gengið í Tékkóslóvakíu,
að bráðabirgðastjórnin, sem
kom til valda eftir hernámið,
naut stuðnings allra hinna and-
fasistisku flokka landsins og
hafði leiðsögumann, sem öll
þjóðin virti, þar sem var Benes
fyrrv. forseti. Stjórnin gat því
gert margháttaðar róttækar r4ð-
stafanir, án teljandi mótspyrnu,
og undirbúið ágreiningslítið
þingV.osningar þær, sem fóru þar
fram á síðastl. vori. í þeim
kosningum tóku þátt íjórir
flokkar, sem höfðu veitt Þjóð-
verjum mótspyrnu, og taldir
voru fulltrúar fyrir allar helztu
stjórnmálastefnurnar. Þessir
flokkar voru kaþólski hægri
flokkurinn, hinn þjóðlegi mið-
flokkur Benesar, jafnaðarmenn
og kommúnistar. Fleiri flokkar
voru ekki leyfðir, enda hafði
Benes haldið því fram löngu
fyrir styrjöldina, að lýðræðinu
væri hætta búin af ofmörgum
flokkum og ætti þvi að setja
skorður gegn óeðlilegri fjölgun
þeirra. Úrslit kosninganna urðu
þau, að kommúnistar urðu að-
eins fjölmennastir, en jafnaðar-
menn og miðflokkurmn fylgdu
fast á eftir með nokkurn veginn
jafnmikið fylgi. Eftir kosning-
arnar var mynduð samsteypu-
stjórn undir forsæti formanns
kommúnistaflokksins, Gott-
walds. Benes var kosinn forseti
lýðveldisins.
Ráðgert er að kosningar verði
aftur í Tékkóslóvakiu innan
tveggja ára og verði þá gengið
frá setningu nýrrar stjórnar-
skrár. Þá verður líka lokið fram-
kvæmd tveggja ára áætlunar-
innar, sem sett var í fyrra. Sam-
kvæmt henni verður iðnaðar-
framleiðslan þá orðin 10—20%
meiri en fyrir styrjöldina, en
hún er ekki nema % af fram-
leiðslunni þá. Kaup og verðlag
hefir verið fest í höfuöatriðum.
Framkvæmd hefir verið eigna-
könnun og á grundvelli hennar
verður lagður á sérstakur eigna-
skattur og sérstakur eignaauka-
skattur.
Allvíðtæk þjóðnýting hefir
verið framkvæmd í Tékkósló-
vakíu. Um 65% af iðnaðinum
hefir verið þjóðnýtt. Meðal
hinna þjóðnýttu atvinnufyrir-
tækja eru t. d. kolawámur, raf-
orkuver, stál- og járnverksmiðj-
ur, ölgerðir, smjörlíkisgerðir,
kornmyllur og sælgætisgerðir.
Iðngreiiiaj, sem hafa verið þjóð-
nýttar að nokkru leyti, eru t. d.
gleriðnaður, pappírsiðnaður,
ullar- og bómullariðnaður og
framleiðsla ýmiss byggingar-
efnis. Ákveðið er að þjóðnýta
ekki fleiri fyrirtæki fyrst um
sinn. Fiest hin þjóðnýttu fyrir-
tæki eru rekin með hagnaði,
nema kolanámurnar og járn- og
stálverksmiðjurnar. Kaup-
greiðslurnar við hin þjóðnýttu
fyrirtæki eru ákveðnar af hlut-
aðeijsandi ráðuneyti og verka-
mönnum í sameiningu, en náist
ekki samkomulag, mega verka-
(Framhald, ú 4. síöu)
Heldri kjón frá Síam
Það er fremur sjaldgæft að' sjá Síamsbúa á Norðurlöndum. í vetur komu
þó tignir gestur frá Síam til Kaupmannahafnar. Pridi Banónýong, fyrr-
verandi ríkisstjóri og foringi andstöðuhreyfingarinnar á stríðsárunum, og
Phúnsook frú hans. Þau hjón sjást hér á myndinni, ásamt aðalræðis-
manni Síamsmanna í Danmörku.
