Tíminn - 25.03.1947, Blaðsíða 2

2
TÖIJW. |>ri«juc1aainn 25. marz 1947
58. blað
Stefán Jasonarson, Vorsabæ:
„Reykjavík vorra daga“
Islenzku handritin og dönsku
lýðskólastjórarnir
Þriðjjudayur 25. niarz
Hvers er að bíða?
Hvaða líkur eru til þess, að
íslendingar geti til lengdar
fengið hærra verð fyrir fram-
leiðslu sína, en allar aðrar þjóð-
ir? Hvaða líkur eru til þess, að
íslenzkur fiskur, íslenzk síld og
íslenzkt lýsi verði greitt hærra
verði en sams konar vörur frá
öðrum þjóðum?
Það munu engir sjá neinar
líkur til þess, að íslenzka þjóðin
geti bundið framtíðarvonir sínar
við slíkt. Jafnvel þó að einhver
ásækin þjóð teldi ómaksins
vert að kaupa sér ítök og íhlutun
hér á landi, með slíkum yfir-
kaupum á afurðum þjóðarinnar,
munu íslendingar telja, að slíkir
samningar komi ekki undir
neinum kringumstæðum til
mála.
Það ætti því að vera augljóst
hverjum íslenzkum manni að
nauðsyn krefur að vinda bráðan
bug að því, að íslenzk framleiðsla
verði samkeppnishæf á heims-
markaði.
Það er náttúrlega hægt að
leysa þetta vandamál með því,
að ríkið kaupi alla framleiðsl-
una, og innheimti svo með
sköttum og tollum það sem með
þarf til að greiða mismuninn á
útflutningsverðinu og fram-
leiðsluverði því, sem það ábyrg-
ist atvinnuvegunum. Flestum
mun þó koma saman um, að
þetta sé ekki hin rétta og
heppilega leið, þó að hún virðist
e. t. v. auðveldust.
Það eT því orðið tímabært að
hefjast handa í fullri alvöru um
viðnám gegn verðbólgunni. Það
er hægt að hefja sókn gegn
henni á mörgum sviðum. Það er
mörgum minnisstætt hvernig
kaupfélagsskapurinn sprengdi
kaffiverkfali kaupmanna um
daginn. En það sýnist vera nauð-
synlegt, að verzlunarmenn hafi
ekki stórum betri kjör en t. d.
bændúr, útvegsmenn og sjó-
menn. Þetta litla atvik, sem
gerðist hér um daginn er einn
þáttur úr þeirri sögu, sem segir
frá baráttu kaupfélaganna gegn
dýrtíðinni. Almenningur mun
bíða rólegur og þoia vel eftirlit
með álagningu, þar til eitthvað
af kaupmönnum lætur stéttar-
bræðrum sínum eftir vfðSkiptin,
leita sjálfir annarrar atvinnu
og ráðstafa húsnæði sínu til
annarra þarfa en verzlunar.
En það bíða mikil verkefni á
öðrum sviðum líka. Þar má til
dæmis nefna fæðissölumálin.
Það er áreiðanlegt, að með
skipulegum samtökum . á sam-
vinnugrundvelli er hægt að
gjörbreyta þeim málum og skapa
nýtt viðhorf, svo að fæðiskaup-
endur fái bæði miklu betra og
miklu ódýrara fæði en nú er
algengt.
Svo má ekki gleyma húsnæð-
ismálunum. Þar er líka hægt að
gera miklar lagfæringar, þó að
svo lengi hafi verið beðið og
óhæfan látin þróast, að mörg
erfið flækja hefir myndast.
Það er á þessum sviðum og
fleiri þvílíkum, sem hægt er að
gera mikið til að draga úr dýr-
tíðinni qg gera mönnum pen-
ingana verðmeiri, aðeins ef
skilningur á þörfinni og vilji til
umbóta væri almennur. En
eftir hverju á að bíða? Er ekki
búið að láta hlutina þróast öfugt
allt of lengi?
Vinnið ötullega fyrir
Tímann.
„Það er bjart yfir Reykjavík
þessa góðviðrisdaga," sagði
kunningi minn, sem ég hitti á
götu í höfuðstaðnum, nú fyrir
nokkru síðan, er ég var þar á
ferð.
Ég. leit yfir borgina og um-
hverfi hennar. Jú — ég gat verið
honum alveg sammála. Febrúar-
sólin skein í heiöi, og hellti
geislaflóði sínu yfir láð og lög.
Svo langt sem augað eygði var
hvergi ský á lofti sjáanlegt.
