Tíminn - 30.03.1947, Page 1

RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON
ÚTGEPANDI:
PRAMSÓKN ARFLOKKURINN
Símar 2353 og 4373
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
RITSTJÓRASKRIPSTOFOR: /
EDDUHÚSI. Llndargötu 9 A j
Símar 2353 og 4373
APGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÖSI, LlndargÖW 9 A
Síml 2323
31. árg.
Reykjavik, suimudagmii 30. marz 1947
Aukablað
H
L U
O
Hekla byrjaði að gjósa í gærmorgun eftir 102 ára hlé
ikið gos og myrkur sunnanlands
Laust fyrir klukkan 7 í gærinorgun lieyrðist gífurleg sprenging frá
Ueklu. Fylgdi heimi snarpur jjarðskjálftakippur, sem náði um allt
Suðurland. Þegar á eftir gaus mökkur mikill upp úr Heklu og náði
hann fljótlega 7—8 km. í loft upp. Síðan hefir stöðugt verið mökkur
yfir Heklu og hefir hann sézt greinilega frá Reykjavík. Jafnframt
heyrast stöðugt drunur og dynkir frá Heklu og hafa |>eir heyrzt víða
um land og jafnvel norður í Grímsey og til Vestfjarða. Yfir öllu Suð-
urlandsundirlendinu liggur dimm móða og í Rangárvallasýslu var
myrkur I gær.
Gosið séð úr lofti
Frásögn Guðmundar Tryggvasonar.
Pálmi Hannesson rektor gekkst fyrir flugleiðangri austur til
Heklu fyrir hádegi í gær, til að athuga úr lofti hið stórfenglega
gos, sem þá var byrjað fyrir fáum klukkustundum. Lagt var af
stað kl. 10.26 og var flogið í Dakotavél frá Flugfélagi íslands.
í leiðangrinum tóku þátt, auk Pálma rektors, Eysteinn Jónsson
menntamálaráðherra, Hermann Jónasson aljþm., Rrynjólfur
Bjarnason alþm., Guðm. Hlíðdal símamálastjóri, náttúrufræð-
ingarnir Guðmundur Kjartansson og Sigurður Þórarinsson,
fréttamenn frá útvarpi og blöðum o. fl.
Tæplega er hægt að hugsa
sér betra skyggni heldur en var
hér í gærmorgun, énda sást gos-
mökkurinn úr Heklu sæmilega
frá Reykjavik.
Flogið var af Reykjavíkur-
vellinum beina leið austur yfir
Mosfellsdal, Mosfellsheiði, Þing-
vallavatn og Grímsnes og þaðan
beint til Heklu. Að jafnaði
var flogið í ca. 4200 feta hæð,
en þegar nær dró eldfjallinu,
hækkaði vélin flugið upp í 7600
feta hæð.
Eins og geysimikið ský.
Strax þegar komið var austur
yfir Mosfellsheiði, sást gos-
mökkurinn greinilega, og mætti
helzt líkja þeirri sjón við ferlega
útsynningsskýjaklakka . Mökk-
urinn teygir sig upp í á að gizka
40 þús. feta hæð og hallast lítið
eitt suður á við, undan norðan-
áttinni, en yfir Suðurlandsund-
irlendinu frá Eyjafjöllum vestur
undir Hvítá og á haf út, hvílir
misturmóða, módökk í grennd
við fjallið, en þynnist og lýsist
eftir þvi sem fjær dregur.
Á hættusvæðinu.
Það varð þegar ljóst, er komið
var austur að Heklu, að engin
leið var að fljúga kringum
fjallið, því að suður af því var
algert myrkur og stórhríð af
kolsvartri eldfjallaöskunni.
Flugvélin sveimaði því að norð-
an, vestan og austan við fjallið.
Fyrst var ekki komið öllu nær
gígnum en í 10 km. fjarlægð,
en næst mun vélin hafa kom-
izt í 3—4 km. fjarlægð frá gos-
inu, og er það óneitanlega ekki
hættulaust, því að grjótflugið
upp úr gígnum er með fádæm-
um.
í suður, nokkuð í suðaustur og
langar leiðir suðvestur frá
Heklu, er landið að þekjast
svartri öskunni, og er það ýmist
svart eða gráleitt yfir að sjá.
Tindafjallajökull má til dæmis
heita alveg svartur. En þó að
þessi svarta ábreiða veki óneit-
arílega ugg og eftirtekt, er það þó
fyrst og fremst fjallið sjálft,
gígurinn, gosmökkurinn í fer-
legum bólstrum og hnyklum og
glóandi hraunstraumarnir, sem
seiða augað og athygUna til
sín.
