Tíminn - 28.03.1947, Blaðsíða 2

TÍMDÍN, föstudagiim 38. marz 1947
61. Iilað
2
Föstudayur 2ö. marz
Hvað er samvinna?
Mbl. heldur því nú fram, að
stjórnarsamstarfinu stafi hætta
af því, að Tíminn viðurkenni
ekki, að fyrrverandi ríkisstjórn
hafi farist fjármálastjórnin vel
úr hendi.
í því tilefni verður mönnum
að spyrja sem svo:
Hverjum er Mbl. að þjóna með
skrifum sínum um fjármál og
gjaldeyrismál? Það hefir hvað
eftir annað þrætt fyrir stað-
reyndir og borið brigður á op-
inberar skýrslur um gjaldeyris-
mál. Það hefir orðið ókvæða við
og sagt Tímann ljúga, þegar
rétt hefir verið skýrt frá gjald-
eyrismálum hér í blaðinu. Það
er eins og það telji blóðugan
fjandskap við sig og sína nán-
ustu, að segja fólkinu satt og
sýna gjaldeyrisástandið í réttu
ljósl.
Tíminn segir Mbl. hér með í
eitt ski^ti fyrir öll, að hann vill
samstarf á þeim grundvelli. að
menn viðurkenni orðinn hlut og
skýri þjóðinni rétt frá stað-
reyndum. Svo geta verið skipt-
ar skoðanir um orsakir og úr-
ræði og má ræða það með fullri
einurð og hreinskjilnii. Annan
grundvöll fyrir samvinnu telur
Tíminn ekki koma til mála.
Framsóknarmenn ætlast ekki
til þess, að Mbl. þegi um það,
sem því finnst miður fara hjá
þeim. Þeir hafa aldrei kvartað
undan aðfinnslum Mbl. eða tal-
ið þær hættulegar stjórnarsam-
starfi. Framsóknarmenn eru
reiðubúnir að svara fyrir sig með
rökum, svo sem efni standa til,
og þeir biðjast engrar vægðar
eða miskunnar umfram það, að
hafa. heiðarlegt málfrelsi til
varnar og sóknar. Þeim er það
Ijóst, að það eitt samrýmist lýð-
ræðinu, að taka þeim úrslitum,
sem fást við frjálsan máiflutn-
ing, enda sé þá ekki hinum þýð-
ingarmestu upplýsingum haldið
með leynd fyrir fólkinu.
Það þarf ekki að panta hjá
Mbl. neinar yfirlýsingar um af-
stöðu þess gagnvart ríkisstjórn-
inni. Menn finna hverju fram-
vindur. Eftir fjárlagaumræð-
urnar síðustu var breitt úr vizku
Gisla Jónssonar, gert lítið úr
orðum fjármálaráðherra og illu
einu vikið að Pétri Ottesen. Við
þessu er í rauninni ekki neitt
að segja. Ríkisstjórnin stendur
og fellur fremur með öðru en
Mbl. og hluthafar blaðsins ráða
sjálfsagt eign sinni, hverjir sem
þeir eru.
Hitt er svo annað mál, að
Sjálfstæðisflokkurinn má taka
það til athugunar, hvort hon-
um þykir ráðlegt að eiga ekkert
má.\agn, en eiga það undir
sjálfstæðum hlutafélögum, hvort
hann fær stefnu sína túlkaða
eða ekki.