Sjómannaskólinn og Landa-
kotskirkjan teygðu turna sína
móti vetrarsólinni, sitt á hvorri
hæðinni, eins og þau væru að
metast um það hvort gæti teygt
sig hærra upp yfir húsaþökin í
nágrenninu. Úti á sundunum
gafst að líta síldarbátana ausa
„gulli sjávarins" — síldinni —
upp úr sjónum. Niður við upp-
fyllingu lágu millilandaskipin.
Úr sumum var verið að losa
hvers kyns varning utan úr
löndum, önnur voru þegar losuð
og var svo verið að lesta þau
aftur með sandi til baka! Dálítið
nýstárlegur útflutningur það!!
Um stræti og torg var óslitinn
straumur fólks og farartækja.
En meðfram öllum gangstéttum
voru endalausar raðir gljáandi
bifreiða, sem eigendum þeirra
hefir hlotnast á undangengnum
tímum. Farþegaflúgvélarnar
klufu loftið, með miklum gný,
hlaðnar fólki sem „lyftir sér
upp“ í góðviðrinu og skreppur
inn yfir Langjökul og drekkur
bollukaffi uppyfir Ódáðahrauni,
og kemur svo heim eftir 1—2
klukkutíma endurnært af hinu
tæra og hressandi fjallalofti og
hvílir sín „lúin bein', að aflok-
inni flugferð í yljaðri stássstof-
unni,sem hveravatnið hitar upp
bæði dag og nótt. Ef til vill lítur
það í blöðin og les nýjustu frétt-
ir um fólkið sem frýs í hel úti
í löndum. Eða þá að það athugar
auglýsingarnar með tilliti til
þess hvað helzt sé að hafa til
skemmtunar það kvöldið.
Já — sannarlega var bjart
yfir höfuðborginni þessa góð-
viðrísdaga.
Og hvern skyldi undra xótt
fólkið utan af landsbyggðinni
fýsi að flytja þangað í birtuna
og ylinn, þar sem götuljósin eru
ekki slökkt jafnvel um hábjart-
an daginn, þegar sólin er hæst
á lofti. Mannlegt eðli er þannig,
að flestir vilja sitja við þann
eld sem bezt brennur, og við ís-
lendingar erum engin undan-
tekning í því efni.
En svo koma „bölvaðar stað-
reyndirnar.“ 'Og þær tala sínu
máli einnig í höfuðborginni,
sem annars staðar. Staðreyndir,
sem sýna áþreifanlega að þrátt
fyrir það, þótt í augum ferða-
mannsins, sem aðeins sér hið
ytra borð borgarlífsins, virðist,
sem hvorki skorti birtu né yl
eða önnur eftirsóknarverð þæg-
indi, þá er því miður langt frá
því, að allir borgarþúar séu
slíkra þæginda aðnjótandi. Og
að því er virðist langt í land, að
úr rætist í því efni.
Sennilega er bilið á milli alls-
nægta og örbirgðar hvergi jafn
geigvænlegt hér á landi og í
höfuðstaðnum. Og ef til vill er
það einna átakanlegast í sam-
bandi við húsnæðismálin.
Fyrir nokkrum dögum voru
húsnæðismál Reykjavíkur, gerð
að umtalsefni í útvarpserindi.
Lýsing sú, er þar kom fram á
þeim málum, hefir hvarvetna
vakið hina mestu athygli.
Sá mikli fjöldi heilsuspillandi
íbúða, sem nú er í notkun í
Reykjavík, sýnir ótvírætt, að að-
streymi fólks þangað utan af
landi hefir verið örara en góðu
hófi gegnir. Því þrátt fyrir það,
þó aldrei hafi verið meira um
byggingaframkvæmdir í höfuð-
staðnum, en hin síðari ár, skortir
enn mikið á að allir borgarbúar
hafi viðunandi þak yfir höíuðið
en verða að hafast við í köldum
hanabjálkaloftum, rökum kjöll-
urum eða hriplekum hermanna-
bröggum.
Þess er oft getið, bæði í ræðu
og riti, að skortur á sjúkrahús-
um sé tilfinnanlegur í Reykja-
vík. Það mun vera sannmæli.
En það er ekki alls kostar nóg
að reisa sjúkrahús og starfrækja
þau. Fyrst af öllu ætti að
útrýma heilsuspillandi íbúðun-
um. Því það er of seint að
„birgja brunninn eftir að barnið
er dottið ofan i hann.“
Það virtist sem forráðamenn
bæjarins hefðu í hyggju að
kippa þessum málum í lag s.l.
vetur er umræður um bæjar-
stjórnarkosningar stóðu sem
hæst. En svo hafa efndirnar
orðið minni en til stóð og aætl-
unin-eitthvað ruglast er frá leið
kosningunum.
