Tíminn - 18.03.1947, Blaðsíða 2

TÍMIM, þriðjttdaglim 18. marz 1947
53. blað

Þriðjudagur 18. marz
tfr Aötutn tHhinaió
TÍMINN 30 ÁRA
í dag byrjar Tíminn 31. ár-
gang sinn. Þeirra tímamóta í
sögu blaðsins mun nánar minnst
síðar, er það hefir hlotið þann
búning, sem því er ætlaður til
frambúðar, en væntanlega
verður það fyrr en seinna á
þessu ári.
Þegar litið er yfir farinn veg
Tímans, er margs að minnast.
Frá fyrstu tíð hefir Tíminn ver-
ið höfuðmálsvari fr.amfaraafl-
anna í þjóðfélaginu. Strax á
fyrsta ári Tímans höfðu aftur-
haldsmenn og auðjöfrar þessa
lands valið aðstandendum
Tímans nafnið Tímaklíkan, og
töldu þeir enga aðila sér verri
og hættulegri en Tímaklíkuna.
Það þarf ekki annað en að lesa
skrif Jóns Pálmasonar í Mbl.
síðastl. sunnudag til að komast
að raun um, að Tíminn berst enn
undir sínu gamla merki. Tíma-
klíkan er enn sem fyrri sá aðili,
er afturhald landsins óttast mest
og fjandskapast mest við. Aft-
urhaldið óttast sjaldnast ang-
urgapa þá, sem hrópa um bylt-
ingu, heldur hina, sem vi'nna
markvisst að umbótum á grund-
velli lýðræðis og samvinnu.
Það lætur að líkum, að blað,
sem hefir verið i fararbroddi
framfaramannanna í landinu,
hefir orðið fyrir hörðum og ill-
vígum aðsóknum. Það hefir þó
ekki hamlað gengi Tímans. Tím-
inn hefir átt því láni að fagna,
að honum hafa valizt óvenju-
lega snjallir baráttumenn. Menn
eins og Guðbrandur Magnússon,
Jónas Jónsson, Tryggvi Þór-
hallsson, Jónas Þorbergsson,
Gísli Guðmundsson og Halldór
Kristjánsson hafa hlotið jafnt
viðurkenníngu andstæðinga
sinna sem samherja fyrir víg-
fimi sína og ritsnilld. Þó eru
það engan veginn þeir einir, sem
hafa skapað gengi blaðsins. í
öllum byggðum íslands hefir
Tíminn eignazt áhugasama og
fórnfúsa samherja, er veitt
hafa honum margvíslegan og ó-
metíjnlegan stuðning.^ Það eru
menn, sem hafa skilið nauðsyn
þeírra framfara, er Tíminn
hefir beitt sér fyrir, og hafa ó-
híkað og ótrauðir skipað sér
undir merki hans.
Það verður ekki farið svo um
neina sveit, þorp eða.kaupstað
á íslandi, að ekki sjáist þar
glögg merki þess, að barátta
Tímans hafi orðið árangursrík.
En þó mikið hafi áunnizt, er þó
meira ógert, eins og eðlilegt er
í landi, sem raunverulega var
byrjað að nema fyrir nokkurum
áratugum. Þegar litið er yfir
inngangsorðin eftir Jónas Jóns-
son í fyrsta blaði Tímans, kem-
ur vel í ljós, að verkefnin eru
enn næsta svipuð og fyrir 30 ár-
um. Það er að vinna að réttlátri
dreifingu fjármagnsins milli
atvinnuvega og landshluta, efla
hvers k'onar samvinnu í verzl-
un og viðskiptum og útrýma
milliliðum, skapa jöfnuð og
réttlæti í lífskjörum manna,
efla bindindi og siðgæði, og
auka menntun einstaklinga á
grundvelli þjóðlegrar reynslu og
hollra erlendra nýjunga. Þetta
var aðalinntak stefnunnar, sem
mótuð var í fyrstu blöðum Tím-
ans, og þetta er aðalinntak
stefnunnar, sem þjóðinni ríður
mest á að efla og leiða til sigurs
í dag. Efling hennar er jafnvel
enn meiri þjóðarnauðsyn nú en
hún var fyrir 30 árum.
Fjárhagsráðið.
Fyrsta frumvarp hinnar nýju
stjórnar var lagt fram í síðastl.
viku. Frv. þetta fjallar um fjár-
hagsráð, innflutningsverzlunina
og verðlagseftirlitið. Aðalefni
frv. er að ný nefnd, fjárhags-
ráð, taki við öllum störfnm við-
skiptaráðs og nýbyggingarráðs
og fái til viðbótar vald til að
ráða fjárfestingu landsmanna,
þ. e. ejfki má stofna ný fyrirtæki
né ráðast í meiriháttar fram-
kvæmdir, án samþykkis ráðsins.