En ef svo skyldi vera, að Mbl.
vildi styðja það samstarf, sem
nú er um ríkisstjórn, þá ætti það
að hætta þeim leik, er það hefir
stundað um hríð. Þá ætti það
að segja þjóðinni satt um það,
hvernig mál hennar standa, og
þar með eiga þátt í því. að skapa
almenningsálit, sem tryggir það
viðnám og viðreisn, sem er þjóð-
arnauðsyn. Fólkið verður að
gera sér grein fyrir því, hver
hætta steðjar að og hvaðan. Þá
fyrst er von um að nauðsynleg-
um ráðstöfunum sé tekið með
skilningi. En það mun heldur
ekki þulrfa að kvíða því, að
þjóðina skorti manndóm og
þegnskap, þegar hún sér hver
Málsvarar fyrrverandi stiðrnar
Dýra byggingin, sem hrundi
á fyrsta ári
Mbl. kveinkar sér þessa dag-
ana undan því, að Tíminn segi
frá ýmsu, sem ekki sé fyrrver-
andi stjórn til lofs og viðurkenn-
ingar. Það byggir málflutning
sinn á því, að þar sem Fram-
sóknarmenn séu nú í stjórnar-
samstarfi með Sjálfstæðis-
flokknum eigi að haga blaða-
skrifunum svo, að ekki sé um
neinar aðfinnslur eða óþægi-
legar upplýsingar að ræða fyrir
einstaka liðsmenn þessara
flokka og sízt forustumenn.
Er þetta rógburður?
Mbl. gengur svo langt, að það
segir að Tíminn haldi daglega
uppi rógburði og árásum á
Sj álfstæðismenn.
Hverjar eru svo þessar árásir?
Tíminn hefir skýrt frá því,
hvernig fjárhagur ríkissjóðs og
ýmsra rikisstofnana væri. Það
hefir verið bent á það, að þrátt
fyrir nálega 80 miljóna tekjur
umfram áætlun síðasta ár væri
ríkissjóðurinn tómur og h. u. b.
20 milj. kr. lausaskuldir.
Hvaðan hefir Tíminn svo
þessar árásir?
Þessar upplýsingar voru m. a.
í ræðum þeirra Péturs Ottesens
og Jóhanns Jósefssonar við
aðra umræðu fjárlaganna.
Er það þá glæpur gagnvart
Sjálfstæðisflokknum aö halda
skýrslum og skoðunum þessara
manna á loft?
Svo hefir Tíminn talað um
gjaldeyrismál. Hann hefir þar
byggt frásögn sína á opinber-
um skýrslum. Hann hefir birt
nokkrar niðurstöðutölur úr
skýrslum þjóðbankans. Hann
hefir vitnað í opinbera skýrslu
eftir Friðfinn Ólafsson í við-
skiptaráði um veitt gjaldeyris-
leyfi síðastliðið ár.
Tíminn hefir ennfremur
minnzt á fjárráð bankanna og
getu þeirra til útlána. Þær frá-
sagnir eru byggðar á skýrslum,
alvara er á ferðum og hefir rétt-
láta forustu, sem leggur stund
á jafr>rétti þegnanna, en beitir
sér gegn ójöfnuði, forréttindum
og yfirgangi.
sem bankarnir sjálfir birta mán-
aðarlega.
Tíminn hefir líka getið um
það, að treglega gengi að selja
ríkistryggð skuldabréf. Það virt-
ist ekki vera neitt leyndarmál,
eftir allan þann áróður, sem
beitt var við sölu skuldabréfa
stofnlánadeildarinnar. Því mið-
ur seldust þau miklu minna en
þyrfti að vera, þrátt fyrir allt.
Þá hefir Tíminn getið þess
að afurðasala þjóðarinnar væri
mjög í óvissu. Allir vita að þrátt
fyrir það, að tvær sendinefndir
hafa nú haft alllanga útivist eru
engir hagstæðir sölusamningar
gerðir ennþá. Auðvitað vona
allir að vel rætist úr, en það er
þó engin vissa. Enda sagði Gísli
Jónsson, í framsöguræðu sinni
um daginn, að það hefði að
minnsta kosti verið vonað, að
.temkeppnin um lýsið yrði svo
hörð, að aðrar afurðir gætu
selzt sæmilega, og er það stór-
um gætilegar talað, en í ræðum
þeirra Einars Olgeirssonar og
Ólafs Thors þegar núverandi
ríi/ií»;tjórn tók við. Sennilega
stafar það af því, að mönnum
.er að skiljast að von er ekki
vissa.