Og sannleikurinn mun vera
sá, að það þarf meira en orðin
ein, til að kippa þessu í lag, svo
alvarlegt sem ástandið er nú
orðið. Það er engin lausn á
vandanum að troða hinu hús-
næðislausa fólki inn í kolryðg-
aða hermanna bragga, sem tæp-
ast geta talist nothæflr yfir
sauðfé, hvað þá að boðlegir séu
fólki til íbúðar. Það er blátt
áfram þjóðarskömm, að bjóða
nokkrum íslending upp á slík
húsakynni á þeim mestu velti-
tímum, sem yfir þessa þjóð hafa’
komið. Á sama tíma hafa svo
sumir landsmenn 2 og jafnvel
3 stórhýsi til sinna einkaafnota
fyrir sig og sína fjölskyldu.
Það er staðreynd, sem ekki
verður á móti mælt, að straum-
ur fólksins frá framleiðslustörf-
unum úti á landsbyggðinni hefir
verið svo stórfelldur til Reykja-
víkur að undanförnu, að hverj-
Leikfélag Reykjavíkur hafði
frumsýningu á sjónleiknum
Bærinn okkar, síðasta föstu-
dagskvöld.
Leikur þessi er eftir Ameríku-
manninn Thornton Wilder, sem
er fæddur árið 1897 og eitt fræg-
asta skáld vestan hafs. Bærinn
okkar er eitt af síðustu leikrit-
um hans og hefir það verið sýnt
víða um heim.
Það er óneitanlega talsverð
nýjung fyrir leikhúsgesti hér að
sjá þennan leik. Þar er ekki
verið að bjástra við þeð með
leiktjöldum og teikningum að
sýna eðlilega staðhætti og
umhverfi. Hispurslaust er fólki
ir“
sýnt í einu á sviðinu í Iðnó það,
sem fram fer í tveimur húsum.
Og það er ekki tildrað upp n«in
um þiljum til aðgreiningar.
Lárus Pálsson segir fólki bara
hvar eldhúsin séu, garðarnir
blómin og trén. Hins vegar eru
hafðar grindur til að tákna úti-
dyr húsanna, „leiktjöld fyrir þá,
sem það vilja hafa.“
um hugsandi manni ætti að
verða það Ijóst, að við svo búið
getur ekki staðið til lengdar. Og
er gott til þess að vita, að svo
virðist sem æ-fleiri raddir séu
nú uppi með það, að hér þurfi að
spyrna við fæti, ef ekki á illa
að fara. En það mun kannske
reynast svo í þessu efni sem oft
áður að „það er hægara að
kenna heilræðin en halda þau.“
Ég mun ekki að þessu sinni
benda á 'neinar ákveðnar leiðir
til úrbóta, enda þótt um ýmsar
væri að ræða, nú um sinn. En
vægast sagt er það öfugþróun
að fólkið safnist svo margt sam-
an á einn blett, eins og nú á
sér stað í Reykjavík, með þeim
afleiðingum að hundruð og
jafnvel þúsundir manna og
kvenna bíða stórtjón á heilsu
sinni sökum lélegra og ófull-
nægjandi húsakynna. En á sama
tíma standa atvinnutækin í
kaupstöðum og sjávarþorpum
úti um land — svo sem mótor-
bátar o. fl. — ónotuð og arð-
laus sökum þess að engin
mannshönd er á staðnum til að
nytja þau. Og jafnvel vel hýstar
og búsældarlegar jarðir í blóm-
legum sveitum, grotna niður
mannlausar sökum þess að fólk-
ið sem þar bjó vildi ekki vera
þar lengur, en kaus heldur að
flytja til Reykjavíkur í „birtuna
og ylinn.“
Þau þjóðfélagsleg verðmæti,
sem þessi öfugþróun í þjóðlífi
voru fer með forgörðum, verða
vart með tölum talin.
