Tíminn - 21.03.1947, Blaðsíða 2

TlMINftí, föstndaginn 21. marz 1947
56. blafi
2
Föstudagur 21. tnarz
Dæmi Svía
Það er nú lofcs að verða ljóst
öllum landslýð, að dýrtíðin
liggur með lamandi þunga á
öllu atvinnulífi og afkomuvon-
um þjóðarinnar.
Undanfarnar vikur og mánuði
hafa borizt fréttir af sölusamn-
ingum, sem Norðmenn hafa gert
við ýmsar þjóðir. Um sölu á
framleiðslu okkar heyrist hins
vegar fátt, síðan þeir Ólafur
Thors og félagar hans hættu
að tala um hækkandi verð á
öllum afurðum. En svo mikið
er víst, að það verð, sem Norð-
menn hafa verið að semja um og
framleiða nú fyrir af fullum
krafti, þykir of lágt fyrir ís-
lenzka framleiðslu.
Fólki er því að verða það
ljóst, að það er ekki hægt að
reka atvinnu á íslandi stund-
inni lengur nema eitthvað
bréytist í dýrtíðarmálunum. Nú
skilja menn, að það var ekki
rétt að láta ábyrgðarlaust gasp-
ur um blessun dýrtíðarinnar,
auðjöfnun og varnarráðstafan-
ir, sem gripið yrði til þegar með
þyrfti, sefja sig og svæfa. En
það er -komið, sem komið er. Nú
breytir það engu þó að menn
sjái hvar og hvenær þeir fóru
villt.
Segja má að það sé einkum
tvíþætt starf, sem nú liggur
fyrir að vinna. Annars vegar er
að draga eftir mætti úr verð-
bólgunni og þoka henni niður.
Hins vegar að gæta þess, að sá
gjaldeyrir, sem þjóðin fær til
umráða, verði notaður sem bezt
og skynsamlegast.
Það vekur að sjálfsögðu tals-
verða athygli meðal íslendinga,
að Svíar hafa nú leitt í lög hjá
sér þá stefnu, sem andstæð-
ingar Framsóknarmanna kenna
löngum hér við Eystein Jóns-
son. Svíar hafa lögbundið allan
innflutning sinn þannig, að það
þarf opinbert leyfi til þess að
flytja inn hverskonar vörur.
Svíum eyddust á síðasta ári
842 miljónir króna umfram það,
sem þeim áskotnaðist í erlend-
um gjaldeyri. Það er þó fjarri
því að erlendar innstæður
þeirra séu gengnar til þurrðar
og talsvert af þessum innflutn-
ingi eru „nýsköpunarvörur“ og
nauðsynleg hráefni, sem hörg-
ull var orðinn á, en þeir flytja
svo út aftur unnin fyrir meira
verð.
En þrátt fyrir þetta vilja
Sviar ekki biða lengur eftir þvi
að taka upp strangt gjaldeyris-
eftirlit og gjaldeyrisskömmtun.
Mbl. ályktar sennilega, að það sé
áf því, að vesalings sænska
þjóðin eigi engan jafn mikil-
hæfan stjórnmálamann og Ól-
af Thors. En venjulegir íslend-
ingar munu skilja þetta öðru-
visi.
Svo mlkið er vist, að dæmi
Svía mun verða íslendingum
hvöt tíl þess að fylgja með á-
huga og skilningi þeim i'áð-
stöfunum, sem ríkisstjórnin er
nú að lögfesta með frumvarp-
inu um fjárhagsráð.
íslenzka þjóðin er að vísu of
seint vöknuð til að ugga að sér.
En því betur þarf hún að vakna
og því rösklegar að grípa til
dugandi ráðstafana. Þeim, sem
nú taka upp forystuna, fyrst í
skynsamlegri ráðstöfun gjald-
eyris og. síðan í baráttu gegn
dýrtíðinni, verður áreiðanlega
styrkur að því, að skilningur
fólksins glæðist við það, sem
gerist á meðal frændþjóðanna.
PÁLL ÞORSTEINSSON:
Sveit og bær
SörLgskemmtun
Karlakórs Reykjavíkur
VIII. Stefna og störf Framsóknarflokksins,
I.
Flokksþing Framsóknarmanna
héfir markað stefnu Framsókn-
arflokksins m. a. með þessum
orðum:
Framsóknarflokkurinn er
frjálslyndur umbótaflokkur
sem vill fyrst og fremst leysa
málin á grundvelli samvinnu-
stefnunnar. Flokkurinn vill, að
sem flestir landsmenn séu bein-
ir þátttakendur í framleiðslunni
og því fólki, sem aö henni vinn-
ur, sé tryggt sannvirði vinnu
sinnar og a. m. k. jafngóð kjör
og öðrum landsmönnum.
