Tíminn - 07.03.1947, Blaðsíða 2

2
TlHM, föstndagiim 7. marz 1947
46. blað
Föstudagur 7. marz
Nýtt viðhorf
Mönnum verður það nú stöð-
ugt betur og betur ljóst, hvern-
ig gjaldeyrismálin standa. Þó
mun mörgum hafa brugðið í
brún, þegar Viðskiptaráð til-
kynnir, að frestað verði veit-
ingu innflutningsleyfa um sinn.
Hvar er nú sá Oddur Guðjóns-
son, sem í haust birti marg-
brotna reikninga í .Mbl. um
gjaldeyrismálin?
Er það sá hinn sami Oddur,
sem nú truflar eðlilegt vlð-
skiptalíf, með því að neita að
afgreiða umsóknir um gjaldeyr-
is- og innflutnlngsleyfi?
Er hann þá sjálfur búinn að
sjá og viðurkenna í verki þann
sannleika, sem hann þrætti
fyrir í haust?
Gjaldeyrismálin stancja svo
illa, að það er augljóst að taka
verður upp alveg nýja hætti í
þeim. Við því er ekki nema gott
eitt að segja, því að undanfarið
hefir miljónaauði verið bruðlað
og hent í vitleysu. En betra
hefði verið að hverfa af þeirri
braut, áður en neyðin lokaði
henni.
Hitt er svo annað mál, að
meðan ósamið er um afurðasölu
landsmanna, veit enginn hversu
langt verður að ganga eða að
hvað miklu leyti kann að þurfa
að grípa til neyðarráðstafana.
Nú fara menn að sjá mistökin
og skilja meinsemdirnar. Nú
sjá menn, að er eitthvað at-
hugavert við það, að hafa hrúg-
að'inn alls konar glingri og fá-
nýtu glysi í stað nauðsynjavarn-
ings. Það hefði verið betri stjórn
að byggja nokkrar mannsæm-
andi íbúðir, heldur en að hrúga
inn í hrynjandi kofa ýmsum
keramikmunum, glerskrauti og
silfurmunum. Það hefði verið
farsælla að byggja minna ein-
stökum auðmönnum til gamans.
en meira fólkínu til gagns. Og
það hefði verið betra að hindra
það, að stórgróðamenn kæmu
fé undan úr landi, misjafnlega
vel fengnu.
Nú fara menn að skilja þetta
þó að þeir hafi ekki séð það
fyrri. Það er svo sem von, að
Þjóðviljinn birti eitthvað um þá.
sem eru „eftir á vitrir“. Hann
mætti þekkja þá manntegund.
Hún hefir fengið að ráða þessu
landi undanfarið og er orðin
þjóðinni næsta dýr.
Það má búast við því, að þeir
sem telja. hag sinn undir því
kominn, að fyrrverandi stjórn
fái góð eftirmæli, reyni enn a?
villa um þjóðina, með því að
segja, að sú þurrð, sem nú er
fram komin í gjaldeyrinum hafi
verið óhjákvæmileg, vegna
framfara og nýsköpunar. Það
mun þó verða þeim sjálfum
verst, sem því halda fram, því
að þjóðin sér betur, þegar alvara
lífsins opnar augu hennar. Eða
hvers vegna þurfti Oddur Guð-
jónsson að þræta fyrir sannleik-
ann í sumar, ef sá sannleiki var
aðeins ávöxtur af góðu starfi
fyrir þjóðarframför?
Fyrrverandi ríkisstjórn hafði
vonda samvizku. Hún vissi hvað
hún var að gera. Þess vegna
reyndi hún í lengstu lög að fela
ávextina.
En nú ríður allt á því, að þjóð-
in herði sig upp, og sameinist
til þeirra átaka, sem nauðsynleg
eru, svo að lífskjör almennings,
afkoma og menning, verði ekki
á eftir því, sem þær þjóðir, sem
bölvun stríðs og eyðileggingar |
lagðist á með fullum þunga, eiga
við að búa. i
Ólafur Jensson, stnd. polyt.:
Kaupmannahafnarbréf
Tímanum hefir borizt fréttabréf frá Ólafi Jónssyni
stud. polyt., sem dvelur við nám í Kaupmannahöfn. —
Blaðið gerir sér von um að geta birt fréttabréf frá hon-
um öðru hvoru framvegis. Kaupmannahöfn er nú aftur
orðin fjölsóttasti dvalarstaður íslenzkra námsmanna
erlendis, og auk þess kemur þangað fleira fslendinga til
skemmri eða lengri dvalar en til nokkurs annars útlends
staðar. Lesendur blaðsins mun því vafalaust fýsa að fá
þaðan greinilegar fréttir öðru hvoru. R i t s t j,
handrit, sem eru í vörzlu há-
skólans. Deilir blaðið hart á há-
skólaráð fyrir fastheldni þess á
handritin. Nú hefir verið skipuð
hér nefnd fróðra manna, til að
rannsaka málið og gera tillög-
ur í því.
