Tíminn - 16.04.1947, Blaðsíða 2

2
TÍMIM, miðvikiidagiim 16. apríl 1947
71. blað
STOKKHÓLMSBRÉF
• •
Oskuhaugarnir
Miðv.dagur 16. upríl
Hvað tefur úrræði
S jálf stæðisflokksins ?
„Það er auðveldara verk að
búa til flóð með misheppnuð-
um ráðstöfunum en að stöðva
það“, segir Mbl. í forustugrein
sinni í gær. Þetta er hverju
orði sannara. En Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði þurft að sjá
það fyrr.
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins hefðu þurft að sjá
þetta sumarið 1941, þegar þeir
hindruðu skattlagninguna á
togarafiskinn, svo að hægt væri
að borga dýrtíðiha niður. Hefði
niðurgreiðsluleiðin verið hafin
hér í tæka tíð, myndi hún hafa
komið að fullum notum, eins og
í Bretlandi og á Norðurlöndum.
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins hefðu þurft að sjá
þetta haustið 1941, þegar þeir
felldu festingartillögur Eysteins
Jónssonar. Afkoma atvinnuveg-
anna og ríkissjóðs væri nú önn-
ur, ef þær tillögur hefðu feng-
izt fram þá.
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins hefðu þurft að sjá
þetta sumarið 1942, þegar þeir
sviku gerðardómslögin, þó yfir-
gnæfandi meirihluti þjóðarinn-
ar hefði lýst sig þeim fylgjandi
i vorkosningunum. Það var
þjóðinnT dýrt, að Ólafur Thors
keypti ráðherrasætið af sósíal-
istum því okurverði að hætta
öllu viðnámi gegn dýrtíðinni.
Forráðamenn Sjálfstæðis-
flokksins hefðu einnig þurft að
sjá þetta haustið 1944, þegar
þeir kusu heldur samstarf við
sósíalista en samstarf við Fram-
sóknarflokkinn um stöðvun dýr-
tíðarinnar. Ólafur Thórs keypti
ráðherrasæti sitt þá því verði, að
dýrtíðin hækkaði um 44 stig og
sett voru fjölmörg lög, sem
stóruku útgjöld ríkisins. Vegna
þess hefir nú orðið að leggja
nýja stórfellda tolla á þjóðina.
Það eru þessar „misheppnuðu
rá!ðstafanir“ forráðamanna
Sjálfstæðisflokksins, er fyrst og
fremst valda þvi mikla dýrtiðar-
flóði, sem Mbl. segir réttilega,
að nú sé erfitt að stöðva.
*
í niðurlagi áðurnefndrar Mbl,-
greinar kveður við nokkuð ann-
an tón en í upphafinu. Mbl. er
orðið svo vant tvísöngnum, að
það verður að hafa hann í næst-
um hverri grein. í niðurlaginu
segir, að nú sé dýrtíðarflóðið
komið niður á jafnsléttu og því
sé orðið auðvelt að stöðva það.
En ríkisstjórnin bregðist illa við
og geri helzt tóma vitleysu, því
að nú ráöi Framsóknarmenn
stefnunni.
Þessi seinasta fullyrðing Mbl.
hefði kannske getað staðizt, ef
Framsóknarmenn ættu fjár-
málaráðherrann og réðu þannig
fjármálaforustunni. En fjár-
málaráðherrann er Sjálfstæðis-
maður og fjármálaforustan er
þvi fyrst og fremst í höndum
Sjálfstæðismanna. Það eru þeir,
sem bera höfuðábyrgð á þeirri
fjármálastefnu, sem enn er
fyigt.
Framsóknarmenn vissu, hvað
þeir gerðu, þegar þeir létu það
afskiptalaust við stjórnarmynd-
unina, að fjármálaráðherrann
yrði úr Sjálfstæðisflokknum.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir haft
fjármálaforustuna undanfarið.
Húri hefir skapað það dýrtíðar-
flóð, sem Mbl. segir réttilega,
að ekki sé auðvelt að stöðva.
Stokkhólmi 17./3. ’47.
í allan dag hefir mylgrað hér
niður snjó í logni, en fram að
þessu hefir verið stöðugt frost
og kuldi. Trúi ég varla að hafi
verið eins kalt á íslandi eins og
hér í Stokkhólmi síðastliðna
viku.
