Tíminn - 06.03.1947, Blaðsíða 2

2
TfolIXX, fiinmtmlaginh 6. marz 1947
45. blað
Fimmtudagur 6. marz
Sinn er siður í landi
hverju
Ellefu atkvæði voru greidd á
þingi Norðmanna með því að
láta Rússum í té hernaðar-
stöðvar á Svalbarða. Það var
vist orðað svo, að þessar tvær
þjóðir ættu að hafa-með sér
varnarbandalag, eins og þeir
Jónas Jónsson og Bertrand Ger-
hart hafa talað um varnar-
bandalag íslendinga og Banda-
ríkjamanna.
Það sýnist ærinn munur á af-
stöðu kommúnista í Noregi og
flokksbræðra þeirra hár á landi,
þegar erlent stórveldi talar um
sameiginlegar hervarnir, varn-
arbandalag eða eitthvað þess-
háttar. í Noregi eru Kommún-
istar ginkeyptir fyrir slíku og
fylgja þeim hugmyndum einir
manna. Hér standa kommúnist-
ar í fremstu röð gegn hinni er-
lendu ásælni.
Það er þó ekki víst, að þessi
munur stafi allur af því, að
mennirnir séu svona ólíkir. Það
var gæfa 'kommúnista hér, að
tilmælin um hernaðarleg ítök í
landinu komu frá Bandaríkjun-
um, en ógæfa norskra kommún-
ista, að þar voru það Rússar,
sem að málaleitaninni stóðu.
Sannir kommúnistar eru
þannig gerðir, hvar í heimi sem
er, að Rússland er þeirra and-
lega föðurland. Þeir trúa því,
að þjóð sinni sé það fyrir beztu,
að áhrif Rússa geti orðifí sem
mest yfir henni. Stefnan í utan-
ríkismálum á því öll að miðast
við vilja Rússa og þar eftir er
annað.
Þetta sýndi sig glöggt hér á
styrjaldarárunum. Meðan Bret-
ar einir báru þungann af bar-
áttunni við Nazismann, höm-
uðust kommúnistar gegn þeim
og kölluðu allt, sem fyrir þá var
gert, landráðastarf, sem væri
öllum ærlegum mönnum til
skapraunar. En þegar slitnað
var upp úr vináttu Þjóðverja og
Rússa og innrásin 1 Rússland
hafin, opnuðust augu kommún
ista fyrir viðurstyggð Nazism-
ans. Upp frá þeim degi fannst
þeim allt of lítið, sem fyrir
bandamenn var gert, þó að þeir
hefðu talið það eftir áður. Þeir
vildu meira að segja ólmir segja
Þjóðverjum og Japönum strið á
hendur, þegar þeir héldu að
Rússar óskuðu þess.
Það er svo að sjá, sem kom
múnistasálin sé söm og jöfn
hér á landi, í Noregi og hvar
sem er, ófrjáls og harðfjötruð
Þeir menn, sem hafa fylgt
kommúnistum í þeirri trú, að
þeir miðuðu stefnu sína við
hagsmuni alþýðustéttanna og
sjálfstæðismál smáþjóðanna
eingöngú, mega sannarlega end
urskoða afstöðu sína.
Varalið sósíalista
Fimm Alþingismenn, sem
telja sig til andstæðinga Sósí-
alista veittu þeim þó fylgi eða
hlutleysi við kosningu í síldar-
útvegsnefnd. Einn hliðraði sér
hjá að mæta á kjörfundi, tveir
skiluðu auðu og tveir greiddu
Áka Jakobssyni atkvæði.
Nú stóð málið svo, að vitan
legt er að Sósíalietar geta ráðið
þeim manni, sem Alþýðusam
bandið kýs. Hér valt því á því
hvort þeir ættu að eiga tvo
menn í Síldarútvegsnefnd og
Alþýðuflokkurinn engan, eða
PÁLL ÞORSTEINSSON:
Sveit og bær
VII. Jöfnuður verðmæta og valils.
i.
Þau gömlu sannindi eru skráð
í sögu þjóðarinnar, að hér var
,gullöld“ í landi, meðan jafn-
ræði hélzt um auð og völd milli
manna og ætta í þjóðféiaginu.
En þpgar það raskaðist, dró til
„sturlungaaldar“. Þrátt fyrir
blóma þeirrar aldar á sviði bók-
mennta, reyndist jafnvægisleys-
ið, sem þá ríkti, styrinn, sem þá
stóð, eins og Níðhöggur, er nag-
aði svo rætur þjóðarmeiðsins,
að öldin endaði með falli 1 jóð-
veldis, undirokun lands og þjóð-
ar. Því ber að gefa gaum. að
„víða eru vörður reistar
á vegum sögu þessa lands,“
sem vel geta reynzt góð leiðar-
merki vegfarendum á tuttug-
ustu öld.