Má leyna þjóðina þéssu?
Upplýsingar um þessi mál öll
er almennur fróðleikur, sem á
erindi til almennings. Þetta eru
staðreyndir, sem þjóðin verður
að þekkja. Það verður að haga
búskap þjóðarinnar í samræmi
við fjárhag hennar og gjaldeyr-
isástæður.
í allan vetur hefir verið unnið
að því á Alþingi, að reyna að fá
fjárlögin hallalaus og finna
tekjustofna, til að mæta óhjá-
kvæmilegum útgjöldum ríkisins,
vegna $íyaxandi dýrtíðar og lög-
gjafar, sem sett hefir verið á
undanförnum þingum. Það
þýðir ekkert að loka augunum
fyrir því, að aukinni dýrtíð
fylgja aukin útgjöld fyrir ríkis-
sjóðinn. Það þýðir heldur ekki
að loka augunum fyrir því, að
löggjöf eins og tryggingalögin,
fræðslulögin og launalögin
skapa aukin útgjöld. Og auð-
vitað þarf tekjur og tekjustofna
til að mæta útgjöldum.
Séu það ósæmilegar árás-
ir á menn í Sjálfstæðis-
flokknum og rógur um þá,
að segja frá þessu, þá er yfir-
leitt ekki hægt að láta opinber-
ar stofnanir gefa skýrslu. Það
verður þá að taka upp þann.
hátt að Landsbankinn þegi um
gjaldeyrismál, viðskiptaráð
verjist allra frétta og fjármála-
ráðherra og fjárveitinganefnd
forðist að gefa þjóðinni réttar
uþplýsingar. En það háttalag
væri ekki í neinu samræmi við
anda og eðli lýðræðisins, því að
lýðræði byggist á því, að al-
menningur fylgist með og skapi
sér skoðanir um þjóðfélags-
málin.
Skilur Mbl. samstarfið svona?
Mbl. misskilur mjög stjórnar-
samvinnuna ef það heldur, að
hún sé byggð á því að svíkja
lýðræðið í tryggðum og þegja
um þau m.'.l, sc-m þjóðina varða
mestu. Þátttaka Framsóknar-
manna í ríkisstjórn var ekki
miðuð við það, að framvegls ætti
að lnnyna þjóðína öllu, sem kynni
að wera óþægilegt fyrir fyrrver-
andi stjórn. Blöðin eru til þess
að vanda um og finna að og
benda á það, sem betur má fara.
Samábyrgð flokka um að þegja
yfir ranglátri ráðsmennsku og
opinberum afglöpum stjórnar-
vald»nna, væri einhver hin
mesta og hættulegasta spilling
sem fyrir gæti komið í stjórn-
málalífinu.
Framsóknarmenn mæla sig
ekki undan gagnrýni og að-
finnslum Mbl. Þeir kveirika sér
ekkert undan ádeilum þess, enda
hefir ekki staðið upp á Mbl. í því
að deila á ýmsa forustumenn og
trúnaðarmenn flokksins, og
verður ekki séð að það hafi
mikið gert þeim.
Þeir ætlast til þess, að Mbl.
ræki skyldur sinar við þjóðina
og segi henni eins og því finnst
og hilmi ekki yfir nein mistök
og villur.
Málgögn liffins tíma.
Skýring þessara mála liggur í
því, að Mbl. er málgagn fyrrver-
Skýrt hefir nú verið frá því í
blöðum og útvarpi að hluti af
þekju mjölgeymsluhúss SR 46 á
Siglufirði hafi fallið niður und-
an snjóþunga. Tjónið hefir verið
áætlað 1 y2 miljón króna. Þá er
þess getið að erfitt muni vera
að fá efni til endurbyggingar
þekjunnar og því vafasamt, að
húsið verði komið í nothæft
ástand fyrir næstu síldarvertíð.
