Tíminn - 15.04.1947, Blaðsíða 2
2
Tlm\TV, [>rigjmlaaiim 15. apríl 1947
70. blatS
Þriðjudagur 15. apríl
Nýju skattarnir og
dýrtíðarmálin
Eins og eðlilegt er, mælast
nýju skattarnir misjafnlega
fyrir. Myndi það sama gilda um
aðrar ráðstafanir, sem gerðar
kynnu að vera til að hamla
gegn dýrtíðinni. Slíkar aðgerðir
myndi alltaf snerta afkomu
manna meira og minna. Það er
sjaldan vinsælt verk að skerða
eyðslu og verðbólgu, þótt það
sé hins vegar nauðsynlegar að-
gerðir, ef ekki á ver að fara.
*
Þeir eru til, sem reyna að
kenna ríkisstjórninni um skatt-
ana. Sósíalistar halda slíkum
áróðri líka uppi. Hinir eru miklu
fleiri, sem gera sér það ljóst,
að nýju skattarnir eru afleið-
ing þeirra stjórnarhátta, sem
voru fyrir tíð núverandi ríkis-
stjórnar.
Sósíalistar eru ekki sízt feður
nýju skattanna, í því að í
stjórnartíð þeirra hækkaði vísi-
talan um 45 stig. Hefði þá verið
komið í veg fyrir þessa vísitölu-
hækkun, væru nýju skattarnir
alveg óþarfir. í stjórnartíð sós-
íalista voru einnig sett mörg ný
lög, sem stóruku útgjöld ríkis-
ins. Hefðu þau ekki komið til,
væru nýju skattarnir líka óþarf-
ir. Sósíalistar eru ekki heldur á
þeim buxunum að draga úr út-
gjöldunum, því að hefðu tillög-
ur þeirra við 2. umr. fjárlaganna
verið samþykktar, myndu út-
gjöldin hafa aukizt um 20 milj.
króna.
Ekki geta sósíalistar heldur
bent á, að þeir myndu hafa
verið líklegir til þess, ef þeir
hefðu verið í stjórnaraðstöðu,
að leggja á heilbrigðari skatta-
álögur. f stjórnartíð þeirra var
heildsölum og öðrum gróða-
mönnum hlíft við eðlilegum á-
lögum. Afleiðingarnar urðu
þær, að þessir menn söfnuðu
offjár, en ríkið stóð uppi með
auknar skuldir og tóma sjóði,
þegar sósíalistar fóru úr stjórn-
inni. Einn nýji skatturinn, sem
lagður var á í stjórnartíð þeirra,
var veltuskatturinn — ranglát-
asti neyzlutollurinn, sem hér
hefir þekkzt. Þótt sósíalistar
hrópi nú hátt um aukna skatta
á stórgróðamönnum, tekur eng-
in það alvarlega. Reynslan frá
stjórnartíð þeirra sýnir allt ann-
að.
Allur áróður sósíalista varð-
andi þetta mál, eru þannig ým-
ist blekkingar eða hræsni
manna, sem eru einna sekastir
um það, hvernig komið er, og
ekkert raunhæft virðast vilja
gera til úrbóta.
*
Sú gagnrýni á hins vegar full-
an rétt.á sér, að stjórnin hefði
átt að beita sér fyrir beinum
ráðstöfunum til að færa dýr-
tíðina og verðbólguna niður.
Það er að visu ekki óhyggileg'
dýrtíðarráðstöfun, að leggja
tolla á ýmsa miður þarfa eyðslu
og nota það fé, sem þannig fæst,
til að greiða niður verð mestu
nauðsynjuvaranna. Þessi dýr-
tíðarráðstöfun er mjög algeng
í löndum, þar sem verka-
mannaflokkarnir ráða, t. d. í
Bretlandi, Noregi, Svíþjóð og
Ástralíu. í þessum löndum hefir
líka tekizt bezt að halda dýr-
tíðinni í skefjum. Eins og hér
er komið, horfir þetta hins veg-
ar öðruvísi við. Hér hefir dýr-
tíðin og verðbólgan komizt svo
langt, að slíkar ráðstafanir eru
ekki einhlítar. Hér þarf einnig
Horft til baka úr
áfangastab
Afmælisviðtal við Helga Jónsson frá Stóra-Botni
Helgi Jónsson, fyrr bóndi og hreppstjóri að Stóra-Botni við
Hvalfjörð, átti sjötíu og fimm ára afmæli í gær. Hann fæddist að
Görðum á Akranesi, sonur hjónanna Guðrúnar Guðbrands-
dóttur og séra Jóns Benediktssonar, prests í Eydölum, Þórar-
inssonar, prests í Múla, Jónssonar, prests í Mývatnsþingum,
Þórarinssonar, prests í Nesi, Jónssonar, prests í Stærra-Árskógi,
Guðmundssonar á Flatatungu, Arasonar, Guðmundssonar, Ein-
arssonar frá Bólstaðarhlíð, Þórarinssonar. Helgi bjó samfleytt
þrjátíu og sex ár að Stóra-Botni, ásamt konu sinni, Oddnýju
Sigurðardóttur frá Efstabæ, Vigfússonar, og fram til þessa hefir
hann oftast dvalið þar á sumrum, þótt hann sé nú látinn af
búskap fyrir röskum áratug. Hann átti einnig um langt skeið
mikinn þátt í félagsmálum sveitar sinnar. Tíðindamaður blaðsins
ræddi við hann á afmælisdaginn um ýmislegt frá liðnum dög-
um. Ágrip af því spjalli fer hér á eftir.