II.
Sú kenning sumra stjórnmála-
manna, sem þjóðinni er orðin
heyrinkunn, að byggðina eigi
að færa saman á fáa staði, fær
ekki staðizt, ef viðhalda á sum-
um höfuðatvinnugreinum þjóð-
arinnar, s. s. sauðfjárrækt.
Reynslan sannar, að sauðfjár-
búskapur verður naumast rek-
inn svo að vel fari, nema byggð-
in sé dreifð. Þar sem byggð
þéttist og sauðfé fjölgar við
takmarkað landrými, kemur
hnignun fljótt í ljós. Saga villi-
fjárins, sem ól aldur sinn í
Núpsstaðafjöllum áratugum
saman, er merkilegt og óvéfengj-
anlegt vitni um eðli sauðkindar-
innar. Villifénu var mest hætta
búin, ef það tepptist af ísum.
Við kyrrstöðuna virtist þrótti
þess og lífsfjöri mest förlast.
Frjálsræði og hreyfing var því
fjörgjafi. Gæti það látið fótinn
færa sig, lifði það lengi við litl-
ar snapir á frosnum háfjalla-
hryggjum. Og þetta fé reyndist
betra til frálags að hausti, bæði
á hold og mör, en fé, sem hirt
var heima við bæ. Slíkur er
kjarni háfjallagróðurslns, sem
rann því i merg og blóð.
Um fiskveiðar er svipað að
segja. Því verður að setja tak-
mörk, hvað miklum skipafjölda
er hrúgað saman á sömu mið.
Til þess að geta nytjað fiskimið-
in sem bezt án óhæfilegrar rán-
yrkju, verður að dreifa verstöðv-
um og bátaflota landsmanna
sem víðast fram með strönd-
inni.
Um verzlun og iðnað gegnir
að því leyti öðru máli, að þær
atvinnugreinar standa ekki í
eins nánum tengslum við gæði
lands og sjávar, sem landbúnað-
ur og fiskveiðar. Eigi að síður
er nauðsynlegt, að þær atvinnu-
greinar dreifist sem viðast um
landið. Ef nær allt það fjár-
magn, sem bundið er 1 innflutn-
ingsverzlun og iðnaði, dregst til
lengdar saman á einn stað eða
örfáa og annað, sem í kjölfar
þess flýtur, raskast svo jafnvæg-
ið. milli byggðanna, að hættu-
legt mun reynast þjóðfélaginu.
Það ætti að geta fært mönnum
heim sanninn um, að sú stjórn-
arstefna er sjálfsögð og rétt, sem
miðar að því að viðhalda sem
mestu jafnvægi um fjölmenni,
fjárhag og vald milli byggð-
anna, milli þéttbýlis og strjál-
býlis, milli þorpa o’g kaupstaða,
milli landsbyggðarinnar annars
vegar og Reykjavíkur hins veg-
ar. Sú stefna kemur m. a. fram
í því að kosta kapps um að
dreifa stofnunum, sem ríkið
lætur reisa eða stendur að, sem
víðast um land, eftir því sem
staðhættir leyfa. Dreifa vöru-
flutningum erlendis frá á sem
flestar aðalhafnir landsins í
stað þess að láta Reykjavík
hafa einokun á þeirri atvinnu-
grein. Dreifa framleiðslutækjum
og fjármagni í eðlilegum hlut-
föllum út um héruðin.
S. í. S. hefir á undanförnum
árum safnað fé, sem samvinnu-
menn hafa lagt fram af fúsum
og frjálsum vilja til að kaupa
hið vandaðasta flutningaskip,
sem nú er í íslenzka flotanum.
Um leið og þvi marki er náð, að
S. í. S. eignast sjálft vöruflutn-
ingaskip, gerist það til þess að
rísa gegn þeirri einokun, sem
Reykjavík hafði náð í innflutn-
ingsverzluninni. Stjórn S. í. S.
ákveöur, aö heimahöfn skipsins
skuli vera á Akureyri og lætur
það flytja nauðsynjavörur er-
lendis frá beint á margar beztu
hafnir landsins. Þótt hér sé að-
eins um eðlilega ráðstöfun að
ræða, er það slík nýjung, eins
og komið var málum, að hún er
talin „marka tímamót“ í sögu
Akureyrar og jafnvel fleiri
staða.