Því verður ekki neitað, að
hér er sett á laggimar öllu
valdameiri stofnun en lands-
menn hafa áður haft kynni af.
Reynslan hefir hins vegar sann-
að, að hún er nauðsynleg.
Vinnuaflið og fjármagnið hefir
sogazt í hvers konar brask-
starfsemi og luxusbyggingar, en
Svo einkennilega vill einnig
til, að ástandið er á margan
hátt svipað í stjórnmálum
landsins nú og fyrir 30 árum.
Ýms atvik voru þess valdandi,
að Timinn hóf göngu sína undir
þeim skilyrðum, að flokksmenn
hans voru í stjórn með aftur-
haldsmönnum landsins á sama
tíma og þeir hófu merki hinn-
ar nýju framsóknar. En þótt
slík samvinna ætti sér stað og
væri nauðsynleg um stundarsak-
ir vegna aðkallandi dægurmála,
börðust aðstandendur Tímans
eigi að síður gunnreifir fyrir
umbótastefnu sinni. Þeir létu
Tímann hvergi slaka á barátt-
unni fyrir aukinni framsókn og
umbótum.
Tíminn vill á þessum tíma-
mótum færa beztu þakkir öllum'
þeim mönnum, sem fyrr og sið-
ar hafa á einn eða annan hátt
stutt gengi hans. Hann treystir
því, að málstaður hans eigi á-
fram vaxandi fylgi að fagna, og
það-mun ekki sízt koma í Ijós í
sambandi við þá sókn, sem nú
er hafin fyrir stækkun hans.
Niðurlag.
Hallgrímur Pétursson stendur
í vitund okkar fyrst og fremst
sem mikið trúarskáld. En hann
átti það líka til að vera kýmni-
skáld gott. í því sambandi má
til dæmis nefna sláttuvísurnar
hans, þar sem hann lýsir af-
rekum sínum við heyskapinn,
og lagskonu sinnar, hennar Leti:
Við erum bæði oftast að,
allt að einu gildir það,
svita löngum lekur bað,
lencjir þó á sama stað.
í viku slógum i vettling' mlnn
og veltum honum i heygarðinn,
kom þá boli með kjaftinn sinn
og hvomaði allan heyskaplnn.
Pyrir hádegi fór ég heim
fullreyndur af verkum þeím,
hélt um bakið höndum tveim
og hirti lítt um veraldar seim.
Þegar 1 morgun, það var satt,
með þusum ég á fætur spratt,
áfram þá í dyrunum datt,
því dagmálaskinið var svo glatt.
Þá má líka nefna lýsingú hans
á því afreki og mannraunum
að vinda þráðarhnykil svo að
kvenfólkinu líki. Þykja honutn
sem flestar þrautir myndu létt-
bærari og þó er það einna verst,
að hann fær ekki að vinna verk-
ið til fulls og njóta sigurgleð-
framleiðslan óg nauðsynlegar
framkvæmdir hafa dregizt sam-
an vegna skorts á vinnuafli og
fjármagni. Það er ógerningur
fyrir fátæka og fámenna þjóð
að framkvæma stórfellda ný-
sköpun atvinnuveganna og
halda samtímis uppi stórfelldri
óhófseyðslu og luxusfram-
kvæmdum. Það verður að draga
úr því síðarnefnda. Það á að
verða hlutverk fjárhagsráðs, en.
þetta hiutverk getur það ekki
rækt, nema það hafi umrætt
vald.
Framsóknarmenn urðu fyrstir
til að sjá það fyrir, að nauðsyn-
legt væri að hafa slíka stjórn
á framkvæmdastarfseminni og
ætlazt er til, að fjárhagsráð
hafi. Þeir fluttu strax haustið
1942 tillögu, sem gekk í þá átt.'
Hefði ráðum þeirra verið fylgt,
myndi hafa verið hægt að fram-
kvæma margfallt meira af ný-
sköpunarframkvæmdum á und-
anförnum árum, en luxushúsin
og áumarbústaðirnir væru þá
færri.
Þó nauðsynlegt sé að vanda
vel til laganna um fjárhagsráð,
skiptir hitt þó meira máli, að
framkvæmdin fari vel úr hendi.
Það getur Alþingi tryggt bezt
með því að vanda skipun ráðs-
ins og hafa þar ekki óeðlilega
sterk ítök þeirra manna, sem
eru líklegastir til að halda
fram hlut óhófseyðslunnar og
luxusbygginganna.