Frosthörkumar.
Norrænt stúdentaheimili.
Ég er fyrir skömmu fluttur á
Nordisk Kollegium. Þetta stúd-
entaheimili var fullbyggt og tek-
ið í notkun árið 1942, en í árs-
byrjun 1945 tóku Þjóðverjar það
fyrir flóttamenn. Fyrir skömmu
var það opnað aftur pftir mikl-
ar viðgerðir. Hér búa nú um-130
.stúdentar, flestir danskir. Norð-
menn eru hér um 25, fáeinir
Svíar og 2 íslendingar. Yfir-
maður (Efor) hér er próf. Niels
Nielsen og inspector er magister
Chr. Westergaard Nielsen, sem
báðir eru íslendingum að góðu
kunnir. Nordisk Kollegium er
ekki byggt fyrir fé. hins opin-
bera. Verksmiðjan Nordisk Fjer-
fabrik hefir byggt það af mikilli
rausn og gert það svo. vel úr
garði, að próf. Niels Niélsen tel-
ur, að það eigi engan sinn líka,
ivorki í Evrópu eða Ameríku.
Félagslíf íslendinga í Kaup-
mannahöfn.
Enn sem fyrr sækja íslend-
ingar mikið hingað til Hafnar.
Margir eru búsettir hér, aðrir
dvelja lengri eða pkemmri
tíma við nám, í verzlunarerind-
um o. fl. íslendingafélagið held-
ur skemmtifundi að jafnaði einu
únni í mánuði. Stúdentafélagið
er nú fjölmennara en nokkru
inni áður á sinni löngu ævi, og
;elur um 90 félagsmenn. For-
tnaður þess er nú Sveinn K.
Sveinsson, stud. polyt. Félagið
íeldur fundi og kvöldvökur
mánaðarlega. Kvöldvökurnar
;ru opnar öllum löndum hér.
Tón Helgason, próf., hefir ann-
xzt þær einn síðan Jakob Bene-
iiktsson flutti heim.
Söngskemmtun Einars ,
Kristjánssonar.
Einar Kristjánsson hélt söng-
skemmtun hér um daginn með
undirleik Haralds Sigurðssonar.
Áheyrendur voru tæpl. 400,
meiri hlutinn íslendingar. Báðir
fengu þeir mjög góða dóma og
blöðin fóru lofsyrðum um þá:
„— ikke helt moden til Metro-
politan, men allerede et godt
Stykke paa Vej dertil", sagði
eitt blaðanna m. a. um Einar. Þ.
e. „Ekki fullþroskaður fyrir
Metropolitan óperuna, (í New
York) en á góðri leið að ná því“.
Handritamálið.
íslenzku handritin í Kaup-
mannahöfn eru nú aftur um-
ræðuefni dönsku blaðanna.
Fjörutíu þekktir lýðskólamenn
(Höjskolefolk) sendu þingi og
stjórn opið bréf fyrir nokkr-
um dögum og kröfðust þess, að
íslendingar fengju handritin.
Síðan hafa flest dagblöðin birt
leiðara um málið og vilja sum
skila, en önnur halda. Politiken
minnir á það, að Danir krefjist
nú frá Þýzkalandi allra skjala
varðandi Norður-Slésvig (sem
sameinaðist Danmörku 1920), og
geti þeir því ekki með neinni
sanngirni neitað kröfum íslend-
inga. Öll blöðin telja lögfræði-
legan rétt Dana til handritanna
óvéfengjanlegan, en sum þeirra
minna á „summa jus, summa
injudia“, — hið mesta réttlæti
— og viðurkenna siðferðilegan
(moralskan) rétt íslendinga.
Kristeligt Dagblad telur líklegt,
að skilað verði handritum úr
Konunglega bókasafninu, en
erfiðara muni verða að fá þau
Hér hafa verið frost síðan í lok
janúar, oftast 5—6 gráður, en
snjór hefir ekki fallið fyrr en
nú síðustu dagana. Allar innan-
landssiglingar hafa nú lagzt
niður, nema á Stórabelti og
gengur ' þó skrykkjótt þar.