III.
Ákvörðun stjórnar S. í. S. um
ferðir og aðsetur Hvassafells,
er skýrt dæmi um stefnu sam-
vinnumanna, sem grundvallast
á því að skapa jafnrétti og láta
sannvirði ráða í viðskiptum, og
hvort hvor flokkurinn ætti að
eiga sinn mann.
Þrír þingmenn létu þá viður-
eign hlutlausa og tveir hlupu
undir bagga með Sósíalistum
gegn því bandalagi, sem flokk-
ur þeirra hefði gert.
Auðvitað eru Sjálfstæðismenn
frjálsir að þvi að kjósa Áka
Jakobsson og flokksbræður
hans, þegar þeir vilja. En hitt
er annað mál, að sá flokkur,
sem á mikið af slíkum hlaupa-
mönnum, má minnast þess, að
erfitt er að gera við hann samn-
inga um samstarf.
sýnir ennfremur, að þeir reyn-
ast stefnunni trúir, þar sem
þeir hafa vald á málum. — En
til þess að geta ráðið málefnum
ríkisins, þarf vald, sem byggist á
traustum samtökum mikils
fjölda manna. Atkvæðisréttur-
inn er vald, sem hverjum full-
þroska einstaklingi í lýðræðis-
þjóðfélagi er gefið.
Þrír stjórnmálaflokkar hafa
oftar en einu sinni sameinazt
um það að túlka fyrir þjóðinni,
að af því stafaði hætta, ef mis-
jafnlega margtír kjósendur stæðu
að baki fulltrúum hvers flokks
á þingi. Af því spruttu átökin
um og eftir 1931 og baráttan um
„réttlætismálið" 1942. Of marg-
ir af ibúum sveita og þorpa
guldu jákvæði við því kalli, sem
þá var gert um afsal valds til
fjölmennustu staðanna, enda
var „réttlætismálið" flutt ein-
hliða með ofstæki og að mestu
án samanburðar um vald byggð-
anna á öðrum sviðum. Nú er
skipun Alþingis að mestu háð
„höfðatölureglunni“.
En skyldi sú regla ráða um
alla þætti ríkisvaldsins og þjóð-
félagsmála?
Hvaða áhrif skyldi aðsetur
þings og stjórnar, blaða og
flokksstjórna hafa á vald
Reykjavíkur?
Skyldi bankastarfsemin skipt-
ast hlutfallslega milli lands-
fjórðunga eftir fólksfjölda?
Er hinum stærstu ríkisstofn-
unum dreift víða um landið?
Er verzlunarveltan í Reykja-
vík aðeins í hlutfalli við fólks-
fjölda staðarins?
Hefir „höfðatöluregla“ ráðið
um skipting innflutnings milli
samvinnufélaga og kaupmanna
á síðustu árum?
Er helztu menntastofnunum,
sem ríkið kostar, dreift um
landið i hlutfalli við fólks-
fjölda?
Hvernig er tekið undir það
réttlætismál, - að ríkisvaldið
fylgi þeirri stefnu, að allir
landsmenn fái að njóta raf-
magns frá rafmagnsveitum rík-
Nýtur maður tekur
jákvæða afstöðu
Tíminn birtir hér útdrátt úr ræðu, sem Vilhelm Dietrichson
skólastjóri í Noregi flutti yfir nemendum sínum, þegar skóli hans
hófst eftir jólaleyfið í vetur. Boðskapur hans á fullt erindi til
íslendinga eins og Norðmanna. — Eftir Dietrichson birti Tíminn
í haust neðanmálsgrein um erfiðleika landbúnaðarins á Norð-
urlöndum. /
Þið hafið í jólaleyfinu sitt-
hvað séð og heyrt um erfiðleika
landbúnaðarins. Stritið á
sveitaheimilunum, — einkum
kvenfólksins, því að það tekur
nú flestu fram. Húsmæður, sem
þyrftu eina og jafnvel tvær
manneskjur sér til hjálpar, eru
einar til alls. Og á smábýlun-
um verða konurnar vlða að ann-
ast fjósstörfin, auk bæjarverk-
anna. Og þó að hlutskipti karl-
mannanna sé yfirleitt ekki jafn
strangt, er það þó erfitt, og víða
full þörf að væri manni fleira.
Enn er það flóttinn úr sveit-
unum. Þjóðin vex. Bæirnir
stækka. í sveitunum stendur
fólksfjöldinn í stað eða minnk-
*
ar.