Niður norður- og norðaustur-
hlíðar Heklu renna tveir hraun-
straumar, og er að minnsta kosti
annar þeirra mjög breið-
ur. Upp af hraunelfum þessum
leggur ryðbrúnan reyk af
brunnum sandi og grjóti. Eins
og geta má nærri, er snjór sá,
er á fjallinu hefir legið, að mestu
bráðnaður, og hefir af því orðið
jökulhlaup niður í Rangár-
botna. Athygli vekur það, að
innan um brúnar hraunguf-
urnar og gráa gosmekkina má
sjá háa, hvíta gufustróka víðs-
vegar um norðvesturhlíðina,
líkast því þegar reykir stíga upp
af stóru hverasvæði. Er um.
tvennt að ræða, að þarna séu
að gufa upp síðustu leifarnar af
vatni og snjó, eða að þarna hafi
opnast sprungur og glufur, sem
heitar gufur úr iðrum jarðar
rjúki upp um.
Eldhaf.
Nokkru eftir að komið var
austur, var sem gosmökkurinn
þynntist snöggvast að norðan-
verðu og gat þá að lita eina
hina ægilegustu sýn, sem mann-
legt auga fær séð. Þar sem
reykurinn hvarflaði frá, kom í
ljós dumbrautt eldhafið upp úr
gígnum og mátti þá greinilega
sjá þétta hríð af heljar-björg-
um, sem þeyttust í sífellu svo
hátt, sem séð varð. Munu allir
sjónarvottar sammála um, að
forfeðrum okkar, sem töldu
Heklugíga reykháfa Helvítis,
hafi verið mikið vorkunnarmál
er þeir hölluðust að þessari skýr-
ingu á hinum geigvænlegu jarð-
eldum. ------------
Eftir að flugvélin hafði sveim-
að í grennd við Heklu rúma
klukkustund var haldið heim-
leiðis og lent á Reykjavíkur-
flugvelli kl. hálf eitt.
Þeir, sem tóku þátt í ferðinni,
munu minnast hennar alla ævi,
því að jafn hrika-stórfenglega
Fuglar flýja til
hafs. - Úttast aö
fiskur hverfi af
miðum
I Vestmannaeyjum fannst
snöggur jarðskjálftakippur
laust fyrir kl. 7 í gærmorgun,
og á 8. tímanum varð vart við
tvær hræringar. Um svipað
leyti sást gosmökkurinn í norðri,
en brátt gerðist svo dimmt af
mistri og öskufalli, að .hvorki
grillti í Helgafell eða Heima-
klett. Unnið var við ljós allan
daginn og bílar óku með ljósum.
Framan af deginum féll gróf-
gerður sandur, þungur i sér, svo
að hann sekkur í vatni, en
þetta breyttist þegar leið að
kvöldi, öskufallið minnkaði og
var það einkum fíngert duft,
sem þó særir augun. Öskufallið
var orðig það mikið kl. 7 í gær-
kvöldi, að öskulagið var farið
að hrynja af sjálfsdáðum af
meðalbröttum húsaþökum.
Allan daginn heyrðust þungir
dynkir og drunur frá Heklu.
Bátar fóru á sjó í gærmorgun
og fiskuðu ágætlega í fyrstu,
en svo var sem að fiskurinn
hyrfi alveg af miðunum. Til
dæmis fékk einn bátur mjög
gott tog um morguninn og reyndi
síðan ^ftur á sömu slóðum í
tvo tíma en fékk þá aðeins einn
fisk.
Fuglar flýja frá Eyjunum í
stórhópum, suður um haf.
Fengu færri en vildu
Flugferðum var haldið uppi
austur að Heklu allan daginn í
gær bæði frá Flugfélagi íslands
og Loftleiðum. Skipta þeir
hundruðum, sem vildu fljúga en
fengu ekki.
sýn og 40 þúsund feta háan,
biksvartan gosmökkinn á aðra
:hönd og mjallhvít öræfin, böð-
uð í hádegissólinni, á hina,
getur enginn látið sig dreyma
;.um, nema sá, sem séð hefir.
Gosmökkurinn úr Heklu. Á miðri myndinni má sjá votta fyrir hraunstraumunum, sem síga
niður hlíðarnar á tvo vegu, en fjallshryggur er á milli. (I<jósm.: V. Sigurg.),
Mesta jarðskjálftahættan senni-
lega liðin hjá. - En öskufallið
getur gert mikinn usla
Frásögn Pálma Haniicssonar rektors.