Væri það nema sanngirnis-
krafa til ráðamanna okkar fá-
mennu þjóðar, að þeir gæfu
þróun atvinnulífsins og flótta
fólksins frá framleiðslustörfun-
um í sveitunum og sjávarþorp-
um til Reykjavíkur meirí gaum,
en nú hefir verið gert að undan-
förnu. Það er eins og menn
freistist til að ætla, að umræð-
ur um þetta vandamál þjóðar-
innar væru fullt eins þarfar á
Alþingi, og umræður um það að
taka eitt okkar bezta strand-
ferðaskip, sem jafnan hefir
haldið uppi strandferðum á
hinar smærri hafnir kringum
Satt að segja skilst mér, eftir
að hafa horft á þennan leik, að
útbúnaður á sviði sé minna at-
riði en ég hélt. Þó kunni ég ekki
alls kostar við það, þegar frúrn-
ar voru við eldhúsverkin og
gerðu sér læti tómhentar. En
þetta venst.
Um efni leiksins er það helzt
að segja, að hann á að vera eins
cg nafnið bendir til, lýsing á
þorpi. Það er þorp með á þriðja
þúsund íbúa vestur í Bandaríkj-
unum. Fyrsti þáttur geríst á
morgni aldarinnar, en síðan eru
3 og 9 ár milli þátta.
Mér skitót, að höfundurinn
hafi ætlað sér að sýna sannar
mannfélagsmyndir. Og ég hygg
að þeim, sem horfa á túlkun og
meðferð ieikendanna í Iðnó,
muni koma saman um það, að
þar sjáist minnisstæðar peisón-
ur. Það eru iíka ýmsir okkar
beztu leikarar, sem þar koma
fram og ég held að t. d. Valur
Gíslason og Brynjólfur Jóhann-
esson þurfi ekki að láta horfa
Það vakti almennan fögnuð
og hrifningu á íslandi, er sú
fregn barst hingað, að danskir
lýðskólastjórar hefðu sent rík-
isstjórn og ríkisþingi áskorun
um að íslendingum yrði skilað
þeim handritum íslenzkum, sem
geymd eru í dönskum söfnum.
Nú höfum við fengið að sjá
orði til orös hið djarfmannlega
og drengilega ávarp þessara
manna. Við höfum lesið það —
allir með þakklæti og aðdáun, og
margir án efa með hrærðum
huga, því helgi^ómur er hún
okkur þessi arfleifð feðranna.
En hvernig víkur því við, að
nöfn þessara ágætu manna eru
ekki birt með ávarpinu í íslenzku
þýðingunni? Hafa þau máske
ekki verið birt í Danmörku?
Eðlilega langar okkur alla til að
vita þau, og þau eiga skilyrðis-
laust að geymast þannig á ís-
landi, að aldir og óbornir ís-
lendingar megi bera þau sér á
munni — rétt eins og hið ó-
dauðlega og ástkæra nafn
Rasks. Okkur finnst við verða
að fá að vita þau, og við vonum
og treystum því, að fyr eða síð-
ar komi fram það skáld, sem að
íslenzkum sið hlaði þessum
mönnum þann „lofköst í ljóði“,
er verður sé réttsýni þeirra,
drengskap og einurð. Meðan
þessi þjóð byggir landið, á
minning þeira að varðveitast á
íslandi. Hún á að vera hin
sama hvort sem dönsk stjórnar-
völd láta að orðum þeirra eða
eigi.
Við vitum það, að þegar Dan-
mörk missti frelsi sitt, en við
sátum í okkar landi frjálsir og
velmegandi, þá reis hér sú alda
samúðar með dönsku þjóðinni,
að segja mátti að hvert íslenzkt
hjarta slægi þá með henni. Allt
sem um aldirnar hafði á milli
borið, var þá gleymt; því var
land, og senda það í „lúxus-
flakk“ til Miðjarðarhafslanda,
með nokkrar auðmannafjöl-
skyldur, sem sennilega eru löngu
orðnar leiðar á að aka í lúxus-
bílunum sínum, og skoða sig um
„hér uppi á íslandi.“
lengi á sig, svo að mönnum fest-
ist lögregluþiónn bæjavins og
organleikari í minni.
Ánægjulegt er að sjá þarna
suma yngstu leikarana. eins og
Halldór Guðjónsson og Bryndisi
Pétursdóttur eða þá Þorgrím
Einarsson og Rúrik Haraldsson
við hlið þrautreyndra og viður-
kenndra leikara, og ekki sæmir
annað en nefna Ásu litlu Jóns-
dóttur. Þau Bryndís og Rúrik
hafa þarna aðalhlutverkum að
gegna ásamt Gesti Pálssyni,
Öldu Möller, Þorsteini Stephen-
sen og Önnu Guðmundsdóttur.
Bryndís vakti góðar vonir í
Jónsmessudraumnum og hún
heldur sæmd sinni vel í þessum
leik.