Framsóknarflokkurinn er því
flokkur þeirra manna,sem vinna
að framleiðslunni og annarra
umbótamanria, sem vilja auka
samvinnuna og hvers konar
framfarir í menningu og lífs-
kjörum þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn viil
vinna' að jafnrétti einstakling-
anna til athafna og lífsafkomu.
Flokkurinn vill vinna að því,
að allir þegnar þjóðfélagsins séu
efnalega sjálfstæðir, en skipt-
ist ekki í auðmenn og öreiga,
þar sem hann telur slíka skipt-
ingu háskalega fyrir menningu
og stjórnarhætti þjóðarinnar.
Framsóknarflokkurinn vill
vinna að endurskoðun á stjórn-
skipun landsins með það fyrir
augum að gera ríkiskerfið ein-
faldara og ódýrara og auka vald
héraðanna stórum, frá því, sem
nú er. Flokkurinn leggur ríka
áherzlu á, að eðlilegt og heil-
brigt jafnvægi skapist í búsetu
landsmanna og telur hættulegt
• %
að meginhluti þjóðarinnar safn-
ist saman í mannmörgum bæj-
um.
H.
Framsóknarflokkurinn og sam-
vinnuhreyfingin hafa staðið
eins og systkin hlið við hlið í
íslenzku þjóðlífi um þrjátíu ára
skeið. Forustumenn samvinnu-
hreyfingarinnar hér á landi
stóðu í öndverðu að stofnun
Framsóknaxflokksjins og hann
hefir æ síðan verið borinn uppi
af sámvinnumönnum í hverri
einustu byggð landsins. Á hinn
bóginn hefir Framsóknarflokk-
urinn alla stund verið brjóst-
vörn samvinnufélaganna, hvað
eftir annað haldið skildi fyrir
þeim og bægt frá vopnalögum
andstæðinga á hinum pólitíska
vettvangi.
Meginmarkmið samvinnu-
stefnunnar er það, að gera
einkaeignir almennar og að-
gengilegar í smáhlutum, veita
hverjum einstaklingi frjálsræði
og svigrúm til eigin athafna,
viðurkenna og vernda einstak-
lingsframtakið, en koma í veg
fyrir arðrán, láta sannvirði ráða
í viðskiptum og búa svo um
hnúta með félagssamtökum, að
hver aðili njóti arðs í réttu hlut-
falli við eigin framlög. Með
starfi samvinnufélaganna fellur
úr gildi boðorðið: eins dauði er
annars líf. Þvert á móti verður
velmegun eins hagur allra fé-
lagsbræðranna í höndum þeirra.
Samvinnuhreyfingin hér á landi
og víðar, er beinlínis við það
miðuð, að dreifa vei’ðinætum í
eðlilegum hlutföllum út um
landsbyggðina, þar sem á vegum
hennar er haldið uppi viðskipt-
um og atvinnurekstri í hverju
einasta héraði, svo að greinar
hennar'ná innst til dala og yzt
til nesja.
í annan stað hefir Framsókn-
arflokkurinn ævinlega miðað
störf sín við það, að halda uppi
hlut sveita og þorpa. Barátta
flokksins fyrir jarðræktarstyrk,
byggingar- og landnámssjóði og
síðar stofnun búnaðarbankans,
opnaði leið að nokkru fjármagni
til framkvæmda í sveitum. Á
sama Jaátt hafa lög um verka-
mannabústaði og samvinnu-
byggingar, síldarverksmiðjur,
fiskimálasjóð o. fl. orðið til
hagsbóta þeim, er við sjávar-
síðuna búa. Átökin um afurða-
söl-u landbúnaðarins og afurða-
verðið, eru fyrst og fremst bar-
átta um arð og efnahag hvers
framleiðanda, en öðrum þræði
í’eipdráttur um fjármagn út í
sveitirnar. Stundum hafa þau
átök orðið svo hörð, að Fram-
sóknarflokkurinn hefir um sinn
orðið að stefna meginþunga
baráttu sinnar að því að sjá
borgið hlut framleiðenda og
hindra það, að réttur þeirra,sem
landið yrkja, til lífsafkomu og
efnahags í hlutfalli við aðrar
stéttir þjóðfélagsins, yrði fót-
umtroðinn. Á sviði menningar-
mála er sömu sögu að segja.