Svenska Dagbladet flytur
grein á fyrstu síðu í dag um
það, að fjórir fulltrúar frá rík-
isstjórninni á íslandi komi sem
gestir til Stokkhólms annað
kvöld í amerískri flugvél og auk
þeirra þrír blaðamenn, er það
nafngreinir, sem það þó gerir
ekki með fulltrúana. Annars
sézt nær aldrei getið um ísland
og hefi ég ekkert frétt þaðan
síðan ég fór að heiman fyrir
nærri mánuði síðan. Virðist
ennþá eitthvað eftir af því sem
Matthíasi fannst forðum: „Um
þess kjör og aldarfar aðrir hægt
sér láta“.
Blöðin hér ræða ákaft þessa
dagana um þörfina á að spara
sænskan gj aldeyri.
Skömmtun er hér á brauðum,
kjöti, feiti og sápu. En nú er
verið að ráðgera miklu víðtæk-
ari skömmtun bráðlega, og virð-
ast menn einkum kvíðandi fyr-
ir kaffiskömmtun. Eiijnig er
ráðgert að draga stórlega úr
notkun erlends gjaldeyris, með
því að skammta naumar en áð-
ur gjaldeyri til þeirra, sem ferð-
ast til útlanda.
Svona er það nú í henni ríku
Svíþjóð líka. Annars eru allar
verzlanir hér fullar af vörum og
allsnægtirnar virðast skína út úr
öllu — á yfirborðinu.
Verksmiðjurnar hafa ekki við
að framleiða þær vörur, sem
lofað hefir verið. Verkafólks-
ekla og harðindi hafa dregið
allvíða úr framleiðsluni, m. a.
seinkar þessa vegna ýmsum
skipum, sem íslendingar eru að
láta smíða í Svíþjóð. — En ann-
ars er hið ógurlega háa lán til
Rússanna, sem liggur þyngst á
Svíunum. Nú keppast þeir við að
framleiða vörur til Rússanna
fyrir miljarð króna (1000 milj-
ónir), er þeir lána þeim — og
hafa ekkert undan.
Svíar munu mjög kvíðandi og
hræddir við Rússana. Sjá þeir
og þekkja þeirra sóðalegu að-
En Sjálfstæðismenn hafa jafn-
an talað ,eins og þeir hefðu ráð
undir hverju rifi, þegar á þyrfti
að halda. Þess vegna þótti rétt
að gefa þeim tækifærið til að
sýna það í verki, hversu ráð-
slyngir þeir eru. Það er líka rétt,
að þeir, sem hafa skapað dýr-
tíðarflóðið, fái fyrstir að glíma
við það.
Fyrstu ráð hins ráðslynga
flokks hafa nú séð dagsljósið.
Það eru nýju tollarnir.
Þess er að vænta, að Sjálfstæð-
isflokkurinn búi yfir einhverjum
slyngari úrræðum í dýrtíðar-
málunum en þeim, sem þegar
eru fram komin. Sé svo ekki, er
harla lítið að marka það, er
forráðamenn hans hafa sagt
undanfarið. Framsóknarmenn
munu gera sitt til, að forvigis-
menn Sjálfstæðisflokksins birti
þjóðinni þessi úrræði áður en
|Dingi lýkur, því að öllu lengur
verða raunhæfar aðgerðir ekki
dregnar á langinn. Sjálfstæðis-
menn verða að gera sér
ljóst, að þjóðin bíður eftir úr-
ræðunum, sem þeir hafa talið
sig hafa í dýrtíðarmálunum.
Og ekki ætti það að draga kjark
úr þeim, að Mbl. segir, að dýr-
tíðarflóðið sé komið niður á
jafnsléttu og þvi orðið vel við-
ráðanlegt!
farir við nágrannana. Hefir m.
a. fjöldi pólskra flóttamanna
streymt til Svíþjóðar og gerzt
þar verkamenn. Hafa þeir hin-
ar hroðalegustu sögur að segja
af kúgurunum í vestri og austri.
Eru það meiri hræðilegu hörm-
ungarnar, sem sú hrjáða þjóð
verður að líða. Og von að hún
syngi með viðkvæmni: „Guð,
sem að vorri ættjörð skýldir
áður“.
íslendingar virðast hafa aðal-
lega uppgötvað Svíþjóð nú á
allra síðustu árum. Þegar ég var
hér staddur í árslok 1932, var
mér sagt að væru sjö íslending-
ar í Stokkhólmi og nær því engir
annars staðar í landinu. Nú
kváðu þeir vera yfir 300 í Sví-
þjóð, þar af um 250 í Stokk-
hólmi. Flestir eru þeir við ein-
hvers konar nám: 25 stúdentar
við framhaldsnám hér í borg, 10
—12 í Gautaborg og 4—5 í
hvorum háskólanna, Uppsölum
og Lundi. Einnig eru margar
stúlkur í hússtjórnarskólum,
ýmsir í lýðháskólum, verzlunar-
skólum, iðnskólum o. s. frv. Það
er „móðins“ að fara til Svíþjóð-
ar og vera þar á einhvern hátt
eitthvað. Og nú er ég víst að
reyna að fylgja móðnum líka!