Umsæður um fjárhagsráðið.
Miklar umræður hafa orðið í
þinginu um fjárhagsráðið.
Fyrsta umræðan hófst í n.
d. á fimmtudaginn og stóðu all-
an þann dag og einnig allan
föstudaginn. Var henni þá ekki
lokið.
Það voru einkum þingmenn
sósíalista, Einar Olgeirsson og
Sigfús ^igurhjartarson, isem
deildu á frv., en forsætisráð-
herra varð mest fyrir svörum.
innar, því að kvenmaðurinn
spillir því:
Á mér heyrði hún að ég þóttist lúinn,
og af mér kipptí þegar ég var
svo sem búinn,
alverkja ég orðinn var
einkanlega um herðarnar,
framan á gómum fingra minna núinn.
Þessi staka um botnlausan
kút sameinar lifsspeki og kýmni
skáldsins:
Hann er fundinn fram á sjó,
fjörunum hvergí nærri,
opinmynntur, þögull þó,
þá dyggð hafa færri.
Þá vil ég hafa hér eina vísu
um nýrakaðan mann:
Ó, hjartans Jón minn, heyrðu mér,
hefur þú látið raka af þér
nýlega nú alltsaman
skeggið það, sem að gaf þér guð,
gerist nú eins og uppmáluð
imagó ein í framan.
Svei, svei, svei, svei!
Þú ert umsnúinn,
reifi rúinn,
rotnir kjálkar,
en mumpurinn stendur sem
megringsdálkar.
Mumpurinn er skeggstæðið en
megrfngur er horaður þorskur,
hertur. Jón hefir verið grann-
leitur í andliti og beinaber og
minnir skáldið á horaðan harð-
Einar og Sigfús fundu þar flest
til foráttu og þó einkum það, að
ekki skyldu gerðar meiri breyt-
ingar frá því, sem viðgekkst í
stjórnartíð sósíalista sjálfra.
M. a. sagði Einar, að það væri
sama og að stöðva nýsköpunina
að hafa það ákvæði í frv., að
verja a. m. k. 15% af útflutn-
ingnum til kaupa á nýsköpunar-
vörum. Það þyrftu a. m. k. að
vera 25%, sagði Einar. Honum
var bent á, að þetta 15% ákvæði
væri í lögunum um nýbygging-
arráð og hefði hann þá talið, að
það væri fullnægjandi. Eysteinn
Jónsson benti honum á, að ann-
ars sýndi reynslan frá stjórnar-
tíð sósíalista, að slíkt ákvæði
væri gagnslítið, því að öllu and-
virði útflutningsins 1946 hefði
verið eytt, án þess að færa einn
einasta eyri á nýbyggingar-
reikning. Mest væri undir því
komið, að gjaldeyrisstjórninni
væri hagað þannig á hverjum
tíma, að nægilegur gjaldeyrir
væri til kaupa á nýsköpunar-
vörum. Að öðrum kosti yrðu um-
rædd lagaákvæði ekki annað en
pappírsgagn eins og reynzt
hefði 1946.
Athyglisverðustu ræðuna í
þessum umræðum flutti Ey-
steinn Jónsson. Hann lýsti því,
hvernig ástandið væri í gjald-
eyrismálum og fjármálum. Ör-
uggasta leiðin, sagði hann, til
að glæða skilning þjóðarinnar á
þeim ráðstöfunum, sem gfera
þarf, er að segja henni satt frá
því, hvernig ástatt er í fjár-
málunum, og gera henni jafn-
framt ljóst, að það getur ekki
farið saman að framkvæma
mikla nýsköpun og halda uppi
mikilli óhófseyðslu.
Störf nýbyggingarráðs.
Gylfi Þ. Gíslason flutti mjög
athyglisverða ræðu við þetta
tækifæri. Hann lýsti ánægju
sinni yfir heildarstefnu frv.
Hins vegar kvað hann ekki nóg
fisk, þegar skeggið var horfið.
Svo má ekki ganga þegjandi
framhjá hinni frægu vísu urn
Arngrím lærða:
Eins og forinn feitur
fénu mögru hjá
stendur strembileitur
stórri þúfu á,
þegir og þykist frjáls,
(þetta kennir prjáls),
reigir han sig og réttir upp
rófuna til hálfs,
sprettir úr sporum með státi
og sparðar af gravitáte.