Má því vera að tjón þetta geti
orðið all tilfinnanlegt áður
lýkur.
Morgunblaðið segir, að strax
eftir fyrstu snjóa í vetur hafi
langbönd þekjunnar svignað
undan snjóþunganum. Þó er
ekkert aðhafst. Það er beðið og
vonað, líklega í þeirri trú að
allrei framar komi -snjór á
Siglufirði. Stjórn síldarverk-
smiðjanna hefði þó látið uppi
það álit, að byggingin væri of
veik. En hvers vegna lætur
verksmiðjustjórnin þá ekki
styrkja þekjuna? eða er hún
enn bundin við firrur bygging-
arnefndar Áka Jakobsscncr.
Verður verksmiðjustjórnin að
láta húsið hrynja, heldv.r en
taka fram fyrir hendumar á
þessari frægu nefnd?
Ef ekki var til efni til styrkt-
ar þekjunni, var sjálfsagt að
létta á þákinu rneð því að moka
snjónum að einhvei-ju leyti
burtu. Þessi flötur, sem inn fór,
er aö vísu á stærð við eina vall-
ardagsláttu, en hefði þó verið
andi stjórnar. Þess vegna af-
flytur það tillögur stjórnarinn-
ar og segir frá þeim með ólund
og jafnvel rangfærir þær í
verulegum atriðum, góðgirnis-
laust, svo að hóflega sé talað.
Utan Mbl. eru það fáir, sem
deila á stjórnina fyrir viðnám
gegn verðbólgustefnunni. Þar
endist Gísli Jónsson lengst, enda
hafa forustugreinar Mbl. dag
eftir dag hann að miðdepli. Þar
er sá möndull, sem Mbl. snýst
um.
Gísli var framsögumaður fyrr-
verandi stjórnar, þegar fjár-
lögin komu úr nefnd, enda
(Framhald á 4. slðuj
auðvelt fyrir nokkra menn með
sæmileg áhöld að láta ekki safn-
ast svo mikinn snjó á þekjuna
að svona stórtjón ætti sér stað.
En ekkert er gert. Aðeins beðið
og sofið á verðinum. Líklega
hefir ríkið þarna álíka trúa
þjónustumenn og þann, er þeir
Bjargsbræður höfðu í Drangey
forðum.
Annars er það næsta ótrúlegt,
hvað þjóðin má þola fyrir af-
glöp og þrjósku einstakra
manna.
Fyrst skipar atvinnumálaráð-
herra, Á. J. nefnd, sem ekki virð-
ist hafa kunnað eða skilið sitt
hlutverk. Hún starfar ekki í
samráði við síldarverksmiðju-
stjórn, sem þó hefði verið nauð-
synlegt og sjálfsagt. Verk-
smiðjubyggingunum á Siglu-
firði og Skagaströnd er hraðað
mjög os verður byggingarkostn-
aður þeirra af þeim sökum óhóf-
lega hár, ásamt fleira. Lét
nefndin heita svo, að þetta væri
gert til þess að verksmiðjurnar
yrðu tilbúnar fyrir síldarvertíð
s.l. sumar. Þetta reyndist þó
fjarstæða, eins og síldarverk-
smiðjustjórnin benti á strax í
marz 1946. Kom því allur auka-
kostnaður, sem bygginganefndin
stofnaði til, svo sem eftirvinnu-
og næturvinnukaup til fjölda
manna, ekki að neinu gagni.
Vai'ð einungis til þess að auka
útgjöld ríkisins stórlega.
Ofan á allt þetta bætist svo,
að hluti af þessu bygginarbákni
hrynur á fyrsta ári.