En margt af þessum íslenzku
námsmönnum mun lifa við
þröngan kost. Það er talsvert
dýrt að búa hér — og svo orðið
erfitt að fá yfirfært, þar sem
búið var að éta upp allar er-
lendar inneignir meðan ráð-
leysisstjórn Ólafs og kommanna
sat að völdum heima.
Námsmönnum í Stokkhólmi
veitir ekki af 600 sænskum
krónum á mánuði, þótt þeir
sparsömustu sleppi með 4—500,
þegar ekki eru reiknuð föt og
tæplega bækur. Aftur á móti er
nokkru ódýrara að búa í Gauta-
borg og ennþá ódýrara annars
staðar. Af þessum sökum sleppa
fjölmargir námsmenn með 4—
500 kr. á mánuði.
Einstaka íslendingar eru 1 at-
vinnu. Mun oft auðvellt að fá
hana, vegna verkafólkseklu, en
kaupið er venjulega lágt. Verka-
fólk almennt mun rétt aðeins
vinna sér inn fyrir almennustu
nauðsynjum. Dýrtíð er allmikil,
þótt einstaka vara sé ódýr. Mjólk
er t. d. ekki nema 34—38 aurar
lítrinn út úr sölubúðunum. Föt
eru fremur ódýr. Heldur góð
karlmannsföt kosta um 150 kr.
Og einstaka smáhlutir eru áber-
andi ódýrir, þannig rakst ég
nýlega inn í búð, sem selur
mikið af krakkabílum. Sá ég
þar eina tegund þeirra, sem rík-
ur maður inni á Laugavegi hefir
undanfarið selt á 50 krónur bíl-
inn. En hér var hann á tvær kr.
Það er varla undarlegt þótt
kaupmenn á íslandi hafi orðið
efnaðir, þegar þeir leggja svona
á vöruna.
Stokkhólmur er myndarlegur
bær á ýmsan hátt. Hæsta húsið,
sem nú er þar, er 17 hæðir, en
í undirbúningi er að reisa 40
hæða hús.
íbúarnir eru líka stórir og
myndarlegir, svo að vart finnst
jafn myndarlegur borgarlýður
annars staðar í heiminum. En
þeir eru talsvert strembnir og
stífir og má um þá marga segja:
„Maðurinn sá veit hver hann
er“.
Þó að einstaklingshyggjan sé
mjög sterk í Svíum, þá hefir þó
frjáls félagshyggja sett sitt
svipmót á höfuðstað þeirra.
Samvinnufélögin með sínar
miklu sölubúðir, stórbyggingar,
veitingahús, verksmiðjur og
annað, eru áberandi og talandi
vottur um það afl, er liggur í
frjálsum samtökum einstakling-
anna, þegar fylgist að félags-
þroski og góð forusta.
Ekki hefi ég trú á að veruleg
framtíð sé fyrir okkur íslend-
inga í verzlunarviðskiptum við
Svía. Og þrátt fyrir þeirra á-
gætu kosti myndi ég, ætlaði ég
Mottó:
... ...Bæjarstjórnin telur það skyldu
sína vegna hollustu og heilbrigðismála
í bænum, að skora eindregið á Alþingi,
ríkisstjórn og stjórn mjólkursamsöl-
unnar, að bjarga mjólkurmálunum nú
þegar úr því ófremdarástandi, sem er
til vansæmdar fyrir alla aðila."
— Úr till. Borgarstjóra, sem samþ.
var á Bæjarstjórnarfundi Reykja-
víkur 20. marz 1947
Öskuhaugarnir eru í einum
útjaðri Reykjavíkurbæjar. Þang
að er fluttur allur úrgangur og
sorp, sem hinir nær 50 þús. íbú-
ar Reykjavíkur þurfa og vilja
losna við. Þar ægir saman mat-
arúrgangi, bréfarusli, fatagörm-
um, ónýtum ílátum og yfir höf-
uð öllu, sem nöfnum tjáir að
nefna og óþrifnaður er að. Þessu
er safnað saman með miklum
kostnaði og er margt bifreiða og
manna að þessu starfi daglega.