Fyrir atbeina Framsóknar-
flokksins var á sínum tíma
stofnsettur menntaskóli á Akur-
eyri og ungum mönnum þar með
opnuð leið að stúdentsmennt-
un utan við múrveggi Reykja-
víkur. Hefir Akureyrarskólinn
síðan reynzt mörgum efnilegum
mönnum ómetanlegt vígi í örð-
ugri sókn eftir menntabrautinni.
Héraðsskólar og húsmæðraskól-
ar í sveitum. eru og ávextir af
starfi Framsóknarflokksins.
III.
Framsóknarflokkurinn hefif
orðið fyrir þungu aðkasti fyrir
að fylgja þeirri stefnu, sem
nú er að nokkru lýst. Þeir, sem
stefna lengst til vinstri, hafa
samfærzlur byggðarinnar að
markmiöi og virðast helzt vilja
þrýsta þjóðinni saman að
nokkrum fiskihöfnum og á kraga
í kringum þær, ásaka flokkinn
fyrir það, að hann sé „dreif-
býlisflokkur", er vilji láta „út-
kjálkahræðurnar", sem taldar
eru hokra við að framleiða lé-
leg matvæli, fá vegi, síma og
rafmagn. Það er talið miða of
að því að. viðhalda strjálbýlinu,
sem á sumra máli er nefnt böl
íslenzks atvinnulífs.
Á hinn bóginn hafa þeir, sem
standa lengst til hægri, barizt á
móti flestum hinum stærstu
málum, sem Framsóknarflokk-
urinn hefir átt drýgstan þátt í
að hrinda í framkvæmd. Á
fyrstu árum flokksins gerði
kaupmannavaldýð . tilraunir til
að brjóta samvinnuféjögin á bak
aftur. íhaldsmenn börðust á
Karlakór Reykjavíkur söhg þ.
17. þ. m. í Gamla Bíó. Einsöngv-
arar voru þeir Guðmundur
Jónsson og Daníel Þórhallsson.
Fritz Weisshappel aðstoðaði.
Þetta er í fyrsta sinni, sem
Karlakór Reykjavíkur syngur
hér, síðan hann kom úr Ame-
ríkuför sinni og að þessu sinni
söng kórinn aðeins fyrir styrkt-
arfélaga.
Á söngskránni voru 12 lög
eftir erlenda og innlenda höf-
unda. Öll voru þau skemmti-
leg, en sum nokkuð sérkenni-
leg eins og t. d. „Dýravísur Jóns
Leifs, sem reyndust þó gamlir
kunningjar í nýjum fötum. Þá
verður meðferð kórsins á „Ríð-
um, ríðum“ ógleymanleg, en þar
söng Guðmundur Jónsson ein-
söng. „Hátíðamesa“ eftir söng-
stjórann, Sig. Þórðarson, er
dásamlegt lag, þar söng Daníel
Þórhallsson einsönginn.
Söng Karlakórsins var tekið
með mikilli hrifningu og er það
sínum tíma harðfengilega á
móti byggingar- og landnáms-
sjóði. Eftir að afurðasölulögin
gengu í gildi 1934—35, voru
mynduð samtök um að draga
úr kaupum á afurðum bænda.
Þegar menntaskóli var stofn-
aður á Akureyri, þótti sú ráð-
stöfun orka tvímælis. Og ekki
er það úr minni liðið, að svo
köldu andaði í garð héraðs-
skólanna, að í blöðum íhalds-
manna var dregið dár að því
menningarstarfi, sem fram færi
með „sundbusli í laugaskólum".
Ein kempa í þeim herbúðum
taldi það og furðu gegna, að
kennimenn þjóðkirkjunnar
skyldu koma saman f stærsta
héraðsskóla landsins til að ræða
málefni stéttarinnar — þar sem
hver einasti steinn væri stolinn.
IV.
Framsóknarmönnum er oft
brigzlað um það af andsfcæðing-
um sínúm, að þeir séu „óvinir
Reykjavíkur", „fjandmenn höf-
uðstaðarins", „utanbæj armenn“.
að vonum. Fyrir þrábeiðni
hlustenda endurtók kórinn
mörg lögin og söng 6 í viðbót.
Vissulega megum við vera af-
ar glöð yfir því að eiga slíka
einsöngvara, sem þá, er þarna
komu fram, og verður list þeirra
sjálfsagt seint of mikils metin,
en þó er það nú kórinn sjálfur,
sem við sérstaklega dáumst að.
