Tíminn - 15.03.1947, Blaðsíða 2

TÍMIIVIW lawgardaginn 15. marz 1947
52. blað
2
Laugardagur 15. nmrz
Dýrtíðarmálin
Morgunblaðið gerir dýrtíðar-
málin að umræðuefni í forustu-
grein sinni í fyrradag. Það lýsir
dýrtíðinni réttilega sem þjóðar-
böli og segir síðan, að það séu
vonbrigði margra að núv. ríkis-
stjórri skuli ekki hefjast handa
gegn henni af alefli.
Það er vel, að Mbl. skuli nú
komið á þá skoðun, að dýrtíðin
sé þjóðarböl og maðurinn, sem
á drýgstan þátt í henni, hafi
því réttilega kallað sig böðul al-
þjóðar. Það er líka eðlilegt, að
Morgunblaðið geri meiri kröfur
til núv. stjórnar en fyrrverandi
stjórnar, en Mbl. taldi það aldrei
valda neinum vonbrigðum, tlótt
fyrrv. stjórn gerði ekki neitt til
úrbóta í dýrtíðarmálunum. Til
stjórnar, sem Ólafur Thors veitti
forstöðu, voru hvorki gerðar þær
né aðrar kröfur um hyggilega
stjórnarhætti.
Þótt aðgerðir núv. stjórnar séu
enn ekki miklar í dýrtíðarmál-
unum, verður því ekki neitað, að
hún hefir valdið þar stefnu-
hvörfum. í tíð fyrrv. stjórnar
var dýrtíðarvísitalan látin
hækka stöðugt. Ef slíkri stefnu
hefði verið fylgt áfram, myndi
vísitalan hafa bætt við sig 5—6
stigum mánaðarlega, eins og
raunin hefir verið seinasta miss-
erið. Stjórnin hefir nú stöðvað
hækkun vísitölunnar og fest
hana í bili í 310 stigum. Með
þessari hækkun er hafizt handa
um viðnám gegn dýrtíðinni í
stað þess að hún fékk að vaxa
óhindraö áður. Það er vitanlega
stórfelld stefnubreytUig.
Það er gersamlega fölsk túlk-
un á stefnu stjórnarinnar, að
hún ætli að stöðva dýrtíðina
eingöngu með fjárgreiðslum úr
ríkissjóði. Hún lofar í málefna-
samningi sinum að bæta inn-
flutningsverzlunina og verðlags-
eftirlitið. Á þann hátt má hafa
mikil áhrif á vísitöluna. Einnig
lofar hún að koma öruggri
skipan á fjárfestinguna og láta
fara fram eignakönnun, en
báðar þessar ráðstafanir ættu
að draga verulega úr verðbólg-
unni.
Þótt þessi stefna ríkisstjórn-
arinnar sé mikil og góð endur-
bót frá því, sem verið hefir, skal
því sízt mótmælt hér, að stjórn
Ólafs Thors hafi skilið eftir svo
óbotnandi dýrtíðarfen, að þessar
fyrirætlanir stjórnarinnar séu
hvergi nærri fullnægjandi til að
ráða bót á erfiðleikunum. Það
hefir verið og er álit Framsókn-
armanna, að nauðsynlegt sé að
gera miklu víðtækari ráðstafan-
ir en stjórnin hefir fyrirhugað.
En Framsóknarmenn kusu held-
ur að vinna í bili að stöðvun,
sem síðar gæti orðið grundvöllur
raunhæfari ráðstafana, en að
eiga á hættu, að haldið væri
áfram dýrtíðarstefnu Ólafs
Thors. Þess vegna tóku þelr þátt
í núv. stjórnarsamvinnu, þótt
markið væri ekki sett nógu hátt
að dómi þeirra.