Verkaskipting ráðherranna
í nýju stjórninni
Nánari grein hefir nú verið gerð fyrir verkaskiptingu ráðherr-
anna í hinni nýju ríkisstjórn. Er hún sem hér fer á eftir, nákvæm-
lega sundurliðuð samkvæmt forsetaúrskurði frá ríkisráðsfundi
Af þessu leiðir tveggja stiga vísitölu-
hækkun, er hefir í för með sér stór-
felld útgjöld af almannafé
Bæjarstjórn Reykjavíkur hélt fund í gær. Meðal þeirra mála,
sem þar voru til umræðu, var hækkun sú á rafmagnsverði í
bænum, er verið hefir til einnar umræðu í bæjarstjórn áður. Kom
margt fram í þeim umræðum, er almenningi er hollt að vita.
Vitanlega fór svo, að Sjálfstæðismeirihlutinn í bæjarstjórn sam-
þykkti þetta. Af þessu stafar tveggja stiga hækkun vísitölunnar
og stórfelld útgjöld fyrir ríki og bæ. Kemur það úr hörðustu átt,
þegar Reykjavíkurbær gengur á undan um ráðstafanir, er auka
á þriðjudaginn.
Stefán Jóhann Stefánsson
forsætisráðherra.
Undir hann heyra eftirgreind
mál: Stjórnarskráin, alþingi,
nema að því leyti, sem öðru visi
er ákveðið, almenn ákvæði um
framkvæmdastjórn ríkisins,
skipun ráðherra og lausn, for-
sæti ráðuneytisins, skipting
starfa ráðherranna, mál sem
varða stjórnarráðið í heild,
Þingvallanefnd og mál varðandi
meðferð Þingvalla. Ennfremur
félagsmál, þar undir alþýðu-
tryggingar, atyinnubætur,
vinnudeilur, sveitarstjórar og
framfærslumál. Félagsdómur.
Almenn styrktarstarfsemi, þar
undir styrkveitingar til berkla-
sjúklinga og annarra sjúklinga,
sem haldnir eru langvinnum
sjúkdómum, sjúkrasjóðir, elli-
sty rktai-sj óðir, öryrkj asj óðir,
slysatryggingarsjóðir, þar með
talið Brunabótafélag íslands,
nema sérstaklega séu undan
teknar. Byggingarfélög.
Bjarni Ásgeirsson
atvinnumálaráðherra.
Undir hann heyra landbún-
aðarmál, þar undir ræktunar-
mál, þar á meðal skógræktar-
mál og' sandgræðslujnál, búnað-
arfélög, búnaðarskólar, gerð-
yrkjuskólar, húsmæðraskólar
i sveitum, dýralækningamál,
þjóðjarðamál, Búnaðarbanki ís-
lands. Ennfremur rafmagnsmál,
þar á meöal rafmagnsveitur rík-
isins og rafmagnseftirlit. Vatna-
mál, þar undir sérleyfi til vatns-
orkunotkunar, jarðboranir eftir
heitu vatni og gufu. Námarekst-
ur. Kaupfélög og samvinnufélög.
Landssmiðjan. Atvinnudeild há-
skólans. Rannsóknarráð rikisins.
Mælitækja,- og vogaráhaldamál.
Bjarni Benediktsson utanríkis-
og dómsmálaráðherra.
Undir hann heyrir dómaskip-
un, dómsmál önnur en félags-
dómur. Þar undir framkvæmd
refsidóma, hegningarhús og
fangahús, tillögur um náðun,
veiting réttarfarslegra leyfis-
bréfa, málflutningsmenn, lög-
reglumálefni önnur en gæzla
landhelginnar, áfengismál,
strandmál, sifjaréttarmál,
erfðaréttarmál, persónuréttar-
mál, eignarréttarmál, yfirfjár-
ráðamál, lög um kosningar til
alþingis og kjördæmaskipting,
umsjón með framkvæmd alþing-
iskosninga, ríkisborgararéttur,
útgáfa stjórnartiðinda og Lög-
birtingablaðs, húsameistari rík-
isins, verzlunarmál — sem ekki
eru í úrskurði þessum falin öðr-
um ráðherrum, þar undir verzl-
unarskólar. Ennfremur utanrík-
ismál.