Hann er menningarafrek. —
Stjórnandi hans, Sigurður Þórð-
arsoi>, er listamaður, sem þjóð-
in öll virðir og þakkar frábært
starf.
Eins og allir vita, fór Karla-
kór Reykjavíkur til Amerrku í
haust og varð sú för til virðing-
ar fyrir þjóðina. Nú syngur
he<ön fyrir Reykvíkinga kvöld
eftir kvöld. Hann ætti líka að
syngja í útvarpið og ferðast um
landið, því að hann er fögn-
uður og stolt allra þeirra íslend-
inga, sem unna fögrum söng,
hvar á landinu, sem þeir búa.
Re.
Slíkar sakargiftir eru gersam-
lega úr lausu lofti gripnar og
falla um sjálft sig, ef athuguð
er hleypidómalaust afstaða
flokksins í fjölmörgum málum.
Nægir að minna á sundhöllina
í Reykjavík, þjóðleikhúsið og
háskjólann í því sambandi. En
Framrióknarflokkurinn horfir
ekki á Reykjavík eina, heldur
landið allt. Hann sér þá hættu,
sem af því leiðir, ef allur vöxtur
þjóðarinnar leggst til höfuð-
staðarins. Hann hefir opin augu
fyrir því, að sú þróun er engum
til hagsbóta, að byggðir, sem
bera í skauti sínu mörg og mik-
il gæði, eigi við vaxandi erfið-
leika gð etja sökum fólksfæðar,
en samtímis verði öll fyrirtæki
Reykjavíkurbæjar ófullnægj-
andi eftir skamman tíma, sök-
um ofþenslu staðarins og bekk-
urinn þar svo þröngt setinn, að
vandræði hljótist af.
Þjóðskáldið Einar Benedikts-
son dró upp mynd af Reykja-
vík og landinu fyrir hálfri öld
með dásamlegri skarpskyggni. í
(Framhald á 4. síðui
Siigurbjörii Á. Gíslason:
Drykkjumannahæli
á Norburiöndum
Framhald.
Aðstandendur dönsku einka-
hælanna kvarta yfir því, að rík-
ið styðji þau ekki sem skyldi.
Að vísu greiðir ríkissjóður við-
urkenndum hælum nokkur dag-
gjöld með vistmönnum, — jafn-
an nefndir „sjúklingar," — en
þau eru lág; voru framan af
2—3 kr. á dag, og varð þá t. d.
Blái krossinn að safna 20 til 30
þús. kr. árlega til stuðnings sin-
um hælum. Nú munu daggjöld
frá ríkissjóði vera 4 til 5 kr., og
auk þess tekur hann þátt í
húsabyggingum hælanna. Hitt
þykir þó miklu lakara, að í fé-
lagsmálalöggjöf Dana frá 1933
þykja ákvæðin, sem að þessum
málum lúta, bæði fá, óglögg og
sum óaðgengileg. Þegar sveitar-
stjórn ráðstafar manni nauðug-
um á drykkjumannahæli, þá er
allur sá styrkur, sem hún þarf
að veita honum eða fjölskyldu
hans á meðan, talinn „fátækra-
hjálp,“ en henni fylgir réttinda-
missir ýmis konar hjá Dönum.
Lögin fara vægar í þær sakir,
þegar drykkjumenn „fara fús-
lega eftir áeggjan sveitarstjórn-
ar.“ Því komast Danir svo að
orði, að flestir, sem í drykkju-
mannahæli fara, fari þangað
„tilneyddir með fúsu geði.“ —
Síðan fyrrgreind löggjöf kom,
1933 og til 1943, komu rúmlega
1000 drykkjumenn til hælanna
á þann veg frá sveitarstjórnum.
Þeir hefðu orðið fleiri, ef ýmsar
borgastjórnir hefðu ekki þann
sið, að láta drykkjumenn sína í
vinnuhæli, sem borgirnar eiga
sjálfar. En þau eru talin samt
talsvert ólíklegri til góðra sið-
ferðisáhi’ifa en hin hælin. Þá
þykir það og stórgalli á dönsku
lögunum, að þau gjöra ekki ráð
fyrir neinni aðstoð né eftirliti
með þeim, sem nýkomnir eru
frá drykkjumannahæli.
Danir urðu fyrstir Norður-
landaþjóða til að stofna þessi
hæli. Og fyrstu 25 ár aldarinnar
fóru áhugamenn sænskir og
norskir til Danmerkur til að
læra meðferð drykkjumanna af
Dönum. Nú er þessu öfugt farið.