Sé Sjálfstæðismönnum orðið
það alvöruif^ál að hef jast handa
um raunhæfar aðgerðir gegn
dýrtíðinni og skrif Mbl. séu því
eitthvað meira en fals eitt, mun
ekki standa á samvinnu Fram-
sóknarmanna. Rafmagnshækk-
un í Reykjavík, kaffiverkfallið
á dögunum og hálfa miljónin,
sem kaupmönnunum var miðlað
af tóbakshækkuninni, benda
hins vegar til, að hugur fylgi illa
máli, þegat Morgunblaðsmenn
eru að tala um xiauðsyn raun-
Fréttabréf frá
Noregi
Geilo í Noregi, 28./2. 1947.
Kæri ritstjóri!
Þú nefnir við mig að senda
Tíinanum nokkrar fréttalínur
að utan. Þar sem ég held nú
kyrru fyrir í dag, en 28 stiga
frost er úti, þá er rétt að grípa
pennann litla stund í hlýju og
yndisleik háfjallahótelsins.
Norðmenn fagna frelsinu.
Þú nefnir við mig að senda
andi að koma til Noregs. Allir
virðast í góðu skapi. Það er eins
og fargi hafi verið létt af al-
menningi. Það er eitthvað svip-
að og íslandsvinurinn Eirik
Hirth í Bergen sagði við mig, er
hann fagnaði mér sérstaklega
sem fyrs.ta íslendingnum, er
hann sæi síðan fyrir stríð: „Þó
að matarskorturinn væri svo
mikill á stríðstímunum að ég
léttist um 15 kg. og konan mín
um 20 kg. og slíkt væri almennt,
einkum í stærri bæjunum, þá
var þó erfiðara að þola ófrelsið.“
Enginn mátti hafa útvarp, blöð-
in máttu ekkert segja, nema það,
sem Þjóðverjum þóknaðist.
„Verst var þó,“ sagði Hirth, „að
aldrei mátti segja setningu
óhultur fyrir Kvislingum eða út-
sendurum þeirra. En nú eru
allir frjálsir aftur og það kann
enginn að meta til fulls, nema
þeir, sem rejmt hafa hvort
tveggja."
„Við hjónin vorum svo „hepp-
in“ að vera alllangan tíma lasin
á stríðstímanum," sagði Hirth,
„og fengum við þvi á meðan y2
lítra af mjólk hvort okkar á
dag.“ En mjólk fengu yfirleitt
ekki aðrir en börn og sjúklingar.
Kjöt og feitmeti sást nær aldrei.
hæfra dýrtíðarráðstafana. En
slíkar ráðstafanir verða vitan-
lega að beinast fyrst og fremst
að því að draga úr hvera konar
milliliðagróða og leggja aðal-
byrðarnar á þá, sem breiðustu
hafa bökin, áður en farií er að
krefjast kauplækkana af bænd-
um eða verkamönnum. Ef Sjálf-
stæðismenn hafa hugsað sér að
færa dýrtíðina niður með öðru
móti, er ótrúlegt að þeir eigi völ
margra samstarfsmanna.
Kona Hirths sagðist eitt sinn
hafa fengið pylsur fyrir 65 'aura
og það heföi verið allt það kföt-
meti, sem hefði komið á heim-
ili þeirra hjóna það árið.
Aðalfæðan var 250 gr. grömm
af brauði, sem hver einstakling-
ur fékk daglega. Þó mátti stund-
um fá aðrar vörur í staðinn fyrir
þann skammt, svo sem baunir,
kartöflur o. fl. En þá var brauðið
þeim mun minna, sem hver fékk.
Bændurnir fengu að halda eftir
36 kílóum af kjöti á ári, af því,
sem þeir sláÆruðu sjálfir, en
bæjarfólkið varð að vera án
þess. Kaffi eða te sást aldrei í
fleiri ár.
Matarskammturinn nú.
Nú finnst Norðmönnum þeir
hafa nóg af öllu og virðast mjög
þakklátir fyrir, hvað þeir hafi
það gott, enda lítur fólk prýði-
lega út, hvað holdafar áhrærir
o. þ. h.