Fréttamaður Tímans hafði tal
af Pálma Hannessyni rektor í
gær og ræddi við hann um
þetta Heklugos og önnur fyrri.
Upplýsingar þær, sem hér fara
á eftir, eru byggðar á því við-
tali.
Heklugos hafa oft staðið lengi,
svo að skipti mörgum vikum, og
enda mánuðum, hið síðasta
fulla 6 mánuði. Það virðist vera
eðli þeirra að hægja á sér ann-
an tímann, en herða svo á þess
i milli.
Sennilega er mesta hættan af
jarðskjálftum liðin hjá, því að
þeir eru yfirleitt mestir í byrj-
un, meðan gígirnir eru að opn-
ast. Þó er ekki víst nema fleiri
gígir opnist við þessi eldsum-
brot og má búast við, að því
fylgi jarðskjálftakippir, þó að
þeir nái sennilega ekki mjög
víða.
Ekki virðist vera nokkur á-
stæða til að óttast það, að hraun
frá gosi þessu valdi skemmdum,
því að langt er til byggða.
Þaö er öskufallið, sem hættan
stafar af. Raunar hefir aska úr
Heklu ekki virzt vera óholl
gróðri í sjálfu sér, nema þar
sem öskulagið verður svo þykkt,
að gróður kafnar undir því. En
uppburðurinn hefir oft verið
geysimikill. Það mun hafa verið
öskufall úr Heklu, sem eyddi
byggð í Þjórsárdal um 1300, og
dæmi er til þess, að Heklu-
aska hafi borizt til Þýzkalands.
Öskufallið gæti því haft hinar
alvarlegustu afleiðingar í nær-
sveitum ef vindur stendur á þær.
Gos þetta byrjar með miklum
krafti, sem sjá má af því, að ask-
an, sem fellur suður undir Eyja-
fjöllum, og jafnvel úti í Vest-
mannaeyjum, er stórgerð og
gróf.
Jarðfræðingar hafa haft
samráð um að athuga gosið, svo
sem verða má, frá byrjun.
Hugsa þeir sér að koma upp
einni eða tveimur athuguna-
stöðvum austur í sveitum,
skiptast á um að vera þar og
fylgjast með því sem gerist.
Guðmundur Kjartansson og
Jón Oddgeir Jónsson fóru í gær
áleiðis austur að Næfurholti,
sem er efsti bær á Rangárvöll-
um. Jón Oddgeir Jónsson var
samferða honum og hafði með
sér gleraugu handa fóji^i þar og
e. t. v. fleira.
Síðar í gærdag fóru svo þeir
Steinþór Sigurðsson og Jó-
hannes Áskelsson austur og
höfðu meðferðis útbúnað til að
ganga á fjöll. Var för þeirra
heitið austur í Landsveit. Sig-
urður Þórarinsson fór á eftir
þeim og ætluðu þeir að. fylgjast
að þrír í dag.
Þeir Pálmi Hannesson og
Trausti Einarsson höfðu hug á
því að fara austur i dag.
Úr Landsveit
Frá Guðmundi bónda í Múla
í Landsveit fékk blaðið eftir-
farandi skeyti kl. 7 í gærkvöldi:
Gosið aðeins í rénun síðasta
klukkutímann. Hraun rennur
að Litlu-Heklu og niður með
henni að vestan. Sjáum ekki
annað. Engin aska norðan eða
vestan Heklu.
3ja þuml. vikur-
lag í Múlakoti
Það er tiltölulega mjótt svæði,
sem öskufallið var mest á í gær,
því að vindstaða var söm allan
daginn. Fréttamaður blaðsins
náði tali af Klemens á Sáms-
stöðum í gærkvöldi og hafði
spurnir af öskufalli í Fljóts-
hlíð.
Um hádegi í gær fór Klem-
ens Kristjánsson á Sámsstöðum
inn í Fljótshlíð til að skoða
öskufallið. Svo var þá dimmt
þegar innar dró í hlíðina, að við
NeðriÞverá varð að kveikja
bílljós og aka í fyrsta gir eftir
það.
í Múlakoti mældi Klemeíis
þriggja þumlunga þykkt lag af
vikri og ösku. Var neðst þuml-
ungslag af grófum og . gráum
vikri og fann hann þar meðal
annars nokkra vikursteina, sem
voru 2—3 sm. í þvermál. Ofan
á þessu vikurlagi var tveggja
þumlunga lag af sandi. Ofan á
þetta bættist stöðugt meiri
sandur í gær, þó að heldur birti
í lofti er á daginn leið.
Á Sámsstöðum og þar í
(Framhald á 4. siSu)