Emil Jónsson, vlðskipta-
og samgöngumálaráðherra.
Undir hann heyra samgöngu-
mál, önnur en flugmál, þar á
meðal vegamál, skipagöngur, at-
vinna við siglingar, Stýrimanna-
skólinn, skipaskoðun ríkisins,
póst- og símamál, loftskeyta-
mál, vitamál, hafnarmál, iðn-
aðarmál, þar undir iðnskólar,
iðnaðarnám, iðnfélög, eftirlit
með veiVsmiðjum og vélum,
einkaréttarleyfi. Ennfremur við-
skiptamál, þar undir innflutn-
ingsverzlun og utanríkisverzlun,
önnur en verzlun með sjávaraf-
urðir. Bankamál, sparisjóðir,
gjaldeyrismál, verðlagsmál (dýr-
tíðarrráðstafanir).
Eysteinn Jónsson
menntamálaráðherra.
Undir hann heyra menntamál,
þar undir skólar, sem ekki eru
sérstaklega undan teknir, út-
varpsmál og viðtækjaverzlun.
Barnaverndarmál. Menntamála-
ráð. Leikhúsa- og kvikmynda-
mál. Kirkjumál. Ríkisprent-
smiðjan. Veðurstofan. Heil-
brigðismál, þar á meðal sjúkra-
hús og heilsuhæli. Ennfremur
flugmál, þar undir flugvallar-
rekstur, svo og gæzla landhelg-
innar.
Jóhann Þ. Jósefsson
f j ár málaráðherr a.
Undir hann heyra fjármál
(Framhald á 4. síöu)
enn dýrtíðina.
Hækkunin, sem samþykkt var.
Sú hækkUn rafmagnsverðs-
ins, sem gerð var, nemur nálægt
þriðjungi þess, sem bæjarbúar
hafa greitt fyrir rafmagnsnotk-
unina til þessa. Er verðið þá
orðið mun hærra en á Akureyri
og i Hafnarfirði til dæmis, og
aðeins 20% lægra en á Suður-
nesjum, þar sem rafmagnskerfið
er alveg nýlagt og verðið haft
mjög hátt, bókstaflega með það
fyrir augum að takmarka raf-
magnsnotltunina sem mest, þar
eð ekki er hægt að láta fólki
þar í té, nema mjög lítiö raf-
magn miðað við eðlilega þörf.
Þessari verðhækkun er þó svo
háttað, að hún lendir langmest
á almenningi, þar eð mest er
hækkaður sá taxti, sem fólk býr
yfirleitt við á heimilum sínum.
Rafmagnssalan mun nú vera
nálægt átta miljónum króna á
ári, og þótt draga kunni nokkuð
úr rafmagnsnotkuninni við
þessa hækkun, er líklegt, að hún
veiti rafveitunni eitthvað yfir
tveggja miljóna króna tekju-
aukningu.
Þau rök eru færð fram fyrir
þessari ákvörðun, að í^afveitan
verði að fá auknar tekjur til
þess að standast kostnað við
aukningu rafmagnskerfisins og
ýmsa nýbyggingu.
Tekjuaukning, sem étur sig upp.
Eins og áður er vikið að, er
talið, að tekjuaukning þessi
muni færa rafveitunni rösklega
jtveggja miljón króna tekju-
1 aukningu á áéi.
! En ekki er þetta þó gróðinn
einn fyrir hina sameiginlegu
sjóði bæjarbúa. Þessi verðhækk-
! un mun hækka vísitöluna um
I tvö stig. Af þvi mun leiða stör-
. felld útgjöld fyrir bæjarsjóð,
rafveituna og öll önnur bæjar-
fyrirfæki, og mun sú útgjalda-
hækkun slaga hátt upp í það,
að éta upp alla tekjuaukning-
una af lækkun rafmagnsverðs-
ins.