Þó er skammtur manna ekki
ennþá nema 200 gr. af kjöti á
viku — og mjög oft ekki til kjöt
til e!& láta út á þá skömmtunar-
seðla — og sykur 200 gr. á viku
á mginn. Víða á veitingastöðum
í Bergen og Stafangri var þó
enginn sykur borinn með kaffi,
en hér í háfjallahótelunum er
sykur borinn fram með kaff-
inu. Kaffiskammturinn er 300
gr. á mánuði handa fullorðnum,
en enginn handa börnum. Aft-
ur á móti fá börn eina plötu af
súkkulaði fyrir tvo mánuði, en
fullorðnir ekki neitt. Erfitt er
með sápu, feitfmeti o. fl. Einnig
eru öll föt og skór skammtað
ennþá — og það nokkuð knappt.
Fiskveiðar og siglingar.
Þrátt fyrir þetta eru stór-
batnandi tímar. — Nú er mok-
afli við strendurnár. Þorskveiði
við Norður-Noreg er framúr-
skarandi ,góð og síldarafjinn
(sem einkum er við suð-vestúr-
landið) er meiri en dæmi eru
til í sögu Noregs.
Norðmenn selja síldina mjög
mikið frysta og saltaða til Eng-
lands og saltaða til Póllands,
Rússlands og víðar. Einnig
bræða þeir mikið af síld og selja
oliuna og mjölið til ýmsra landa.
Siglingaflotá ségjast Norð-
menn ætla að vera búnir aö
eignast 1948—9 eins stóran og
fyrir stríð. Færir hann nú eins
og oft áður, mikla björg í bú
Norðmanna.
Kvislingarnir.
Þó að gremjan í Noregi til
Þjóðverja sé mjög mikil fyrir
svo ótal margt á hernámsárun-
um, þá virðist hún miklu meiri
til Kvislinganna. Margir kunna
nú utan að, hvað margir Norð-
menn gengu í Kvislingaflokk-
inn (Nasjonal samling) úr hin-
um ýmsu héruðum. Þykir þeim
það mikil frægð, sem eru úr
þeim héruðum, er fæsta höfðu
Kvislingana. (En hvað finnst
íslendingum um þá „sem af út-
lendum upphefð sér sníkja?").
Þau hécuð; sem höfðu hæst
% a(f Kvislingum voru: Upp-
lands- og Þelamerkurfylki,
2,60% af« íbúunum, Heiðmörk
2,44%, Oslo 2,35%, Finnmörk
2,21%. En þau sem höfðu lægsta
voru: Mæri og Romsdalur 0,85%,
Bergen og Hörðaland 0,67% og
Sognfirðirnir lægstir með
0,42%. Hér er átt við þá, sem
gengu í Kvislingaflokkinn.
Nú er Kvislingum safnað
saman í fangabúðir í hundraða
og þúsundatali ’og verða látnir
vinna þar í nokkur ár við að
grafa skurði, rífa upp grjót og
aðra vinnu í þarfir þjóðarinnar.
Eiga þeir með því s/5 bæta að
einhverju leyti þann skaða, sem
þeir gerðu þjóð sinni á stríðs-
árunum.
Mikill verkafólksskortur.
Mikið er alls staðar að starfa.
Svo er t. d. starfsstúlknafæðin
mikil í Bergen, að í veitingahús-
um sést varla yngri kvenmaður
ganga' um beina en þetta um
fimmtugt. Hér uppi í háfjöllum
ber aftur mest á þeim- „frá 18
til 30 og hvaö?“ Verksmiðjurnar
og margs konar iðnaður, sögðu
Bergensbúar, að tækju sérstak-
lega mikið upp starfskrafta
ungu stúlknanna.
Augnabliksmyndir frá Bergen.
Áberandi er fyrir þá, sem
(Framhald á 3. síðu).