— ViÖ, þessir gömlu bændur,
höfum flestir svipaða sögu að
segja, segir Helgi, þegar vakið
er máls á afmælisviðtali i Tím-
að koma til sögunnar bein nið-
urfærzla verðbólgunnar. Með
niðurgreiðsluleiðinni einni sam-
an verður ekki ráðið við dýrtíð-
ina til langframa.
Það má telja víst, að stjórnin
hafi gert sér þetta ljóst, en
ekki talið á þingi vilja fyrif.víð-
tækari ráðstöfunum. Því hafi
hún að sinni látið sér nægja
bráðabirgðaúrræði, sem er að þvi
leyti mikil stefnubreyting frá
því, sem verið hefir, að dýrtíð-
arvísitalan verður stöðvuð a. m.
k. í bili. Hefði það ekki verið
gert, myndi hún hafa vaxið með
geysihraða og atvinnureksturinn
jafnvel stöðvast fyrir síldarver-
tíðina. Ráðstafanir stjórnarinn-
ar afstýra því miklu öngþveiti
að sinni og gera dýrtíðarmálið
viðráðanlegra, ef lausn þess
verður ekki dregin mjög á
langinn.
*
Að svo komnu verður að draga
það í efa, að stjórnin hafi gert
sér nægilega ljóst, hver þingvilji
er í þessum efnum. Það er kunn-
ugt að Framsóknarflokkurinn
er nú eins og jafnan áður fús
til að ljá hyggilegum dýrtíðar-
ráðstöfunum óskert fylgi sitt.
Málgögn Sjálfstæðisflokksins
tala nú einnig digurbarkalega um
það, að aðgeröir stjórnarinnar
séu svo lítil lausn, að þær nálg-
ist „fullkomið brjálæði" og
flokkurinn sé fús til að styðja
ráðstafanir, er skapi samræmi
milli framleiðslukostnaðar og
útflutningsverðsins. Því ekki að
ganga strax úr skugga um, hvað
Sjálfstæðisflokkurinn meinar
með þessum yfirlýsingum og sjá
hvort ekki sé hægt að samræma
sjónarmið hans og sjónarmið
hinna stjórnarflokkanna, sem
eru yfirlýst þau, að víðtækari
dýrtíðarráðstafanir verði að
byggjast á þeim grundvellí að
menn leggi fram sinn skerf í
hlutfalli við afkomu og efna-
hag?
Slíka athugun ber vissulega að
gera áður en þingi lýkur, eins og
Hermann Jónasson hélt fram í
umræðunum um skattalögin.
Horfur eru á, að þingið verði ekk^
búið fyrr en seint í maí. Fyrir
þann tíma ætti að geta legið
fyrir álit þeirrar stéttaráðstefnu,
um dýrtíðarmálið, sem stjórn-
arsáttmálinn gerir ráð fyrir að
haldin verði. Stjórnin verður
að hraða athugun þessara mála,
því að atvinnuvegirnir þola ekki
töf. Það væri t. d. mikilvægt
fyrir síldarútveginn, ef hægt
væri að gera einhverjar raun-
hæfar ráðstafanir fyrir vertíð-
ina, og honum yrði þannig gert
mögulegt að fá meira fé en ella
til niðurgreiðslu á hinum nýju
atvinnutækjum meðan síldar-
verðið er hagstætt.
ann. Við höfum allir byrjað að
vinna, strax og við gátum vald-
ið verkfæri, svo tekið við jörð
með þýfðum túnkraga og léleg-
um moldarkofum, þegar við
festum ráð okkar, og síðan var-
ið ævinni til þess að fækka þúf-
unum og færa út túnið og
byggja eitthvað skárra yfir
menn og skepnur — kannske
baslað eitthvað fyrir sveitarfé-
lagið. Það tekur ekki að gera
veður út af því. Það er ekki
annað en sjálfsbjargarviðleitni,
sem við höfum allir reynt að
hafa í frammi.