Stundum er þar aðeins fært ís-
brjót (Danir hafa þar sinn
stærsta ísbrjót), en aðra daga
tekst •íerjunum að brjótast yfir
sundiö líka. Málmeyjarferjunni
tekst enn að komast leiðar sinn-
ar, en Kattegat og austurhluti
Skagerak eru að heita má þakin
af ís og ófær skipum, nema með
aðstoð ísbrjóta. Allar hafnir á
austurströnd Jótlands eru lok-
aðar af ís, en birgðir eru fluttar
til smáeyjanna með flugvélum
eða bílum. Nokkrum sinnum
hefir það komið fyrir, að bílar
hafa farið 1 sjóinn í þessum ferð-
um. Sagt var frá því um daginn,
að gamall maður hefði farið í
sjúkrastól frá Norður-Sjálandi
\út í sænsku eyna Hven, til að
kaupa súkkulaði og póstkort. Á
heimleiðinni varð hann að skilja
stólinn eftir á ísnum, en staul-
aðist til lands á hækjunum. Um
sama leyti fannst eistlenzkur
flóttamaður helfrosinn á ísnum
á þe/sum sömu slóðum. Næst-
um daglega birta blöðin fregnir
af því, að fiskimenn reki frá
landi á ís. Oftast verður mann-
björg, en slys hafa þó orðið.
Frostin koma illa við marga
hér vegna þess, hve eldsneytis-
skorturinn er tilfinnanlegur.
Víða eru samkomuhús hituð
upp, svo að fólk geti setið þar á
daginn og haldið á sér hita, ef
enginn eldiviður er til að hita
upp heima.
Alyktanir Jóns Pálmasonar
Jón Pálmason stofnar til
mannjafnaðar milli Ólafs Thors
og Hermanns Jónassonar í Mbl.
í gær.
Ég mun ekki að svo stöddu
taka þátt í slíkum mannjöfnuði,
en hins vegar vil ég nefna
nokkur dæmi um sagnfræðilega
nákvæmni Jóns Pálmasonar, á-
lyktunargáfu hans og fullyrð-
lngar.
Jón talar um vaxandi traust
og gengi Sjálfstæðisflokksins
alla tíð. Þessi vöxtur hefir þó
raunar verið þannig að við Al-
þingiskosningarnar 1933 hlaut
flokkurinn 46,6% af heildarat-
kvæðamagninu en í síðustu
kosningum fékk hann 39,5%.
Það þarf alveg sérstakt lag á
gáfum og meðhöndlun sagn-
fræðilegra staðreynda til að
draga af þessu ályktanir um
stöðugt vaxandi traust og gengi
flokksins.
Jón Pálmason setur þessa
þróun í samband við for-
mennsku Ólafs Thors. Það má
svo sem benda á það líka að
Ólafur Thors fékk við Alþingis-
kosningarnar 1931 65,5% at-
kvæða í kjördpmi sínu en 1946
aðeins 44,5% eða 47,8% ef land-
listaatkvæði flokksins eru talin
með. Þannig hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn tapað sjöunda hluta
af .kjósendafylgi sínu, en Ólaf-
ur Thors allt að því fuilum
þriðjungi fylgis síns hlutfalls-
lega í kjördæmi sinu. Þetta
bendir því óneitanlega til þess,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
sloppið vel, hjá því sem vera
myndi ef hann hefði hvergi not-
ið við álitlegri manna en Ólafs
Thors.
En út frá þessum staðreynd-
um segir Jón Pálmason um
Sjálfstæðisflokkinn: „Eftir því,
sem lengra heíir liðið,. hefír
traust hans og gengi farið vax-
andi.“
Það er nú ekki tiltökumál, þó
að þessi maður álykti að Fram-
sóknarflokknuin hafi hrakað
jafnframt þvl, sem gengi Sjálf-
stæðisflokksins hafi aukizt. En
hvað, sem hann segir um það,
er hitt staðreynd að hlutdeild
flokksins í heildaratkvæða-
magni um land allt var meiri I
kosningunum 1946 en 1933.
Jón Pálmason segir að fylgi
Framsóknarfl. hafi minnkað í
sveitunum. Ef tekin eru til at-
hugunar þau kjördæmi, sem ein
geta bent svo að ekki sé um að
villast í rétta átt í því máli, —
þ. e. þau kjördæmi, sem minnst
hafa þorpin, eins og Rangár-
vallasýsla og Norður-Múlasýsla,
þá er þessi ályktun í fullu sam-
ræmi við annað hjá hjá Jóni.
Það eru höfð endaskipti á hlut-
unum. Hrörnun kölluð vöxtur
og vöxtur hrörnun.