Viðurkennd drykkjumannahæli
eru að vísu fá i Noregi, ekki
nema 4 ætluð karlmönnum og
eitt handa konum, en þau eru
vönduð og vistleg.
Ríkið á 2, Blái krossinn eitt.
Eitt er sjálfseignarstofnun og
kvennaheimilið er eign Bind-
indisfélags norskra kvenna.
Opinbert heíti þeirra allra er
„kursted." Annað ríkishælið er
þó nefnt „Alkaholistanstalt," —
eins og þau heita öll í Svíþjóð.
Er þar eftirlit og agi ineiri en
annars staðar og hælið ætlað
drykkfelldum vandræðamönn-
um.
Blái krossinn norski á auk
þess stóra gistiskála í mörgum
norskum borgum, þar sem
heimilisleysingjar og fleiri ó-
gæfumenn fá gistingu og greiða
fyrir lítið eða ekkert, og reynt
er á ýmsan veg að reisa á fæt-
ur og græða þá, sem særðir
liggja. Margur drykkjumaður
hefir eignazt þar von um, að
unnt sé að rétta við, og reyn-
andi væri að leita til einhvers
kristilegs drykkjumannahælis.
Ég hefi séð þess getið, að eitt
árið, rétt fyrir ófriðinn, hafi
verið veittar 75 246 næturgist-
ingar og morgunverðir í tugþús-
undatali í þessum gistiskálum.
En dvalarheimili eru þeir ekki.
í Svíþjóð eru hælin miklu
fleiri, alls 20 viðurkennd af rík-
inu, og auk þess nokkur smá
einkahæli, sem engan ríkisstyrk
fá. Ríkið á 8 af þessum; 20 hæl-
um — taka þau alls yfir 600
sjúklinga, — í ársbyrjun 1946
voru þeir 592. Hin 12 einkahæl-
in, höfðu um 1430 sjúklinga. Af
öllum þessum hóp höfðu einir
28 farið í hælin án íhlutunar
bíndindisnefnda eða lögreglu.
234 höfðu samt farið „með fúsu
geði,“ en allir hinir voru reknir
þangað, eða eins og Svíar segja:
voru „tvangsentagne."
Eftirtektarvert þótti mér hvað
mörg kristileg félög áttu þessi
12 einkahæli. Prestafélagið á
Skáni á eitt með 140 sjúkling-
um, Hjálpræðisherinn, „Stads
missjónin“ í Stokkhólmi, díakón
skólinn í Fagradal, G.T.-reglan
o. s. frv., eiga hvert um sig eitt
hæli, og öll vönduö. Ríkissjóð-
ur greiddi þeim 5 kr. til 5,50
í daggjöld með hverjum sjúkl-
ingi árið 1946, áður voru þau
lægri.
Það sem mest er þó vert, -er
að öll löggjöfin um þessi mál-
efni er miklu nákvæmari og
betri hjá Svíum og Norðmönn-
um en Dönum. Danskir áJhuga-
menn urðu fyrstir til að benda
mér á það.
Lagagreinarnar dönsku eru 2
eða 3 um þessi efni og sett inn-
an um önnur framfærsluákvæði.
En í bindindismálalögunum
sænsku frá 1937 eru 64 grein-
ar, er lúta að umsjón með
drykkjumönnum. Hún á að ná
til drykkj umanns, sem
1., er hættulegur sjálfum sér
eða öðrum, eða
2., vanrækir að. sjá um sína
nánustu, eða
3., er byrði vandafólks síns
eða framfærslusveitar, eða
4., getur ekki hirt sig eða
5., raskar að staðaldri næði
nágranna sinna eða annarra
með drykkjulátum sínum.
í hliðstæðum norskum lögum
frá 1932 og 1339, sem eru mjög
svipuð sænsku lögunum, þó ekki
nema í 19 greinum, er bætt við
fyrgreinda upptalningu: „eða
eyðir svo eignum sínum fyrir
drykkjuskap, að búast má við,
að hann sjálfur eða fjölskylda
hans fari á vonarvöl". Þykir
sú viðbót mikiívæg.
Þegar svo er komið fyrir ein-
hverjum drykjumanni, að ein
eða fleiri þessara greina eiga við
hann, þá skipa lögin að umsjón
eigi að hefjast með honum, eða
gera beri ráðstafanir til að
hann sjái að sér.
Þeir, sem taka eiga i taumana,
(Framhald á 4. síðu)