Bærinn okkar er með köflum
tilkomumikill leikur. Mér fannst
jarðarförin í þriðja þætti
áhrifamest, þar sem líkfylgdin
stóð dökkklædd með svartar
regnhlífar 1 myrkrinu öðrum
megin á sviðinu, en hinum
megin sátu kunningjar okkar
úr fyrri þáttum, þeir sem látnir
voru, við leiði sín í góðri birtu.
Samtal þeirra framliðnu er á
margan hátt athyglisvert, og án
þess að dæmt sé um það, sem
vísindi um önnur tilverusvið, er
það góð lífsspeki fyrir okkur,
sem jarðbundin erum við þetta
líf. Og myndi ekki leikurinn eiga
varpað í hafsins djúp. í hug
sínum til Dana og Norðmanna
átti íslenzka þjóðin þá ekki
nema eina sál. Því var það, að
það særði okkur djúpt er í ljós
kom, að mikill hluti dönsku
þjóðarinnar hafði gerysamlega
misskilið athafnir okkar þegar
við, í samræmi við marg-yfir-
lýsta fyrirætlun, stofnuðum
lýðveldi á tilsettum tíma. Marg-
ir af okkar beztu mönnum höfðu
þó skilmerkilega gert grein fyrir
þeim rökum, er ollu því, að við
kusum ekki tilgangslausan frest.
Af mestri snilld gerði það hinn
æruverði kirkjuhöfðingi, síra
Kristinn Daníelsson. Það var
okkur undrunarefni, að frænd-
þjóðin'hafði ekki skilið þessi
rök. En sviðinn, sem við kennd-
um af þessum skilningsskorti,
hverfur undan þeirri viðsmjörs-
olíu, sem leiðtogar uppvaxandi
kynslóðar í Danmörku hafa nú
helt í sárin. Þá væri vel, ef bróð-
urandinn mætti svo lækna allan
misskilning þjóða á meðal.
Hvernig sem hanritamálið
leysist þá verður samt danska
þjóðin ávallt í okkar augum
meiri og betri fyrir það, að á
meðal hennar hafa talað menn
eins og Christmas Möller, Poul
Sörensen, og nú þessir lýðskóla-
stjórar.
Sn. J.
Til kaupenda Tímans
í Reykjavík
Oft veldur miklum leiðindum,
hve erfitt er víða í bænum að
koma blaðinu með skilum til
kaupendanna. Það eru vinsam-
leg tilmæli til þeirra, sem verða
fyrir vanskilum, að þreytast
ekki á að láta afgreiðsluna vita
um þau, þar til þau hafa verið
löguð og jafnfratm að lelðbeina
börnunum, sem bera út blaðið,
hvar bezt sé að láta það. Þeir
kaupendur,sem búa utan við að-
albæinn og fá blaðið í pósti,
gerðu Tímanum mikinn greiða,
ef þeir borguðu andvirði blaðs-
ins á afgreiðslunni. — Þó að
kaupendafjöldi Tímans í Rvik
hafi tvöfaldazt nú á rúmlega
einu ári, þá væru kærkomnir
fleiri áskrifendur í bænum.
að vera okkur til uppbyggingar?
Það má eflaust deila um ein-
stök atriði þessa leikrits, eins og
t. d. taugaveiklun brúðhjón-
anna ungu, þegar kemur að
hjónavígslunni. En þó að hún
hafi ef til vill á sér nokkurn
ólíkindablæ og ýkjubrag, skýr-
ist hún að nokkru við þá kreddu
að brúðhjónunum er meinað að
sjást fyrr um daginn. Auk þess
er þessi taugaveiklun unga fólks-
ins notuð til þess að leiðs. í ljós
næma umhyggju foreldranna,
og það er gert svo vel og fallega,
að maður hefir tilhneigingu til
að sættast á tilefnið, þó að ella
mætti fetta fingur út í það af
hótfyndni.
Mér finnst fólkið í bænum
okkar mjög mannlegt. Mér ligg-
ur við að Segja óvenjulega
mannlegt, því að þó ekki sé
reynt að fegra það óeðlilega eða
strjúka af því hversdagslega
galla, smærri og stærri, þá kem-
ur hið hversdagslega og alþýð-
lega góða og hlýja manneðli svo
vel fram, að okkur hitnar um
hjartarætur, þykir vænt um
fólkið og gott að kynnast því.
Og ætli það sé í rauninai ekki
mest um það vert, að hafa opinn
hug og hjarta fyrir fegurð
mannlegs lífs og góðleik þess
undir viðjum hverslagsleikans?
H. Kr.
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR:
Bærinn okkar