Þannig er straumurinn úr
sveitum í borgir. Hávaðalaus en
stöðugur og jafn alla stund.
Annað viðhorf hefir einnig
mætt ykkur. Fjárhagshliðin. E.
t. v. hefir mönnum áður sýnzt
þar bjart framundan, af þvi
verðlag væri hátt og hægt að
borga af skuldum, sem á búun-
um hvíla. En nú sést hvernig
hagurinn er í raun og veru. Á
stríðsárunum hafa verkfæri
slitnað, húsin þurfa viðhald og
endurbætur, jarðvegurinn er
sveltur og bústofninn hefir
gengið saman. Þetta þarf allt
að lagast. Vandræðin að fá
sæmilegt fólk til fjósaverka full-
komnar svo myndina.
Áhyggj urnar beygja flesta og
því er ég hræddur um, að þið
hafið heyrt talað um versnandi
tíma, fundið kvíða og ugg um
framtíðina. Ég er hræddur um
að þið hafið heyrt sagt, að jarð-
yrkjumennirnir ættu ekkert at-
Því svarar ekki Jón?
Það stendur í Jóni Pálmasyni.
Nú eru 12 dagar síðan ég
lagði fyrir hann nokkrar spurn-
ingar hér í blaðinu. Þetta voru
engar hégómaspurningar og
snertu blátt áfram ýmsa höfuð-
þætti, þar sem munur er á
stefnu fyrrverandi ríkisstjórnar
og núverandi.
Ég spurði hvort dýrtíðin hefði
orðið til almennrar blessunar og
auðjöfnunar og sú kenning þvi
holl og réttmæt.
Jón Pálmason svarar ekki.
Ég spurði um gjaldeyrismeð-
ferð, skipulag á fjárfestingu,
verzlunarkostnað og landbún-
aðartæki.
Ekkert orð fæst úr Jóni.
Svo spurði ég eftir nokkrum
atriðum varðandi forsetabrenni-
vínið.
Þai1 fást engin svör.
Hvernig stendur nú á þessu
Er Jón Pálmason eins ómerki-
legur og Mbl., sem forðast rök-
ræður en notar í þeirra stað
dylgjur, hártoganir, rangfærzl-
ur og uppnefni?
Eða er honum jafn óhægt um
rökræður og Gísla Jónssyni?
Ætlaði Jón Pálmason e. t. v.
að kingja einhverju af dýrtíðar-
lofgjörðinni? Þá skal mig ekki
furða þó að bitinn hafi orðið
honum heldur stór og óhægur
fyrir brjósti. Ég er ekki viss um
að sá kökkur skolist úr hálsi
með nokkru íorsetabrennivíni.
Ég held að Jón Pálmason,
treysti sér ekki til að svara
neinu af þessu, öðru vísi en svo,
að það verði honum og hans
nánustu samherjum áfellisdóm-
ur fyrir liðna tíð. Og ég virði
það við hann, ef hann sér að sá
málstaður, sem hann hefir fylgt,
er óverjandi.
isins fyrir sama verð, hvar sem
þeir búa?
Þeir, sem búa dreift um land-
ið, þurfa að sýna þann félags-
þroska að’ þoka sér saman, gera
sér Ijós svörin við þessum spurn-
ingum og hvort valdsmenn
Reykjavíkur og þeir stjórnmála-
flokkar, sem héldu hinu svo-
nefnda „réttlætismáli" hæst á
loft 1942, muni vera þess albún-
ir að fylgja i framkvæmd boð-
orði þjóðskáldsins:
„Allt skal jafnt“ ....
Mér finnst ástæða til að vekja,
athygli á þessu.
Þegar ég hafði fundið að því,
að nokkrir trúnaðarmenn hefðu
veitt sér forréttindi til áfengis-
kaupa kallaði Mbl. mig slefbera.
Það þoldi ekki að minnzt væri
á ósómann.
Þegar ég hafði bent á hvernig
einstakir forréttindamenn hefðu
fengið aö byggja sér til gamans
gegn hagsmunum alþjóðar og í
hrópandi ósamræmi við þá
stefnu, sem þeir þóttust fylgja,
fékk ég nýjan fúkyrð'aflaum í
Mbl.
Ég veit ekki hvern þátt Jón
Pálmason kann aö hafa átt í
þessum skrifum um mig og læt
mig einu gilda. En hitt skulu
allir sjá, að hann hliðrar sér
hjá að ræða málefnin, þó að
blöð þeirra Valtýs birti persónu-
legt níð hvað eftir annað.