Allur ferill atvinnumálaráð-
herrans og byggingarnefndar-
innar i þessu máli er með þe.im
endemum að einstætt mun vera
í sögu þjóðarinnar, sem betur
fer. Eyðslusemin, áætlanaföls-
unin, stærilætið og ráðleysið
fylgist allt að. Rétt væri að menn
þessir væru látnir sæta ábyrgð
fyrir svona framferði. Og a. m.
k. hlýtur það að vera krafa
þjóðarinnar að þeir menn, sem
þekktir eru að slíkum vinnu-
brögðum verði héðan í frá ekki
látnir koma nærri neinum
framkvæmdum, sem ríkið kost-
ar og ber áburgð á. S.
REGINGARÐUR:
LJÓÐ ER KVÆÐI
Fyrir nokkru kom hér í Tím-
anum mjög hógvær grein um
„Þorpið“ hans Jóns úr Vör. Þar
var bent hæglátlega á, að óvið-
kunnanlegt væri og líklega ekki
rétt, að kalla slíkan skáldskap
„ljóð,“ svona óbundinn og órím-
aðan, og því mundi heitið:
„órimuð ljóð,“ vera rangnefnl.
Út af þessu hleypir Bjarni
nokkur Benediktsson, frá Hof-
teigi, á sprett í Þjóðviljanum,
þann 1. þ. m. Virðist hann hugsa
sér, að „leggja lensu sína fyrir
brjóst greinarhöfundi og ríða
hann niður“ á þessum vettvangi,
og þar með að helga bragleysun-
um nafnið „ljóð.“ En honum
tekst þar að vonum, því að
bæði virðist lensa hans verða
röng og lin, og reiðskjótinn
rytjulegur og víxlaður. Því væri
ástæðulaust fyrir mig og aðra
sama Sinnis, að „leggja hér orð
í belg.“ En af því af þvílíkir
riddarar eiga sér oft ótrúlega
marga samherja og af því að
þeir eru oftast nokkuð háværir
(— sbr. málshættina: „Það byl-
ur hæst í tómri tunnu“ og Þeir
gusa mest, sem grynnst
vaða“ —), svo og af því, að
mikill er fjöldi þeirra, sem leið-
ast láta af hávaðanum og lítt
hugsa sjálfstætt, sízt um það,
sem flóknara er, — þá er ekki
rétt, aö láta einn eða fáa um að
eiga við þann her, þar sem að
„enginn má við margnum" þótt
frækinn sé og margra miðlunga
maki. Og enn fremur er ástæða
til að „leggja hönd á plóginn"
þar sem að móðurmálið okkar
góða á í hlut.
Orðið „ljóð“ vill Bjarni sanna
að þýði ekki sama og „kvæffi.“
„í íslenzkri málvitund*) er ljóð
og kvæði ekki hiö sama,“ segir
hann. (— Méð „málvitund“
meinar hann líklega „mál-
venju,“ því að almennt hefir
ekki verið talað um „vitund“
nema hjá þeim lífverum, sem
gæddar eru skynjun; — en þessi
notkun orðsins heyrir líklega
undir „frelsið til að setja sín
eigin lögrnál." —) Hingað til hefi
ég, — og ég hugsa allir, sem
hafa vakandi, óhefta eftirtekt —
*)Alls staðar, þar sem orð eru ein-
kennd, hefi ég gert það. — Rg.
heyrt talað og séð ritað: „ljóð
og sögur,“ „lag og ljóð,“ „ljóð-
mæll,“ erfiljóð,í“ „ljóðasyrpa,"
„ljóðskáld,“ „ljóðadís," „ljóð-
snillingur,“ „ljóðmögur,“ „Ijóða-
hættir,“ „ljóðstafir,“ „ljóðabók,"
„söguljóð,“ „vögguljóð," „trúar-
ljóð,“ „sigurljóð“ o. s. frv.
Mætti þannig lengi telja orð og
orðatiltæki, er sýna glöggt, að
orðið „ljóð“ táknar alls staðar
sama og „kvæði.“
í flestum ofannefndum orð-
um og orðasamböndum má setja
orðið „kvæði“ inn í staðinn fyrir
„ljóð“ og kemur greinilega fram
sama merkingin. En hvað sum
þeirra snertir leyfir máldísin og
málvenjan það ekki. Þannig
þekkist ekki „kvæðamæli", „erfi-
kvæði“ eða „kvæðamögur" o. s.
frv. Þannig er nákvæmni ís-
lenzks máls afar mikil og sterk.