Mikil umferð er á haugana, og
þó munu nú orðið fáir leggja
leið sína þangað, aðrir en þeir
sem erindi eiga með sorp. Megin
þorri Reykvíkinga mun aldrei
stíga þangað fæti. En það er
illa farið, því hér getur að líta
spegilmynd, sem megin þorri
borgaranna myndi alls ekki líða,
ef þeim væri ljóst hverskyns
væri.
Hér er engin aðstaða frá
mannanna hendi um að eyða
sorpinu strax, brenna það upp.
Enginn brennsluofn eða grind.
Engin aðstaða til að verja, að
það sem fokið getur, fari ekki út
í veður og vind.
Samt loga hér oft eldar og
reykj arsvælan leggur víða. En
þegar hvassviðri er, fýkur bréfa-
ruslið og hvað annað, sem fokið
getur. Það kemur heim að hý-
býlum manna, vefst um gang-
stíga og götur, fyllir girðingar
og aðrar hindranir. Verður það
út í heim ungur í annað sinn,
velja eins og forðum: fyrst til
Noregs og síðan út í enska
heiminn. v. G.
stundum ósvikin sorphríð.
Þeir sem verða fyrir þessum
óhugnanlega glaðningi frá ösku
haugum Reykjavíkur, eru íbú-
arnir frá Bergstöðum við Kapla-
skjólsveg, að Lambastaða-af-
leggjara á Seltjarnarnesi. En
mestur er ófögnuðurinn venju-
lega um Vegamót.
Ekki er hægt að hugsa sér
annað.en að öllum sem sjá þetta,
hrjósi hugur við sóðaskapnum
og viðbjóðinum, sem hér á sér
stað í úthverfi höfuðborgarinn-
ar. Hitt er meiri ráðgáta, hvern-
ig menn geta þagað við þessu
og orðið óþverranum samdauna.
Hvernig má það vera, að heil-
brigðismálastjórn höfuðborgar-
innar láti þetta afskiptalaust?
Eða héraðslæknirinn? Eða
hreint og beint okkar virðulegu
læknaprófessorar og heilbrigðis-
málastjórn?
Hér er nærtækara verkefni að
kljást við, en lúsina á Vestfjörð-
um, sem forfrömuð varð og
komst í blöðin og enn hærra.
Ýmsum fannst mikið til um
sóðaskapinn úti á landsbyggð-
inni.
Og nú er mjólkin komin á
dagskrá. Sóðaskapurinn er sagð-
ur mikill. Blöðin birta ægiháar
tölur um gerlafjölda í dálitlum
mjókursopa, ekki minna en 100
þúsund og jafnvel miklu, miklu
meira. Manni hrýs hugur við
að fá allan þenna fjanda-fans
ofan í sig. En jafnframt árægju-
legt að heyra um áhuga borgar-
stjórans fyrir hollustu og heil-
brigðisháttum í bænum.
En þá má heldur alls ekki
gleyma öskuhaugunum.
Ég lýk þessum fáum orðum
með mjög eindreginni áskorun
til borgarstjóra, bæjarstjórnar
og heilbrigðis-yfirvalda Reykja-
víkur, að bjarga öskuhaugunum
nú þegar úr því ófremdar á-
standi, sem að nokkru hefir
verið lýst hér að framan, og er
til vansæmdar fyrir alla aðila.
B. G.
D rottningarkyn
Saga eftir Friðrik Ás-
mundsson Brekkan. —
Stærð: 266 bls., 13X21
sm. Verð: kr. 35,00 shb.,
28,00 skinnb.
Þetta er harmsaga um nokkr-
ar persónur Njálu. Sennilega
verður bókin meira lesin vegna
þess, því að Njála og persónur
hennar eru mörgum íslenzkum
lesendum hugstæðar. En um
gildi bókarinnar ræður það vit-
anlega engu.
Hér verður sagan ekki metin
eftir því, hve vel hún fellur að
lýsingu Njálssögu og samrým-
ist þeim myndum, sem þar birt-
ast. En þó að saga Brekkans
brjóti í engu verulegu í bága við
atburðaröð Njálu, eru þó ýms-
ar persónur séðar í öðru Ijósi.
Njála gefur t. d. hvergi neitt í
skyn um ástir Hallgerðar og
Þjóstólfs, þó að hún sýni, að
Þjóstólfur var afbrýðissamur
gagnvart mönnum hennar. Og
Njálulesen'dum hefir jafnan
skilizt, að Hallgerður hafi ætl-
að Þjóstólfi dauða, er hún sendi
hann til Hrúts.