Á hvað bendir það, þegar
þrautreyndir stjórnmálamenn
fást ekki til að' svara málefna-
legum fyrirspurnum, en láta blöð
sín í þess stað ausa persónulegum
skömmum yfir þá menn, sem
óska eftir rökræðum við þá?
Bendir það á góðan málstað
og innra öryggi staðfastrar
sannfæringar?
Ég hygg það benda til hins,
að þessir menn vita það, aö
málstaður þeirra er slæmur.
Þeir vita aö forsetabrennivínið
er hneyksli. Þeir vita að stóru
og dýru sumarbústaðirnir frá
síðustu árum eru hneyksli. Þeir
vita að verzlunarmálunum hefir
verið illa stjórnað, innflutning-
ur landbúnaöarverkfæra látinn
sitja á hakanum, húsnæðismál
og byggingamál færð í svíviröi-
legt horf o. s. frv. Þeir vita þaö
svo sem, að það er ekki hægt
að verja ýmsan óskapnað fyrr-
verandi stjórnar.
Ef þetta skyldi vera rangt hjá
mér, vænti ég að Jón Pálmason
sýni það með skörulegu og refja-
lausu svari.
Halldór Kristjánsson.
Gifting' daglega.
Ales og Gladys James glftu sig ný-
lega einhvers stað'ar vestan hafs, og
létu taka allt saman upp á plötu, svo
að ef þau hafa grammófón við hend-
lna, geta þau endurtekið giftinguna,.
þegar þau vilja.
hvarf í framtíð þessa lands. Þeir
æskumenn, sem héldu trygð við
sveitina, en fylgdu ekki
straumnum, ættu heima i lið-
inni tíð.
Vegna þessa viðhorfs í sveit-
um okkar finnst mér rétt, að
kennari ykkar æskumannanna,
segi nokkur orð á fyrsta kennslu
degi ársins.
Það er þá fyrst, að ef fólkið
ætlar sér frá moldinni til iðn-
aðar og annarra borgarstarfa,
verður það þó að vita, að sá
iðnaður, sem Noregi er eðlilegur,
byggist á landbúnaðinum. All-
ur okkar glæsilegi trjáiðnaður
á rætur sínar í skógunum. Nið-
ursuðuverksmiðjur og maÆvæla-
iðnaður byggist á jarðyrkju,
kvikfjárrækt og fiskiveiðum.
Og hugsið um hinn mikl^. iðn-
að, sem sprottinn er beint frá
moldinni: mjólkurbúin, osta-
geröina, jarðeplamjölið, slátur-
húsin, o. s. fry. Ef öllum þeim
iðnaði, sem byggist á framleiðslu
sveitanna er kippt í burtu, er
skarð fyrir skildi.
Það er því lítil rökvísi í
þeirri þróun, sem dregur fólk
til bæjanna og veikir þar með
sveitirnar. Það er eins og að
byggja fallegt hús á ótraustum
grunni. Fyrr eða síðar segja af-
leiðingarnar til sín, og þá, kæru
nemendur, — þá munuð þið
heyra mál jarðyrkjunnar.
Lítum svo á öll þau fyrirtækl,
sem byggjast á kaupgetu bænd-
anna. Ef vel gengur 1 sveitun-
um, mun það sýna sig, að gamla
orðtakið er satt: Hafi bóndinn
peninga, hafa allir nóg.
Ef þetta snýst við, munu borg-
irnar finna hvar þær eru komn-
ar. Það hefnir sín að liða í sund-
ur grundvöll þjóðfélagsins. Að-
eins að þeir mörgu, sem berast
áhyggjulaust með straumnum,
skyldu það, fyrr en það er ot'
seint.
Þar sem lífsbaráttan er hör-ð-
ust, segir samdráttur og eyðing
fyrst til sín. En ef fólkið dregst
niður frá fjalldölunum, inn frá
eyjum og útnesjum, og suður á
viö frá nyrztu sveitunum, falla
þar með skjólbelti mannfélags-
ins i landi voru. Þá mun fara
eins og þegar veikbyggður skóg-
ur missir skjólbelti sitt. Það er
ömurleg tilhugsun. Þegar bogi
Einars brast við Svoldur, spuröi
konungur: Hvað brast svo hátt?
Og svarið kom bæði fljótt og ör-
uggt: Noregur úr hendi þér,
herra.
Hann fellur hljótt og þungt,
straumurinn utan að. En ef svo
heldur áfram sem nú horfir,
mun það hafa sömu afleiðingar
og að bogi Einars brast.
Ég gæti sagt margt um þetta,