Ef til vill er ekki svo mikið
bil á milli svona vísu og ýmsra
sálma Hallgríms, sem fljótlega
kynni að virðast. Ég hygg, að
hér ko©ú raunar fram á báð-
um stöðunum sama lífsskoðun-
in, að þessa heims völd og vegur
sé ekki til þess að státa af. Það
sé hégómi, sem sé einskis virði,
þegar maðurinn er krafinn
reikningsskapar gagnvart upp-
hafi sínu og allrar tilveru. Það
er meðvitundin um gildi kjarn-
ans og fánýti hismisins, sem hér
kemur fram eins og svo víða
sálmunum, og t. d. í þessum
erindum:
Hvað gildir þó rikur rambi,
reigist við og standi á þambi,
enginn er svo digur í drambi
að dauðinn nokkuð hræðist.
Þó á þér skíni útlend draktin
yfirlæti og .vizku praktin,
trú þú mér að minnnkar magtin
af möðkunum þá snæðist.
Hold er mold, hverju sem það
klæðist.
Þannig er alls staðar sama
að setja slík lög, heldur yrði að
framkvæma þau. í þeim efnum
væru lögin um Nýbyggingarráð
til aðvörunar. í þeim væri ákveð-
ið, að ráðið skyldi semja áætlun
um framkvæmdir í landinu. Slík
áætlun hefði ekki enn séð dags-
ins Ijós, þótt ráðið væri búið að
starfa á þriðja ár. Það væri ekki
heldur kunnugt um, að ráðið
hefði fylgt neinni markvissri
áætlun við úthlutun þess gjald-
eyris, sem það hefði ráðið yfir.
Þvert á móti benti flest til, að
það hefði ráðstafað gjaldeyrin-
um af algeru handahófi og
mætti benda á ýms dæmi þess,
að ráðið hefði ráðstafað gjald-
eyri til innkaupa á hlutum, sem
ættu ekkert skylt við nýsköpun.
T. d. hefði það veitt kommún-
ista einum á Norðfirði leyfi
fyrir bióvélum.
Búnaðarmálasjóður.
Meðan rætt var um fjár-
hagsráðið í n. d. fóru enn harð-
ari umræður fram í e. d. Þar var
á ferðinni gamalt deilumál,
búnaðarmálasjóðurinn. í haust
var flutt í n. d. frumvarp þess
efnis, að sjóðurinn skiptist milli
Búna'ðarfélags íslands og Stétt-
arsambands bænda. Nokkru síð-
ar báru þrír þingmenn í e. d.,
Þorsteinn Þorsteinsson, Her-
mann Jónasson og Gísli Jóns-
son, fram nýtt frv. þar sem lagt
var til, að sjóðurinn skiptist
milli Stéttarsambandsins og
búnaðarsamtakanna. Var hér
farin málamiðlunarleið. Gegn
þessu frv. hafa þeir Eiríkur Ein-
arsson og Pétur Magnússon
hamast af furðulegu ofstæki og
þegar rökin þrutu, hóf Pétur
Magnússon persónulegar árásir
á Hermann Jónasson. Hermann
svaraði með lýsingu á því,
hvejnig Pétur hefði skilizt við
fjármálastjórn landsins. Pétri
varð þá svarafátt. Umræðunni
lauk fyrir helgina, en atkvæða-
greiðslan fór fram í gær. Var
frv. vísað til 3. umr. með 9:4
atkv.
Síldarverksmiðja austanlands.
Snemma á þinginu fluttu þeir
þingmenn Austfirðinga, er sæti
lífsskoðunin og trúin bak við.
Menn deilir á um það, hvaða
þýðingu kveðskapur Hallgríms
Péturssonar hafi haft fyrir þjóð-
ina. Það þykir nú sumum fínt
að halda því fram, að hann hafi
dregið dáð og kjark úr fólki
og aukið á eymd og niðurlæg-
ingu. Ég vil aðeins mótmæla
þessu hér, með því að benda á
það, að það er einmitt Hallgrím-
ur Pétursson, sem er brjóst og
skjöldur þeirrar lífsskoðunar og
trúar, sem lyftir fátækum og
smáðum frá eymd og basli og
gefur þeim sjálfsvirðingu í þeirri
öruggu trú, að þeir geti, þrátt
fyrir allt, verið meira virði en
glæsilegustu höfðingjar. Þeir,
sem ekki skilja þýðingu slíks,
ættu að hafa vit á að þegja,
þegar talað er um andleg verð-
mæti og sálarlíf. Sennilega á
enginn einn maður jafn mik-
inn þátt og Hallgrímur Péturs-
son í þvi, að gefa alþýðu íslands
meðvitund um verðlelka sina og
þar með styrk og vilja til að
ná rétti sínum. Enginn hefir
verið áhrifameiri talsmaður
hinna andlegu verðmæta en
hann, — enginn þýðingarmeiri
í því að afhjúpa gildisleysi og
einskisvirði hégómans utan ' á.