Ur Rangárvallasýslu
Þegar blöð koma til mín, er
það venjulega mitt fyrsta, að
líta yfir þau, og gá að, hvort
ekki eru einhverjar fréttapistl-
ar héðan úr'sýslu, en sjaldan er
mikið upp úr svoleiðis yfirliti að
hafa. Þá kemur mér í hug, að
hér sé sjálfsagt svona viðburða-
fátt, eða þá hitt, að allir eru
önnum kafnir, enginn tími af-
gangs frá daglegum störfum, og
sennilega er það svo, því að víð-
ast er einyrkjabúskapur, en ó-
þrjótandi verkefni, og er það
mjög eölilegt, að menn séu latir
að taka sér penna í hönd að af
loknu dagsverki, til að senda
fréttir, ef svo mætti að orði
kveða. Ekki er svo að skilja að
ég bæti neitt úr þessu, er ein-
yrki og önnum kafinn alla daga,
jafnt helga sem virka, baráttan
látlaus, ef maður á að bjarga
sér og sínum, þrátt fyrir veltiár
og velmegun, að því er virðist
vera, eða svo er sagt að minnsta
kosti.
fhaldsumhyggja.
Ég vil fyrst minnast á síðastl.
ár, er mun eitt hið allra bezta,
er menn muna, góður vetur í
fyrra, vorið blítt og grasspretta
fremur góð, og nýting á heyjum
einhver hin allra bezta. Spretta
á kartöflum einnig góð, en sýki
hefir orðið vart sums staðar.
Það, sem af er þessum vetri, má
telja mjög gott, mild veðrátta
en nokkuð storma- og hrakviðra
söm. Þrátt fyrir þessa árgæzku
mun afkoma bænda sízt batn-
andi. Veldur því margt, svo sem
sauðfjársjúkdómar, og þó verð
hækki á afurðum er það sízt til
bóta, xþar sem dýrtíð magnast
æ meir. Annað er það, að ull
síðast liðinna 4 ára er enn ó-
borguð, og má það teljast und-
arlegt, þar sem fjárveitinga-
nefnd samþykkti í vetur að
borga a. m. k. þriggja ára ull
fyrir janúarlok bg íhaldsþing-
maður Rangæinga, I. J„ var víst
búinn að fræða menn á því, að
ullin yrði víst borguð í janúar,
en nú heyrist einnig eftir sama
þingmann, að eitthvað muni
ennþá dragast með borgunina.
Hvernig stendur á þessum
drætti! Á ekki ríkið að borga
ullina, og eftir því, sem fjár-
málaráðherra P. M. sagði í vet-
ur um hag ríkissjóðs, ætti það
að vera óþarfi, að'níðast á einni
stétt og borga henni ekki, þegar
varan er seld. En þetta er nú
öll umhyggja íhaldsmanna fyrir
afkomu sveitanna. Er leitt til
þess að vita, að þessi sýsla skuli
vera svo ógæfusöm og heillum
horfinn, að eiga á þingi þann
mann, sem hefir gerzt tagl-
hnýtingur auðmanna og íhalds,
en telur sig þó vera bændavin.
Ég man ekki eftir neinu frá þess
manns hendi eða höfði, er sýni
það, að hann meti meir hags-
muni bænda en Reykjavíkurí-
haldsins. Máske á það eftir að
koma í ljós, en þá þarf hann
að breyta um stefnu.
Dýr skírteini.
Mörgum lízt heldur illa á nýju
tryggingarlögin, treysta sér ekki
til að standa undir kostnaði
þeim, er þau hafa í för með sér.
Sennilega er hér um tugþús-
undagjald að ræða í hverju ein-
asta hreppsfélagi. Þetta eiga
allir að borga, hvort þeir geta
eða ekki, jafnt fátækir sem ríkir.
Skírteinisgjald er kr. 30.00 —
mörgum finnst það hálf kjána-
legt eða svipað og útsvarsseðlar
væru seldir gjaldendum, en
þetta verða máske skrautrituð
blöð og híbýlaprýði. Ef til vill er
þetta ein grein „nýsköpunar-
innar“.
Vansmíðar á tryggingalög-
gjöfinni.