Þar að auki er svo gífurleg
útgjaldaaukning ríkisins, sem af
þessu stafar og krefst auðvitað
aukinnar tekjuöflunar handa
F ramsóknarvistin
í kvöld
Skemmtisamkoma Framsókn-
armanna í samkomusal Mjólk-
urstöðvarinnar i kvöld byrjar
með Framsóknarvist klukkan
8.30. Þurfa þá allir þátttakend-
ur í spilunum að vera komnir að
spilaborðunum.
Aðgöngumiðar sækist í inn-
heimtustofu Tímans í Edduhús-
inu við Lindargötu fyrir klukk-
an fjögur í dag. Verði þá eftir
eitthvað af óráðstöfuðum að-
göngumiðum verða þeir seldir
Ivið innganginn í kvöld.
ríkissjóði, er aftur leggst að
verulegu leyti á Reykjavik.
Hvað ber að gera?
Eftir það færi hagnaðurinn
af þessari ráðstöfun að minnka.
í þessu sambandi er þó á
margt að líta. í fyrsta lagi greið-
ir rafveitan jtfú 400 þús. kr. ár-
lega í bæjarsjóð, sem raunveru-
lega er útsvarsálag, sem raf-
magnsnotendur inna af hendi. í
öðru lagi mun rafveitan nú skila
miklum arði árlega, ef frá er
dregið það fé, sem lagt er í aukn-
ingu kerfisins, svo að af því má
draga þá ályktun, að rafmagns-
verðið sé nægjanlega hátt. Loks
er svo það, sem sjálfsagðast
hefði verið að athuga, áður en
hækkunin var gerð, hvort ekki
er hægt að koma á verulegum
sparnaði í rekstri rafveitunnar.
Mun almenningur í bænum
hafa um það sínar skoðanir,
sem auðvelt er að rökstyðja.
Merkilegt skipulag.
Það er rétt að gefa hér ofur-
litla hugmynd um það skipulag,
sem nú er á rekstri rafveitunn-
ar, þótt fólki sé nokkuð um það
kunnugt af skiptum sínum við
það fyrirtæki.
Árið 1945 var skrifstofukostn-
aður rafveitunnar 1.325 þúsund
krónur og voru þar í talin laun
starfsmanna í skrifstofu, vinna
við mælaálestur og’ innheimtu
og þar fram eftir götunum. Af
þessari upphæð gekk rösklega
þriðjungur til mælaálesara og
innheimtumanna, og hefir þó
stóraukizt siðan. Mun engan
furða á því, eins og til er háttað.
Ellefu sinnum á ári kemur
mælaálesari í hverja íbúð í
bænum, skrifar athuganir sínar
á blað, sem síðan er afhent 1
skrifstofu rafveitunnar. Þar eru
athuganirnar færðar á spjald-
skrá. Síðan er slegið upp í
skruddum rafveitunnar og at-
hugað, hvaða taxta hlutaðeig-
andi maður býr við, rafmagns-
notkun hans reiknuð út, reikn-
ingur skrifaður og fenginn í
hendur innheimtumönnunum,
sem síðan fara aftur á heimilin
ellefu sinnum á ári eða oftar, ef
illa gengur um innheimtuna. Þó
að rafveitan hafi einnig á hendi
innheimtu fyrir hitaveituna,
hafa aðrir menn á hendi eftir-
lit og innheimtu fyrir hana, og
iðulega mætast þessir sendi-
menn sama fyrirtækisins í hús-
dyrunum hjá fólki.
Hvernig er þetta erlendis?
Aðrar þjóðir fara öðru vísi að
og miklu skynsamlegar. í
Stokkhólmi er þetta svo, að einn
maður, sem innheimtir fyrir
rafmagn, gas og önnur svipuð
bæjarfyrirtæki, kemur ársfjórð-
ungslega, reiknar notkunina á
staðnum, skrifar reikninginn og
innheimtir hana, ef aðili kýs að
borga strax. Að öðrum kosti sér
hann um greiðsluna innan á-
kveðins tíma.
(Framhald á 4. síöu)