Þannig var það ekki sízt, sem
Hallgrímur kvað í heljarnauðum
heilaga glóð f freðnar þjóðir. ,
Þennan boðskap sinn flutti
hann af mikilli og-æinlægri al-
vöru, en honum var guðagjöf
kýmninnar líka tiltæk í þeirri
Halldór Krístjánsson:
íslenzk kýmnigáfa
eiga í n. d., frumvarp um bygg-
ingu 5—10 þús. mála síldar-
verksmiðju á Norðausturlandi,
sunuan Langaness. Hefir reynsla
undanfarinna ára bezt sýnt, að
bygging slíkrar verksmiðju, sem
sennilega myndi annað hvort
verða á Vopnafirði eða Seyðis-
firði, er þjóðarnauðsyn. Frv. var
fyrir alllöngu síðan vísað til
nefndar, en frá henni hefir ekk-
ert heyrzt.«Það má merkilegt
heita, hve léleg vinnubrögð í
nefndum, verða oft til þess að
tefja fyrir nauðsynjamálum.
Hjálparmenn sósíalista.
Talið er nú upplýst, að þeir
Ingólfur Jónsson og Sigurður
Bjarnason hafi kosið lista sós-
íalista, þegar kosið var í síldar-
útvegsnefnd, en Jón Pálmason
og Sigurður Kristjánsson skilað
auðum seðlum. Lárus Jóhann-
esson hélt sig utan dyra.
Byggingamálin.
í umræðunum um fjárhags-
ráðið upplýstist vel, hversu fá-
nýtt pappírsgagn lög þau eru,
sem stjórnarflokkarnir settu um
byggingarmál kaupstaðanna
rétt fyrir kosningarnar í fyrra.
Lög þessi hafa bókstaflega ekk-
ert gagn gert, enda bersýnilega
ekki ætlað það, þar sem þau
tryggðu ekki neina fjáröflun til
bygginganna. Hins vegar blekktu
þau ýmsa til fylgis við stjörnar-
flokkana, enda var það eini til-
gangurinn, sem lögunum var
ætlaður.
í áðurnefndum umræðum var
upplýst, að þegar lægju fyrir
lánsfjárbeiðnir frá byggingar-
félögum verkamanna (verká-
mannabústaðir), er næmu sam-
anlagt um 30 milj. kr. Lánsfjár-
þörf byggingarsamvinnufélaga
mun enn meiri. Þá kemur láns-
fjárþörf bæjar- og sveitarfélaga
og einstaklinga. Mun ekki ofsagt,
að lánsfjárþörfin sé í kringum
100 milj. kr., er engar minnstu
ráðstafanir hafa verið gerðar
til að fullnægja. En kjósend-
urnir gátu ekki annað skilið á
stjórnarflokkunum á síðastliðnu
vori en að þessi mál væru í
stakasta lagi.
baráttu. Væri það út af fyrir
sig merkilegt umræðuefni
hvernig örlar á þeirri gáfu sums
staðar í sálmum hans, en út í
það er þó ekki tími til að fara
hér.
Svo nefni ég aðeins að síðustu
sr. Jón Þorláksson á Bægisá.
Hann fæddist og ólst upp á þeim
tímum, sem einna daprastir
voru fyrir þjóð okkar. Hann var
uppi á þeirri tíð, er kúgun og
hörmungar höfðu unnið sitt verk
til fulls, og ekki var farið að
birta yfir. Sjálfur var hann á
ýmsan hátt mæðumaður. Hon-
um var meinað að feiga þá
konu, sem hann vildi og elskaði
hann. Hjúskapur hans varð ekki
ánægjulegur og slitu hjónin
samvistum. Hann missti emb-
ætti sitt og átti löngum ævi
sinnar við fátækt og basl að
búa. En kýmnigáfan fylgdi hon-
um alla tíð. Hann gat, að því er
virðist, alltaf ort vísur eins og
þessar:
Alltaf segja eitthvað nýtt
ýtar lyndisglaöir.
Hvað er í fréttum? Hvaö er títt?
Hvort er ég orðinn faölr?
Þegar hann tekur við emb-
ætti vestur á Snæfjallaströnd,
þykir honum prestssetrið illa
hýst og linlega tekið út og kveð-
ur fyrirrennara sinn úr hlaði
með þessari fyrirbæn:
Hvar sem þú rólar heims um hjall
hverskyns farsældar njóttu.
Prýðilegt dýrðar prestakall
í paradís síðar hljóttu.
En þegar skilar aftur þvl