Þegar fyrsta steinsteypuhúsið
á íslandi var byggt.
— Var ekki fyrsta stein-
steypuhúsið á íslandi byggt í
Görðum á bernskuárum þínum?
— Jú — rétt er það. Faðir
minn hóf þá byggingu árið 1876.
Sigurður Hansson steinsmiður
var yfirsmiðurinn. Upphaflega
átti að hlaða húsið úr höggnu
grjóti, en grjótið reyndist ekki
gott til þess, svo að aðeins kjall-
arinn var hlaðinn þannig, en
horfið' að því ráði að steypa
steinana. Ég man vel eftir köss-
unum, sem notaðir voru sem
steypumót. Allt grjótið i steyp-
una var mulið með hömrum og
sleggjum, því að möl var ekki
notuð. Enn er á lífi maður, sem
vann að þessari húsbyggingu,
Bjarni Jóhannesson á Sýruparti
á Akranesi. — Nú er Garðahús-
ið líkhús Akranesbæjar.
Þegar skólabörnin
settu kennarann af.
— Viltu ekki segja mér eitt-
hvað fleira af uppvexti þínum á
Skaganum?
— Ég átti nú aldrei heima í
sjálfum Skaganum, en auðvitað
var ég allvel kunnugur þar, bæði
þá og síðar. Þar gekk ég í barna-
skóla í tvö ár. Ég naut þess, a£
ég átti heima í námunda við
svo fjölmennt byggðarlag. Við
héldum oftast hópinn, Björn
Hannesson á Litla Teigi, Guö-
mundur Einarsson, sem seinna
settist að í Hafnarfirði, og Teit-
ur Guðmundsson, mágur Matt-
híasar Þórðarsonar frá Móum,
því að flokkadráttur var tals-
verður í skólanum, eins og gerist
meðal unglinga. Séra Jónmundur
Halldórsson var líka skólabróðir
minn, en hanh var friðsamari
en við. — Fyrri veturinn bar það
til tíöinda, að við settum kenn-
arann af. Hann var sem sé helzt
um of gefinn fyrir sopann og
var oft meira en litið hýr við
kennslustörfin. Svo fór hann að
láta einn drenginn færa sér
brennivín í kennslutímunum. Þá
tókum við okkur saman, kærð-
um kauða fyrir skólanefndinni,
og litlu síðar var hann settur af
og annar látinn taka við. Seinni
veturinn kenndi Sveinn Odds-
son á Akri okkur, en þá fór allt
vel og skipulega fram.
Fermingarveizla prests-
sonarins.
— Hvenær fórst þú svo frá
Görðum?
— Pabbi tók við Saurbæjar-
prestakalli vorið 1886, og þá
fluttist ég auðvitað þangað inn
eftir. Ég man glöggt eftir deg-
inum, er ég reið úr hlaði á Görð-
um alfarinn. Það var nefnilega
fermingardagurinn minn. Féð
hafði verið rekið inn eftir um
sumarmálin, og tvær stúlkur
voru komnar þangað, og nú átti
ég að fara að gæta kindanna.
Ég bjóst* * til ferðar strax og ég
kom úr kirkjunni og reið aleinn
inn eftir. Það var nú ferming-
arveizlan í þá da-ga. En ég fann
ekki til þess. Það var eftirvænt-
ing í huga mínum, þegar ég
reið inn með skógivaxinni Saur-
bæjarhliðinni um kyrra vor-
nóttina og horfði inn yfir bláan
fjörðinn, þar sem ég hefi síðan
átt flest mín spor.
Undir árum.
— Stundaðirðu ekki sjó á
æskuárum þínum?
— Ég reri fáeinar vertíðir
eins og þá var títt um flesta
unga menn. Ég var um það bil
fimmtán ára, er ég reri siðari
hluta vertíðar hjá Gísla Gísla-
syni í Kalmansvík. Hann var
sjálfur formaðurinn, en háset-
arnir voru ekki nema tveir, ég
og jafnaldri minn, enda var
skipið ekki stórt. Um haustið
reri ég hjá Kristjáni Guðmunds-
syni á Sólmundarhöfða, föður-
bróður Odds sterka af Skagan-
um. Við vorum sjö á sex manna
fari, og fengum eliefu hundruð
til hlutar. Ég herti minn hlut
allan, og húsbóndinn skilaði
mér og aflanum heim á Þor-
láksmessudag. Einu sinni rerum
við vestur á Svið og fengum
landsynningsbarning heim. —
Kristján gekk með borðum og
hvíldi menn, en ég kaus heldur
að róa hvíldarlaust, þegar til
lengdar lét, því að lófarnir voru
orðnir svo sárir, að ég gat ekki
tekið á árinni, ef ég sleppti
henni. Ég gat varla staðið á fót-
unum, þegar við náðum landi.