Ég þekki hér í sýslu marga
efnalitla frumbýlinga, sem hafa
áhuga fyrir því að byggja hús
og rækta, ef efni leyfa. Þessir
menn hafa lítil gjaldþol og verða
margt að spara. Hér er líka
margt fólk, sem hefir aldur til
að fá styrk, en er sumt efnað
og margt sæmilega vinnufært,
og hefir að mun betri afkomu
en frumbýlingarnir, en samt á
að taka af þeim þungan skatt
til að borga þeim betur stæðu.
Hitt eru allir sammála um að
styrkja þá, sem þess þurfa, en
það á aldrei að níðast á þeim,
sem oft og mörgum sinnum eru
ver settir í þjóðfélaginu. Mér
dettur oft í hug, þegar ég verð
var við svona meingallaðar
(Framhald á 3. síðu)
Halldór Kristjánsson:
íslenzk kým.n.lgáfa
Framhald.
Hér verður nú stiklað á stóru
enn um sinn. Ég vil lauslega
minna á fáeina menn kirkj-
unnar. Saga Lárenziusar bisk-
ups Kálfssonar er skrifuð af
kirkjunnar manni, einhverjum
Einari presti Hafliðasyni. Málið
er þvi miður ekki svo skemmti-
legt sem skyldi. En það kemur
glöggt fram að bæði Lárenzius
og höfundur sá, sem söguna
skrifaði, hafa kunnað að meta
kýmni og gamansemi. Þar má
t. d. vitna í söguna um það, er
Lárenzius var úti í Niðarósi og
lærði kirkjulög hjá Jóhannesi
flæmingja. Voru þeir miklir vin-
ir sín í millum. Lárenziusi þótti
mikil skemmtun, að hann
brauzt við að tala norrænu en
komst þó lítt að.
Einu sinni bað Jóhannes
Lárenzius að flytja fyrir sig það
mál erkibiskupinn, að hann
fengi presitembætti í borginni.
Lárenzius spurði hversu það
mætti vera, þar sem hann kynni
ekki norrænu: „Kann ég sem
mér þar fer“, sagði Jón „og það
sem mér liggur á að tala“.
„Skipum nú þá“, sagði Láren-
zius, „að kominn sé föstuinn-
gangur, þá verður að tala fyrir
sóknarfólki yðru, hversu það
skal halda föstuna“.
„Á þennan máta“, ságði Jón
flæmski: „Nú er komin lent-
in, hvern mann kristin komi
til kirkju, gjöri sína skriptin,
kasti burt konu sinni, maki eng-
in sukk“.
Þá hló Lárinzíus og mælti:
„Ekki skilur fólkið hvað lentin
er“. Sagði hann erkibiskupi og
gerðu þeir, að gaman rnikið, en
Jóhannesi var gerð úrlauín, því
að hann var bráðlýndur ef ekki
var gert sem hann vildi.
Frændi Lárenzíusar kom til
Þrándheims. Jón flæmingi vildi
vera vel til hans og bað Láren-
zíus að kenna sér að heilsa hon-
um á íslenzku. Lárenzíusi þótti
gaman að Jóni og sagði: „Heils-
aðu honum svo: Fagnaðarlaus
kompán!“ Þettá hélt Jón að væri
fögur kveðja, gengur nú að ís-
lendingnum, klappar á herðar
honum og segir: „Fagnaðarlaus
kompán!“ Hinn hvessti augun í
móti og þóttist Jón þá skilja að
hann hefði verið dáraður.
Jón flæmingi hafði sér lags-
konu, svo ljóta og leiðinlega, að
varla fannst ferlegri ásjóna en
sú sem hún bar. Lárenzíus
sagði meistara Jóni einn tíma
hvar fyrir hann vildi hafa svo
forljóta konu í bland við sig.
Jón svarar: „l£g er maður bráð-
lyndur, og þyldi ég eigi vel, ef
nokkur ginnti mína þjónustu
frá mér, og því tók ég þessa,
að ég vét hennar girnist enginn“.