Áður en Ólafur Thors varð
ráðherra, var hann forstjóri
Kvöldúlfs, eins helzta brask-
fyrirtækis landsins. Meðan það
safnaði ódæma skuldum, dró
það fé út úr rekstri sínum til
að byggja íburðarmikil stórhýsi
yfir forstjórana. Var svo langt
gengið í sukki og braski, að nú-
verandi forsætisráðherra og
flokksbræður hans eins og nú-
verandi samgöngumálaráðherra,
beittu sér fyrir því á Alþingi
1937, að fyrirtækið væri gert
upp. Mætti vel ræða ráðs-
mennskuna í Kveldúlfi bæði fyrr
og síðar við Jón Pálmason, ef
hann vildi.
Um ráðherradóm Ólafs Thors
er það að segja, að hann hefir
tvívegis endað með ósköpum, og
er það, sem betur fer, einsdæmi
á íslandi, og verður vonandi alla
tíð, að ráðherra fái svo hrak-
legan vitnisburð hjá samstarfs-
mönnum sfnum, og skal það ekki
rakið nánar að þessu sinni.
Auðvitað liggja ekki fyrir
neinar skýrslur frá hagstof-
unni um óráðvendni og brigð-
mælgi Ólafs Thors, eins og kjör-
fylgi flokkanna, en fullyrðing-
ar Jóns Pálmasonar um hvort-
tveggja eru sama eðlis. Þar er
staðreyndum snúið við og álykt-
anir fullkomin öfugmæli.
Jón Pálmason segir ennfrem-
ur, að innan Framsóknarflokks-
ins standi nú yfir ranasóknir
og ákærur leynt og ljóst á ýmsa
helztu menn flokksins. Séu þeir
(FramhalcL á 3. siöu)
Inton Belnset:
Nýtt líf í sveitirnar
Grein sú, sem hér fer á eftir, er þýdd úr norska samvinnu-
•laðinu Kooperatören. íslenzkir samvinnumenn og sveitavinir
afa eflaust gott af því að fylgjast með hinu merkasta af um-
æðum Norðmanna um \\mdamál og viðreisn sveitanna hjá
>eim. Og sízt þurfum við að halda, að hvergi sé.fólksfæð og erf-
ðleikar við landbúnað þessi árin, nema á íslandi.
Fyrst skulum við líta á nokkr-
xr staðreyndir.
Það er sama hvar farið er um
byggðir Noregs. Um strendurn-
ar, firðina, fj allasveitirnar og
slétturnar mætir manni alls
staðar sama viðhorf. Það er yf-
irleitt hvergi ungt fólk í sveit-
unum. Það er farið í bæina, til
iðnaðarins, í verzlunarnám og
skrifstofustörf, — bara að það
losni við sveitastörfin. Verzlun-
arskólarnir eru fullir, en bún-
aðarskólarnir þvi sem næst
tómir.
Alls staðar er sömu sjón að
sjá. Mikið ræktað land nytjast
ekki, víða hefir ekki náðst inn
uppskeran af þeirri jörð, sem
erjuð var, og bústofn og fram-
leiðsla er minni en fyrir stríð.
Þetta stafar ekki af fátækt.
Bændur hafa peninga fal að reka
búin. Þetta er af því einu sam-
an, að unga fólkið er fatið, og
það er því hvergi starfslið að
fá.
Unga fólkið er ekki farið vegna
þess, að tekjur þess I dag séu
endilega of litlar 1 sveitinni. Það
hefir þar í raun og veru drýgri
tekjur og leggur meira fyrir, en
ef það vinnur í bæjunum. Það
er ekki raunveruleg fjárkreppa,
sem hrekur unga fólkið úr sveit-
unum. Það skortir trú á fram-
tíðina.
Ungt fólk, sem einhver mann-
dómur er í, dreymir alltaf
drauma stóra um framtíðina, en
þeir draumar eru nú ekki bundn-
ir við bæinn í sveitinni. Æsku-
fólkið í dag sér framtíðina í
kaupstöðunum, við iðnað, verzl-
un og skrifstofustörf. Þar held-
ur það, að geti „eitthvað orðið
úr sér“. Það hefir tapað trúnni
á það, að nokkuð verði úr sér
heima í sveitinni. Það ræðir
málið varla á þeim grundvelli.
Það fer hægt og rólega eins og
það sé að forðast drepsótt, sem
það veit að hlýtur að koma.
Fyrri hefir þrengt að í sveit-
um Noregs. Þær hafa breytt svip
og bændalífið breytt um form,
þegar þróun úti I heiminum
krafðist þess. En það hefir geng-
ið fyrir sig á löngum tíma.
Nú gerast hlutlrnir fljótt. Það,
sem áður tók manpsaldra,
verður nú á einu ári. Og þegar
unga fólkið hverfur allt úr
sveitunum í einni svipan,
komast þær I þrot í fyrsta sinn
í sögu landsins.