Þannig voru unglingar hertir til
manns á þeim árum.
„Hvaða andskotans þjófar
eru að stela úr netunum.“
Næstu árin reri ég á vetrar-
vertíðum, fyrstu árin á útvegi
Þórðar í Ráðagerði og hjá Magn
úsi í Miðseli. Pétur Þórðarson
frá Gróttu var formaður okkar
fyrri vertíðina. Þá var það sið-
venja hér á Suðurnesjum að
skeyta lítt um, hver átti lóðirn-
ar eða netin, sem farið var í, að
ekki sé sagt, að hyllzt hafi ver-
ið til að fara fyrst í annarra
veiðarfæri. Einu sinni vorum
við að fara á færafiski í myrkri
að morgni dags og þurftum að
fá grásleppuræksni í beitu. Var
auðvitað farið í fyrstu neta-
trossuna, sem við komum að.
En brátt fundum við, að einnig
var verið að draga hinn endann.
Þá bað Pétur mig að kalla, „því
að þeir þekkja allir röddina
mína“. Ég stóð upp og kallaði:
„Hvaða andskotans þjófar eru
að stela úr netunum“. Þá var
óðar sleppt. Hinir höfðu þá líka
verið að ásælast það, sem þeir
áttu lítið tilkall til. Þannig gekk
það í þá daga. í annað sinn vor-
um við suður í Leiru að draga
okkar eigin lóð. En Jón í Hlíð-
arhúsum var þar líka og dró á
móti okkur. Þegar borðstokkar
bátanna námu því nær saman,
skar hann á lóðina og hélt
brott. Og þetta var um hábjart-
an dag. Menn skömmuðust, þeg-
ar slíkt bar við, og þar við sat
oftast nær. Reyndar lét Jón
nýja línu til endurgjalds, en
enga öngultauma og því síður
að hann skilaði ugga af fisk-
inum.
Sofið hjá holdsveikum manni.
Þriðju vetrarvertíðina var ég
hjá Ingibjörgu í Flekkuvík á
Vatnsleysuströnd. Þar var spilað
upp á peninga og var húsfreyjan
sólgnust allra í það. Þá var sið-
ur, að nienn svæfu tveir og tveir
í rúmi. Ég svaf hjá stjúpsyni
Ingibjargar. Þegar á veturinn
leið, veiktist hann í fæti. Seinna
frétti ég, að þetta hefði verið
holdsveiki, er hann var að fá,
og hún leiddi hann til bana
nokkru síðar.
Síðustu vertiðina mína ætlaði
ég að róa á útvegi Bartels faktor
í Keflavik. Bjarni bróðir minn,
sem síðar var bóndi á Melum
og víðar, var formaður á báti,
sem Bartels átti. En þá var fiski-
laust þar suður frá, svo að ég
fór upp á Akranes og ætlaði að
róa þar. En sú sjósókn varð líka
endaslepp, því að þá kom út-
lent skip, sem méðal annars
flutti brennivín, og formaður-
inn gaf sig meira að því en
sjónum.
Annars gerðum við vertíðar-
mennirnir fleira en sækja sjó-
inn. Það var ekki legið í iðju-
leysi í landlegunum. Við unnum
öll möguleg störf í landi, bæði
úti og inni. Það var til dæmis
algengt, að við værum látnir bera
hlandforina á túnin á vorin áð-
ur en við færum, að ég 'tali ekki
um þangskurð og saltburð lang-
ar leiðir, til dæmis úr Keflavík
úti í Leiru, þar sem sjómenn af
Innnesjum lágu oft við fyrri
hluta vertíðar.
Upphaf 36 ára búskapar.
— Fórstu svo að snúa þér
meira að landvinnunni upp úr
þessu?
— Já — hér var sjómennsku
minni lokið. Eftir þetta var ég
heima alla vetur, aðallega við
fjárgæzlu og gegningar, stund-
um 1 póstferðum og þar fram
eftir götunum. — Árið 1900 festi
ég ráð — giftist konunni minni
sálugu, Oddnýju frá Efstabæ,
og byrjaði búskap í Stóra-Botni.