Einnig er hún geymin á ná-
kvæmar merkingar. Um alda-
raðirnar hefir hún geymt frum-
merkingu þessa orðs, eins og svo
ótalmargra annarra. Hún liggur
á bak við, hvar sem orðið „ljóð“
er rétt notað, eins og gert hefir
verið til skamms tíma: „Ljóð“
er „kvæði,“ sem er sönghæft,
verður sungið, lýtur hrynjandi
og lögmálum söngs. Þess vegna
geta hin illa bundnu dans-
kvæði miðaldanna, og fleiri
kvæði frá þeim tímum, heitið
„ljóð,“ að þau voru ort við lög,
voru sönghæf, enda ekki hátt-
laus, þótt stuðlun og hrynjandi
væri gölluð. En ég þekki enga
nútíma háttleysu, sem laga-
lögmáli fylgir.
Nei, Bjarni góður. íslenzk mál-
venja er það, að orðin „kvæði“
og „ljóð“ merki það sama. Og
svo er um land allt. Hefi ég
aldrei orðið annars var á þeim
47 árum, sem ég hefi umgengist
alls konar fólk, bæði við vinnu
á ýmsum stöðum á landinu, í
skólum — allt frá barnaskólum
(sem kennari) upp að Háskóla,
— á ferðalögum og á félaga- og
félagasambanda-fundum o. s.
frv.; hefi ég þó eftir mörgu tekið
í máli okkar, meðferð þess og
notkun. En fleira er til sem
sannar þetta.
Þannig er augljóst, að skáldin
okkar nota bæði þessi orð: „ljóð“
og „kvæði,“ jöfnum höndum.
Skal ég hér nefna nokkra staði
af öllum þeim fjölda, sem finna
má, ef leitað væri, — og aðeins
frá fáeinum skáldum, — dæmi,
sem ég ýmist kann eða hefi hér
við henplina — þar sem þeir nota
orðið „ljóð“ í sömu merkingu og
„kvæði.“
1. Jónas Hallgrímsson kallar
eitt stærsta kvæði sitt og
lengsta: „Hulduljóð“ og segir í
því: „-----ei skulu spilla ljóffi
voru meir.“ Og annars staðar
segir hann: „Oft kvaðstu áður
/ óskarómi / heimfýsnarljóffin /
hugum þekku.“
2. Matthías Jochumsson segir:
„Nú óma nýfædd sigurljóff.“
„Þín harpa syngur sólarljóff."
„--------man nú enginn Hall-
gríms dýru ljóð,/ljóð sem græða
lík sem ólík sár,/ljóð sem þýða
freðin voða-tár.“ „--------svala
ljóff þau hverri hjartáns und.“
(Þessar síðustu fjórar hending-
ar eru úr kvæðinu um Hallgrím
Pétursson. En kannast nokkur
við rímleysur eftir Hallgrím,
sem þetta gæti átt við? Er það
ekki allt kvæffi og sálmar sem
eftir hann lifir og hefir mörgum
,,svalað?“).
3. Kristján Jónsson Fjalla-
skáld, segir í kvæðinu um Detti-
foss: „kveffur þú ljóff um hali
horfna.“
4. Bjarni Jónsson frá Vogi
segir: „-----hver ljóð ei elsk-
ar-------,“ og hann (eða Andrés:
Björnsson í nokkurs konar
samráði við Bjarna). „Leitir þú
góðum ljóffum að, leitaðu í mín-
um kvæffum."
5. Þorsteinn Erlingsson segir:
„Hún söng mér þar ljóffin um
dalbúans næði,“ og „--------því
ligg ég hér aleinn og yrki þér
ljóð.“
6. Sigurður Júlíus Jóhannes-