Þegar þeir, sem landinu ráða,
og við allir saman, erum ekki
framsýnni en þetta, fer illa.
Landbúnaðarpólitík okkar er
ekki lengra komin en svo, að
hún hjakkar í sömu sporum og
kringum gamla stríðið. Bygg-
ingarstyrkur, áburðarstyrkur,
jarðræktarstyrkur, framlög til
vega, baráttan um nokkurra
aura hækkun á kjötkílói, — allt
elns og var fyrir 30—40 árum
síðan. En það er nú ekki nóg,
því að heimurinn er annar í dag
en þá.
Ef talað er við unga fólkið,
sem kemur úr sveitunum, til að
skilja hvað veldur burtför þess,
þá sýnir sig, að það er hin erf-
iða vinna, stöðugt strit og von-
leysi um að hægt sé að koma
nokkurri þróun við til góðs og
skapa nokkuð nýtt, sem vert sé
að lifa fyrir. Það er engin fram-
tíð í þessu, segja allir. Það er
ekki annað en að stritá eins og
pabbi og afi hafa gert. Það
æskufólk, sem gerir sér slíkt að
góðu, og lifir ekki fyrir draum-
inn að skapa eitthvað nýtt og
betra en áður er til, — það ei;
ekki gott æskufólk. Það vantar
það, sem mest er um vert, fram-
takið.
Vorannir, heyannir, haust-
annir, o. s. frv., allt er þetta 1
aðalatriðum með sama rekstri
og var fyrir mannsaldri síðan.
Þegar unglingarnir koma út úr
sveitinni, þar sem þeir vinna
með þreyttum hestum fyrir plóg
viku eftir viku, sjá þeir vél-
tæknina komna um allt. Sá
hraði og líf, sem fylgir henni,
seiðir og dregur til sín. Þá er
þungt að snúa heim aftur til
þreyttu hestanná fyrir píóg og
öðrum drætti.
Það er auðvitað taiað um
það í sveitunum að reka búin
með meirl nútíðarbrag. En það
strandar oft á því, að býlin eru
svo smá, að þau hafa ekki ráð á
að kaupa dráttarvélar og allt,
sem þeim fylgir. Og þó að
bændurnir hefðu efni á þeim
kaupum, myndu þau ekki borga
sig, því að því fylgdi, að of mik-
ið dautt fjármagn væri bundið
í tækjum, sem lengstum stæðu
ónotuð.
Það heíir verið reynt að stofna
verkfærafélög, en gengið illa. Við
Norðmenn, ekki sízt bændurnir,
errpn einstaklingshyggjumenn,
og erfitt um náinn félagsskap.
En eins og neyðin kennir naktri
konu að spinna, verða einstakl-
ingshyggjumennirnir líka eitt-
hvað að læra. Ástand sveitanna
í dag er sönnun þess, að það
verður að reka búskapinn í fé-
lagi. Sveitamennirnir verða að
kaupa stærri tæki í félági og
eiga þau saman, En það getur
hver átt sína jörð fyrir þvi.
Við skulum hugsa okkur t. d.:
Hinn 15. apríl ákveður for-
maður verkfæráfélagsins, að
voryrkjan byrji. Þá koma félags-
menn saman með dráttarvél og
tæki á íyr*ta bænum og vinna
þar í félagi og svo koll af kolli.
Fólkið vinnur saman og verkið
gengur fljótt.
Fljótlega eftir að hemáminu
lauk tilkynntum ’ við öllum
landslýð, að norska rikið ætlaði
sér að hleypa nýju blóði í iðn-
aðinn. Til þess voru ætlaðar 800
milj. kr. Þetta vakti bjartsýni og
trú á iðnaðinn, svo að hann
sópaði ungu fólki til sín og það
sá þar sýnir miklar. Það eitt,
að boðskapur ríkisvaldsins kom
tii, efldi mjög trúna á iðnað-
inn. En það var ekki minnzt á
neinar ráðstafanir eða framlög
til að gefa sveitunum nýtt blóð.
í þess stað gekk á nöpru og lít-
ilfjörlegu þrefi um það, hvað
marga aura kjötið og mjólkin
ætti að hækka.
Boðskapur ríkisvaldsins til
sveitanna var eins og í fyrri
heimsstyfjöld: Smástyrkur til
þessa. Smástyrkur til hins. Smá-
styrkur til smámuna. Því fengu
unglingarnir það á tilfinning-
una, að sveitirnar ættu að vesl-
ast upp, og þeir gerðu það eina,
sem ætlazt mátti til af fram-