Drottningarkyn er harmsaga
um ástir í meinum og ógæfu-
manninn, sem fæddur er rétt-
laus og lifir án réttar hins
frjálsborna manns til lífsins og
gæða þess. Hann hefir atgervi
og glæsileik hins frjálsa manns.
Þrá hans til réttar og frelsis
brýzt fram í óbilgirni og ógn-
andi þrjózku'. En þó hefir upp-
eldi þrældóms og ánauðar engu
síður sett mark sitt á hann, svo
að gagnvart Hallgerði, sem
vinnur trúnað hans allan, holl-
ustu og ást, er hann jafnan ó-
sjálfstæður og viljalaus. Hann
er þræll hennar, þó að sá þræl-
dómur sé ljúfur.
Brekkan hefir hér skrifað
sögu um mannlegt eðli og mann-
lega baráttu, — mannleg ör-
lög. Þess vegna heldur saga
hans huga lesandans föstum,
vekur samúð og eftirvæntingu
unz yfir lýkur. Og svo mikið
skáld ^r höfundur, að hann þarf
ekkert ónáttúrlegt illmenni í
sögu sína, til að ná í hana ör-
lagaþungri tign harmleiksins.
Góðskáldum er gefin sú skyggni
á mannlegt líf, að þau geta sýnt
hvernig hversdagslegt fólk við
hversdagslegt umhverfi rekur
örlagaþræði sína unz harmleik-
urinn er fullkomnaður. — En
vitanlega dregur Brekkan ekki
fjöður yfir grimmd almenn-
ingsálitsins og aldarandans.
Margt hefir skipazt á þeim
þúsund árum, sem liðin eru frá
dögum Þjóstólfs og Hallgerðar.
Jafnari er nú réttur manna og
meiri virðing borin fyrir tilfinn-
ingum ástalífsins, þó að það
reynist ekki allra meina bót,
enda metnaður, eigingirni, hé-
gómaskapur, afbrýðisemi o. fl
þess háttar, líkt nú og þá og
veldur oft vandræðum.
Ekki verður komizt hjá þvl við
lestur sögunnar að finna mun-
inn á rétti karls og konu. Hösk-
uldur Dala Kollsson gat leyft
sér að eiga Melkorku að frillu
og lifa virtur og voldugur með
Friðrik Á. Brekkan.
húsfreyju sinni fyrir því. En
Hallgerði dóttur hans var það
engin leið, að giftast gildum
bónda eða vænum höfðingja og
hafa samt þræl að friðli. Sá
samanburður er hvergi ræddur
í sögunni, en hann er sýndur.
Lesandanum verður á að
spyrja, hvort heimilið á Svans-
hóli sé tekið með í söguna, til
að mynda einskonar andstöðu
við hið kreddubundna mannfé-
lag og vandræði þess. Þar er
Svanur bóndi, ókvæntur, en á
þrjár ambáttir, sem eru frillur
hans, því að hann hefir heldur
viljað njóta þeirra kvenna, sem
þakklátar eru fyrir ástir hans,
en sneiða hjá stærilæti hinna
kynbornu. Húskarlamir eru
leysingjar föður hans. Þeir vilja
ekki annars staðar vera. Þannig
er heimilið, traust og frjálst
samfélag. Og Svanur bóndi, vík-
ingurinn, hið ófyrirleitna herði-
menni, býður vini sínum og
skjólstæðingi að eiga þetta allt
með sér. Stéttardeilur, valda-
þrætur og afbrýðisemi ná ekki
inn í heimilislífið á Svanshóli.
En hvað sem segja má þó um
þann góða bæ, er þar ekki sú
uppskrift, sem öllum hentar að
fylgja. Svo einfalt er málið ekki’.
En Svanur mun verða flestum
lesendum minnisstæður.
Drottningarkyn sýnir um-
komuleysi olnbogabarna þjóð-
félagsins á söguöld íslands, sem
og allra þeirra, sem tilfinningar
teygðu á aðra leið en venjur
og velsæmi ætlaði þeim að
ganga. Höfundur gleymir þó
ekki þeirri tign, fegurð og göfgi,
sem mannlífið átti þá, eins og
jafnan.
Það væri æskilegt, að bækur
gætu verið hreinni af prentvill-
um en þessi er, þó að segja
megi, að þeir, sem taldir eru
ábyrgir fyrir prentvillum blað-
anna ættu e. t. v. að tala sem
fæst um það. En oft hefir náðst
betri árangur en þarna. Og sizt
væri það til bóta að sættast við
prentvillurnar. En þær eru því
meir til lýta og leiðinda, sem
bækur eru betri. H. Kr.
Drekkið Maltko!