Pabbi lét þá af prestskap og
fluttist til okkar — átti þá líka
skammt ólifað. Gísli gamli
Gíslason var þá að fara frá
Botni. Við áttum skemmtilegar
samræður við hann, dagana
sem hann dvaldi þar eftir að
við komum, því að hann var
ræðinn og mikill fróðleiksmað-
ur.
Tengdafaðir minn, Sigurður í
Efstabæ, átti jörðina, því að
sonur hans, Jón eldri, hafði
keypt hana og ætlað að reisa
þar bú, en entist ekki aldur til
þess. Ég keypti hana ekki fyrr
en nokkrum árum síðar. Ekki
get ég sagt, að aðkoman væri
glæsileg. Sjö voru þilin að vísu
og þykkir moldarveggir á milli,
en allt býsna hrörlegt. Einn
dyraumbúningurinn fór með,
þegar ég bar inn fyrsta rúm-
fatapokann. Að húsabaki hafði
verið húsagarður, en hann var
svo siginn, að þetta var bara
dálítill bekkur eða halli. Hey-
garður var úti á túni, fáeinir
kofar á víð og dreif, margt ein-
hulukofar, og ein heytóftar-
mynd. Túnið var mestallt karga-
þýft. Þarna var nóg verk að
vinna.
Harðasta búmannsraunin.
— Fyrstu búskaparárin hafa
sennilega verið næsta erfið?
— Mín kynslóð hefir ekki af
öðru að segja en erfiðum bú-
skap, og enn verður búskapur
ekki rekinn, svo í lagi sé, nema
leggja á sig mikið erfiði. Það
mættu þeir muna, sem sífellt
eru að býsnast yfir hóglífi
bænda og háu verði á landbún-
aðarvörum. Sveitafólkið leggur
á sig meira erfiði en allir aðrir í
þessu landi. — Annars held ég,
að árið 1914 hafi orðið mér
þyngst í skauti. Ég hafði byggt
stóra, steinsteypta hlöðu sum-
arið áður í stað annarrar, sem
ég byggði á fyrstu árunum, en
fauk. Það sumar var ákaflega
óþurrkasamt, og svo kom harða
vorið, sem við köllum. Sennilega
hefir skort næringarefni í fóðr-
ið. Að minsta kosti hrundi féð
niður í höndum manna, jafn-
vel þótt það virtist í sæmilegum
holdum. Um sauðburðinn voru
frost og hríðar dag eftir dag,
en stundum nístingskaldar
krapaskúrir. Ég hafði fargað
með meira móti af fénu haust-
ið áður, bæði vegna heyjanna
og byggingarinnar. En af 100
ám, sem ég setti á, komust ekki
nema sjötíu fram. Og meiri hluti
þeirra missti lömbin. Það voru
ömurlegar vikur. Mest sá ég eft-
ir veturgömlu gimbrunum, sem
höfðu verið óvenjulega falleg-
ar. — Eftir snjóaveturinn mikla,
1920, átti ég hins vegar fleiri
lömb en ær.
Gengið í 200 metra hátt
gljúfur til að bjarga lambi.
— Stóri-Botninn er mikil
fjárjörð?
— Þar er bæði mikið og gott
sauðland, og ég átti vænt fé all-
an minn búskap. En fjárgæzlan
var mannfrek og erfið. Það var
oft harðsótt að ná fénu saman,
þegar skyndilega skullu á stór-
byljir. Stundum fóru kindur
líka í sjálfheldu í klettum, sjald-
an þó. Margir munu kannast við
Glym í Botnsdal. Gljúfrið er hér
um bil tvö hundruð metra djúpt.
Einu sinni man ég, að lamb frá
séra Jóni Thorstensen á Þing-
völlum fór þar í sjálfheldu um
haust. Nágranni minn, Þorkell
Pétursson í Litla-Botni, var mik-
ill vinur hans og fermingarbarn.
Við fórum og ætluðum að skjóta
lambið, en gátum ekki komið
því við. Þá afréðum við að freista
þess að ganga niður á stallinn
og handsama það. Ég fór niður
og settist við bergið og spyrnti
fæti við steinnybbu, sem var
fremst á stallbrúninni, en fé-
lagi minn lagðist fram á gljúf-
urbarminn og styggði það fram.
Svo greip ég það um leið og
það ætlaði að stökkva yfir mig.
Ég hafði húfu á höfði, en lamb-
ið spyrnti við henni, þegar ég
handsamaði það. Ég hefi ekki
séð hana síðan, enda 170—180
þverhnípt flug fyrir neðan.
Ferðalög með Finsen.
— Þú þóttir góður hesta-
maður?
— Mér hefir alltaf þótt gaman
að hestum, og ég hefi líka. oft átt-
(Framhald á 3. síðu).