Alljr kannast við karlmann-
lega gamansemi og glettni Jón
biskups Arasonar. Hann orkti
skop og flím um menn sína þeg-
ar honum þótti erindi þeirra
verðá rausnarlítið. Og þó að
undiraldan sé þung og alvaríeg
þegar hann yrkir um sjálfan
sig og helztu stórræði sín, þau
sem hann varð að gjalda svo
dýru verði, eða um Martein
biskup Einarsson, þá er blærinn
á yfirborðinu léttur og spaug-
samur. Hygg ég’ talsvert greini-
legt ættarmót sé að þessu leyti
með Jóni biskupi Arasyni og
Sighvati Sturlusyni, sem báðir
voru afburða vinsælir af sínum
fylgismönnum.
Þessu næst vil ég minnast á
tvo mestu og ástsælustu ljóða-
skáld íslendinga sr. Stefán Ólafs
son og Hallgrím Pétursson. Þeir
lifa báðir á þeim tíma er ein-
okun og önnur kúgun hefir á
margan hátt dregið dug og mátt
úr þjóðinni. En báðir áttu þeir
í ríkum mæli náðargjöf þjóð-
legrar kýmni.
Stefán Ólafsson markar á
ýmsan hátt tímamót i -Ijóða-
gerð á íslandi ög er það að vissu
leyti önnur saga. En honum er
það gefið að njóta þess, sem
spaugilegt er við hlutina fyrir
það eitt að það er spaugilegt.
Oddsbragur er gott sýnishorn
um þá gáfu hans. Við vitum nú
ekki af hverju tilefni það kvæði
ef ort, ^en liklegt virðist að Odd-
ur í Snjóholti hafi selt Torfa á
Hafursá ferju, en kaupin gengið
til baka, af því Torfi hafi þótzt
svikinn á skipinu og talið það
burðarmirina en sagt var, eftir
að synir hans höfðu lagt á Lag-
grfljót á ferjunni, en hún fyllzt
undir þeim og þá rekið alvota á
Oddur sökk svo til botns. Mað-
urinn var ósyndur en bjargaðist
þó vegna þess aö fiskamergðin
flykktist að honum og straum-
urinn sem við það myndaðist
bar hann til lands:
Þótti bonum mál að kalla á Krist,
þá kom til lands, er hafði misst,
lofbrag vildi listamann
láta gera, og þetta er hann,
um sitt fall 'bg fagra lausn úr fiska-
rann.
Og nú tók Oddur til að bæt-a
skip sitt.
Bárutrogið bjó hann á ný
og borðum jók þar mörgum í,
lengdi kjöl, en lagaöi stafn,
iagði þó við Örottins nafn
að sér skyldi ei sú ferjan fleyta í
fiskasafn.
land. Sr. Stefán lýsir því fyrst
er Oddur fór veiðiferð á silungs-
vatn á ferjunni áður en hann
seldi hana, óg tekur það fram
1 byrjun að „rekkurinn ekki
reiðast mun við réttan sann.“
Út á djúpið hann Oddur dró,
ákaflega var ferjan mjó
á henni hafði hann engan fans
ekki bar hún þunga hans,
manndrápsbollinn marði í kafi þá
missti lands.
Síðan seldi hann Torfa á
Hafursá bátinn og sagði hann
bæri bragna tvo og bagga þrjá.
Aðra meinar eins og sig
sá aldrei gengur vélastig,
fyrir því trúa Torfi vann
tilsögn Odds um bátinn þann,
sem eftir á reyndar ekki flaut með
annan mann.
Svo var það eftir hrakning
þeirra Torfasona:
Torfi sagði af megnum mátt,
því maðurinn þóttist leikinn grátt,
Barkinn rann í reginhyl
en rumpurinn lyftist aftan til,
þegar hann Oddur þangað sezt,
þá varð nokkuð afturhlezt, 1 að fjandinn skyldi hann Ödd og allt
sökk þá gafl, en gekk upp stafn, það eiga fyrir sitt skipið valt,
gegndi verst. i (Framhald á 4. síðu)